Γιορτάζουμε και μεις εδώ στο Πήλιο γιορτή μεγάλη. Γιορτάζουμε το ξεπούλημα που ποτέ ΔΕΝ θα γίνει... Μια βδομάδα εκδηλώσεις, από τη Δευτέρα 29/9 μέχρι την Κυριακή 5/10. για να θυμηθούμε τα γεγονότα στις 8/8/13, όταν εκατοντάδες κάτοικοι από την Πορταριά κυρίως αλλά και "αλληλέγγυοι" από τα άλλα χωριά του Πηλίου, Κυριακή καταμεσήμερο, αποφάσισαν ομόφωνα να ξεφορτωθούν τον χλωριωτή της πηγής της Μάνας μια και καλή. Με κλαρίνα, χορό, κρασί, τσίπουρο,κλπ. θα στείλουμε μήνυμα προς όλους όσοι επιβουλεύονται τα νερά του Βουνού..."Είμαστε πάντα κοντά, μέσα,πάνω και τριγύρω από όλες τις πηγές του βουνού και έτοιμοι για όλα..." Κείµενο του Πάνου Πετρίδη (Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας, Βιέννη Alpen-Adria University) για τις Οικοτριβές Όλο και περισσότεροι αναλυτές την παρουσιάζουν ως λίγο-πολύ αναπόφευκτη, δεδοµένων των βιοφυσικών ορίων ενός πεπερασµένου πλανήτη. Ακτιβιστές από τη Γαλλία και άλλες Μεσογειακές χώρες ήδη από τις αρχές της προηγούµενης δεκαετίας την χρησιµοποιούν ως σλόγκαν ενάντια στην τρέλα ενός συστήµατος βασισµένο στη διαρκή µεγέθυνση και τον καταναλωτισµό. Στον σύγχρονο ακαδηµαϊκό διάλογο περιγράφεται ως η διαδικασία µετάβασης, µέσω της σταδιακή µείωσης της παραγωγής και κατανάλωσης, προς µια ποσοτικά µικρότερη και ποιοτικά διαφορετική οικονοµία, που θα σέβεται το περιβάλλον και θα στοχεύει στην κοινωνική ισότητα. Στο επίπεδο των κινηµάτων, αποτελεί µια έννοια που προσπαθεί να νοηµατοδοτήσει και να συγκεράσει την πληθώρα εναλλακτικών εγχειρηµάτων αλληλέγγυας οικονοµίας που αντιτίθενται στον καπιταλισµό και την κυρίαρχη λογική της συσσώρευσης, και βασίζονται στη συλλογική ιδιοκτησία, δεν απαιτούν µισθωτή εργασία και παράγουν αξίες χρήσης και όχι ανταλλαγής. Η αποανάπτυξη λοιπόν, µε το να αποτελεί σηµείο σύγκλισης διαφόρων ρευµάτων κριτικής σκέψης και πολιτικής δράσης και να προσφέρει το ερµηνευτικό πλαίσιο µιας σειράς πρωτοβουλιών βάσης, αποτελεί ταυτόχρονα µια κριτική, τη σκιαγράφηση µιας επιθυµητής διαδικασίας, ένα όραµα και ένα πολιτικό πρόταγµα. Οι προτάσεις της αποανάπτυξης έχουν κερδίσει έδαφος µέσα στην πολύπλευρη κρίση που βιώνουµε, και εν µέρει αποτελούν µια άµεση αντίδραση σε αυτήν. Ωστόσο, οι ιδέες που αυτή πρεσβεύει ακολουθούν τους στοχασµούς µιας µακράς λίστας διανοητών που εδώ και δεκαετίες αποδοµούν τις έννοιες της γραµµικής προόδου και της ορθολογικής επιλογής, επιφυλάσσονται για τα οφέλη του παραγωγισµού και της αποδοτικότητας, και επικρίνουν τη διαρκή οικονοµική ανάπτυξη, η οποία από ένα σηµείο και πέρα διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες και επιδεινώνει τα οικολογικά προβλήµατα, ενώ βασίζεται σε υποθέσεις που αγνοούν ακόµα και τους θερµοδυναµικούς νόµους! Με απλά λόγια, η αποανάπτυξη ισχυρίζεται ότι, στις λεγόµενες πλούσιες χώρες της Δύσης, µπορούµε να ζήσουµε καλύτερα µε λιγότερα, δουλεύοντας λιγότερο και έχοντας µια αυξηµένη ποιότητα ζωής, και ότι οι λόγοι που αυτό δεν συµβαίνει είναι σε µεγάλο βαθµό πολιτικοί και πολιτισµικοί. Σε ευρύτερο πλαίσιο λοιπόν, η αποανάπτυξη µας καλεί για µια οργανωµένη και εθελούσια έξοδο από την καπιταλιστική οικονοµία της ανάπτυξης που έχει εξελιχθεί σε αυτοσκοπό. Έτσι, στο επίπεδο των αντιλήψεων, η αποανάπτυξη αντιτίθεται στην κυρίαρχη ιδεολογία του οικονοµισµού, της ιδέας δηλαδή που θεωρεί την οικονοµία ως ένα αυτόνοµο σύστηµα, ξεχωριστό από την κοινωνία και την πολιτική. Βλέποντας πέραν από την αύξηση του ΑΕΠ, η µεγέθυνση του οποίου µας παρουσιάζεται ως η ασφαλέστερη οδός για την κοινωνική ευηµερία, στοχεύει στον επαναπροσδιορισµό των συλλογικών αξιών και των κεντρικών στόχων των δηµόσιων πολιτικών. Ταυτόχρονα, µέσω της έρευνας, του πειραµατισµού και της συµµετοχής σε έναν δηµοκρατικό διάλογο αρχίζει να νοηµατοδοτεί και να σκιαγραφεί µια ιδεατή µορφή κοινωνικής οργάνωσης. Στο επίπεδο των θεσµών και των καθηµερινών πρακτικών, οι ιδέες της αποανάπτυξης προσφέρουν ένα συνεκτικό και εννοιολογικό πλαίσιο για τις διάφορες προτάσεις και πρωτοβουλίες οι οποίες γεννούνται µέσα από κοινωνικά κινήµατα και εν µέρει βρίσκουν έκφραση στην οικολογική και τη ριζοσπαστική Αριστερά, όπως το βασικό εισόδηµα, η µείωση της µισθωτής εργασίας, τα όρια στο εισόδηµα και η αναδιανεµητική φορολογία, ο έλεγχος στα αποθεµατικά των τραπεζών και η κοινωνικοποίησή τους, τα περιβαλλοντικά όρια, η στήριξη των συνεταιρισµών, οι µικρής κλίµακας ΑΠΕ, η προστασία και αναδηµιουργία κοινών χώρων και υποδοµών, οι καλλιέργειες µέσα και γύρω από την πόλη, οι οικοκοινότητες και η προώθηση βιολογικών προϊόντων, τα δίκτυα ανταλλαγής και τα τοπικά νοµίσµατα, τα µοντέλα συστέγασης και όλες οι άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονοµίας. Τα παραδείγµατα αυτά που αποτελούν πεδία πειραµατισµού περιέχουν σπέρµατα µιας διαφορετικής κουλτούρας και ενός εναλλακτικού µοντέλου οικονοµίας χαµηλής κλίµακας και κοινωνίας στην πράξη που, συνολικά, αποτελούν πολιτική πρόταση και όχι µια τυφλή επιστροφή σε ένα εξιδανικευµένο παρελθόν. Η βασική ιδέα είναι ότι µέσω της συµµετοχής σε τέτοιου είδους εγχειρήµατα, δηµιουργείται ένα νέο συλλογικό πολιτικό υποκείµενο. Η «δύναµη» της αποανάπτυξης λοιπόν βρίσκεται τόσο στην πληθώρα των θεωρητικών πηγών από τις οποίες αντλεί, όσο και στην ποικιλοµορφία των στρατηγικών της, οι οποίες εκτείνονται από τον συγκρουσιακό ακτιβισµό µέχρι την ακαδηµαϊκή έρευνα και από το χτίσιµο εναλλακτικών δοµών µέχρι ρεφορµιστικές πολιτικές προτάσεις. Αυτό το πάντρεµα, για κάποιους οξύµωρο, πηγάζει από το γεγονός ότι µια «κοινωνία της αποανάπτυξης» θα πρέπει αναγκαστικά να γεννηθεί µέσα από το τωρινό, καπιταλιστικό σύστηµα, κι έτσι ο µετασχηµατισµός θα πρέπει να περιλαµβάνει και βήµατα «επαναστατικού ρεφορµισµού», δηλαδή ενός ρεφορµισµού µε σκοπό να αποσταθεροποιήσει ιεραρχικές δοµές και να ανοίξει χώρους για νέες ριζοσπαστικές µορφές κοινωνικής οργάνωσης να αναδυθούν, δηµιουργώντας στην πορεία έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο. Για παράδειγµα, η σύσταση κοινωνικών συνεταιρισµών στα πρότυπα της κοινωνικής οικονοµίας αποτελούν συγκεκριµένα βήµατα προς αυτήν την κατεύθυνση. Επίσης, η µείωση των ωρών εργασίας, χωρίς τη µείωση του µισθού, µε την παράλληλη διασφάλιση ενός επιπέδου ικανοποίησης αναγκών µέσω ενός βασικού εισοδήµατος, µπορούν να απελευθερώσουν µέρος του χρόνου και της δηµιουργικότητάς µας για πολιτική συµµετοχή και ενασχόληση µε διάφορες µορφές αλληλέγγυας και οικολογικής οικονοµίας. Στην Ελλάδα, η κρίση και η παρατεταµένη και γενικευµένη αποσταθεροποίηση, παρά τα τραγικά κοινωνικά επακόλουθα που περιλαµβάνει, µπορεί εν δυνάµει να αποτελέσει µια µοναδική ευκαιρία αλλαγής πορείας και αξιών, αρκεί να υπάρχει το όραµα της κατεύθυνσης την οποία θέλουµε να ακολουθήσουµε, συλλογικά ως κοινωνία. Την ώρα που η κριτική στον νεοφιλελευθερισµό είναι ευρέως διαδεδοµένη, η αποανάπτυξη αναδεικνύεται ως ένα κατεξοχήν θετικό πρόταγµα µε σαφές πολιτικό περιεχόµενο. Με άλλα λόγια, η αποανάπτυξη µας καλεί να υπερβούµε τόσο την παθητική στάση, όσο και την τυφλή αντίδραση, και να αρχίσουµε να ορίζουµε τον δηµόσιο λόγο και τις προτεραιότητες µας. Το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία δεν έχει ακόµα προλάβει να «διαβρωθεί» σε βάθος από τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική λογική όσο άλλες χώρες της Δύσης, αποτελεί ένα δυνητικό συγκριτικό πλεονέκτηµα για τη µετάβαση σε µια «κοινωνία αποανάπτυξης», αφού πολλές από τις ιδέες που αυτή πρεσβεύει δεν είναι καθόλου καινούργιες ή ξένες. Δεν χρειάζεται να κοιτάξουµε περισσότερο από µια µε δύο γενιές πίσω για να ξαναανακαλύψουµε τη σηµασία της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της φιλοξενίας, και του ρόλου της συνοχής της κοινότητας για την κοινωνική ευηµερία. Οι κοινωνίες του παρελθόντος εµπεριείχαν φυσικά και στοιχεία καταπίεσης και θα ήταν πολύ απλοϊκό να καλούµε σε µια ροµαντική επιστροφή σε µια εξιδανικευµένη επαρχία που δεν υπήρξε ποτέ. Η αποανάπτυξη µας καλεί απλά να µάθουµε από το παρελθόν και να επιλέξουµε τα στοιχεία εκείνα που αξίζει να διασωθούν και µπορούν να συνδιαµορφώσουν τους θεσµούς του σήµερα. Όσον αφορά την κεντρική πολιτική σκηνή, το ζητούµενο είναι αν οι ιδέες της αποανάπτυξης, συνεχίζοντας την παράδοση του ριζοσπαστικού οικολογικού κινήµατος, µπορούν να τροφοδοτήσουν έναν νέο αριστερό λόγο και πολιτικό όραµα, καλώντας ουσιαστικά την ριζοσπαστική Αριστερά, αλλά και το ίδιο το οικολογικό κίνηµα, να ξεφύγουν από τον οικονοµισµό τον οποίο επικρίνουν αλλά εν τέλει αναπαράγουν. Η αποανάπτυξη προσφέρει µια νέα αφήγηση για το πού θέλουµε να πάµε, συλλογικά ως κοινωνία και προσφέρει ένα λεξιλόγιο, τόσο για να εκφράσουµε τη θεµελιώδη κριτική στην «κοινωνία της οικονοµικής ανάπτυξης», όσο και για να αρχίσουµε να συνδέουµε και να νοηµατοδοτούµε τα ψήγµατα του «άλλου κόσµου» ο οποίος ξεπηδάει µέσα από τις στάχτες της κρίσης, ενός κόσµου απλότητας, αλληλεγγύης και συνεργασίας. Η αποανάπτυξη δεν προσφέρει µια έτοιµη συνταγή, ούτε προτείνει ένα διαχειριστικό πλάνο εξόδου από την κρίση και επιστροφής σε µια ακαθόριστη ευηµερία, µέσω µιας απροσδιόριστης ανάπτυξης που θα λύσει όλα µας τα προβλήµατα. Αντιθέτως, µε το να αποτελεί ένα συλλογικό και συνεκτικό πολιτικό πρόταγµα, επιχειρεί να αλλάξει τα ίδια τα όνειρα και τους στόχους της κοινωνίας, και να πυροδοτήσει µια διαδικασία κοινωνικού µετασχηµατισµού, έτσι ώστε σταδιακά νέες δοµές κοινωνικής οργάνωσης να µπορέσουν να αναδυθούν, να ριζώσουν και να ανθίσουν. http://aristrouth.blogspot.de/p/blog-page_06.html Παρακολουθώντας τις εκπομπές αέριων ρύπων. Δείτε το βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=vA7tfz3k_9A#t=89 Κοινός αγώνας ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της δημόσιας γης και την καταστροφή του περιβάλλοντος
Αυτό που συνδέει τους αγώνες της «Επιτροπής Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό» με τις Σκουριές της Χαλκιδικής, είναι, κατ’ αρχήν, η κοινή μας αντίθεση στην συρρίκνωση της δημόσιας γης και της δημόσιας περιουσίας, που ενώ αποτελούν «κοινά αγαθά», αντιμετωπίζονται από αυτούς που έχουν αναρριχηθεί στην κυβέρνηση της χώρας μας ως εμπορεύματα για αγοραπωλησία. *Είμαστε αντίθετοι στην παραχώρηση των «κοινών αγαθών», του εδάφους και του υπεδάφους, του νερού, των ακτών, των παραλιών, των δασικών χώρων, για εκμετάλλευση σε ιδιώτες «επενδυτές», ντόπιους και ξένους, οι οποίοι έχουν ως μοναδικό στόχο την ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία και την συσσώρευση χρήματος. *Είμαστε αντίθετοι στην «ανάπτυξη» που έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας μας αλλά και του πλανήτη ολόκληρου. Αυτό είναι που μας συνδέει και με τους αγώνες στη Βουλγαρία, την Π.Γ.Δ Μακεδονίας, με τους αγώνες στην Γαλλία (αεροδρόμιο στη Νάντη) και στην Βόρεια Ιταλία (τραίνα ΝΟΤAV). *Θεωρούμε ότι κάποια από τα προγραμματιζόμενα «μεγάλα έργα» δεν κατασκευάζονται για να καλύψουν κοινωνικές ανάγκες, αλλά αποτελούν στην πραγματικότητα άχρηστες κατασκευές , με σημαντικές καταστροφικές επιπτώσεις για τις περιοχές που γίνονται αλλά και για ευρύτερες περιοχές. *Θεωρούμε ότι μια σειρά «μεγάλα έργα» που βρίσκονται στο στάδιο των σχεδίων ή της υλοποίησης , πρέπει να σταματήσουν αμέσως , και επειδή αυτό δεν πρόκειται να γίνει από τους εμπνευστές και τους κερδοσκόπους υποστηρικτές τους, πρέπει και μπορεί να τα σταματήσει ένα κίνημα πολιτών. Ο αγώνας στο Ελληνικό Ο χώρος του πρώην αεροδρομίου και της παραλίας του Ελληνικού, συνολικής έκτασης 6.200 στρεμμάτων, αποτελεί έναν από τους ελάχιστους δημόσιους, αδόμητους – στο μεγαλύτερο τμήμα τους- χώρους που απέμειναν στην Αττική, η οποία έχει το μοναδικό «προνόμιο» σε ευρωπαϊκό επίπεδο να συγκεντρώνει τον μισό περίπου πληθυσμό της χώρας και το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών της δραστηριοτήτων. Επισημαίνεται ότι η οι χώροι πράσινου στην Αττική δεν ξεπερνούν συνολικά τα 2 τετρ. μέτρα ανά κάτοικο, ενώ στις ευρωπαϊκες πρωτεύουσες, ξεπερνούν τα 8-10 τετρ. μέτρα. Σε αυτόν ακριβώς τον αδόμητο σήμερα δημόσιο χώρο στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού καθώς και σε μια παραλιακή ζώνη μήκους 3,5 χιλιομέτρων, αποφάσισαν οι σημερινοί τυχάρπαστοι κυβερνώντες να κτισθούν κτιριακές εγκαταστάσεις 3.000.000 περίπου τετρ. μέτρων! Ήδη έχει ξεκινήσει η διαδικασία παραχώρησης για 99 χρόνια της συνολικής έκτασης σε ιδιώτες και συγκεκριμένα στον Όμιλο Λάτση, μέσω ενός απερίγραπτης φαιδρότητας «διαγωνισμού». Στο υπό διαμόρφωση πρότζεκτ, προβλέπονται πολυτελείς κατοικίες, εμπορικά κέντρα , πολυόροφα ξενοδοχεία, χώροι διασκέδασης. Ακόμη, προβλέπεται η διαμόρφωση «πάρκου» στον χώρο που παραχωρείται στον Όμιλο Λάτση και η κατασκευή Καζίνο, για το οποίο ερίζουν γνωστοί μεγαλοπαράγοντες της εγχώριας οικονομικής ελίτ, μεταξύ των οποίων και ο γνωστός και μη εξαιρετέος κύριος Μπόμπολας. Επισημαίνεται ότι, από το συνολικό μήκος των 3,5 χιλιομέτρων της παραλίας του Ελληνικού, μόνο στο 1 χιλιόμετρο προβλέπεται να υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση για τους πολίτες, ενώ τα υπόλοιπα θα αποτελούν ουσιαστικά περιφραγμένους χώρους που προορίζονται για τους χρήστες των ξενοδοχείων και των άλλων εγκαταστάσεων διασκέδασης. Ακόμη, προβλέπονται εκτεταμένες επιχωματώσεις της ακτής, με τα εκατομμύρια κυβικά μπάζα που θα προκύψουν από την κατεδάφιση εγκαταστάσεων που υφίστανται σήμερα στον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και στην παραλία του Αγίου Κοσμά. