Μια παρουσίαση του βιβλίου μας από τον Γιώργο Σταματόπουλο:
Σημειώνω εξαρχής ότι θαύμασα το σθένος των δύο συγγραφέων όχι μόνο να αντισταθούν στο υπάρχον πολιτικό σύστημα αλλά και στο να προτείνουν λύσεις για την εκρίζωσή του εισάγοντας μια νέα δομή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που απαιτεί όμως έναν νέο τύπο ανθρώπου. Πρόκειται, προφανώς, για σκέψεις που τους έχουν απασχολήσει έντονα τις τελευταίες δύο τουλάχιστον δεκαετίες και τώρα μας παρουσιάζουν το καταστάλαγμά τους.
Θέλει κουράγιο και τόλμη να πας κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα, δηλαδή στην αντιπροσωπευτική, τάχα δημοκρατία, στον κομματισμό της κοινωνίας, στον μύθο της συνεχούς καταστροφικής ανάπτυξης. Πεποίθησή τους είναι -και τη συμμερίζομαι- ότι η διαρκής ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προσκρούει στην περατότητα των φυσικών πόρων. Αμφισβητούν τον μεσσιανισμά της επιστήμης και της τεχνολογίας και των τεχνοκρατών της εξουσίας ότι δήθεν η πείνα θα εξαλειφθεί με μεταλλαγμένα προϊόντα. Απορρίπτουν την κοινωνία της αφθονίας και της κατανάλωσης η οποία συγκροτείται από ανθρώπους γεμάτους στρες, κατάθλιψη, νευρώσεις, μανιοκατάθλιψη, νευρολογικές διαταραχές και νευροκατασταλτικά φάρμακα. Και αυτό διότι δεν μπορούν να παραχθούν πλέον άλλα καταναλωτικά προϊόντα σ' έναν πεπερασμένο πλανήτη δεν μπορεί να υπάρξει απεριόριστη παραγωγή.
Θλίβονται από τη διάλυση του ψυχισμού των προβιομηχανικών ανθρώπων που του επέτρεπε να φτιάχνει κοινότητες και να ζει κοντά και αρμονικά ίσως στη φύση και τρέμουν στην ιδέα να επικρατήσει ο μεταβιομηχανικός άνθρωπος-ρομπότ.
Εκμεταλλευόμενοι τη σημερινή κρίση, τα αδιέξοδα των μικρομεσαίων και φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, βρίσκουν την ευκαιρία να μιλήσουν για την ψευδαίσθηση των επιθυμιών μας, για τον μαρασμό της επαρχίας σε όλον τον πλανήτη, για τον μύθο του κοινοβουλευτισμού με τους επαγγελματίες πολιτικούς, για την άκρως ταξική εκπαίδευση, κυρίως, όμως για τον φόβο που έχει διαποτίσει το είναι των περισσότερων ανθρώπων. Ενας φόβος που είναι το δεκανίκι των εξουσιών και τις διαιωνίζει χωρίς να κουνιέται φύλλο.
Ζούμε εντός ενός κεκοσμημένου ψέματος, μας λένε οι συγγραφείς, ο δρόμος της ανθρωπότητας είναι σχολιόν, χρειαζόμαστε έναν άλλο τύπο ανθρώπου, αυτού αυτοοργανώνεται, αυτοδιοικείται και δεν ετερονομείται. Και αυτός ο νέος τύπος ανθρώπου υπάρχει, είναι μέσα μας και δίπλα μας, αρκεί να συναντηθούμε μαζί του.
Για να συναντήσουν τον αυτόνομο άνθρωπο οι δύο συγγραφείς κοπίασαν πολύ. Επισκέφτηκαν την αρχαία Ελλάδα και τους αμεσοδημοκρατικούς θεσούς, μίλησαν με φωτεινά μυαλά της διανόησης, προσέτρεξαν σε αρχεία και ανακοινώσεις διεθνών φορέων και οργανισμών, συμβουλεύτηκαν τον Τύπο. Ολα αυτά έχουν περάσει στις σελίδες τους με αξιοζήλευτα ήσυχο τρόπο. Αντιλαμβάνεσαι, διαβάζοντας, ότι συνομιλεί με τον Αριστοτέλη, τον Θουκυδίδη, τον νεαρό Μαρξ, τους αναρχικούς στοχαστές, τον Σερζ Λατούς φυσικά τοην Τερν Ηγκλετον, τον Ζαν Κλωντ Μισεα, τη Βαντάνα Σίβα, τους Κάρλος Τάιμπο και Γιώργο Καλλή και πολλούς άλλους που έχουν θεμελιώσει τη ριζοσπαστική κριτική στον καπιταλισμό και στον τύπο ανθρώπου που έχει γεννηθεί μέσα απ' αυτόν.
Αυτός ο τύπος ανθρώπου, που είμαστε όλοι μας σχεδόν, δεν έχει σχέση με τη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου διότι δεν περιέχει τη χαρά, το παιχνίδι, τον έρωτα, τη φιλία, τη συντροφικότητα, τον σεβασμό, τη σχόλη, τον κύκλιο χορό, το συνανήκειν και το αποφασίζειν. Αντ' αυτών είμαστα εγωιστικά τομάρια, χαιρέκακα, μνησίκακοι, ιδιοτελείς, πατάμε ο ένας στο πτώμα του άλλου για αναγνώριση κοινωνική δήθεν και για πλουτισμό· αυτές είναι οι «αξίες» του καπιταλισμού που συντελούν στο να ευημερούν ελάχιστοι και να πένονται οι πλείστοι. Και παρ' όλη αυτή την ανισότητα εξακολουθούμε να στηρίζουμε είτε διά της απάθειας, είτε διά της ψήφου μας αυτές τις «αξίες» αδιαφορώντας για το εάν τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα, ανθρωπινότερα.
Αυτό μας λένε οι συγγραφείς: θα μπορούσαν, μπορούν!
Θα μπορούσαμε να είμαστε αυτάρκεις οικονομικά και ειρηνικοί πνευματικά, εάν αποφασίζαμε ότι η κοινωνία μπορεί να αναπτυχθεί από τα κάτω, εάν συμμετείχε στο πολιτικό σύστημα, εάν συναποφάσιζε για τις τύχες της, εάν είχε θεσμικά υπόσταση στο πολιτικό γίγνεσθαι.
Για την αποανάπτυξη έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία και στα ελληνικά τώρα. Θα αναφερθώ σε ό,τι με εντυπωσίασε διαβάζοντας το βιβλίο, πέρα από τις με τόλμη διατυπωμένες προτάσεις για επανεκκίνηση της πολιτικής ζωής και εκ νέου νοηματοδότηση του ανθρώπου.
Κατ' αρχάς η λιτή γραφή, άμεση και κατανοητή γλώσσα και αμέσως μετά η ερευνητική αγωνία που δεν την προσπερνάς εύκολα. Αυτή η αγωνία τους έχει οδηγήσει σε μια ολιστική θεωρία της κριτικής, ακριβώς διότι τα θέματα που πραγματεύονται είναι αλληλένδετα.
Μιλάνε για τη Δημοκρατία. Αλλά η Δημοκρατία δεν είναι το όλον; Κάθε βήμα, κάθε μορφασμός συντελούν στη διαμόρφωση εντυπώσεων και, άρα κοινωνικών σχέσεων. Σαν τη ολιστική ιατρική. Κάθε μέλος του σώματος, κάθε όργανο εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τα υπόλοιπα.
Γι' αυτό και δεν διστάζουν να εισχορήσουν σε γνωστικά πεδία που απαιτούν μια ειδίκευση, όπως η χρηματοπιστωτική οικονομία, η εκπαίδευση, η ψυχανάλυση. Είναι βέβαια προσεχτικοί, παραπέμπουν όπου χρειάζεται. Πρόκειται για επίπονη δουλειά. Εχουν βέβαια ένα μεγάλο προσόν, που δεν έχουν πολλοί συγγραφείς που ασχολούνται με την αυτονομία, με τη Δημοκρατία, όπως προανέφερα. Και αυτό δεν είναι άλλο από το βίωμα. Αυτά που γράφουν απορρέουν από το μεγάλο γεγονός ότι έχουν κάνει τη θεωρία τους πράξη, στον βαθμό που τους επιτρέπεται. Το βίωμα υπερτερεί και του πιο καλού συνταγμένου θεωρητικού βιβλίου.