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι στην σημερινή παραλιακή ζώνη του Ελληνικού που παραχωρείται στον Όμιλο Λάτση, υπάρχει ένας ιδιαίτερα σημαντικός κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος στην χερσόνησο του Αγίου Κοσμά, με ευρήματα από την Πρωτοελλαδική περίοδο (2800-2300 π.χ). Στην παραλιακή αυτή ζώνη, υπάρχουν επίσης το «Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών» και το κατάφυτο προπονητικό «Αθλητικό Κέντρο του Αγίου Κοσμά», το οποίο αποτελεί και το μοναδικό κέντρο μαζικού αθλητισμού στην Αττική. Όλα αυτά εκδιώκονται από την συγκεκριμένη περιοχή που παραχωρείται στον Όμιλο Λάτση, ενώ είναι άγνωστο που θα μετεγκατασταθούν. Τέλος , στην ίδια παραλιακή ζώνη που παραχωρείται στον Όμιλο Λάτση, βρίσκεται και η ελεύθερη παραλία του Αγίου Κοσμά, η οποία «απελευθερώθηκε» ύστερα από σκληρούς και μακρόχρονους αγώνες με κυκλώματα της νύχτας, από την σημερινή Δημοτική αρχή Ελληνικού και τον δήμαρχο Χρήστο Κορτζίδη. Πιστεύουμε ότι τα «μεγάλα έργα» που σχεδιάζονται να γίνουν στο Ελληνικό, όχι μόνο δεν πρόκειται να εξυπηρετήσουν πραγματικές κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων της Αττικής, αλλά συνιστούν ένα πολεοδομικό τερατούργημα και ένα περιβαλλοντικό έγκλημα για την Αττική, υποβαθμίζοντας το παρόν και υπονομεύοντας το μέλλον της. Επίσης, συνιστούν ένα τεράστιο οικονομικό σκάνδαλο, δεδομένου ότι το ελληνικό δημόσιο δεν πρόκειται να έχει κάποιο ουσιαστικό και αξιόλογο οικονομικό όφελος, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Στην πραγματικότητα, το Ελληνικό «δωρίζεται» στον Όμιλο Λάτση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Εκτός από τις Ολυμπιακές αθλητικές εγκαταστάσεις που υπάρχουν στον υπό παραχώρηση χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και οι οποίες στοίχισαν «επισήμως» 227 εκ ευρώ στους έλληνες φορολογούμενους, παραχωρείται δωρεάν και το λεγόμενο «Ολυμπιακό Ιστιοπλοϊκό Κέντρο», το οποίο μας στοίχισε 116 εκ ευρώ και το οποίο αποτελεί στην πραγματικότητα μια μαρίνα, ένα ιδιωτικό λιμάνι για τους χρήστες του συγκροτήματος του Ομίλου Λάτση. Μαζί μ’ αυτό παραχωρείται και η διπλανή παραλία του Αγίου Αλεξάνδρου, με όλο τον δασωμένο χώρο που την περιβάλλει. Εν κατακλείδι, στο Ελληνικό τα συναντά κανείς όλα: ιδιωτικοποίηση και ξεπούλημα της δημόσιας γης και της δημόσιας περιουσίας, μεγάλα άχρηστα έργα, υπερδόμηση, περίφραξη μεγάλου τμήματος της παραλίας, επιχωμάτωση ακτών, δωρεάν παραχώρηση πανάκριβων Ολυμπιακών εγκαταστάσεων. Κι’ όλα αυτά, χωρίς να λογοδοτεί κανείς, το αντίθετο μάλιστα, έχουν το θράσος να μιλάνε για «αξιοποίηση» και «ανάπτυξη»… Το ζήτημα που τίθεται τελικά, είναι μέχρι πότε θα ανεχόμαστε αυτούς που σχεδιάζουν τα «μεγάλα έργα» μιας «ανάπτυξης» καταστροφικής για το φυσικό περιβάλλον και τις ζωές μας. Μέχρι πότε δεν θα διαμορφώνουμε τα «αντίπαλα σχέδια», σε όλα τα επίπεδα, μέχρι πότε δεν θα συγκροτούμε τις αντίπαλες κοινωνικές δυνάμεις που είναι διατεθειμένες να δημιουργήσουν έναν διαφορετικό πολιτισμό, ένα διαφορετικό μέλλον… Mπλόκο στον Λάτση για το Ελληνικό Σημαντικές εξελίξεις και αναταραχές προκαλεί η απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να μπλοκάρει την υπογραφή της Σύμβασης πώλησης του 100 % των μετοχών της ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε από το ΤΑΙΠΕΔ στην Εταιρεία LamdaDevelopmentτου Ομίλου Λάτση. Ως γνωστόν, ύστερα από έναν απερίγραπτης φαιδρότητας «διαγωνισμό», το ΤΑΙΠΕΔ αποφάσισε να αναθέσει στον μοναδικό τελικά «διαγωνισθέντα», στον Όμιλο Λάτση, την εκμετάλλευση για 99 χρόνια της έκτασης των 6.204 στρεμάτων του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και των 3, 5 χιλιομέτρων της παραλίας του Αγίου Κοσμά. Μέχρι σήμερα, η προς υπογραφή σύμβαση μεταξύ του Ομίλου Λάτση και του ΤΑΙΠΕΔ, δεν έχει δημοσιοποιηθεί, παρά αποσπασματικά και επιλεκτικά. Ούτε καν στους βουλευτές που την ζήτησαν δεν δόθηκε. Γι’ αυτό τα γνωστά δημοσιογραφικά παπαγαλάκια, διοχετεύουν κατά καιρούς παραπλανητικές και καθησυχαστικές πληροφορίες, που αφορούν δευτερεύοντα ζητήματα, αποσιωπώντας την ουσία αυτής της σύμβασης, η οποία θεωρείται επτασφράγιστο μυστικό. Κατά τον προσυμβατικό έλεγχο από το Ελεγκτικό Συμβούλιο (Ζ’ κλιμάκιο), προέκυψαν μια σειρά πολύ σοβαρά ζητήματα σχετικά με τον «διαγωνισμό» της πώλησης του Ελληνικού, που αφορούσαν την παραβίαση των αρχών της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του ανταγωνισμού. Ακόμη, στην Β’ φάση του διαγωνισμού, τροποποιήθηκαν όροι της πρόσκλησης υποβολής ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η υποβολή νέων προσφορών από όσους είχαν ήδη αποκλειστεί και να περιοριστεί η συμμετοχή στον διαγωνισμό μόνο σε οικονομικούς φορείς που είναι νομικά πρόσωπα και σε ενώσεις ή κοινοπραξίες τους. Δηλαδή το Ελεγκτικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι η διαδικασία ανάδειξης πλειοδότη δεν ήταν νόμιμη, που αυτό σημαίνει ότι η επιλογή του Ομίλου Λάτση δεν είναι νόμιμη. Και ενώ το ΤΑΙΠΕΔ μιλούσε για «τυπικά και τεχνικά προβλήματα», ο Όμιλος Λάτση διοχέτευσε στα ΜΜΕ ότι «δεν συντρέχουν λόγοι ανησυχίας για την πορεία της επένδυσης στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, μετά την απόφαση του Ζ’ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου» και ότι οι αποφάσεις αυτές είναι συνηθισμένες στο στάδιο του προσυμβατικού ελέγχου για τις περισσότερες αποκρατικοποιήσεις. Ακόμη, παράγοντες του ΤΑΙΠΕΔ προέβλεψαν ότι η απόφαση του Ζ’ Κλιμακίου θα ανατραπεί στην Ολομέλεια του Ελεγκτικού Συμβουλίου, όπως έγινε και σε άλλες πωλήσεις ακινήτων του Δημοσίου, παραβλέποντας ότι αυτή τη φορά το Ελεγκτικό Συνέδριο θέτει θέμα νομιμότητας του διαγωνισμού. Όμως, πέραν της νομιμότητος επί της διαδικασίας του διαγωνισμού, τέθηκαν και μια σειρά άλλα, πολύ σημαντικά ζητήματα. Η πρόεδρος του Ζ’ κλιμακίου, Σύμβουλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου κ. Μαυρουδή, έθεσε θέμα αποτίμησης των μετοχών της ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε, η οποία έπρεπε να γίνει πριν από τον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Ακόμη έθεσε το ζήτημα αν η ελεγχόμενη συναλλαγή είναι επωφελής για το Ελληνικό Δημόσιο και είχε την άποψη ότι δεν είναι επαρκώς αιτιολογημένες οι αποφάσεις του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων και του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΑΙΠΕΔ, ως προς την διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος και την εφαρμογή της χρηστής δημοσιονομικής διοικήσεως. Η «Επιτροπή Αγώνα» και το «δημόσιο συμφέρον» Επισημαίνεται ότι η «Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό», σε Υπόμνημά της που είχε καταθέσει στο ΤΑΙΠΕΔ τον περασμένο Φεβρουάριο, ανέφερε μεταξύ άλλων «…Κατά τη γνώμη μας το δημόσιο συμφέρον, το οποίο το ΤΑΙΠΕΔ από την ίδρυσή του καλείται να υπηρετήσει, δεν προωθείται από την Σύμβαση που επιδιώκετε να υπογράψετε με τους λεγόμενους «επενδυτές» ιδιώτες-διεκδικητές της έκτασης των 6204 στρ δημόσιας γης στο Ελληνικό. Το δημόσιο συμφέρον, κατά τη γνώμη μας, δεν προωθείτε με καμία σύμβαση ιδιωτικοποίησης του Ελληνικού. Αν αδιαφορήσετε για το δημόσιο συμφέρον, είμαστε υποχρεωμένοι να προχωρήσουμε σε όλες τις προβλεπόμενες από την ισχύουσα νομοθεσία ενέργειες». Ακόμη, μέλη της «Επιτροπή Αγώνα», σε Δελτίο Τύπου τον περασμένο Απρίλιο, είχαν επισημάνει ότι «σοβαρά προβλήματα νομιμότητας εγείρονται από την επίσπευση της υπογραφής της Σύμβασης Παραχώρησης του Ελληνικού στην LAMDA DEVELOPMENT»,και ανέφεραν μεταξύ άλλων: Καλούμε το ΤΑΙΠΕΔ «…1)Να μην προχωρήσει στην υπογραφή της Σύμβασης… χωρίς να έχει γίνει κανονικός προσυμβατικός έλεγχος και γνωμοδότηση από το Ελεγκτικό Συνέδριο…2)Να δώσει στη δημοσιότητα τη Σύμβαση που πρόκειται να υπογράψει με την Lamda Development. 3)…4)Να δώσει στη δημοσιότητα τις εκθέσεις των Χρηματοοικονομικών Συμβούλων και του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων του ΤΑΙΠΕΔ, καθώς και όλων όσων εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία». Με το ίδιο πνεύμα, καταθέσαμε στη συνέχεια, εξώδικο κατά του Δ.Σ του ΤΑΙΠΕΔ. Επειδή, τίποτα από όσα αναφέρονται παραπάνω δεν έγινε, και λαμβάνοντας υπ όψιν την προαναφερθείσα απόφαση του Ζ’ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου καθώς και τις απόψεις της προέδρου του Ζ’ Κλιμακίου, θεωρούμε ότι υπάρχουν όλα εκείνα τα στοιχεία για να προχωρήσει δικαστικά σε βάθος η έρευνα επί παράνομων και αξιόποινων πράξεων του Δ.Σ του ΤΑΙΠΕΔ αλλά και κατά παντός υπευθύνου, σχετικά με την παραβίαση των αρχών της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του ανταγωνισμού. Όσον αφορά το πολιτική πλευρά του ζητήματος, θα πρέπει να εκφραστεί από όλες τις πολιτικές δυνάμεις που σέβονται τις εξαγγελίες τους περί υπεράσπισης του «δημοσίου συμφέροντος», η ενεργητική συμπαράστασή τους στο κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ώστε να μην ανατραπεί η απόφασή του. Τα σχέδια που προωθούνται στο πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού, τα οποία όχι μόνο δεν καλύπτουν κοινωνικές ανάγκες και δεν αποφέρουν οικονομικό όφελος σε μας αλλά στους κερδοσκόπους-«επενδυτές», αποτελούν συστατικά στοιχεία μιας «ανάπτυξης» καταστροφικής για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και την ζωή μας. Πάνος Τότσικας μέλος της Επιτροπής Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό Του Περικλή Κοροβέση
Το 1941, δύο νεαροί αντιφασίστες βρίσκονταν εξόριστοι από τον Μουσολίνι στο νησί Βεντοτένε. Στην ιταλική Γυάρο δηλαδή. Ο πόλεμος θέριζε την Ευρώπη. Και όταν βρίσκεσαι σε πόλεμο, αναγκαστικά παίρνεις θέση. Δεν μπορεί να είσαι ψύχραιμος και να κάθεσαι να διαβάζεις τα «χοντρά» βιβλία που δεν είχες καιρό να διαβάσεις όταν ήσουν ελεύθερος. Θέλεις να νικήσει η δική σου αντιφασιστική πλευρά και να συντριβεί ο αντίπαλος. Αυτοί οι δύο νεαροί, ο Αλτιέρο Σπινέλι και ο Ερνέστο Ρόσι, σκέφτηκαν διαφορετικά. Η έννοια του έθνους οδηγεί στον εθνικισμό και από εκεί αναγκαστικά στον πόλεμο. Και έγραψαν ένα διάσημο μανιφέστο που πια είναι δύσκολο να βρεθεί: «Για μια Ευρώπη Ελεύθερη και Ενωμένη». Το 1946, ο Σπινέλι παίρνει την πρωτοβουλία και δημιουργεί μια κίνηση για μια ομοσπονδιακή Ευρώπη. Δηλαδή, ένα είδος Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, με κεντρική κυβέρνηση, αλλά με σχετική αυτονομία σε κάθε χώρα. Η ιδέα αυτή δεν είναι καινούργια. Ηδη από την εποχή του Διαφωτισμού, η ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης είχε διατυπωθεί και έβγαινε από την αναγκαιότητα να αποφευχθούν οι πόλεμοι. Και αυτό δεν έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά για οικονομικούς. Ο πόλεμος ήταν μια πολύ ακριβή υπόθεση ακόμα και για τις χώρες που νικούσαν. Να μη μιλήσουμε για τις χώρες που είχαν ηττηθεί. Αλλά δεν ήταν μόνο ο Σπινέλι. Υπήρχαν και άλλα ρεύματα, της Δεξιάς, που ήθελαν μια συνεργασία με τα άλλα κράτη, αλλά όχι μια ομοσπονδιακή Ευρώπη. Οπως η κίνηση του Ουίνστον Τσόρτσιλ και του Πολ Βαν Ζίλαντ. Με λίγα λόγια, μια Ευρώπη όπου οι ισχυροί θα παραμένουν ισχυροί και οι φτωχοί θα γίνονται φτωχότεροι. Και αυτό κυριάρχησε. Παράδειγμα, η Ελλάδα. Θα ήμασταν σε αυτά τα χάλια, αν δεν ήμασταν Ευρώπη; Αυτό που ζούμε είναι η ευρωπαϊκή πολιτική στην επαρχία Ελλάδα. Η τρόικα αποφασίζει και η κυβέρνηση των κλητήρων εκτελεί. Δεν θα έπρεπε να ήταν κεντρικό πολιτικό θέμα η σχέση μας με την Ε.Ε.; Δεν μιλάω ούτε για έξοδο ούτε για ευρωλατρεία. Μιλάω για διάλογο. Στο ίδιο επίπεδο που έχει αρχίσει στην Ευρώπη. Ποιες κουβέντες και ποιες έρευνες κάνουμε εμείς εδώ; Στις ευρωεκλογές του 2014 είχαμε ένα εκπληκτικό ποσοστό στην αποχή. 57,42% του πληθυσμού της Ε.Ε. δεν βρήκαν κάποιο ισχυρό επιχείρημα για να πάνε να ψηφίσουν. Δηλαδή περίπου έξι στους δέκα έγραψαν στα παλιά τους τα παπούτσια την Ε.Ε. Αλλά και αυτοί που ψήφισαν έδωσαν ισχυρή ώθηση στους ευρωσκεπτικιστές. Να δούμε πώς πήγε το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία. Το κόμμα για την Ανεξαρτησία στο Ηνωμένο Βασίλειο ή το κόμμα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία. Μην τυχόν πρέπει να δούμε πώς αυτή η Ε.Ε. επωάζει τον φασισμό του 21ου αιώνα; Γιατί πέρα από τους πρωτόγονους ναζισμούς στιλ Χρυσής Αυγής, υπάρχουν και οι εκλεπτυσμένοι ναζισμοί, που δεν διστάζουν να πάρουν για λογαριασμό τους πολλές αναφορές της Αριστεράς. Η Μαρίν Λεπέν κληρονόμησε από τον πατέρα της ένα κόμμα. Για μας εδώ ξέρουμε αυτό το φαινόμενο και δεν μας κάνει εντύπωση. Σόι πάει το βασίλειο. Η εξουσία πάει στους κληρονόμους. Αλλά ας δούμε την πολιτική της. Διαφέρει σε τίποτα από αυτή των Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ; Μήπως ο Μπαλτάκος είναι ο θεωρητικός της Νέας Δεξιάς (Ν.Δ.) και τον έχουμε υποτιμήσει; Είναι τυχαίο να θεωρεί τους ψηφοφόρους της Χ.Α. δικούς του; Και είναι δυνατόν να μην καταλαβαίνει πως η ψήφος στην Χ.Α. είναι συνειδητή και εκφράζει τον φασισμό αυτής της κοινωνίας; Τι λέει για όλα αυτά ο ΣΥΡΙΖΑ; Εχει καταλάβει πως είναι στόχος μιας καθαρά ναζιστικής επίθεσης; Δεν το νομίζω. Είναι ένα κόμμα του συστήματος παλαιάς κοπής. Αλλά δεν έχει καταλάβει πως η «παλαιά κοπή» δεν υπάρχει πια. Αυτά που πρότεινε από τη Θεσσαλονίκη θα μπορούσαν να τα έλεγαν οι «Originals» Καραμανλής και Παπανδρέου. Γιατί όχι; Αλλά αυτοί μπορούσαν. Τότε ήταν άλλη εποχή. Σήμερα το αυτονόητο είναι ανατρεπτικό. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα είναι πως νόμος είναι το δίκαιο του κέρδους. Τα υπόλοιπα θεωρούνται αναχρονισμοί. Ζούμε έναν οικονομικό ναζισμό και είναι θέμα χρόνου να γίνει και πολιτικός. Και μετά ακολουθεί η στερεότυπη φράση: Πρέπει να αγωνιστούμε. Δηλαδή, φέξε μου και γλίστρησα. Και ο καναπές καλά κρατεί. perkor29@gmail.com Πηγή Προδότες ή παθιασμένοι πατριώτες;