Κατάγομαι από την ορεινή Κορινθία. Εζησα την ομορφιά, μέσα από κάθε δυσκολία, της κοινότητας. Πρόλαβα την προσωπική εργασία, βίωσα την αλληλοϋποστήριξη των οικογενειών ιδίως κατά το θέρρος και τον τρύγο. Βέβαια όλα αυτά έγιναν σκόνη όταν άρχισαν οι γυμνασιακές σπουδές, το πνεύμα τους, όμως, δεν με άφησε ποτέ. Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ και σε κάτι ακόμη, προσωπικό. Συμμετέχω σ' ένα αυτοδιαχειριστικό πείραμα στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Οφείλω να πω ότι είμαστε πολύ κοντά στο θαύμα της αυτόνομης λειτουργίας αλλά, επίσης, και πολύ κοντά στο να τιναχτούν όλα στον αέρα. Και αυτό διότι το «εγώ» του καθενός δεν χαλιναγωγείται. Εχει μάθει να είναι εξουσιαστικό, έχει γαλουχηθεί στις καπιταλιστικές «αξίες» που κεραυνώνουν στο βιβλίο τους οι συγγραφείς. Η νοοτροπία των αφεντικών δεν φεύγει εύκολα. Το αναφέρω διότι είναι και μια μικρή μου ένσταση στη συγκρατημένη αισιοδοξία των συγγραφέων ότι μπορεί να γίνει μετάβαση σε μια κοινωνία αυτάρκειας και ειρήνης.
Οι ίδιοι «απαιτούν» μια συνειδητή κοινωνία, έτοιμη να αποδεχτεί το αυτόνομο, οικολογικό, δημοκρατικό πρόταγμα. Δεν τη βρίσκεις εύκολα, ούτε μπορείς να απαιτήσεις απ' αυτήν να ξεριζώσει εν μια νυκτί τους αρρωστημένους κώδικες συμπεριφοράς και ύπαρξης με τους οποίους έχει πυργώσει την έως τούδε ζωή του.
Ενα άλλο προσόν του βιβλίου είναι η μεθοδολογία του, ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται ο προβληματισμός τους. Μια κομψή αποδόμηση της ιδέας της προόδου ως πρόλογος και στη συνέχεια η κριτική στον homo economicous που γεννά ο καπιταλισμός, μια περιεκτική πολιτική ανάλυση η οποία επεκτείνεται άμεσως στην οικολογία και στο αδιέξοδο του ελληνικού καπιταλισμού, οικονομικού μοντέλου. Θεωρώ πολύ σπουδαίο κεφάλαιο αυτό που αναφέρεται στην Ανθρωπολογική Κρίση του Καπιταλισμού όπου εξετάζεται ιστορικά πώς δημιουργήθηκε ο νεότερος ανθρωπολογικός τύπος τόσο βιολογικά όσο και κοινωνιολογικά. Οι λίγες σελίδες αρκούν -διότι είναι περιεκτικές- να σε κατατοπίσουν και να σε πείσουν ότι οι συγγραφείς έχουν δουλέψει πολύ για να ενοποιήσουν τη θεωρία τους και να την ενδυναμώσουν με παραδείγματα. Να κι ένα άλλο προσόν του βιβλίου: ότι μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για μελλοντικούς ερευνητές, τόσο ως προς τον τρόπο γραφής όσο ως προς τη μεθοδολογία. Είναι επίσης μια αμείλικτη κριτική κατά των κυρίαρχων ελίτ και την κάθε λογής εξουσιών.