Του Δημήτρη Μάρδα* Μια πρόσφατη είδηση, που χρήζει βέβαια επιβεβαίωσης, αναφέρει ότι Αμερικανοί επιθεωρητές της Οικονομικής Αστυνομίας των ΗΠΑ, της γνωστής ως Υπηρεσίας Διεθνών Εισοδημάτων (ΙRS), οι οποίοι διερεύνησαν υπεράκτιες εταιρείες σε Καραϊβική, Κύπρο και Παναμά, βρήκαν σημαντικά ποσά που αφορούν δωροδοκία Ελλήνων πολιτικών. Πρόκειται για δεκάδες εκατομμύρια ευρώ που κατεβλήθησαν την περίοδο 2010-2014. Η όλη συζήτηση για το μαύρο πολιτικό χρήμα φέρει αντανακλαστικά στη μνήμη μας τα όσα υποστήριξε ο οικονομολόγος νομπελίστας Ζ. Στίγκλιτζ, ο οποίος χρησιμοποιώντας πρώτος τον όρο «δωροδοποίηση» στις αρχές του 2000 τόνισε: «Οι εθνικοί ηγέτες πανευτυχείς ξεπουλούν τις εταιρείες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και ύδατος… Θα μπορούσες να δεις πώς ανοίγουν τα μάτια τους, με την προσδοκία της μίζας του 10% που θα καταβληθεί σε λογαριασμό τους σε μια τράπεζα της Ελβετίας», απλά και μόνο γιατί οδήγησαν στην απαξίωση της εθνικής περιουσίας ή ακριβέστερα, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, «επειδή ξύρισαν κάτι δισ. από την τιμή πώλησης εθνικών περιουσιακών στοιχειών…» (Βλ.http://www.gregpalast.com/the-globalizer-who-came-in-from-the-cold/). Ως προς τις δικές μας ιδιωτικοποιήσεις τα ακόλουθα στοιχεία, που αφορούν πωλήσεις δημόσιας περιουσίας, εύλογα προκαλούν αρχικά συζητήσεις για το κατά πόσο θεωρούνται «δωροδοποιήσεις» ή ιδιωτικοποιήσεις, επιδιώκοντας από την άλλη να ερμηνεύσουν τις προαναφερθείσες δημοσιογραφικές αποκαλύψεις. Αναλυτικότερα η πρόσφατη τιμή πώλησης της μετοχής του 33% του ΟΠΑΠ προς περίπου 7 ευρώ, όταν το 2001 η αντίστοιχη τιμή εισαγωγής στο Χρηματιστήριο ανερχόταν σε 5,5 ευρώ, το 2003 στα 9,44 ευρώ (κατά τη Β΄ μετοχοποίηση), και το 2005 στα 24,14 ευρώ (κατά την τρίτη μετοχοποίηση), θέτει πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο η όλη πώληση θεωρείται «δωροδοποίηση» ή ιδιωτικοποίηση. Το αεροδρόμιο του Ελληνικού των 6 χιλιάδων στρεμμάτων πουλήθηκε κατά πολλούς για ένα κομμάτι ψωμί, όταν τα 2 χιλιάδες στρέμματα του Πριγκιπάτου του Μονακό παράγουν ετήσιο πλούτο γύρω στα 7 δισ. δολάρια. Παρόμοια φήμη, ως προς το χαμηλό τίμημα που καταβλήθηκε, κυκλοφορεί και για την πώληση του Αστέρα της Βουλιαγμένης. Η σύμβαση για τον χρυσό της Χαλκιδικής και τα όσα συμφωνήθηκαν από το 2003 και μετά θεωρούνται από πολλούς ότι αποτελούν ίσως τη ληστεία του αιώνα. Αναλυτικότερα, τα περιουσιακά στοιχεία της τότε ιδιοκτήτριας και προς πτώχευση εταιρείας (TVX Hellas), που πουλήθηκαν στο Δημόσιο, ανέρχονταν σε 11 εκατ. ευρώ το 2003. Στην τιμή αυτή το ελληνικό Δημόσιο πούλησε τα μεταλλεία στον επόμενο αγοραστή, που ήταν η κοινοπραξία «Ελληνικός Χρυσός» (συμφερόντων Μπόμπολα). Γιατί άραγε πουλήθηκαν τόσο φτηνά τα μεταλλεία; Το 2004 μια εταιρεία της κοινοπραξίας εξαγόρασε το 21% της «Ελληνικός Χρυσός» προς 100 εκατ. δολάρια (80 εκατ. ευρώ) και το 2007 η ίδια εταιρεία εξαγόρασε το 30% προς 178 εκατ. δολάρια (περίπου 165 εκατ. ευρώ), όταν, όπως σημειώθηκε, το 2003 η «Ελληνικός Χρυσός» αγόρασε το 100% των μεταλλείων μόνο 11 εκατ. ευρώ! Πολύ κομψά και χωρίς φραστικές ακρότητες η όλη απαράδεκτη εξέλιξη αποτυπώνεται στην Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής C(2011)1006 με την οποία κρίνεται ότι η πώληση περιουσιακών στοιχείων και γης υπέρ της «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.» ήταν σε τιμή κατώτερη της αξίας τους. Επίσης σημείωνε ότι η απαλλαγή καταβολής των φόρων(!!!) σε συνδυασμό με τη χαμηλή τιμή αποτελούσε κρατική ενίσχυση ασυμβίβαστη με την κοινή αγορά. Στις 13 Οκτωβρίου 2013 ήρθε με τη σειρά του και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να παρέμβει επί του θέματος σε βάρος της Ελλάδας. Βέβαια στην όλη επένδυση υπερπροτάθηκαν –ίσως όχι τυχαία– τα οικολογικά πρόβλημα, ενώ τα οικονομικά στοιχεία της σύμβασης υποτιμήθηκαν και χάθηκαν. Η εταιρεία-αγοραστής έχει αντίθετη άποψη, θεωρώντας λίαν προσοδοφόρα την όλη σύμβαση για το ελληνικό Δημόσιο, άσχετα αν δεν αφήνει ούτε μια ουγκιά χρυσού στη χώρα! Οπου και αν ψάξουμε διαπιστώνουμε είτε φτηνές τιμές πώλησης της εθνικής περιουσίας είτε δεκάδες παρατυπίες (βλ. ιδιωτικοποίηση ΕΥΑΘ). Αν όλα όσα αναφέρθηκαν ενδεικτικά ισχύουν και αν επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες για το μαύρο πολιτικό χρήμα που ανακάλυψε η IRS, τότε ίσως θα ήταν σκόπιμο να υιοθετηθεί κάποιος νέος όρος στο ελληνικό λεξιλόγιο, καθώς οι όροι γκάνγκστερ ή προδότες δεν αντανακλούν μάλλον την ένταση των πράξεων των όποιων εμπλεκομένων. Αν όμως αποδειχτεί ότι η ιστορία της IRS είναι κακόβουλο μύθευμα, ότι η 80ή θέση στην κλίμακα της διεθνούς διαφθοράς που κατέχει η χώρα είναι ένα τραγικό λάθος της Διεθνούς Διαφάνειας, ότι ο Ζ. Στίγκλιτζ αναφερόταν σε όλες τις χώρες του πλανήτη, πλην της Ελλάδας, και ότι οι συμβάσεις που απορρέουν από τις προαναφερθείσες ιδιωτικοποιήσεις, και όχι μόνο, είναι πολύ καλύτερες αντίστοιχων περιπτώσεων άλλων χωρών, τότε ο όρος πατριώτης είναι αυτός που αξίζει στους πολιτικούς μας!!! ………………………………………………………………………………………………………………. * Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ Πηγή Ένα κείμενο που είχαμε γράψει το 2006(πολλά από τα στοιχεία έχουν αλλάξει σήμερα, δυστυχώς προς το χειρότερο):
1)Περιγραφή του φαινομένου: α) το φυσικό θερμοκήπιο: Η ατμόσφαιρα της γης με τη χημική σύσταση που έχει λειτουργεί όπως και το γυάλινο ή πλαστικό κάλυμμα του θερμοκηπίου ,που χρησιμοποιούν οι αγρότες. Αφήνει δηλαδή την ηλιακή ακτινοβολία να περάσει προς την επιφάνεια της γης ,αλλά δεν αφήνει τη γήινη ακτινοβολία να φύγει προς το διάστημα , εκτός από ένα μέρος της. Έτσι ,όπως και στο θερμοκήπιο, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης είναι μεγαλύτερη απ` ότι θα ήταν χωρίς την ατμόσφαιρα. Αυτό είναι το «φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου», που εξασφαλίζει μια μέση θερμοκρασία για τη γη περίπου στους 15 οC (αν δεν είχε τη συγκεκριμένη ατμόσφαιρα η μέση της θερμοκρασία της θα ήταν περίπου –23 ο C). Στη φυσική ατμόσφαιρα το ρόλο του καλύμματος το παίζουν εκείνα τα συστατικά της που έχουν μεγάλο μοριακό βάρος, όπως οι υδρατμοί , το διοξείδιο του άνθρακα(CO2) και άλλα (σχ.1). β) το τεχνητό θερμοκήπιο: Από τα μέσα του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών, δεν έχουμε πια φυσική ατμόσφαιρα, αφού σ` αυτήν καταλήγουν όλα τα υποπροϊόντα των καύσεων των ορυκτών καυσίμων(κύρια κάρβουνο και πετρέλαιο), των οποίων έγινε ευρεία χρήση. Έτσι και το CO2 και τα άλλα στοιχεία αυξάνουν συνεχώς στην ατμόσφαιρα Στο σχ.2 έχουμε την περιεκτικότητα του CO2 στην ατμόσφαιρα σε ppm από το 1860 μέχρι το 2050, όπου σύμφωνα με το I I ASA(Διεθνές Ινστιτούτο Ανάλυσης Συστημάτων) η περιεκτικότητά του θα διπλασιασθεί. Προστίθενται επίσης και εντελώς καινούργιες, παραγόμενες από τον άνθρωπο, ενώσεις που συμμετέχουν στο «Θερμοκήπιο»(π.χ. φθοροχλωράνθρακες) .Έτσι εντείνεται η «θερμοκηπιακή» δραστηριότητα της ατμόσφαιρας και μιλάμε πια για το ανθρωπογενές «τεχνητό θερμοκήπιο» 2) Οι συνέπειες του «θερμοκηπίου»: Το αρχικό αποτέλεσμα είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα κοντά στην επιφάνεια της γης. Αυτό έχει διαπιστωθεί ήδη. Για το διάστημα π.χ.1880-1988 υπήρχε μια αύξηση της τάξης 0,7 οC. Το έτος 2000 η μέση θερμοκρασία ήταν 0,32 οC ψηλότερη από τον μέσο όρο του διαστήματος 1961-1990, ενώ η δεκαετία του `90 ήταν η πιο θερμή από τότε που υπάρχουν μετρήσεις της. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για τις κλιματολογικές αλλαγές(IPCC) υπολόγισε ότι η θερμοκρασία της γης θα αυξηθεί από 3 έως 6 βαθμούς Κελσίου τα επόμενα 100 χρόνια. Άλλα μοντέλα προβλέπουν ότι μέχρι το 2050 (χρονιά που το διοξείδιο του άνθρακα θα διπλασιασθεί στην ατμόσφαιρα αν συνεχισθούν οι ίδιοι ρυθμοί έκλυσής του) η θερμοκρασία θα αυξηθεί μέχρι και 5,5 οC. Το δεύτερο σημαντικότερο αποτέλεσμα θα είναι το ανέβασμα της στάθμης των θαλασσών και λόγω διαστολής του νερού(3/4 της επιφάνειας της γης είναι θάλασσα) και λόγω του λιώσιμου των αιώνιων πάγων της στεριάς και της Γροιλανδίας. Τα τελευταία 100 χρόνια έχει ήδη ανέβει η στάθμη της μέχρι 25 εκατοστά. Στην τελευταία «θερμή» περίοδο της γης, πριν περίπου 120000 χρόνια, όπου η θερμοκρασία ήταν κατά 2 βαθμούς παραπάνω από τη σημερινή, η θάλασσα ήταν κατά 5 έως 7 μέτρα ψηλότερα από σήμερα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πού θα φθάσει η θάλασσα αν τα επόμενα χρόνια ανέβει έστω και 2 βαθμούς . Έτσι θα έχουμε κάτω από τη θάλασσα πολλές σημερινές περιοχές στεριάς, όπως τα μεγάλα και εύφορα Δέλτα των ποταμών, τα χαμηλά νησιά του Ειρηνικού, πολλές παραθαλάσσιες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Μαϊάμι, το Λονδίνο, το Τόκιο, η Σαγκάη, η Βομβάη, το Μπουένος Άιρες, το Λένινγκραντ κ.λ.π.(Για τη χώρα μας προβλέπεται ότι τουλάχιστον ο Θερμαϊκός θα βυθισθεί) Το τρίτο σημαντικό αποτέλεσμα θα είναι η μεταβολή των κλιματικών ζωνών, κύρια των ζωνών βροχής, η οποία γενικά θα αυξηθεί λόγω της αύξησης της εξάτμισης των νερών, επειδή αυξάνεται η θερμοκρασία. Και αυτή η μεταβολή έχει ήδη αρχίσει και την αντιλαμβανόμαστε τα τελευταία χρόνια. Σε περιοχές του Β. ημισφαιρίου έχουν ενταθεί οι βροχές, ενώ ήδη από τη δεκαετία του`60 παρατηρείται μια σταδιακή μείωση των βροχοπτώσεων σε υποτροπικές και τροπικές περιοχές. Το χαρακτηριστικότερο αυτής της αλλαγής είναι τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Όπου επικρατήσουν ξηρασίες αυτές εντείνονται και σε διάρκεια και στους δείκτες(σχετ. υγρασία, θερμοκρασία κ.λ.π.).Όπου επικρατήσουν βροχές, αυτές πάλι παίρνουν τη μορφή καταιγίδων και «θεομηνιών»(απίθανες ποσότητες νερού σε μικρό χρονικό διάστημα), με αποτέλεσμα πλημμύρες και καταστροφές. Το ίδιο και με τα χιόνια και τον παγετό. Οι τυφώνες, οι κυκλώνες και οι ανεμοθύελλες θα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά με μεγαλύτερες ταχύτητες και ενέργειες και φυσικά με καταστροφικότερα αποτελέσματα, γιατί οι θερμοκρασίες του αέρα πάνω από πολλές θαλάσσιες περιοχές θα ξεπερνά τους 26,5 βαθμούς(με τέτοιες θερμοκρασίες πάνω από τη θάλασσα, όπως είναι γνωστό ,αρχίζουν να δημιουργούνται ανεμοστρόβιλοι που εξελίσσονται σε τυφώνες). 3) Οι πρώτες ενδείξεις: Όταν οι πρώτοι επιστήμονες μίλησαν για το «τεχνητό» φαινόμενο του θερμοκηπίου πολλοί λίγοι το έλαβαν υπόψη. Μόνο κάποιοι «τρελοί» Οικολόγοι. Χρόνο με το χρόνο όμως η εξέλιξη φαίνεται καθαρά. Οι ενδείξεις έχουν πολλαπλασιασθεί. Το λιώσιμο των παγετώνων των μεγάλων βουνών έχει ξεκινήσει( έχει παρατηρηθεί για παράδειγμα στις Άλπεις), το ίδιο και της Γροιλανδίας και στο Β. Ατλαντικό έχουν παρατηρηθεί τελευταία τα μεγαλύτερα μέχρι τώρα παγόβουνα. Στην Καραϊβική και τον Ινδικό οι κυκλώνες είναι ισχυρότεροι, καταστροφικότεροι και πιο συχνοί. Όπου δεν υπάρχει υγρασία οι ξηρασίες είναι εντονότερες (έχουμε επομένως ερημοποίηση ,μειωμένες σοδειές και λιμούς )και στην Αφρική η Σαχάρα επεκτείνεται γρηγορότερα προς ανατολάς και νότο. Στα μεσαία πλάτη, από Τουρκία μέχρι και ΗΠΑ ,οι καύσωνες ανυπόφοροι και οι πυρκαγιές ανεξέλεγκτες. Από την άλλη οι πλημμύρες απειλούν όχι μόνο την αγροτική παραγωγή, αλλά και τους ανθρώπους.(Ακόμα και στις «οργανωμένες» κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης είχαμε πρόσφατα ανθρώπινα ανθρώπινα θύματα και να μη ξεχνάμε τη Νέα Ορλεάνη). Οι ασφαλιστικές εταιρείες υπολόγισαν για παράδειγμα ότι οι ζημιές από καιρικές θεομηνίες τη δεκαετία 1991-2000 ξεπέρασαν τα 400 δισεκατομ. δολ. Και στη χώρα μας η εξέλιξη είναι φανερή. Ανομβρία και καύσωνες το καλοκαίρι, ασυνήθιστες θερμοκρασίες μερικά διαστήματα το φθινόπωρο και χειμώνα. Όταν επικρατεί ένα καιρικό φαινόμενο, αυτό εντείνεται και δύσκολα αλλάζει. Οι λίγες γενικά βροχές μέχρι τώρα ,έχουν γίνει καταρρακτώδεις με χαλάζι συχνό, πλημμύρες και κατολισθήσεις(π.χ. στις αρχές του φετινού Οκτωβρίου), με αποτέλεσμα καταστροφές στη γεωργική παραγωγή. Το ίδιο έχουμε αντίστοιχα το χειμώνα με τα χιόνια και τον παγετό. Το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών(ΙΓΜΕ) εξηγεί: « Τα μη κανονικά σε ένταση και ύψος κατακρημνίσματα, από υψηλές και απότομες βροχοπτώσεις, από τις χιονοπτώσεις και τον παγετό, καθώς και οι κατολισθητικές κινήσεις προκαλούνται κυρίως από τις δραστηριότητες του ανθρώπου». Ο καθηγητής της χημείας της ατμόσφαιρας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου κ.Ραψωμανίκης , σε συνεργασία με άλλα ευρωπαϊκά Ινστιτούτα, λαμβάνοντας υπόψη το φαινόμενο του Θερμοκηπίου, έχει αναπτύξει ένα μοντέλο για την εξέλιξη του κλίματος της χώρας τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με το οποίο περιμένει μέχρι το 2010 αύξηση των βροχών και των χιονιών , ενώ αντίθετα μέχρι το 2017 αύξηση των ξηρασιών( θα έχουμε περιοδικό φαινόμενο με περίοδο 14 χρόνων, 7 χρόνια βροχές και 7 χρόνια ξηρασία χονδρικά). Επίσης έχουμε ήδη αλλαγές και στην ελληνική χλωρίδα. Πολλά από τα σπάνια είδη δεν αντέχουν την ξηρασία και ή μειώνονται ή «μεταναστεύουν» βόρεια (π.χ. Ορχεοειδή, ενδημικά). Τα έντομα, κυρίως τα ωφέλιμα , μειώνονται δραστικά. Επίσης πολλά θηλαστικά της πανίδας μετακινούνται βόρεια. Από μελέτες σε είδη άγριας ζωής φαίνεται ότι τα τελευταία 30 χρόνια υπάρχει αλλαγή και στο χρόνο παραγωγής τους( σε άλλα νωρίτερα και σε άλλα αργότερα από το συνηθισμένο). Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης , υπάρχει ακόμα και αλλαγή στη σύσταση των ελληνικών λιμνών. 