Βλέπω λίγο αδύναμο τον ανθρωπολογικό τύπο της μετάβασης ειδικά στο σημείο που τονίζεται ότι για τη μετάβαση θα χρειαστεί ένας κρίσιμος αριθμός ανθρώπων που έχουν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά ολόπλευρων προσώπων και έχουν απορρίψει τα επίκτητα του μαζικού ανθρώπου καταναλωτή κ.λπ. Αυτός ο αριθμός θα χρειαστεί να συναντηθεί με τις ανάγκες μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων για να μπουν σε εφαρμογή κοινωνικοί πειραματισμοί, αποδεκτοί από κοινωνικές πλειοψηφίες. Ολοι αυτοί οφείλουν να έχουν αποορρίψει τηα χαρακτηριστικά του εγωισμού-ανταγωνισμού, της απληστίας, της ανευθυνότητας, του αμοραλισμού και να έχουν αποκτήσει τα χαρακτηριστικά της συμμετοχικότητας, της συνέργειας, της αλληλεγγύης, του σεβασμού προς όλα τα είδη ζωής, της οικουμενικότητας των ιδεών, της εγκράτειας. Η ένστασή μου προβάλλεται ως μέγεθος. Δεν είναι ο κρίσιμος αριθμός ευαισθητοποιημένων το ζητούμενο, εξάλλου όπως οι ίδιοι αναφέρουν στα επόμενα κεφάλαια τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν σ' όλη την Ελλάδα, είτε αυτόνομα είτε μέσα από συνεργατικά, συνεταιριστικά κινήματα. Στον αριθμό των ανθρώπων θα τοποθετούσα το έδαφος, διότι σ' αυτό -και απ' αυτό- ξεκινάει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που έχει σχέση με τη διανομή, την καλλιέργεια, την ισότητα.
Το έδαφος το γνωρίζουν καλά οι συγγραφείς. Το προτείνουν εξάλλου ως κλίμακα στις δομές της συλλογικής, αλληλέγγυας οικονομίας. Αποκλείονται -γράφουν- περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας και κάθετης οργάνωσης. Επιθυμητό το μικρό έως μεσαίο μέγεθος μονάδων και η έμφαση στην τυπικότητα, τη συμμετοχική και δημοκρατική λειτουργία.
Πρόκειται για ένα βιβλίο αξιών, ή όπως θα 'λεγε ο Νίτσε για ένα βιβλίο επαναξιολόγησης των αξιών. Η σφυρυλάτησή μας σε καπιταλιστικές αξίως μας οδήγησε στην εξαθλίωση και σε τεχνοφασιστικέά ολοκληρωτικών τελοσπάντων τύπου καθεστώτα. Καιρός να γνωρίσουμε τον όντως άνθρωπο, ή εκείνον τον άνθρωπο που προκύπτει μέσα από τη διαδικασία του συνανήκειν, του συναποφασίζειν. Τον αυτόνομο άνθρωπο, τον αυτοθεσμιζόμενο, τον συμπάσχοντα, έστω, τον συνοδοιπόρο. Βιβλίο-μπούσουλας για όσους επιθυμούν να εμβαπτιστούν στα νήματα του διαλόγου, της συνύπαρξης, της Δημοκρατίας, αλλά και γι' αυτούς που αγωνιούν για το μέλλον του τόπου και της ανθρωπότητας. Θίγει πολλά ζητήματα, κρίσιμα, το καθένα από τα οποία μπορεί να καθοδογήσει τον ερευνητή του μέλλοντος σε ειδικές, επιστημονικές ή ψυχολογικές προσεγγίσεις και αναζητήσεις.
Ενα βιβλίο παρέκκλιση· εχθρικό προς τα στερεότυπα και τα καθιερωμένα και φιλικό στους ταραξικάρδιους σπασμούς του πολιτικού προσώπου που όλοι οφείλουμε να έχουμε και να προστατεύουμε. Εγραψε ο Θουκυδίδης ότι δεν θα αλλάξει ποτέ η ανθρωπότητα, ότι θα γίνονται πόλεμοιλ εσαεί ενόσω η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει, παραμένει δηλαδή ο άνθρωπος άπληστος αρχομανής, εκδικητικός, εξουσιομανής. Οι συγγαφείς φαίνεται σαν να αντιδρούν στο Θουκυδίδειο απόφθεγμα, θεωρούντες ότι μπορούμε να αλλάξουμε τους εαυτούς μας μέσα από την αυτάρκεια, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό, μέσα δηλαδή από δημοκρατικές διαδικασίες, που είναι οι ύψιστες για την ανθρωπότητα. Πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος και ότι τα κινήματα από τα κάτω μπορούν -εάν γίνουν βίωμα από την πλειονότητα- να του καταφέρουν ένα γερό πλήγμα. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο θα οδηγηθούμε μαθηματικά στον εκφυλισμό του ανθρώπινου είδους μέσω ολοκληρωτικών καθεστώτων. Συμφωνώ με το συμπέρασμά τους.