4) Οι ενδείξεις για την Βιόσφαιρα και τον άνθρωπο: Μεταξύ 1960-2000 διαπιστώνεται μια αυξανόμενη συχνότητα και ένα αυξανόμενο μέγεθος των πολύ μεγάλων φυσικών καταστροφών, που φαίνονται στον παρακάτω πίνακα: Χρονική περίοδος Αριθμός Ζημιές σε δισ δολ. σταθ. τιμών 1999 1960-69 27 71,1 1970-79 47 127,8 1980-89 63 198,6 1990-99 98 608,5 Πηγή: Globalisierung und Gerechtigkeit, Richard Gerster. Το έτος 1999 ειδικά οι Ελβετικές Ασφάλειες (Swiss Re) κατέγραψαν 326 μεγάλες καταστροφές στον πλανήτη. Σε αυτά τα στοιχεία συμπεριλαμβάνονται βέβαια και οι σεισμοί ,που είναι φαινόμενα της λιθόσφαιρας και δεν έχουν σχέση με το κλίμα.. Όμως το συμπέρασμα που προαναφέραμε βγαίνει αβίαστα, αφού και μετά το 2000 είχαμε μια τέτοια αύξηση(οι απώλειες π.χ. των ασφαλιστικών εταιρειών των ΗΠΑ λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων ανήλθαν από τα 10 δις.δολ. περίπου το 2000 ,στα 70 δις.δολ. το 2005, όπως φαίνεται από αντίστοιχο διάγραμμα στην Ελευθεροτυπία της 11/11/06). Έτσι :«Διακόσια εκατομμύρια πρόσφυγες και 5,5 τρισεκατομμύρια Ευρώ, αυτό είναι το τρομακτικό κόστος από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, σύμφωνα με έκθεση εξέχοντος Βρετανού οικονομολόγου. Με άλλα λόγια, το κλίμα οδηγεί στη φτώχεια και την προσφυγιά.» έγραψαν «τα Νέα» ,τις 31/10/2006 , μετά τη δημοσίευση της έκθεσης του Νίκολας Στερν, πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων της Παγκόσμιας Τράπεζας, που μελέτησε για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης τις οικονομικές συνέπειες που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας έως το έτος 2050. Ο ίδιος ο Μπλέρ τόνισε πως οι επιστημονικές αποδείξεις ότι η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλείται από τα αέρια του θερμοκηπίου «είναι τώρα συντριπτικές και δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι συνέπειες για τον πλανήτη μας θα είναι κυριολεκτικά καταστροφικές» στο κοντινό μέλλον. Στην ίδια έκθεση προβλέπεται ότι πολλά οικοσυστήματα θα καταρρεύσουν, όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου και τα οικοσυστήματα των κοραλλιογενών υφάλων, ή δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν τη σημερινή μορφή τους ,ενώ πάρα πολλά είδη θα εξαφανισθούν , γιατί δεν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν. Από μελέτη που έχει χρηματοδοτήσει Ε.Ε βγήκε το συμπέρασμα ότι ο Ευρωπαϊκός Νότος σε λίγες δεκαετίες θα φλέγεται και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα ενταθούν. Στην Ελλάδα από 2020-2080 θα επικρατήσουν συνθήκες Σαχάρας, ενώ η Σκανδιναβία θα γίνει το νέο θέρετρο των μελλοντικών τουριστών. Στην Κεντρική Ευρώπη θα υπάρχουν συχνές- πυκνές χιονοπτώσεις και η ζωή θα είναι επικίνδυνη λόγω καταιγίδων ,πλημμύρων και ανεμοθυελλών. Βέβαια στην εξέλιξη της Ιστορίας της γης είχαμε μεταβολές της θερμοκρασίας της («θερμές» περίοδοι εναλλάσσονταν με περιόδους «παγετώνων»). Όμως αυτές οι μεταβολές καθώς και τα επακόλουθά τους στο κλίμα γινόταν σιγά-σιγά στη διάρκεια πολλών αιώνων .Η σημερινή μεταβολή ,απ` τη σκοπιά της μεγάλης χρονικής διάρκειας της φυσικής εξέλιξης, είναι σα να γίνεται πολύ απότομα, σε μια μόνο στιγμή. Αυτός θα είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θα αντέξουν τα περισσότερα οικοσυστήματα, γιατί στην ουσία θα πρόκειται για κλιματική καταστροφή. 5) Οι πρωταίτιοι: Η συμμετοχή των «αερίων του θερμοκηπίου» στη διαμόρφωση του φαινομένου είναι η παρακάτω: CO 2 CH4 O3 N2O H2 Φ.Χ.Α. 50% 19% 8% 4% 2% 17% Πηγή: Ozonloch und Treibhaueffekt, rororo aktuel. Όπου: CO2: διοξείδιο του άνθρακα, CH4: μεθάνιο, Ο3: όζον της τροπόσφαιρας(όχι της στρατόσφαιρας που μειώνεται), Ν2Ο: υποξείδιο του αζώτου, Η2: υδρογόνο και Φ.Χ.Α.: φθοροχλωράνθρακες. Αυτά τα αέρια παράγονται από τις διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου. Η συμμετοχή του κάθε κλάδου οικονομικής δραστηριότητας στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο για το έτος π.χ. 2000 φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: ΚΛΑΔΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ % Εργοστάσια Ηλεκτρικού Ρεύματος 24 Πυρκαγιές-Αποψίλωση δασών * 18 Βιομηχανία 14 Γεωργία 14 Συγκοινωνία 14 Θέρμανση 8 Σκουπίδια-Απόβλητα 3 Υπόλοιπες Πηγές 5 Πηγή: Der Spiegel Nr 45/6.11.06 Αυτό που έχει συμβεί στα επόμενα χρόνια είναι ότι έχει αυξηθεί η Αυτοκίνηση, οποία υπολογίζεται πλέον σε πλανητικό επίπεδο ότι συμμετέχει σε ποσοστό 18%, ενώ τεράστια αύξηση έχουμε στα αεροπορικά ταξίδια( ένα αεροπορικό ταξίδι εκπέμπει 10πλάσια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, από ένα αντίστοιχης απόστασης ταξίδι με το τραίνο). * Η καταστροφή των δασών (τα τελευταία 5 χρόνια χάθηκαν 37 εκατομμύρια εκτάρια δάσους σε παγκόσμιο επίπεδο) δεν συντελεί μόνο στην αύξηση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Έχει και σαν αποτέλεσμα την φυσική μείωση της απορρόφησής του, διότι υπολογίζεται ότι η παγκόσμια δασική βλάστηση απορροφά το 40% των παγκόσμιων εκπομπών του. Υπάρχει μια πλατιά διαδεδομένη άποψη ότι για το φαινόμενο «είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι». Αυτό οδηγεί κατά κάποιο τρόπο στην αποδοχή και στον μη εντοπισμό των πρωταιτίων. Όταν λέμε βέβαια πρωταίτιους εννοούμε ολόκληρα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καταμερισμού τους, καθώς και τους πολιτικούς εκφραστές τους. Είναι φανερό ότι για να μπορεί να υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της επερχόμενης καταστροφής ,πρέπει να εντοπισθούν οι κύριοι υπεύθυνοι. Τα «αέρια του θερμοκηπίου» παράγονται βασικά στις βιομηχανικές χώρες και το βασικό θύμα των συνεπειών τους είναι ο λεγόμενος τρίτος κόσμος. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις εκπομπές CO2 τη χρονιά του 1996 για τις διάφορες χώρες. Η τελευταία στήλη δείχνει τη μεταβολή σε σχέση με τη χρονιά του 1990: Χώρες Ποσότητα εκατομ. t Κατά κεφαλή t Παγκόσμιο(%) Μεταβ.1990-96(%) ΗΠΑ 5305 19,7 22,2 9,9 Κίνα 3366 2,8 14,1 40,0 Ρωσία 1581 10,7 6,6 -27,7 Ιαπωνία 1169 9,3 4,9 9,1 Ινδία 998 1,1 4,2 47,7 Γερμανία 862 10,5 3,6 -3,1 Βραζιλία 274 1,7 1,1 34,9 Πηγή: Carbon Dioxide Information Analysis Center, 1999. Παρατήρηση: Η Ρωσία μείωσε τις εκπομπές ,γιατί λόγω των αλλαγών διαλύθηκε το παραγωγικό της σύστημα αυτό το διάστημα, ενώ μόνο η Γερμανία έχει κάνει προσπάθειες μείωσής τους. Το 2003 η κατάσταση στις εκπομπές του CO2 σε εκατομ. τόνους ήταν η εξής: ΗΠΑ: 5800, Κίνα: 4150, Ρωσία: 1500, Ιαπωνία: 1230, Ινδία: 1270, Γερμανία: 810.(Καθημερινή 5/11/06) Οι Δε προβλέψεις για τις αυξήσεις μέχρι το 2025 είναι: ΗΠΑ: 39%, Κίνα: 145%, Ρωσία: 32%, Ιαπωνία: 5%, Ινδία: 95%, Δ. Ευρώπη(συνολικά): 11%, Βραζιλία: 99%.(Der Spiegel Nr 45/6.11.06). Από τους παραπάνω πίνακες ,φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι δεν είμαστε όλοι στον ίδιο βαθμό «θύτες» και «θύματα». Μακροπρόθεσμα βέβαια δεν θα υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Όλοι θα χάσουμε ,γιατί βρισκόμαστε στο ίδιο «πλοίο», ανεξάρτητα ποιος είναι ο καπετάνιος και ποιοι τραβάνε κουπί. Όταν όμως βυθισθεί το «πλοίο» για ποιους θα υπάρχουν «σωσίβια»; «Τα αναχώματα και τα μέτρα προστασίας που υπάρχουν μπορούν να αντέξουν άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά ένα μέτρο» ,δηλώνουν οι υπεύθυνοι των υπηρεσιών για τη Βόρεια Θάλασσα των κρατών της Β. Ευρώπης. Και είναι σα να λένε «Μη σας νοιάζει αν το Μπαγκλαντές(από τα πρώτα μέρη που θα βρεθούν κάτω από τη θάλασσα) θα σκεπασθεί γρηγορότερα. Εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα. Έχουμε σωσίβια. Μέχρι να ανέβει και σε μας, έχουμε καιρό». Το φαινόμενο του θερμοκηπίου λοιπόν είναι το τίμημα της ευημερίας των λίγων, το οποίο τίμημα θα το πληρώνουν βασικά οι «αδύναμοι» και οι λιγότερο υπεύθυνοι. 6) Τι θα έπρεπε να γίνει πραγματικά και τι προτείνουν οι «πρωταίτιοι»: Από το 1990 η επιτροπή ειδικών του ΟΗΕ προειδοποιούσε ότι για να αποφύγουμε τις συνέπειες του «τεχνητού θερμοκηπίου» ,απαιτείται μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στο 60% εκείνης της χρονιάς. Αυτό θα σήμαινε: μια σειρά από αποφασιστικές αλλαγές στην οικονομία και το μοντέλο ανάπτυξης καθώς και στον τρόπο ζωής ,βασικά του «αναπτυγμένου κόσμου». Αυτές οι αλλαγές θα έπρεπε να έχουν στόχο την καθαρότερη και ορθολογικότερη (που να ικανοποιεί ουσιαστικές και όχι καταναλωτικές ανάγκες) παραγωγή, την εξοικονόμηση ενέργειας, την προώθηση των ήπιων –ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, την προώθηση εναλλακτικών τρόπων δόμησης(Βιοκλιματική αρχιτεκτονική) .Θα έπρεπε να προωθηθούν εναλλακτικές μεταφορές και εναλλακτικό εμπόριο. Να καταργηθεί π.χ. το εμπόριο του τροπικού ξύλου, ώστε να διασωθεί το τροπικό δάσος που είναι ένας από τους κύριους συντελεστές μείωσης του CO2. (Για να γίνει όμως αυτό θα έπρεπε οι βιομηχανικές χώρες να χαρίσουν τα «χρέη» των τροπικών χώρών, αυτών των τόσο πλούσιων σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, αλλά τόσο φτωχών λόγω της στυγνής εκμετάλλευσής τους.). Να υπάρξει αλλαγή στον σχεδιασμό των πόλεων και να περιορισθεί η αυτοκίνηση υπέρ της δημόσιας αντιρρυπαντικής συγκοινωνίας. Να υπάρξει αλλαγή στα μοντέλα κατανάλωσης και γενικά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Όλα αυτά δεν αφορούν μόνο στις γενικότερες πολιτικές των κρατών-πρωταίτιων, αλλά και στην ατομική συμπεριφορά του κάθε καταναλωτή τους. Χρειάσθηκαν κάποια χρόνια διαπραγματεύσεων για να καταλήξουν το 1997 στην πρώτη διεθνή συμφωνία, το γνωστό «πρωτόκολλο του Κιότο». Δεν μπορούσαν πια να λένε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα, αλλά τι αποφάσισαν; Στην ουσία αυτό. Ότι μπορούμε να συνεχίσουμε. Γιατί τι θα μπορούσε να αλλάξει με την απόφασή τους για μια μέση μείωση μόνο κατά 5% από τα επίπεδα του 1990 και αυτή όχι να γίνει άμεσα , αλλά μέχρι το 2010; Αυτή η συμφωνία, με τα παζαρέματα που έγιναν μεταξύ των πρωτοπόρων της ρύπανσης ,έδειξε τις προθέσεις τους. Δεν υπήρξε βούληση για ουσιαστική λύση. Ήταν απλά ένας χειρισμός της πίεσης που υπήρχε από τις «μη κυβερνητικές οργανώσεις». Τα μέτρα μάλιστα δεν ήταν καν δεσμευτικά για τους συμμετέχοντες. Αργότερα το Κογκρέσο των ΗΠΑ αρνήθηκε να τα επικυρώσει και η αμερικάνικη κυβέρνηση αρνείται ακόμα να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί(που είναι και το μεγαλύτερο όπως φαίνεται από τους πίνακες). Στο πλευρό της είναι και άλλες πετρελαιοπαραγωγικές και νεοβιομηχανικές (Κίνα, Ινδία)χώρες. Στην ουσία και αυτή η ανώδυνη στην πραγματικότητα γι` αυτές συμφωνία έμεινε στα χαρτιά. Στη συνέχεια έγιναν και άλλες αποτυχημένες απόπειρες για να εφαρμοσθούν οι συμφωνίες. Όμως αυτό που πέτυχαν ήταν να αφήσουν την υλοποίησή τους στην ίδια την αγορά. Έφθασαν στο σημείο να εξαγοράζονται τα «δικαιώματα εκπομπών» των φτωχών χωρών από τις χώρες και τις επιχειρήσεις που θα έπρεπε να μειώσουν τις εκπομπές, για να μπορούν να συνεχίζουν όπως και πριν(Δημιουργήθηκε Χρηματιστήριο «Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου» και δικτυακός τόπος για εταιρείες και κυβερνήσεις). Η πρόσφατη έκθεση Στερν (που αναφέραμε)χρησιμοποιεί επιχειρήματα για τις οικονομικές επιπτώσεις του θερμοκηπίου. Οι ιθύνοντες καταλαβαίνουν μόνο από οικονομικά επιχειρήματα. Από τη μία λοιπόν φαίνεται ότι θα θιγεί πολύ το διεθνές κεφάλαιο του Σίτυ, που είναι επενδυμένο στις ασφάλειες(λόγω των επερχόμενων μεγάλων καταστροφών δεν θα προλαβαίνει να αποζημιώνει ιδιοκτήτες και επιχειρήσεις και γι` αυτό πιέζει την κυβέρνηση Μπλερ: «εκτιμούμε ότι η αλλαγή του κλίματος δεν θα επιφέρει μόνο σημαντικές οικονομικές ζημίες, αλλά επιπλέον θα επιτείνει την αβεβαιότητα για το μέλλον των επιχειρήσεων» αναφέρουν σε μια κοινή τους δήλωση μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες). Από την άλλη θα υπάρξουν επιτέλους μεγάλα κέρδη από το λόμπι της πυρηνικής βιομηχανίας (αντί των εναλλακτικών μορφών ενέργειας προτείνεται σαν λύση η πυρηνική). Έτσι πολλοί πιστεύουν ότι στη σύνοδο της Ναϊρόμπι που γίνεται αυτές τις μέρες θα ληφθούν επιτέλους ουσιαστικά μέτρα για μετά τo 2012. Δεν το ελπίζουμε δυστυχώς. Και αυτό γιατί οι συμμετέχοντες ιθύνοντες των κυβερνήσεων δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να αμφισβητήσουν το μοντέλο ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης, που στηρίζεται στην στρατιωτική επιβολή και τη «δικτατορία των αγορών»(Ακόμη και όταν μιλάνε για ανανεώσιμες-εναλλακτικές μορφές ενέργειας δεν θέλουν να προωθήσουν την αποκεντρωμένη δυνατότητά τους, αλλά την συγκεντρωτική, στα χέρια των εταιρειών υλοποίησή τους, όπως για παράδειγμα μεγάλα φωτοβολταϊκά εργοστάσια αντί για φωτοβολταϊκές στέγες ή μεγάλα αιολικά πάρκα, αντί μικρές αιολικές γεννήτριες για τον καθένα). 7) Είναι η πυρηνική ενέργεια η λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή μήπως η λύση για την πυρηνική βιομηχανία; Ιδιαίτερα μετά την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ το 1986, η πυρηνική βιομηχανία είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση. Παρά τα επιχειρήματα που διατύπωνε ότι η δυτική είναι ασφαλής και δεν είναι ανεύθυνη όπως η ανατολική, ότι τα εργοστάσιά της είναι αναπτυγμένης τεχνολογίας και όχι πεπαλαιωμένης όπως των ανατολικών, είχε «στριμωχθεί στην άμυνα». Δεν μπορούσε να πείσει εύκολα ιθύνοντες και κυβερνήσεις να συνεχίσουν τα πυρηνικά τους προγράμματα και να στήσουν καινούργια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Στη Γερμανία μάλιστα δέχθηκε μεγάλο κτύπημα από την απόφαση της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών-Πρασίνων να κλείσουν σταδιακά τα πυρηνικά της εργοστάσια(συμβιβασμός σε σχέση με το άμεσο κλείσιμο, που απαιτούσαν οι Πράσινοι) Το τελευταίο όμως διάστημα άρχισε να αναπτερώνεται το ηθικό της. Οι εκφραστές της ήταν από τους πρώτους που αποδέχθηκαν ότι «ο θερμοκηπιακός όλεθρος» είναι ορατός και άρχισαν να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για το Περιβάλλον. Συντάχθηκαν με τους μέχρι τώρα αντιπάλους τους «Περιβαλλοντιστές» και περνάνε στην αντεπίθεση. «Αφού η κλιματική καταστροφή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα .Και αφού αυτή η αύξηση οφείλεται και στις καύσεις των ορυκτών καυσίμων(κάρβουνο ,πετρέλαιο) που γίνονται στα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εμείς έχουμε τη λύση ! Να αντικατασταθούν τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια με τα πυρηνικά , όπου δεν παράγεται γραμμάριο διοξειδίου.» Δεν αντιλέγουν βέβαια ότι υπάρχει κάποιος κίνδυνος με την πυρηνική ενέργεια ,όμως μπροστά στον «θερμοκηπιακό» κίνδυνο να διαλέξουμε την πυρηνική σαν το «μικρότερο κακό», γιατί ισχυρίζονται ότι δεν μπορούμε να βασισθούμε στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας .Με αυτού του είδους τις προτάσεις προσπαθούν να βάλλουν πάλι στο παιχνίδι την πυρηνική βιομηχανία.(η οποία βέβαια πρέπει να ελέγχεται από τη Δύση γιατί αυτή μόνο διαθέτει ασφαλή τεχνολογία και δεν μπορεί να την αναπτύξει η οποιαδήποτε «κολοπετεινίτσα», όπως π.χ. το Ιράν) . Είναι όμως τα πυρηνικά εργοστάσια η πραγματική λύση για να αποφύγουμε το «θερμοκήπιο»; Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα πρέπει να δούμε κάποια δεδομένα: Τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος συμμετέχουν κατά 24% παγκοσμίως στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα . Από την άλλη το διοξείδιο του άνθρακα είναι υπεύθυνο για το 50% του φαινομένου του θερμοκηπίου. Άρα τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο κατά: 50%. 24% = 50/100 .24/100 = 1200/10000 = 12/100 = 12% Αυτό σημαίνει ότι αν σταματούσε εντελώς αυτή η παραγωγή και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια αντικαθιστούταν από πυρηνικά θα είχαμε μια βελτίωση μόνο κατά 12%. Και αυτό πάλι αν ήταν αλήθεια ότι κατά την διαδικασία της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας δεν εκλύονταν CO2, γιατί στην πραγματικότητα τόσο στο αρχικό στάδιο του κύκλου των πυρηνικών καυσίμων -εξόρυξη και επεξεργασία ουρανίου-, όσο και στο τελικό -διαμόρφωση, συντήρηση, μεταφορά και αποθήκευση αποβλήτων-, παράγονται μεγάλες ποσότητες CO2, που αυξάνονται όσο μειώνεται η ποιότητα του αρχικού ουρανίου. Για μια βελτίωση λοιπόν ,έστω της τάξης του12% ,μας προτείνουν τον «πυρηνικό όλεθρο» σαν λύση . Γιατί πραγματικά για όλεθρο πρόκειται: αν υποτεθεί ότι στο μέλλον θα πρέπει να καλυφθούν οι ανάγκες σε ηλεκ. ενέργεια από πυρηνικά εργοστάσια, τότε θάπρεπε να υπάρχουν πάνω από 5000 τέτοια σε παγκόσμιο επίπεδο. Με μια τέτοια όμως πυκνότητα πυρηνικών εργοστασίων(έστω και «ασφαλών») ,θα είχαμε καταστροφή τύπου Τσερνομπίλ σχεδόν κάθε 2 χρόνια, όπως υπολογίζεται στατιστικά. Πέρα από το ότι θα γεμίζαμε πυρηνικά απόβλητα ,τα οποία δεν θα ξέραμε τι να τα κάνουμε. Είναι λοιπόν φανερό ότι η πυρηνική ενέργεια δεν είναι η μορφή ενέργειας που θα μας σώσει από την κλιματική καταστροφή। Είναι απλά αυτή που θα σώσει τα συμφέροντα της πυρηνικής βιομηχανίας। 8) ΕΙΝΑΙ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΣΎΝΤΗΞΗ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ; Η είδηση που πρόσφατα έκανε το γύρο του κόσμου κι έδωσε ελπίδες ότι θα αποφύγουμε τελικά τον «θερμοκηπιακό όλεθρο» ,ήταν η πυρηνική σύντηξη: «Υπεγράφη στο Παρίσι η συμφωνία επτά διεθνών εταίρων για την κατασκευή του Διεθνούς Πειραματικού Θερμοπυρηνικού Αντιδραστήρα (ITER), που φιλοδοξεί να παράγει τις επόμενες δεκαετίες καθαρή και ανεξάντλητη ενέργεια. Η ερευνητική εγκατάσταση, κόστους δέκα δισεκατομμυρίων δολαρίων, θα είναι το μεγαλύτερο διεθνές κατασκευαστικό έργο μετά τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ο αντιδραστήρας θα παράγει καθαρή ενέργεια με πυρηνική σύντηξη, όπως συμβαίνει και στον Ήλιο». Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου ,που παρακολουθεί από καιρό τις εξελίξεις για το πρόγραμμα ITER, δεν συμμερίζεται το κλίμα ευφορίας που καλλιεργήθηκε. Σε δελτίο τύπου που εξέδωσε τις 3-12-06 διατυπώνει τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις του : i. Το πρόγραμμα προωθείται σε καθαρά ερευνητικό επίπεδο, και θα μπορέσει, κατά τους πλέον αισιόδοξους, να οδηγήσει στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες σύντηξης προς το τέλος της δεκαετίας του 2040, εφ΄όσον λυθούν όλα τα εξαιρετικά δυσεπίλυτα επιστημονικά-ερευνητικά προβλήματα. Επομένως είναι σίγουρο οτι δεν δίνει λύσεις στο πρόβλημα των κλιματικών αλλαγών, για τις οποίες χρειάζονται άμεσα και επείγοντα μέτρα σε πλανητικό επίπεδο. ii. Εμφανίζεται το πρόγραμμα αυτό να μην έχει τα μειονεκτήματα που έχουν οι γνωστοί αντιδραστήρες σχάσης. Αυτό είναι εν μέρει σωστό σε θεωρητικό επίπεδο, όμως η σύντηξη δεν είναι τελείως αθώα. Υπάρχουν προβλήματα πυρηνικών αποβλήτων και κίνδυνοι να δημιουργηθούν ανεξέλεγκτες καταστάσεις λόγω των πολύ υψηλών θερμοκρασιών. iii. Είναι προκλητικό το γεγονός οτι διατίθενται υπέρογκα κονδύλια για την έρευνα σε ένα αμφιλεγόμενης αποτελεσματικότητας και εφαρμοσιμότητας πρόγραμμα, ενώ ταυτόχρονα δεν διατίθενται ανάλογα κονδύλια για την προώθηση της έρευνας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες είναι οι μόνες, που αποδεδειγμένα μπορούν, χωρίς καμία επίπτωση στο περιβάλλον, να επιλύσουν τόσο το πρόβλημα των ενεργειακών αναγκών όσο και το αδιαμφισβήτητο και φλέγον πρόβλημα των κλιματικών αλλαγών. Ιδιαίτερης σημασίας επίσης είναι και το γεγονός ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δημιουργούν πολλές νέες θέσεις εργασίας. iv. Το κίνητρο για τη σκανδαλώδη προτίμηση στην έρευνα για τα πυρηνικά είναι προφανές, καθώς δημιουργεί τις συνθήκες της απόλυτης ενεργειακής (επομένως και πολιτικής) εξάρτησης από τους κατέχοντες τη σχετική τεχνογνωσία, σε αντίθεση με τις μικρότερες και αποκεντρωμένες εγκαταστάσεις των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) που ευνοούν την ενεργειακή (επομένως και πολιτική) ανεξαρτησία. v. Οι κίνδυνοι από τις υπερσυγκεντρωμένες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως είναι οι πυρηνικοί σταθμοί είναι εξαιρετικά μεγάλοι όπως απέδειξε και το πρόσφατο black out που βύθισε στο σκοτάδι τη μισή Ευρώπη. Κι ας μην ξεχνάμε σε αυτές τις περιπτώσεις την απειλή μίας δολιοφθοράς ή ενός τρομοκρατικού χτυπήματος με απρόβλεπτες συνέπειες για όλο τον πλανήτη. vi. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα να λειτουργήσει ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ για τις ολέθριες επιπτώσεις που έχουν οι ήδη λειτουργούντες αντιδραστήρες και για τις απειλές που έρχονται από τη φιλοδοξία γειτονικών κρατών (Τουρκία, Βουλγαρία, Ιράν, εσχάτως και Αίγυπτος) να εγκαταστήσουν νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες σχάσης. 9) ΟΙ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ(ΑΠΕ) ΕΝΑΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Σε προηγούμενο άρθρο μας είχαμε περιγράψει γενικά τι θα έπρεπε να γίνει για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Εδώ θα τονίσουμε περισσότερο τον ρόλο των ήπιων μορφών ενέργειας στο ζήτημα., ειδικά για τη χώρα μας.. Η Ελλάδα, την περίοδο 1990-2004 αύξησε τις εκπομπές του CO2 κατά 30,9%,( πράγμα που οφειλόταν κύρια στην αύξηση της λιγνιτοπαραγωγής κατά 35% στο ίδιο διάστημα), ενώ από το πρωτόκολλο του Κιότο της δινόταν το δικαίωμα για μια αύξηση του 25%. Η ΔΕΗ παρόλο που έχει ανακοινώσει την κατασκευή σταθμού ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμο το φυσικό αέριο στη Μεγαλόπολη(όπου δεν προβλέπεται να φθάσει πριν το 2010) και εξαγγείλει επίσης την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών, δεν φαίνεται να αλλάζει πορεία, αφού ακόμα και στα νησιά διατηρεί τους σταθμούς πετρελαίου. Άλλοι ιδιωτικοί ενεργειακοί όμιλοι ονειρεύονται νέους λιγνιτικούς σταθμούς στη Φλώρινα, Ελασσόνα και Δράμα. Ειδικά το τελευταίο δεν θα πρέπει να γίνει σε καμιά περίπτωση, γιατί κανένα ιδιωτικό οικονομικό συμφέρον δεν μπορεί να έχει προτεραιότητα έναντι του κοινού συμφέροντος που είναι: κανένας νέος λιγνιτικός σταθμός. Δεν θα πρέπει επίσης να υπερτιμούμε το ρόλο του φυσικού αερίου για το ξεπέρασμα της λιγνιτικής εποχής. Μπορεί να επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον σε σχέση με το λιγνίτη και το πετρέλαιο ,δεν παύει να είναι ορυκτό καύσιμο όμως και να συμβάλει και αυτό στην επιδείνωση των κλιματικών αλλαγών. Έτσι θα έπρεπε να στραφούμε επιτέλους στο χώρο της καθαρής ενέργειας. Να περάσουμε σε μια αποκεντρωμένη διασπαρμένη παραγωγή ηλεκ. ενέργειας, βασισμένης στις ΑΠΕ. Να καταφύγουμε σε αποκεντρωμένα, τοπικά, μικρά και ευέλικτα συστήματα , όπως τα αιολικά, τα φωτοβολταϊκά, τους ηλιοθερμικούς σταθμούς, τα συστήματα της βιομάζας, της γεωθερμίας και των μικρών υδροηλεκτρικών. Σε όλα αυτά η χώρα μας είναι πλούσια! Επίσης στο σχεδιασμό πιο έξυπνων δικτύων διανομής, χωρίς απώλειες μεταφοράς( με τη σημερινή υπερσυγκεντρωμένη ηλεκτροπαραγωγή ,έχουμε απώλειες 10%). Ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Ισπανίας που καθιστά υποχρεωτική τη χρήση ηλιακής ενέργειας στα νέα κτίρια στο πλαίσιο του νέου οικοδομικού κώδικα που προωθεί την εξοικονόμηση ενέργειας. . Συγκεκριμένα η ηλιακή ενέργεια θα πρέπει να καλύπτει το 30% με 70% της κατανάλωσης ρεύματος για ζεστό νερό, ενώ τα εμπορικά κέντρα και τα νοσοκομεία, πρέπει υποχρεωτικά να εξοπλιστούν με φωτοβολταϊκά συστήματα για να καλύπτουν μέρος των ενεργειακών τους απαιτήσεων. "Οι νέες προδιαγραφές θα προσφέρουν εξοικονόμηση ενέργειας κατά 30-40% για κάθε κτίριο και μείωση της εκπομπής CO2 από την κατανάλωση ενέργειας κατά 40-55% " αναφέρει κοινή ανακοίνωση των υπουργείων Περιβάλλοντος και Στέγασης . Επίσης η Ισπανία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα κατασκευάσει στην Ανδαλουσία μια από τις μεγαλύτερες μονάδες ηλιακής ενέργειας στον κόσμο. Βέβαια το ζήτημα της ενέργειας είναι και κοινωνικό. Πρέπει να γίνει κάτι δραστικό όσον αφορά και στη ζήτησή της. Εδώ και χρόνια στην Ελλάδα έχουμε ρυθμό αύξησης της ζήτησης κατά 4% το χρόνο(στην ΕΕ: 1-2%). Με τέτοιους ρυθμούς η λύση δεν θα είναι ούτε οι ΑΠΕ, ούτε το φυσικό αέριο ,αλλά ούτε ο λιγνίτης. Είμαστε μια σπάταλη ενεργειακά χώρα! Ειδικά το καλοκαίρι, όπου καταφεύγουμε στα κλιματιστικά, επειδή τα κτίριά μας είναι πραγματικές θερμοπαγίδες. Αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο δόμησης, προωθώντας την Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική, θα είναι σαν να γεμίζουμε ένα «τρύπιο βαρέλι». Για το πέρασμα στην εποχή της καθαρής ενέργειας και της ηλιακής οικονομίας η εξοικονόμηση ενέργειας πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας. 10) Τι μπορούμε να κάνουμε σαν πολίτες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Στη χώρα μας όλο αυτό το διάστημα δεν γινόταν καν λόγος για το θερμοκήπιο. Ακόμα και όταν τα καιρικά φαινόμενα άρχιζαν να προβληματίζουν πολλούς, επιστρατεύονταν επιστήμονες που καθησύχαζαν λέγοντας ότι τέτοια φαινόμενα είχαμε πάντα στο παρελθόν. Οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών επαναπαύονταν στο «κέρδος» της δυνατότητας για νόμιμη αύξηση των εκπομπών «ισοδύναμου»(ι) διοξειδίου του άνθρακα κατά 25% , που δόθηκε στα πλαίσια των συμφωνιών του Κιότο για την Ευρώπη των 15 . Δεν πήραν καμία πρωτοβουλία για μείωση των εκπομπών . Έτσι η χώρα συνολικά από άποψη κατανάλωσης ενέργειας και εκπομπών βρίσκεται στην 17η θέση στην παγκόσμια κατάταξη ενώ αυξάνει ανεξέλεγκτα τις εκπομπές και έχει φθάσει να είναι 5η παγκοσμίως στην αύξησή τους. Πρωταγωνιστής μάλιστα σε αυτή την κούρσα εκπομπών είναι η ΔΕΗ με τα εργοστάσια πετρελαίου στα νησιά και λιγνίτη στη στεριά. Το βάρος λοιπόν του «να αλλάξουμε όλα όσα αλλάζουν το κλίμα» πέφτει πάλι στους ώμους των πολιτών. Πολλά αιτήματα μπορούν και πρέπει να διατυπωθούν καθώς και να προωθηθούν οργανωμένα με όλους τους δυνατούς τρόπους προς την εκάστοτε Κυβέρνηση , τους Δήμους και την Τοπική Αυτοδιοίκηση .Όπως για παράδειγμα απαίτηση για ένα πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας και χρήσης ήπιων μορφών της στα ήδη υπάρχοντα κτίρια, ξεκινώντας από τα δημοτικά και τα δημόσια, ιδιαίτερα από τα σχολεία.(π.χ. φυσικό αέριο και βιοαέριο για οικιακές χρήσεις, οικονομικές λάμπες, ταράτσες με φωτοβολταϊκά, κάλυψη των νότιων πλευρών των κτιρίων με φυλλοβόλα αναρριχητικά και δένδρα, ώστε το καλοκαίρι να δροσίζονται τα κτίρια και όπου δυνατόν ,θερμοκήπια στη νότια πλευρά για θερμική άνεση το χειμώνα και αποφυγή των ενεργοβόρων κλιματιστικών το καλοκαίρι).Βιοκλιματικός σχεδιασμός των νέων κτιρίων και μείωση των συντελεστών δόμησης ,μικρά αιολικά από τους δήμους και από μη κερδοσκοπικές εταιρείες λαϊκής βάσης κ.λ.π. Μετακινήσεις με δημόσια μέσα συγκοινωνίας και περιορισμό της αυτοκίνησης κ.ο.κ. Πάρα πολλά όμως μπορούν να γίνουν και από τους ίδιους προς αυτήν την κατεύθυνση. Γιατί το όλο πρόβλημα συνδέεται με τον τρόπο ζωής και την καταναλωτική συμπεριφορά του καθένα: ι) Να πιέζουν τη ΔΕΗ με διάφορες παραστάσεις(π.χ. γράμματα ή μαίηλ) και να απαιτούν παραγωγή ρεύματος από τον ήλιο και τον αέρα. Το ίδιο να κάνουν και με τις άλλες ενεργοβόρες Βιομηχανίες. ιι) Να απαιτούν από τους κατασκευαστές των κτιρίων τους να κτίζουν με προδιαγραφές καλής και υγιεινής μόνωσης και όπου δεν υπάρχει να ζητούν εκ των υστέρων. Αν είναι ιδιοκτήτες να απαιτούν από τους μηχανικούς και εργολάβους να μελετούν και να κατασκευάζουν τις κατοικίες τους με προδιαγραφές βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και εξοικονόμησης ενέργειας. ιιι) Να κάνουν όπου είναι δυνατόν εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών ή αιολικών συστημάτων καθώς και συλλεκτών για θέρμανση και ζεστό νερό. Να απαιτήσουν κρατικές επενδύσεις για βελτίωση και μείωση κόστους των παραπάνω συστημάτων, για τα οποία οι συνθήκες στη χώρα μας είναι πολύ ευνοϊκές. iv) Να κάνουν οι ίδιοι εξοικονόμηση ηλ. Ενέργειας στο σπίτι με αλλαγή συμπεριφοράς όπως π.χ. να μη καινέ φώτα όταν δεν χρειάζεται, να βάλουν οικονομικές λάμπες, να μην είναι αναμμένη η τηλεόραση όταν δεν χρειάζεται(αν και «όταν κλείσει η τηλεόραση αρχίζει η ζωή» λέει γνωστό σύνθημα), φυσικά ούτε να είναι συνέχεια στο “Stand by”.Να μη χρησιμοποιούν ηλεκτρικές συσκευές για εργασίες που μπορούν να γίνονται απλά με το χέρι (π.χ. ηλεκτρική οδοντόβουρτσα , μίξερ, κοπής ψωμιού κ.λ.π.). Να μην αφήνουν τη μηχανή του καφέ αναμμένη, αλλά να βάζουν τον καφέ σε θερμός για να διατηρείται ζεστός. v) Να είναι γενικά πληροφορημένοι και να αγοράζουν τις πιο οικονομικές συσκευές από άποψη κατανάλωσης(πληρώνοντας έστω και λίγο παραπάνω). Σε καμιά περίπτωση ηλεκτρική κουζίνα, αλλά κουζίνα γκαζιού. Ούτε αλίμονο κλιματιστικά! Οικονομικά από άποψη κατανάλωσης μαγειρικά σκεύη και χρήση οπωσδήποτε σκεπασμάτων στις χύτρες κ.λ.π.,κ.λ.π. Με μια τέτοια συμπεριφορά στο σπίτι, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι ο καταναλωτής μπορεί να εξοικονομήσει μέχρι και 70% του ηλεκτρ. Ρεύματος που χρειάζεται με μια συμβατική συμπεριφορά και αυτό χωρίς να παραιτηθεί από τις «ανέσεις του. vi) Σαν αυτοκινητιστές μπορούν να κάνουν πάρα πολλά. Να μη τα απαριθμήσουμε εδώ, να πούμε μόνο ότι είναι ανάγκη να γίνουν όσο γίνεται λιγότερο αυτοκινητιστές. Να απαιτήσουν βελτίωση των μέσων μαζικής συγκοινωνίας από το κράτος και τους δήμους. Να οργανώσουν έτσι τη ζωή τους και την εργασία τους ,ώστε να μη τους είναι αναγκαίες οι πολλές μετακινήσεις. vii) Σαν παραγωγοί από την άλλη να επιλέγουν όσο το δυνατό μη ενεργοβόρες μεθόδους παραγωγής καθώς και υλικά που έχουν παραχθεί με όσο γίνεται λιγότερη κατανάλωση ενέργειας. Π Ρ Ο Τ Α Σ Η : Διαμόρφωση και υλοποίηση μιας καμπάνιας ενημέρωσης για το «θερμοκήπιο» ,την κλιματική αλλαγή και τις άλλες επιπτώσεις. Ανάληψη αντίστοιχης δράσης για την αλλαγή της στάσης και τη λήψη μέτρων από τη κυβέρνηση στο θέμα. ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΡΒΑΝΙΤΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΦΩΤΕΙΝΗ ΝΑΣΙΩΚΑ Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Περίληψη Οι κοινόκτητοι πόροι, ή απλά κοινά, αποτελούν μια ειδική κατηγορία πόρων (φυσικών ή τεχνητών) που λόγω της μη-αποκλειστικότητας και της αφαιρεσιμότητας τους γίνονται αντικείμενο υπερεκμετάλλευσης και οδηγούνται σταδιακά στην υποβάθμιση και την καταστροφή, γνωστή ως «τραγωδία των κοινών». Κλασικό παράδειγμα τέτοιων πόρων αποτελούν οι βοσκότοποι, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα υποβάθμισης. Ωστόσο αυτό δεν συνέβαινε παλαιότερα, όπου άτυποι θεσμοί διακυβέρνησης, τα γνωστά τσελιγκάτα, διασφάλιζαν την βέλτιστη χρήση και διαχείριση των βοσκοτόπων, με αποτέλεσμα τη διατήρηση και τη μακροβιότητα τους. Τα τσελιγκάτα οργανώνονταν σε μια συλλογική βάση αυτοδιαχείρισης από τοπικές ομάδες κτηνοτρόφων, που θεσπίζοντας κατάλληλους και λειτουργικούς κανόνες χρήσης και διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο ελέγχου και επιβολής των κανόνων αυτών, κατάφεραν να διασφαλίσουν τη αειφόρο διαχείριση και την προστασία του πόρου. Λέξεις κλειδιά: Κοινόκτητοι πόροι, κοινά, θεσμοί, βοσκότοποι, τσελιγκάτο 1. Εισαγωγή Οι κοινόκτητοι πόροι, ή απλά κοινά, αποτελούν φυσικούς ή τεχνητούς πόρους στους οποίους αποδίδονται τα χαρακτηριστικά της μη αποκλειστικότητας και αφαιρεσιμότητας, καθώς είναι πολύ δύσκολο (ή πολύ δαπανηρό) να αποκλεισθεί κάποιος από τη χρήση τους ενώ η χρήση από κάποιον μειώνει τη διαθέσιμη ποσότητα για τους υπόλοιπους (Feeny et al. 1990, Ostrom 1990). Αυτά τα χαρακτηριστικά οδηγούν σε εξωτερικότητες που εμποδίζουν τη βέλτιστη χρήση και την αποτελεσματική διατήρηση του πόρου στο χρόνο (Varian 2006). Η διαμόρφωση ξεκάθαρων και αξιόπιστων περιουσιακών δικαιωμάτων αποτελεί σημαντικό βήμα στην επίλυση του προβλήματος και την «εσωτερικοποίηση» της εν λόγω εξωτερικότητας (Wade 1987, Ostrom 1990, Walker et al.1990). Όπως υποδεικνύει το θεώρημα Coase (1960), όταν τα δικαιώματα είναι πλήρως καθορισμένα και τα κόστη συναλλαγής χαμηλά, επέρχεται αποτελεσματική κατανομή των πόρων (δηλ. βέλτιστη χρήση) ανεξάρτητα από την κατανομή των δικαιωμάτων. Δηλαδή η διατήρηση και μακροβιότητα του πόρου είναι εφικτή σε όποιον και αν αποδοθούν τα περιουσιακά δικαιώματα (είτε σε ιδιώτες είτε στο κράτος σε ένα πλαίσιο κεντρικού σχεδιασμού) με την προϋπόθεση ότι θα ορισθούν με σαφήνεια και θα εφαρμοστούν με αξιόπιστο τρόπο (δηλ. με αξιόπιστες διαδικασίες ελέγχου και επιβολής κυρώσεων στους παραβάτες). Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται ένα πλαίσιο (τυπικών και άτυπων) θεσμικών ρυθμίσεων ή, όπως το ονομάζει ο Williamson (1975 1985) μια δομή διαχείρισης ή δομή διακυβέρνησης, όπου προσδιορίζονται κανόνες πρόσβασης και χρήσης αλλά και μηχανισμοί ελέγχου και επιβολής των κανόνων και επίλυσης των προβλημάτων (Ostrom et al. 1999, Agrawal 2003). Τρείς τέτοιες δομές έχουν προταθεί στη βιβλιογραφία (Adhikari 2001): η ιδιωτικοποίηση (ή εκ των κάτω διαχείριση) όπου τα δικαιώματα αποδίδονται σε ιδιώτες, η κρατικοποίηση (ή εκ των άνω διαχείριση) όπου το κράτος διατηρεί τα πλήρη δικαιώματα, και η κοινοτικοποίηση (ή αυτοδιαχείριση) όπου τα δικαιώματα αποδίδονται σε ομάδα χρηστών, ή σύμπραξη παικτών, οι οποίοι μοιράζονται την εξουσία και την ευθύνη στη διαχείριση του πόρου. Η παρούσα εργασία έρχεται να συνεισφέρει στη συζήτηση που αφορά την τρίτη δομή διακυβέρνησης, μελετώντας τη ύπαρξη αποτελεσματικών πρακτικών και πλαισίων αυτοδιαχείρισης των κοινών, πέραν των τυπικών δομών της ιδιωτικοποίησης και της κρατικοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, η εργασία μελετά τους βοσκότοπους ως κοινούς πόρους και αναλύει το τσελιγκάτο ως μια θεσμική δομή αποτελεσματικής διαχείρισης των πόρων αυτών. Στόχος είναι από τη μια η διαμόρφωση ενός θεωρητικού πλαισίου για την ανάλυση των βοσκοτόπων ως κοινά, και από την άλλη η μελέτη των χαρακτηριστικών του τσελιγκάτου (δομή, μηχανισμοί, λειτουργία) που το κατέστησαν έναν ιστορικά επιτυχημένο θεσμό διαχείρισης και συντήρησης των βοσκοτόπων. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται δευτερογενείς πηγές. Αυτές αφορούν ιστορικές μελέτες που αναλύουν τα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη του τσελιγκάτου. Η εργασία είναι δομημένη ως εξής. Στη δεύτερη ενότητα αναπτύσσεται το θεωρητικό πλαίσιο σχετικά με τους κοινούς πόρους και συζητά ζητήματα ορθής διαχείρισή τους. Η τρίτη ενότητα εστιάζει στους βοσκότοπους, οι οποίοι προσδιορίζονται ως κοινοί πόροι. Στην τέταρτη ενότητα εξετάζεται το τσελιγκάτο ως θεσμός διαχείρισης των κοινών. Τέλος, επισημαίνονται κάποια βασικά συμπεράσματα που απορρέουν. 2. Δομές διακυβέρνησης των κοινών Σημαντικό σταθμό στη σύγχρονη βιβλιογραφία των κοινών αποτελεί το άρθρο του Hardin (1968) ο οποίος χρησιμοποιώντας το χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός βοσκότοπου ανοιχτής πρόσβασης (όπου δεν υπάρχουν προσδιορισμένα πλήρη περιουσιακά δικαιώματα), υπέθεσε ότι κάθε ορθολογικός βοσκός ενεργώντας με γνώμονα το ατομικό του όφελος θα έχει κίνητρο να εκτρέφει όλο και περισσότερα ζώα παρά το γεγονός ότι ο πόρος έχει συγκεκριμένη και περιορισμένη βοσκοϊκανότητα. Η δράση αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι ο κάθε χρήστης επωμίζεται ένα μόνο μέρος από το κόστος που προκύπτει από την υπερβόσκηση, ενώ καρπώνεται όλο το όφελος από κάθε επιπρόσθετο ζώο. Ο Hardin με αυτό το παράδειγμα καταδεικνύει ότι τα κοινά υπόκεινται νομοτελειακά σε μαζική υποβάθμιση και καταστροφή (η λεγόμενη «τραγωδία των κοινών»). Οι λόγοι αυτής της υποβάθμισης οφείλονται στην ορθολογική επιδίωξη αύξησης του ατομικού οφέλους βραχυπρόθεσμα και στην αναγκαστική αγνόηση του κοινωνικού - συλλογικού κόστος από την υπερ-εκμετάλλευση του πόρου. Έτσι αν δεν διαμορφωθεί μια κατάλληλη θεσμική δομή διαχείρισης/διακυβέρνησης των πόρων, που να καθορίζει, να κατανέμει, να ελέγχει και να επιβάλει περιουσιακά δικαιώματα, οι πόροι θα υπερ-χρησιμοποιηθούν, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση και τελικά την καταστροφή τους. Στο πλαίσιο αυτό οι λύσεις που προτείνει ο Hardin είναι η απόδοση των περιουσιακών δικαιωμάτων σε κάποιο ιδιοκτήτη, είτε αυτός είναι κάποιο πρόσωπο (ιδιωτικοποίηση), είτε είναι το κράτος (κρατικοποίηση). Ωστόσο, υπάρχουν αναλυτές (με κύριο εκφραστή την βραβευθείσα με Νόμπελ Οικονομικών για τη δουλειά της αυτή, Elinor Ostrom) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι λύσεις τόσο της ιδιωτικοποίησης όσο και της κρατικοποίησης τείνουν να περιορίζουν τα δικαιώματα και τις δράσεις των ίδιων των χρηστών και να καταστρέφουν τις προσωπικές σχέσεις (θεσμικό κεφάλαιο) που χαρακτηρίζουν τις τοπικές κοινότητες, μειώνοντας μακροπρόθεσμα την αποδοτικότητα των πόρων και ζημιώνοντας την τοπική κοινωνία. Εμπειρικές μελέτες τείνουν να επιβεβαιώνουν τους παραπάνω ισχυρισμούς καθιστώντας γνωστό ότι ούτε η κρατικοποίηση ούτε η ιδιωτικοποίηση μπορούν απόλυτα να αποτρέψουν την τραγωδία των κοινών, ως εκ τούτου δεν αποτελούν μοναδικές κατευθύνσεις για την επιτυχή διαχείριση των πόρων αυτού του τύπου (Μπριασούλη 2003). Ως αποτέλεσμα, μια τρίτη λύση, αυτή της αυτοδιαχείρισης ή κοινοτικοποίησης, κερδίζει συνεχώς έδαφος (Ostrom 1990). Σύμφωνα με αυτή, τα περιουσιακά δικαιώματα αποδίδονται στους ίδιους τους χρήστες ή σε σύμπραξη παικτών με βάση τους χρήστες (περιλαμβάνοντας την τοπική κοινότητα, το κράτος, μη κυβερνητικούς οργανισμούς και άλλους εταίρους), οι οποίοι μοιράζονται την εξουσία και την ευθύνη διαχείρισης του πόρου (Wade 1988, Μπριασούλη 2003). Η αυτοδιαχείριση αναδεικνύεται ως αποτελεσματικότερη δομή, ιδίως σε περιπτώσεις όπου οι χρήστες είναι ικανοί, όπως αναφέρει η Ostrom (2006), να επικοινωνούν αποτελεσματικά μεταξύ τους και να σχεδιάζουν και να επιβάλλουν τους δικούς τους «τοπικούς» κανόνες και θεσμούς. Αυτή η δομή διακυβέρνησης, λοιπόν, απαιτεί την ύπαρξη εμπιστοσύνης και συνεργασίας στη λήψη αποφάσεων και την επιβολή των συναποφασισμένων κανόνων μεταξύ των μελών της κοινότητας (Μπριασούλη 2003). Σύμφωνα με την Μπριασούλη (2003), η θέσπιση μηχανισμών και δομών αυτοδιαχείρισης στηρίζεται στην υπόθεση ότι πρώτον, οι χρήστες έχουν προσωπικό συμφέρον στη διατήρηση και στη διαχείριση του πόρου, και δεύτερον, ότι η συνεργασία των παικτών είναι ουσιαστική. Απαραίτητη, επιπλέον, είναι η απάλειψη συνθηκών ανοιχτής πρόσβασης στους πόρους, δηλ η διαμόρφωση πλήρους δικαιωμάτων καθώς και η «ισόρροπη» κατανομή τους στους χρήστες. Η εφικτότητα αυτών εξαρτάται, σύμφωνα με την Μπριασούλη (2003), από τους εξής πέντε παράγοντες: α) την ύπαρξη παράδοσης αυτορρύθμισης (self-regulation) και ήθους συλλογικής ευθύνης και φροντίδας (stewardship ethic) από τους χρήστες, β) την ύπαρξη κατάλληλων τοπικών και εθνικών υποστηρικτικών θεσμών, γ) το βαθμό εμπιστοσύνης μεταξύ των συμμετεχόντων, δ) την νομική προστασία των διαμορφούμενων περιουσιακών δικαιωμάτων από το κράτος, και στ) την ύπαρξη οικονομικών κινήτρων στους χρήστες να διατηρήσουν τον πόρο. Υποστηρίζεται ότι η αυτοδιαχείριση μπορεί να παράγει αποτελεσματικούς θεσμούς, με συνέπεια την επιτυχή διαχείριση και τη μακροβιότητα του πόρου. Βέβαια, για την διαμόρφωση αποτελεσματικών δομών διακυβέρνησης των κοινών πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Παρά τη διαφορετικότητα των περιπτώσεων οι μελετητές συγκλίνουν σε μια σειρά τέτοιων κριτηρίων (που έχουν αναδειχτεί και επιβεβαιωθεί από εμπειρικές μελέτες). Στον παρακάτω Πίνακα παρουσιάζονται συνολικά αυτές οι προϋποθέσεις όπως έχουν διαμορφωθεί από τις μελέτες των τεσσάρων σημαντικότερων ερευνητών του θέματος (Agrawal, Baland και Platteau, Ostrom και Wade) και ενοποιήθηκαν από τον Agrawal (2001 2003). Πίνακας 1. Κριτικές συνθήκες για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών δομών διακυβέρνησης των κοινών (1) Χαρακτηριστικά της ομάδας των χρηστών ί) Mικρό μέγεθος (RW, Β&Ρ) ii) Σαφώς προσδιορισμένα όρια (RW, ΕΟ) ίίί) Κοινές νόρμες (Β&Ρ) ίν) Επιτυχείς εμπειρίες από το παρελθόν - κοινωνικό κεφάλαιο (RW, Β&Ρ) ν) Κατάλληλη ηγεσία - εξοικειωμένη με μεταβαλλόμενα εξωτερικά περιβάλλοντα, συνδεδεμένη με την τοπική παραδοσιακή ελίτ (Β&Ρ) νί) Αλληλεξάρτηση μεταξύ των μελών της ομάδας (RW, Β&Ρ) νίί) Ετερογένεια χαρισμάτων, ομογένεια ταυτοτήτων και ενδιαφερόντων (Β&Ρ) νίίί) Χαμηλό επίπεδο φτώχειας (ΑΑ) (2) Χαρακτηριστικά του συστήματος των πόρων ί) Μικρό μέγεθος (RW) ίί) Σαφώς προσδιορισμένα όρια (RW, ΕΟ) ίίί) Χαμηλά επίπεδα κινητικότητας (ΑΑ) ίν) Δυνατότητες αποθήκευσης των ωφελειών από τον πόρο (ΑΑ) ν) Προβλεψιμότητα (ΑΑ) (1&2) Σχέση μεταξύ των χαρακτηριστικών των πόρων και των χαρακτηριστικών της ομάδας ί) Επικάλυψη μεταξύ της περιοχής κατοικίας των χρηστών και της θέσης του πόρου (RW,Β&Ρ) ίί) Υψηλά επίπεδα εξάρτησης των μελών της ομάδας από το σύστημα των πόρων (RW) ίίί) Δικαιοσύνη στον καταμερισμό των ωφελειών από τους