Γιώργος Σταματόπουλος
4/4/2014
Σημειώνω εξαρχής ότι θαύμασα το σθένος των δύο συγγραφέων όχι μόνο να αντισταθούν στο υπάρχον πολιτικό σύστημα αλλά και στο να προτείνουν λύσεις για την εκρίζωσή του εισάγοντας μια νέα δομή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που απαιτεί όμως έναν νέο τύπο ανθρώπου. Πρόκειται, προφανώς, για σκέψεις που τους έχουν απασχολήσει έντονα τις τελευταίες δύο τουλάχιστον δεκαετίες και τώρα μας παρουσιάζουν το καταστάλαγμά τους.
Θέλει κουράγιο και τόλμη να πας κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα, δηλαδή στην αντιπροσωπευτική, τάχα δημοκρατία, στον κομματισμό της κοινωνίας, στον μύθο της συνεχούς καταστροφικής ανάπτυξης. Πεποίθησή τους είναι -και τη συμμερίζομαι- ότι η διαρκής ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προσκρούει στην περατότητα των φυσικών πόρων. Αμφισβητούν τον μεσσιανισμά της επιστήμης και της τεχνολογίας και των τεχνοκρατών της εξουσίας ότι δήθεν η πείνα θα εξαλειφθεί με μεταλλαγμένα προϊόντα. Απορρίπτουν την κοινωνία της αφθονίας και της κατανάλωσης η οποία συγκροτείται από ανθρώπους γεμάτους στρες, κατάθλιψη, νευρώσεις, μανιοκατάθλιψη, νευρολογικές διαταραχές και νευροκατασταλτικά φάρμακα. Και αυτό διότι δεν μπορούν να παραχθούν πλέον άλλα καταναλωτικά προϊόντα σ' έναν πεπερασμένο πλανήτη δεν μπορεί να υπάρξει απεριόριστη παραγωγή.
Θλίβονται από τη διάλυση του ψυχισμού των προβιομηχανικών ανθρώπων που του επέτρεπε να φτιάχνει κοινότητες και να ζει κοντά και αρμονικά ίσως στη φύση και τρέμουν στην ιδέα να επικρατήσει ο μεταβιομηχανικός άνθρωπος-ρομπότ.
Εκμεταλλευόμενοι τη σημερινή κρίση, τα αδιέξοδα των μικρομεσαίων και φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, βρίσκουν την ευκαιρία να μιλήσουν για την ψευδαίσθηση των επιθυμιών μας, για τον μαρασμό της επαρχίας σε όλον τον πλανήτη, για τον μύθο του κοινοβουλευτισμού με τους επαγγελματίες πολιτικούς, για την άκρως ταξική εκπαίδευση, κυρίως, όμως για τον φόβο που έχει διαποτίσει το είναι των περισσότερων ανθρώπων. Ενας φόβος που είναι το δεκανίκι των εξουσιών και τις διαιωνίζει χωρίς να κουνιέται φύλλο.
Ζούμε εντός ενός κεκοσμημένου ψέματος, μας λένε οι συγγραφείς, ο δρόμος της ανθρωπότητας είναι σχολιόν, χρειαζόμαστε έναν άλλο τύπο ανθρώπου, αυτού αυτοοργανώνεται, αυτοδιοικείται και δεν ετερονομείται. Και αυτός ο νέος τύπος ανθρώπου υπάρχει, είναι μέσα μας και δίπλα μας, αρκεί να συναντηθούμε μαζί του.
Για να συναντήσουν τον αυτόνομο άνθρωπο οι δύο συγγραφείς κοπίασαν πολύ. Επισκέφτηκαν την αρχαία Ελλάδα και τους αμεσοδημοκρατικούς θεσούς, μίλησαν με φωτεινά μυαλά της διανόησης, προσέτρεξαν σε αρχεία και ανακοινώσεις διεθνών φορέων και οργανισμών, συμβουλεύτηκαν τον Τύπο. Ολα αυτά έχουν περάσει στις σελίδες τους με αξιοζήλευτα ήσυχο τρόπο. Αντιλαμβάνεσαι, διαβάζοντας, ότι συνομιλεί με τον Αριστοτέλη, τον Θουκυδίδη, τον νεαρό Μαρξ, τους αναρχικούς στοχαστές, τον Σερζ Λατούς φυσικά τοην Τερν Ηγκλετον, τον Ζαν Κλωντ Μισεα, τη Βαντάνα Σίβα, τους Κάρλος Τάιμπο και Γιώργο Καλλή και πολλούς άλλους που έχουν θεμελιώσει τη ριζοσπαστική κριτική στον καπιταλισμό και στον τύπο ανθρώπου που έχει γεννηθεί μέσα απ' αυτόν.