κοινούς πόρους (Β&Ρ) ίν) Χαμηλά επίπεδα ζήτησης από τους χρήστες (ΑΑ) ν) Σταδιακή αλλαγή στο επίπεδο ζήτησης (ΑΑ) (3) Θεσμικές ρυθμίσεις ί) Οι κανόνες είναι απλοί και κατανοητοί (Β&Ρ) ίί) Οι κανόνες πρόσβασης και διαχείρισης έχουν επινοηθεί τοπικά (RW, ΕΟ, Β&Ρ) ίίί) Ευκολία στην επιβολή κανόνων (RW, ΕΟ, Β&Ρ) ίν) Κλιμακούμενες κυρώσεις (RW, ΕΟ) ν) Διαθεσιμότητα χαμηλού κόστους εκδίκασης διαφορών (ΕΟ) (1&3) Σχέση μεταξύ του συστήματος πόρου και των θεσμικών ρυθμίσεων i) Περιορισμοί στη συγκομιδή ώστε να ανανεώνονται οι πόροι (RW, ΕΟ) (4) Εξωτερικό περιβάλλον i) Τεχνολογία: α) Χαμηλού κόστους τεχνολογία αποκλεισμού (RW) β) Ο χρόνος προσαρμογής σε νέες τεχνολογίες σχετίζεται με τα κοινά (ΑΑ) ii) Χαμηλά επίπεδα συνάρθρωσης με εξωτερικές αγορές (ΑΑ) iii) Σταδιακή μεταβολή στη συνάρθρωση με τις εξωτερικές αγορές (ΑΑ) iv) Το κράτος: α) Οι κεντρικές κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να υποσκάπτουν την τοπική αυτοδιοίκηση (RW,EO) β) Υποστηρικτικοί εξωτερικοί θεσμοί που επιβάλλουν κυρώσεις (Β&Ρ) γ) Κατάλληλα επίπεδα εξωτερικής βοήθειας ώστε να υπάρχει αποζημίωση των τοπικών χρηστών για τις δραστηριότητες προστασίας τους (Β&Ρ) δ) Ιεραρχικά επίπεδα κατοχής δικαιωμάτων χρήσης, παροχής, επιβολής, διακυβέρνησης (ΕΟ) RW: Wade (1988), EO: Ostrom (1990), B&P: Baland & Platteau (1996), AA: Agrawal (2003) Πηγή: Agrawal (2001 2003), σελ. 1659 (2001), 253 (2003) 3. Οι βοσκότοποι ως κοινά Όπως ειπώθηκε ήδη από τον Hardin, την Ostrom αλλά και άλλους ερευνητές, οι βοσκότοποι αποτελούν κλασικό παράδειγμα πόρων, οι οποίοι όχι μόνο εντάσσονται στην κατηγορία των κοινών αλλά αντιμετωπίζουν σήμερα και σημαντικά προβλήματα υποβάθμισης. Αυτά οφείλονται τόσο στα φαινόμενα υπερβόσκησης ή υποβόσκησης, αλλά και στις πυρκαγιές που προκαλούνται λόγω φυσικών συνθηκών αλλά και από τους κτηνοτρόφους σε μια προσπάθεια «βελτίωσης[1]» των βοσκοτόπων. Και τα τρία αυτά αποτελούν ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα που οδηγούν στην ερημοποίηση[2] και την υποβάθμιση του πόρου και του οικοσυστήματος γενικότερα (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006, Τσιώρας κ.α. 2006). Το πρόβλημα φαίνεται να είναι εντονότερο στη χώρα μας λόγω των προβλημάτων αξιόπιστης διαμόρφωσης περιουσιακών δικαιωμάτων στον πόρο (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Η χρόνια ανυπαρξία ενός ολοκληρωμένου, σύγχρονου και αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου διαχείρισης των γαιών αυτών, το οποίο να αποδίδει αξιόπιστα περιουσιακά δικαιώματα είτε στο κράτος είτε σε ιδιώτες, οδηγεί σταθερά στην «τραγωδία» των βοσκοτόπων, την υποβάθμιση και τελικά στην καταστροφής τους (Μακέδος 2001). Η πρώτη σύγχρονη προσπάθεια για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των λιβαδιών στη χώρα μας έγινε το 1973 με το Νόμο 216/1973, «Περί διαχειρίσεως και βελτιώσεως των βοσκοτόπων» (Α' 271). Ο Νόμος αυτός δεν τέθηκε σε ισχύ γιατί μεσολάβησε η μεταπολίτευση και η ψήφιση ενός άλλου Νόμου με παρόμοιες διατάξεις, Ν. 1734/1987 «Βοσκότοποι και ρύθμιση ζητημάτων σχετικών με κτηνοτροφική αποκατάσταση και με άλλες παραχωρήσεις καθώς και θεμάτων που αφορούν δασικές εκτάσεις» (Καποτάς 2010). Ωστόσο και αυτός ο Νόμος δεν εφαρμόσθηκε ποτέ, μιας και κρίθηκε αντισυνταγματικός[3] λόγω της ασάφειας ως προς το νομικό χαρακτήρα των βοσκοτόπων, καθώς απομόνωνε τις εκτάσεις αυτές από τις προστατευτικές διατάξεις της δασικής νομοθεσίας και περιόρισε τη χρήση τους μόνο στην παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για τα αγροτικά ζώα (Μακέδος 2001). Έτσι σήμερα στην χώρα μας, λόγω του θεσμικού κενού, οι βοσκότοποι αντιμετωπίζονται ως πόροι ανοιχτής πρόσβασης και χρησιμοποιούνται ελεύθερα από τα κοπάδια της κάθε περιοχής (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Ο κάθε κτηνοτρόφος δηλαδή χρησιμοποιεί τις εκτάσεις αυτές ως λαθρεπιβάτης (free-rider), με μόνο γνώμονα το ατομικό (βραχυχρόνιο) συμφέρον του και χωρίς να λαμβάνει καμία μέριμνα προστασίας και αειφόρου χρήση τους (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Οι μελετητές αποδίδουν την αλόγιστη αυτή χρήση των βοσκοτόπων στον ορεινό και ημιορεινό χαρακτήρα των εκτάσεων (που καθιστούν την αστυνόμευση μια ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία), αλλά και στο νεφελώδες ιδιοκτησιακό καθεστώς τους (την απουσία δηλαδή ξεκάθαρων περιουσιακών δικαιωμάτων) (Παπαναστάσης 1995). Όλα αυτά θέτουν σε κίνδυνο τους βοσκότοπους δημιουργώντας συνθήκες «τραγωδίας των κοινών» και επικείμενης καταστροφής του πόρου (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή απαιτείται ένα αποτελεσματικό και λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο και μια αξιόπιστη πολιτική ρύθμισης της βόσκησης, η οποία θα σέβεται τις ανάγκες των κτηνοτρόφων και θα προστατεύει τα λιβαδικά και δασικά οικοσυστήματα της περιοχής (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Ένα από τα κύρια σημεία μιας τέτοιας πολιτικής για την αποτροπή της υπερβόσκησης και των περιβαλλοντικών «τραγωδιών» είναι η απόδοση ξεκάθαρων περιουσιακών δικαιωμάτων και η διαμόρφωση μιας δομής διακυβέρνησης τέτοιας ώστε να αντιμετωπίζονται τα υπάρχοντα προβλήματα (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2006). Φυσικά η λύση της αυτοδιαχείρισης ή κοινοτικοποίησης όχι μόνο ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις για αειφορία και περιβαλλοντική προστασία, αλλά συνάμα συμβάλλει στην ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων και του κοινωνικού κεφαλαίου μιας περιοχής με επιπτώσεις για τη μακροχρόνια ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στη χώρα μας. O Μακέδος (2001) υποστηρίζει ότι με την απόδοση ξεκάθαρων περιουσιακών δικαιωμάτων οι κτηνοτρόφοι θα συνδεθούν με τη γη, θα ενδιαφερθούν για την βελτίωσή της και θα αποκτήσουν κίνητρα να συνεχίσουν την άσκηση του επαγγέλματός τους. Τέτοιες οργανωμένες κτηνοτροφικές δομές, που διασφάλιζαν τη βιωσιμότητα του πόρου, αποτέλεσαν, με επιτυχία στο παρελθόν, τα τσελιγκάτα. 4. Το τσελιγκάτο ως θεσμός διαχείρισης των βοσκοτόπων Ο θεσμός του τσελιγκάτου έκανε την εμφάνισή του στην περίοδο της τουρκοκρατίας και έσβησε περίπου στα τέλη του 1960. Ο θεσμός αυτός αποτέλεσε μια σημαντική δομή οργάνωσης της κτηνοτροφίας και της αποτελεσματικής αυτοδιαχείρισης των βοσκοτόπων με μακρά ιστορία και σημαντική παρουσία για την παραγωγική δομή και την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας (Αρσενίου 1972, Aικατερινίδης κ.α. 2002). Ως θεσμός είχε πολλά κοινά στοιχεία με τους σύγχρονους οικονομικούς συνεταιρισμούς και η οργάνωσή του βασιζόταν στην αρχή της συλλογικής οργάνωσης και δράσης. Aποτελούνταν από μια σχετικά ομοιογενή κοινωνικά ομάδα κτηνοτρόφων, οι οποίοι ένωναν το κτηνοτροφικό τους κεφάλαιο σε ένα πλαίσιο κοινής διαχείρισης του κοπαδιού και της διαθέσιμης βοσκήσιμης γης[4] (Αρσενίου 1972, Νιτσιάκος 1995, Δαμιανάκος 2002, Aσδραχάς 2003). Η εμφάνιση του θεσμού αυτού και η μετάβαση της κτηνοτροφικής παραγωγής σε αυτήν την μορφή οργάνωσης είχε τη βάση της στην έλλειψη διαθέσιμων βοσκοτόπων και εργατικών χεριών, στην ανάγκη για συνεργασία, άμυνα και συλλογική αντιμετώπιση των προβλημάτων της κτηνοτροφίας, και στην απουσία χρηματοδότησης των μικρών κτηνοτρόφων (Αρσενίου 1972, Hatziminaoglou 2005). Για να διατηρηθούν οι βοσκότοποι που αποτελούσαν τη βάση της παραγωγικής δομής του τσελιγκάτου και της κτηνοτροφίας γενικότερα, τα μέλη ανέπτυξαν μια σειρά συλλογικών θεσμικών ρυθμίσεων και κανόνων που απέτρεπαν την ελεύθερη πρόσβαση από μη εξουσιοδοτημένα άτομα και διασφάλιζαν την αποτελεσματική χρήση και οικειοποίηση του πόρου. Ερευνητές επισημαίνουν ότι το τσελιγκάτο προήγαγε την αποτελεσματική βόσκηση και την οικειοποίηση των βοσκοτόπων με τρόπο ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό. Ο Παπαναστάσης (2003) χαρακτηριστικά αναφέρει ότι όσο υπήρχε το καθεστώς του τσελιγκάτου δεν είχε σημειωθεί καμιά περίπτωση υποβάθμισης των πόρων αυτών. Στη βάση της άμεσης εξάρτησης των χρηστών από τον πόρο, οι πρώτοι ανέπτυξαν μια σειρά άτυπων θεσμικών ρυθμίσεων και κανόνων, επιτυγχάνοντας αποτελεσματικό έλεγχο στην πρόσβαση και τη χρήση και προστατεύοντας έτσι τον πόρο από την τραγωδία και την καταστροφή. Από τη διερεύνηση της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι ο θεσμός αυτός πληρούσε τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών δομών διακυβέρνησης και επιτυχούς διαχείρισης. Bασικό παράγοντα της μακροβιότητας του θεσμού αποτέλεσε η σαφώς καθορισμένη και συμπαγής ομάδα χρηστών, αφού κάποιος που δεν είχε ενταχθεί σε αυτή δεν μπορούσε να εκμεταλλευτεί τον πόρο είτε μόνος του είτε από κοινού με τα μέλη του τσελιγκάτου. Δηλαδή, κανείς εκτός ομάδας δεν είχε οποιοδήποτε δικαίωμα στον βοσκότοπο του τσελιγκάτου. Επιπροσθέτως, ο μικρός αριθμός της ομάδας χρηστών διευκόλυνε τη συνεργασία και τον εντοπισμό πιθανής παραβατικής συμπεριφοράς. Η ομάδα του τσελιγκάτου συνήθως περιελάμβανε τον τσέλιγκα, τρείς ή και περισσότερους σμίχτες, και οκτώ μέχρι δέκα βοσκούς (Αρσενίου 1972), οι οποίοι όριζαν ομάδες παρακολούθησης, ελέγχου και επιβολής κυρώσεων (υπό μορφή χειροδικίας πολλές φορές) κατά των ξένων εισβολέων στη γη. Η ανάπτυξη της δυναμικότητας του τσελιγκάτου δεν ήταν απεριόριστη. Ο συνολικός αριθμός των ζώων που διατηρούσαν, και άρα και η συνολική παραγωγικότητα του τσελιγκάτου, μπορούσε να αυξηθεί μέχρι ενός ορίου, το οποίο ανταποκρινόταν στη βοσκοϊκανότητα των βοσκοτόπων. Έτσι, τα τσελιγκάτα, είχαν κίνητρα να θεσπίσουν λειτουργικούς κανόνες προκειμένου να περιορίσουν τις δραστηριότητες αλόγιστης χρήσης, να συντηρήσουν τον πόρο, και να βελτιώσουν τη φέρουσα ικανότητα του (την πρώτη ύλη τους) ώστε να επιτύχουν το ανώτερο σημείο ανάπτυξής τους (Αρσενίου 1972). Η περιορισμένη βλάστηση και βοσκοϊκανότητα του πόρου, ο μεγάλος βαθμός εξάρτησης των μελών του, τόσο βραχυχρόνια όσο και μακροχρόνια λόγω αδυναμίας εύρεσης διαφορετικής απασχόλησης (ή χρηματοδότησης), αποτέλεσαν ικανές συνθήκες για την ορθή διαχείρισή του. Έτσι διαμορφώθηκε (πιθανά μέσα από συνεχής δοκιμές τύπου trial and error) ένα άριστο επίπεδο εκμετάλλευσης και θεσμών που διασφάλιζε την ορθή ρύθμιση της χρήσης και την αποφυγή καταστάσεων «τραγωδίας» (κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα). Οι τεχνικές βόσκησης που χρησιμοποιούνταν από τα τσελιγκάτα προστάτευαν και ταυτόχρονα αύξαναν την αποδοτικότητα των βοσκοτόπων, βελτιώνοντας τις οικονομίες κλίμακας και ελαχιστοποιώντας τα έξοδα. Συγκεκριμένα, το σύνολο των ζώων χωριζόταν σε μικρότερα κοπάδια, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους (δηλ. την ηλικία τους, τη φυσική τους κατάσταση κλπ.), και επιλεγόταν ειδικά για κάθε κοπάδι ένα συγκεκριμένο τμήμα του βοσκότοπου. Ο διαχωρισμός αυτός των βοσκοτόπων σε τμήματα, στα οποία έβοσκαν ορισμένα κοπάδια ανάλογα με την ποσότητα και ιδιαίτερα την ποιότητα της βοσκήσιμης ύλης, διαφύλαξε τους βοσκότοπους από την υποβάθμιση (Πετμεζάς 2003). Επίσης, η ύπαρξη κατάλληλης ηγεσίας με σεβασμό στη γνώση και τη συμμετοχή των χρηστών σαφώς υπήρξε σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας του τσελιγκάτου. Το γενικό πρόσταγμα κατανομής των κοπαδιών στο χώρο των βοσκοτόπων το είχε ο τσέλιγκας, συνήθως μετά από συζήτηση και σε συμφωνία με τα υπόλοιπα μέλη, των οποίων η γνώμη ήταν σεβαστή και στηρίζονταν σε πολύ καλή γνώση της οικολογίας και των παραγωγικών δυνατοτήτων της περιοχής. Για παράδειγμα, ποτέ δεν θα επιτρεπόταν η βόσκηση σε ένα βοσκότοπο, αν η βλάστηση δεν είχε ακόμα ετοιμαστεί και αναπτυχθεί σε σημείο ώστε να μην προκληθούν ανεπανόρθωτες ζημιές (Παπαναστάσης 2003). Ακόμα, το γεγονός ότι τα ίδια τα μέλη της ομάδας ήταν η βασική μονάδα λήψης των αποφάσεων, αποφασίζοντας από κοινού για όλα τα σημαντικά θέματα στη διαχείριση του πόρου, φανερώνει έναν αξιοσημείωτο βαθμό ευελιξίας και αυτονομίας αλλά και ευκολίας στην επιβολή κανόνων (Αρσενίου 1972). Επιπλέον, η λειτουργία του θεσμού του τσελιγκάτου σε σχεδόν κλειστό σύστημα είχε ως αποτέλεσμα την ύπαρξη ελάχιστων σχέσεων με την εκχρηματισμένη οικονομία. Έχοντας πλήρη αυτάρκεια ως προς τα κτηνοτροφικά προϊόντα, το τσελιγκάτο προμηθευόταν τα υπόλοιπα αναγκαία αγαθά από τους χωρικούς των περιχώρων στη βάση της ανταλλαγής ειδών. Η ομάδα λοιπόν είχε χαμηλό επίπεδο συνάρθρωσης με τις εξωτερικές αγορές και μπορούσε να συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και χωρίς την εξωτερική οικονομία (Δαμιανάκος 2002). Η ομογένεια των μελών του τσελιγκάτου (καθ’ ότι είχαν ίδια εθνικότητα, θρησκεία, γλώσσα, αντιλήψεις, αξίες), η ύπαρξη στενών κοινωνικών σχέσεων και συγγενικών δεσμών συντέλεσε στην ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ τους και στη δημιουργία μια σχέσης αλληλεξάρτησης, που εξασφάλισε την επιβίωση αυτού του θεσμού για μια τόσο μακρά χρονική περίοδο (Νιτσιάκος 1995). Ένας ακόμα παράγοντας, ο οποίος αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών δομών διακυβέρνησης των κοινών και πληρείται στην περίπτωση του τσελιγκάτου είναι αυτός της επικάλυψης μεταξύ της περιοχής κατοικίας της ομάδας των χρηστών και της θέσης του πόρου. Συγκεκριμένα οι χρήστες έμεναν σε τετράπλευρες καλύβες κοντά στους βοσκότοπους, τις οποίες κατασκεύαζαν οι ίδιοι. Έτσι, κάθε ομάδα συγκροτούσε με τις καλύβες της ένα πραγματικό συνοικισμό σε πλήρη αρμονία με τον πόρο (Αρσενίου 1972). Από το παράδειγμα του τσελιγκάτου αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν και στην Ελλάδα θεσμοί αυτοδιαχείρισης των κοινών που έχουν επιβιώσει για μακρά χρονικά διαστήματα από ομάδες ατόμων που κατάφεραν να θεσπίσουν κανόνες προκειμένου να περιορίσουν τις δραστηριότητες αλόγιστης χρήσης και να προστατεύσουν τον πόρο. Συνολικά εκτιμούμε ότι το τσελιγκάτο ως θεσμός αυτοδιαχείρισης των κοινών βοσκοτόπων μπορεί να χαρακτηρισθεί ως επιτυχημένος. Η παρακμή του τσελιγκάτου άρχισε με την ίδρυση των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια (Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913), όπου περιορίστηκαν οι μετακινήσεις μεγάλων κοπαδιών. Καίριο χτύπημα υπήρξε η αγροτική μεταρρύθμιση (1917) με την κατάργηση των τσιφλικιών και την διανομή της τσιφλικικής γης σε πολλούς μικρούς ιδιοκτήτες, αυξάνοντας σημαντικά τα συναλλακτικά κόστη (transaction costs) στην ενοικίαση των βοσκοτόπων και μειώνοντας τη διαθέσιμη βοσκήσιμη γη. Περαιτέρω κατάτμηση και ιδιωτικοποίηση της γεωργικής γης (και συνεπώς μείωση της διαθέσιμης γης για βόσκηση) επήλθε μετά το 1922, με την εγκατάσταση και αποκατάσταση (διανομή δημόσιας γης) των προσφύγων από τη Μικρά Ασία (Sivignion 1992). Σε μια προσπάθεια διατήρησης της παραγωγικής μονάδας του τσελιγκάτου, η ελληνική πολιτεία παρείχε μια σειρά από μέτρα στήριξης (πιστωτικές παροχές από το κράτος), αλλά οι ευρύτερες κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές και αλλαγές στο παραγωγικό πρότυπο της χώρας (εκβιομηχάνιση, αστικοποίηση, κτλ) οδήγησαν αργά αλλά σταθερά στη εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας και την κατάλυση του θεσμού (Νιτσιάκος 1995, Ζουμπουλάκης 2005, Τσακανίκα και Ισπικούδης 2006). 