Αυτός ο τύπος ανθρώπου, που είμαστε όλοι μας σχεδόν, δεν έχει σχέση με τη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου διότι δεν περιέχει τη χαρά, το παιχνίδι, τον έρωτα, τη φιλία, τη συντροφικότητα, τον σεβασμό, τη σχόλη, τον κύκλιο χορό, το συνανήκειν και το αποφασίζειν. Αντ' αυτών είμαστα εγωιστικά τομάρια, χαιρέκακα, μνησίκακοι, ιδιοτελείς, πατάμε ο ένας στο πτώμα του άλλου για αναγνώριση κοινωνική δήθεν και για πλουτισμό· αυτές είναι οι «αξίες» του καπιταλισμού που συντελούν στο να ευημερούν ελάχιστοι και να πένονται οι πλείστοι. Και παρ' όλη αυτή την ανισότητα εξακολουθούμε να στηρίζουμε είτε διά της απάθειας, είτε διά της ψήφου μας αυτές τις «αξίες» αδιαφορώντας για το εάν τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα, ανθρωπινότερα.
Αυτό μας λένε οι συγγραφείς: θα μπορούσαν, μπορούν!
Θα μπορούσαμε να είμαστε αυτάρκεις οικονομικά και ειρηνικοί πνευματικά, εάν αποφασίζαμε ότι η κοινωνία μπορεί να αναπτυχθεί από τα κάτω, εάν συμμετείχε στο πολιτικό σύστημα, εάν συναποφάσιζε για τις τύχες της, εάν είχε θεσμικά υπόσταση στο πολιτικό γίγνεσθαι.
Για την αποανάπτυξη έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία και στα ελληνικά τώρα. Θα αναφερθώ σε ό,τι με εντυπωσίασε διαβάζοντας το βιβλίο, πέρα από τις με τόλμη διατυπωμένες προτάσεις για επανεκκίνηση της πολιτικής ζωής και εκ νέου νοηματοδότηση του ανθρώπου.
Κατ' αρχάς η λιτή γραφή, άμεση και κατανοητή γλώσσα και αμέσως μετά η ερευνητική αγωνία που δεν την προσπερνάς εύκολα. Αυτή η αγωνία τους έχει οδηγήσει σε μια ολιστική θεωρία της κριτικής, ακριβώς διότι τα θέματα που πραγματεύονται είναι αλληλένδετα.
Μιλάνε για τη Δημοκρατία. Αλλά η Δημοκρατία δεν είναι το όλον; Κάθε βήμα, κάθε μορφασμός συντελούν στη διαμόρφωση εντυπώσεων και, άρα κοινωνικών σχέσεων. Σαν τη ολιστική ιατρική. Κάθε μέλος του σώματος, κάθε όργανο εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τα υπόλοιπα.
Γι' αυτό και δεν διστάζουν να εισχορήσουν σε γνωστικά πεδία που απαιτούν μια ειδίκευση, όπως η χρηματοπιστωτική οικονομία, η εκπαίδευση, η ψυχανάλυση. Είναι βέβαια προσεχτικοί, παραπέμπουν όπου χρειάζεται. Πρόκειται για επίπονη δουλειά. Εχουν βέβαια ένα μεγάλο προσόν, που δεν έχουν πολλοί συγγραφείς που ασχολούνται με την αυτονομία, με τη Δημοκρατία, όπως προανέφερα. Και αυτό δεν είναι άλλο από το βίωμα. Αυτά που γράφουν απορρέουν από το μεγάλο γεγονός ότι έχουν κάνει τη θεωρία τους πράξη, στον βαθμό που τους επιτρέπεται. Το βίωμα υπερτερεί και του πιο καλού συνταγμένου θεωρητικού βιβλίου.
Κατάγομαι από την ορεινή Κορινθία. Εζησα την ομορφιά, μέσα από κάθε δυσκολία, της κοινότητας. Πρόλαβα την προσωπική εργασία, βίωσα την αλληλοϋποστήριξη των οικογενειών ιδίως κατά το θέρρος και τον τρύγο. Βέβαια όλα αυτά έγιναν σκόνη όταν άρχισαν οι γυμνασιακές σπουδές, το πνεύμα τους, όμως, δεν με άφησε ποτέ. Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ και σε κάτι ακόμη, προσωπικό. Συμμετέχω σ' ένα αυτοδιαχειριστικό πείραμα στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Οφείλω να πω ότι είμαστε πολύ κοντά στο θαύμα της αυτόνομης λειτουργίας αλλά, επίσης, και πολύ κοντά στο να τιναχτούν όλα στον αέρα. Και αυτό διότι το «εγώ» του καθενός δεν χαλιναγωγείται. Εχει μάθει να είναι εξουσιαστικό, έχει γαλουχηθεί στις καπιταλιστικές «αξίες» που κεραυνώνουν στο βιβλίο τους οι συγγραφείς. Η νοοτροπία των αφεντικών δεν φεύγει εύκολα. Το αναφέρω διότι είναι και μια μικρή μου ένσταση στη συγκρατημένη αισιοδοξία των συγγραφέων ότι μπορεί να γίνει μετάβαση σε μια κοινωνία αυτάρκειας και ειρήνης.
Οι ίδιοι «απαιτούν» μια συνειδητή κοινωνία, έτοιμη να αποδεχτεί το αυτόνομο, οικολογικό, δημοκρατικό πρόταγμα. Δεν τη βρίσκεις εύκολα, ούτε μπορείς να απαιτήσεις απ' αυτήν να ξεριζώσει εν μια νυκτί τους αρρωστημένους κώδικες συμπεριφοράς και ύπαρξης με τους οποίους έχει πυργώσει την έως τούδε ζωή του.
Ενα άλλο προσόν του βιβλίου είναι η μεθοδολογία του, ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται ο προβληματισμός τους. Μια κομψή αποδόμηση της ιδέας της προόδου ως πρόλογος και στη συνέχεια η κριτική στον homo economicous που γεννά ο καπιταλισμός, μια περιεκτική πολιτική ανάλυση η οποία επεκτείνεται άμεσως στην οικολογία και στο αδιέξοδο του ελληνικού καπιταλισμού, οικονομικού μοντέλου. Θεωρώ πολύ σπουδαίο κεφάλαιο αυτό που αναφέρεται στην Ανθρωπολογική Κρίση του Καπιταλισμού όπου εξετάζεται ιστορικά πώς δημιουργήθηκε ο νεότερος ανθρωπολογικός τύπος τόσο βιολογικά όσο και κοινωνιολογικά. Οι λίγες σελίδες αρκούν -διότι είναι περιεκτικές- να σε κατατοπίσουν και να σε πείσουν ότι οι συγγραφείς έχουν δουλέψει πολύ για να ενοποιήσουν τη θεωρία τους και να την ενδυναμώσουν με παραδείγματα. Να κι ένα άλλο προσόν του βιβλίου: ότι μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για μελλοντικούς ερευνητές, τόσο ως προς τον τρόπο γραφής όσο ως προς τη μεθοδολογία. Είναι επίσης μια αμείλικτη κριτική κατά των κυρίαρχων ελίτ και την κάθε λογής εξουσιών.
Βλέπω λίγο αδύναμο τον ανθρωπολογικό τύπο της μετάβασης ειδικά στο σημείο που τονίζεται ότι για τη μετάβαση θα χρειαστεί ένας κρίσιμος αριθμός ανθρώπων που έχουν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά ολόπλευρων προσώπων και έχουν απορρίψει τα επίκτητα του μαζικού ανθρώπου καταναλωτή κ.λπ. Αυτός ο αριθμός θα χρειαστεί να συναντηθεί με τις ανάγκες μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων για να μπουν σε εφαρμογή κοινωνικοί πειραματισμοί, αποδεκτοί από κοινωνικές πλειοψηφίες. Ολοι αυτοί οφείλουν να έχουν αποορρίψει τηα χαρακτηριστικά του εγωισμού-ανταγωνισμού, της απληστίας, της ανευθυνότητας, του αμοραλισμού και να έχουν αποκτήσει τα χαρακτηριστικά της συμμετοχικότητας, της συνέργειας, της αλληλεγγύης, του σεβασμού προς όλα τα είδη ζωής, της οικουμενικότητας των ιδεών, της εγκράτειας. Η ένστασή μου προβάλλεται ως μέγεθος. Δεν είναι ο κρίσιμος αριθμός ευαισθητοποιημένων το ζητούμενο, εξάλλου όπως οι ίδιοι αναφέρουν στα επόμενα κεφάλαια τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν σ' όλη την Ελλάδα, είτε αυτόνομα είτε μέσα από συνεργατικά, συνεταιριστικά κινήματα. Στον αριθμό των ανθρώπων θα τοποθετούσα το έδαφος, διότι σ' αυτό -και απ' αυτό- ξεκινάει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που έχει σχέση με τη διανομή, την καλλιέργεια, την ισότητα.
Το έδαφος το γνωρίζουν καλά οι συγγραφείς. Το προτείνουν εξάλλου ως κλίμακα στις δομές της συλλογικής, αλληλέγγυας οικονομίας. Αποκλείονται -γράφουν- περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας και κάθετης οργάνωσης. Επιθυμητό το μικρό έως μεσαίο μέγεθος μονάδων και η έμφαση στην τυπικότητα, τη συμμετοχική και δημοκρατική λειτουργία.
Πρόκειται για ένα βιβλίο αξιών, ή όπως θα 'λεγε ο Νίτσε για ένα βιβλίο επαναξιολόγησης των αξιών. Η σφυρυλάτησή μας σε καπιταλιστικές αξίως μας οδήγησε στην εξαθλίωση και σε τεχνοφασιστικέά ολοκληρωτικών τελοσπάντων τύπου καθεστώτα. Καιρός να γνωρίσουμε τον όντως άνθρωπο, ή εκείνον τον άνθρωπο που προκύπτει μέσα από τη διαδικασία του συνανήκειν, του συναποφασίζειν. Τον αυτόνομο άνθρωπο, τον αυτοθεσμιζόμενο, τον συμπάσχοντα, έστω, τον συνοδοιπόρο. Βιβλίο-μπούσουλας για όσους επιθυμούν να εμβαπτιστούν στα νήματα του διαλόγου, της συνύπαρξης, της Δημοκρατίας, αλλά και γι' αυτούς που αγωνιούν για το μέλλον του τόπου και της ανθρωπότητας. Θίγει πολλά ζητήματα, κρίσιμα, το καθένα από τα οποία μπορεί να καθοδογήσει τον ερευνητή του μέλλοντος σε ειδικές, επιστημονικές ή ψυχολογικές προσεγγίσεις και αναζητήσεις.
Ενα βιβλίο παρέκκλιση· εχθρικό προς τα στερεότυπα και τα καθιερωμένα και φιλικό στους ταραξικάρδιους σπασμούς του πολιτικού προσώπου που όλοι οφείλουμε να έχουμε και να προστατεύουμε. Εγραψε ο Θουκυδίδης ότι δεν θα αλλάξει ποτέ η ανθρωπότητα, ότι θα γίνονται πόλεμοιλ εσαεί ενόσω η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει, παραμένει δηλαδή ο άνθρωπος άπληστος αρχομανής, εκδικητικός, εξουσιομανής. Οι συγγαφείς φαίνεται σαν να αντιδρούν στο Θουκυδίδειο απόφθεγμα, θεωρούντες ότι μπορούμε να αλλάξουμε τους εαυτούς μας μέσα από την αυτάρκεια, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό, μέσα δηλαδή από δημοκρατικές διαδικασίες, που είναι οι ύψιστες για την ανθρωπότητα. Πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος και ότι τα κινήματα από τα κάτω μπορούν -εάν γίνουν βίωμα από την πλειονότητα- να του καταφέρουν ένα γερό πλήγμα. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο θα οδηγηθούμε μαθηματικά στον εκφυλισμό του ανθρώπινου είδους μέσω ολοκληρωτικών καθεστώτων. Συμφωνώ με το συμπέρασμά τους.
Γιώργος Σταματόπουλος
4/4/2014