5. Συμπεράσματα Τα προβλήματα που σχετίζονται με την αποτελεσματική διαχείριση των κοινόκτητων πόρων ή κοινών και την επίτευξη της μακροχρόνιας οικονομικής τους βιωσιμότητας απασχόλησαν επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Για να επιλυθεί το πρόβλημα των πόρων ανοιχτής πρόσβασης και να αποφευχθεί η «τραγωδία των κοινών» είναι αναγκαία η θέσπιση μιας κατάλληλης δομής διακυβέρνησης που καθορίζει, κατανέμει, ελέγχει και επιβάλει περιουσιακά δικαιώματα στους ενδιαφερόμενους. Μεταξύ των πλαισίων ρύθμισης της κρατικοποίησης και της ιδιωτικοποίησης, μέσα από τα αποτελέσματα μιας ολοένα αυξανόμενης βιβλιογραφίας διαπιστώνονται εμπειρικά ολοένα και περισσότερες περιπτώσεις αυτοδιαχείρισης των χρηστών με θεαματικά αποτελέσματα για την ποιότητα και μακροβιότητα του διαχειριζόμενου πόρου. Η σαφής υπεροχή της αυτοδιαχείρισης ή κοινοτικοποίησης ως δομή διακυβέρνησης για την αποφυγή της τραγωδίας των κοινών γίνεται εμφανής με τη μελέτη περίπτωσης του ιστορικού θεσμού του τσελιγκάτου. Σημαντικοί παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την εδραίωση του τσελιγκάτου ως αποτελεσματική δομή διαχείρισης για την εποχή του αποτέλεσαν: η υψηλή οικονομική εξάρτηση των χρηστών από τον πόρο, ο ξεκάθαρος καθορισμός των μελών της ομάδας, τα σαφώς προσδιορισμένα όρια και βοσκοϊκανότητα του πόρου, τα χαμηλά κόστη διαχείρισής του, η συμμετοχή των χρηστών στον καθορισμό και στην επιβολή κανόνων και κυρώσεων, η δημιουργία απλών κανόνων για τη ρύθμιση της οικειοποίησης, η αξιόπιστη δέσμευση των χρηστών στους θεσμούς, η ευελιξία στη διαμόρφωση των θεσμών, οι αποτελεσματικοί μηχανισμοί αποκλεισμού μη εξουσιοδοτημένων ατόμων από την οικειοποίηση του πόρου, η κοινωνικο-πολιτισμική ομοιογένεια των χρηστών, και η ύπαρξη ισχυρού θεσμικού και κοινωνικού κεφαλαίου στην περιοχή. Συστηματικοί έλεγχοι εμπόδισαν τόσο την υπερβολική βόσκηση όσο την πιθανότητα οικειοποίησης του πόρου από άτομα εκτός της ομάδας. Ως αποτέλεσμα οι χρήστες διέθεταν όχι μόνο κίνητρα αλλά και τη δυνατότητα (λόγω της κυριαρχίας τους στο χώρο του βοσκότοπου) να προστατέψουν και να βελτιώσουν τον πόρο αναπτύσσοντας θεσμούς κατάλληλους και λειτουργικούς. Εν κατακλείδι, από την ύπαρξη αυτής της περίπτωσης συμπεραίνουμε ότι η λύση της αυτοδιαχείρισης μπορεί, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, να αποτελέσει την χρηστότερη επιλογή διαχείρισης για την μακροχρόνια διατήρηση του πόρου. Η ύπαρξη ομάδων χρηστών, σαν αυτή του τσελιγκάτου, που μοιράζονται τα οφέλη και είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την οργάνωσή τους και τη διαμόρφωση θεσμών διαχείρισης έχουν σαφώς καλύτερα αποτελέσματα, λόγω των κινήτρων που δημιουργούν στους χρήστες για σεβασμό αλλά και βέλτιστη χρήση του πόρου. Ολοκληρώνοντας την εργασία αυτή γίνεται εμφανής η αξία τέτοιων παραδοσιακών δομών αυτοδιαχείρισης για την αποτελεσματική χρήση, αξιοποίηση και διατήρηση των κοινών πόρων. Σαφώς οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν στο τσελιγκάτο, ήταν μοναδικοί εκφράζοντας τις συγκεκριμένες κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής και έτσι δύσκολα μπορούν αυτούσια να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές ή να αναπαραχθούν στο χρόνο. Ωστόσο η εμπειρία που μας κληροδοτούν μπορεί να αποτελέσει μια στέρεη βάση για συζήτηση, σχεδιασμό και υλοποίηση ανάλογων δομών διακυβέρνησης και αυτοδιαχείρισης των κοινών, που φαίνεται να ξεπερνούν σε αποτελεσματικότητα τις απλουστευτικές και στείρες πρακτικές της κρατικοποίησης και της ιδιωτικοποίησης. Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Adhikari B. (2001). Property rights and natural resources: Impact of common property institutions on community-based resource management, Third Annual Global Development Network Conference, Rio de Janeiro, Brazil, 9-12-2001. Agrawal A. (2001). Common property institutions and sustainable governance of resources, World Development, 29(10), 1649-1672. Agrawal A. (2003). Sustainable governance of common-pool resources: Context, Methods, and Politics, Annual Review of Anthropology, 32, 243-262. Baland J.M. and Platteau J.P. (1996). Halting Degradation of Natural Resources: Is There a Role for Rural Communities?, Oxford: Clarendon. Coase R. (1960). The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, 3(1), 1-44 Feeny D., Berkes, F., McCay B., and Acheson J. (1990). The Tragedy of the Commons: Twenty-Two Years Later, Human Ecology, 18(1), 1-19. Hardin G. (1968). The Tragedy of the Commons, Science, 162, 1243-1248. Hatziminaoglou I. (2005). Epire et Epirotes: Un trajet dans l’ espace et le temps, dans les sociétés montagnardes, Animal production and natural resources utilisation in the Mediterranean mountain areas, EAAP publication, No.115. Ostrom E. (1990). Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, Cambridge: Cambridge University Press Ostrom E. (2006). The value-added of laboratory experiments for the study of institutions and common-pool resources, Journal of Economic Behavior and Organization, 61, 149-163. Ostrom E., Burger J., Field C.B., Norgaard R.B., and Policansky D. (1999). Revisiting the Commons: Local lessons, global challenges, Science, 284, 278-282. Wade, R. (1987). The management of common property resources: collective action as an alternative to privatization or state regulation, Cambridge Journal of Economics, 11(2), 96-106. Wade R. (1988). Village Republics: Economics Conditions for Collective Action in South India, Oakland: ICS Press. Walker J.M., Gardner R. and Ostrom E. (1990). Rent Dissipation in a Limited- Access Common- Pool Resource: Experimental Evidence, Journal of Environmental Economics and Management, 19, 203-211. Williamson, O.E. (1975) Markets and Hierarchies, New York: Free Press. Williamson, O. E. (1985) The Economic Institutions of Capitalism, New York: Free Press Ελληνική Αικατερινίδης Γ., Αλεξάκης Ε., Γιατράκου Μ.Ε., Θανόπουλος Γ., Σπαθάρη- Μπεγλίτη Ε., Τζάκης Δ. (2002). Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, Τόμος Α' , Πάτρα: ΕΑΠ. Αρσενίου Λ. (1972). Τα τσελιγκάτα, Αθήνα. Ασδραχάς Σ.Ι. (2003). Ελληνική Οικονομική Ιστορία: ΙΕ'- ΙΘ' Αιώνας, Τόμος Α', Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς: Αθήνα. Varian H. (2006). Μικροοικονομική: μια σύγχρονη προσέγγιση, Τόμος Β', Αθήνα: Κριτική. Δαμιανάκος Στ. (2002). Από τον χωρικό στον αγρότη, η Ελληνική αγροτική κοινωνία απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, Εκδόσεις Εξάντας - ΕΚΚΕ. Ζουμπουλάκης Μ. (2005). "Θεσμοί και μεταβολές την ελληνική οικονομία" στο Κόλλιας Χ., Ναξάκης Χ. και Χλέτσος Μ. (επιμ) Σύγχρονες προσεγγίσεις της ελληνικής οικονομίας, Aθήνα: Πατάκης, σελ 19-66. Κανδρέλης Σ.Σ. και Παπαναστάσης Β.Π. (2006). Υποβάθμιση των λιβαδιών στην Ελλάδα: Η περίπτωση της δυτικής Ηπείρου, Εργασία που παρουσιάστηκε στο 5ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο: Λιβαδοπονία ξηροθερμικών περιοχών, Ηράκλειο Κρήτης, 1-3 Νοεμβρίου 2006. Καποτάς Π.Σ. (2010). Οι επιπτώσεις του καθεστώτος χρήσης των λιβαδικών εκτάσεων, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Μακέδος I. (2001). Προβλήματα από την άσκηση της λιβαδοπονίας στο χώρο της Μακεδονίας, Εργασία που παρουσιάστηκε στο 2ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο: Η Λιβαδοπονία στο κατώφλι του 21ου αιώνα, Ιωάννινα, 4-6 Οκτωβρίου 2000. Μακρής I. (2002). Δασική Νομοθεσία, 2η έκδοση, Σακκουλάς: Κομοτηνή. Μπριασούλη Ε. (2003). Τα ’’κοινά”- πόροι συλλογικής ιδιοκτησίας και συλλογικής ευθύνης: έννοιες, προβλήματα και το ζήτημα διαχείρισής τους, Αειχώρος, 2(1), 36-57. Νιτσιάκος Β. (1995). Οι ορεινές κοινότητες της Βόρειας Πίνδου. Στον απόηχο της μακράς διάρκειας, Aθήνα: Πλέθρον. Παπαναστάσης Β.Π. (1995). Σχέσεις κτηνοτροφίας και φυσικού περιβάλλοντος στον ορεινό και ημιορεινό χώρο, Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου «Κτηνοτροφική Πολιτική - Θέσεις Προσανατολισμού», Θεσσαλονίκη. Παπαναστάσης Β.Π. (2003). Οικολογία και διαχείριση των ψευδαλπικών λιβαδιών, Εργασία που παρουσιάστηκε στο 3ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο: Λιβαδοπονία και ανάπτυξη ορεινών περιοχών, Καρπενήσι, 4-6 Σεπτεμβρίου 2002. Πετμεζάς Σ.Δ. (2003). Η Ελληνική Αγροτική Οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: Η περιφερειακή διάσταση, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Sivignion M. (1992). Θεσσαλία: γεωγραφική ανάλυση μιας ελληνικής περιφέρειας, Μετάφραση: Γιούλη Aναστασοπούλου, Aθήνα: Μορφωτικό !νστιτούτο Aγροτικής Τράπεζας. Τσακανίκα Β. και !σπικούδης I. (2006). Η ημινομαδική κτηνοτροφία ως κύρια οικονομική δραστηριότητα των Βλάχων της Β. Πίνδου, Εργασία που παρουσιάστηκε στο 4ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο: Λιβάδια των πεδινών και ημιορεινών περιοχών: Μοχλός ανάπτυξης της υπαίθρου, Βόλος, 10- 12 Νοεμβρίου 2004. Τσιώρας Π.Α., Mαντζάνας Κ. και Παπαναστάσης B.^ (2006). Κτηνοτροφία και ερημοποίηση στην περιοχή της Mεσογείου, Εργασία που παρουσιάστηκε στο 5ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο: Λιβαδοπονία ξηροθερμικών περιοχών, Ηράκλειο Κρήτης, 1-3 Νοεμβρίου 2006. http://grsa.prd.uth.gr/conf2013/9_arvanitidis_nasioka_ersagr13.pdf [1] Βελτίωση γι' αυτούς σημαίνει έλεγχος των ανεπιθύμητων για τα ζώα φυτικών ειδών, ώστε να εγκατασταθεί μια περισσότερο επιθυμητή φυτοκοινότητα μετά την πυρκαγιά (Κανδρέλης και Παπαναστάσης 2GG6). [2] Σύμφωνα με τον ορισμό της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης των Ηνωμένων Εθνών (UNCCD), ερημοποίηση είναι η ««...υποβάθμιση του εδάφους, του τοπίου και τουβιοπαραγωγικού συστήματος της γης σε ξηρές, ημι-ξηρες και ύφυγρες περιοχές, ως αποτέλεσμα διαφορετικών παραγόντων όπως η αλλαγή του κλίματος και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Η υποβάθμιση αυτή σημαίνει μείωση ή απώλεια, σε αυτές τις περιοχές, της βιολογικής ή οικονομικής παραγωγικότητας και πολυπλοκότητας των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, των βοσκοτόπων, των δασών και δασικών εκτάσεων». [3] Πιο συγκεκριμένα το άρθρο 3 του Ν. 1734/1987, έρχεται σε αντίθεση με τα άρθρα 24 παρ.1 και 117 παρ.3 του Συντάγματος της χώρας του 1975. Επ' αυτού εκδόθηκε η 664/1990 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (Μακρής, 2002). [4] Κάθε κτηνοτροφική οικογένεια που μετέχει σε τσελιγκάτο, διατηρεί όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στα ζώα της. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
«Γεια σου, Ελλάντα» Είναι τόσο κλονισμένη άραγε η εθνική μας αυτοπεποίθηση που για να στυλωθεί έχει ανάγκη ν’ ακούσει διάσημους ξένους -του μουσικού, του αθλητικού ή του πολιτικού θεάματος- να συλλαβίζουν αντί χαιρετισμού πέντε ή και δεκαπέντε ελληνικές λέξεις; Είναι τόσο δυνατά αναβολικά το «Ευκαριστώ, Ελληνες» και το «Γεια σου, Ελλάντα»; Και είναι τόσο πληγωμένη η αυτοεκτίμηση και η περηφάνια μας που για να συνέλθουν κάπως χρειάζεται να δούμε την ελληνική σημαία να περιτυλίγει το σώμα μιας ξακουστής τραγουδίστριας, η οποία ταυτίζει τη σκηνική παρουσία της, αν όχι την ίδια την καλλιτεχνική της υπόσταση, με τη γύμνια της και την καλά σχεδιασμένη επίδειξή της; Φαίνεται πως είναι. Οχι για όλο τον πληθυσμό βέβαια, αλλά για μια μερίδα του. Ενα πολύ μεγάλο κοινωνικό τμήμα («οπισθοδρομικό» θα το αποκαλούσαν οι λαϊφστυλίστες και οι ομοϊδεάτες τους) είναι, ευτυχώς, «βαθιά νυχτωμένο»: Δεν ξέρει τίποτα για τη λέιντι Γκάγκα, ξέρει κάτι ελάχιστα για τη λαίδη Αντζελα, από τα ράδια και τα πανηγύρια, και θυμάται επίσης κάτι λίγα για τη λέιντι Ντι, την επαρχιακή μας «Νταγιάνα». Δεν θα πάει λοιπόν από το πρωί στην Καλογρέζα, για να εξασφαλίσει τη θέση που θα του επιτρέψει όχι ν’ ακούει καλύτερα την άδουσα αλλά να τη βλέπει. Και δεν θα ουρλιάξει από ευτυχία και περηφάνια ακούγοντας την καλλιτέχνιδα να λέει (αυθόρμητα ή με μια σκηνοθετημένη δημαγωγική διάθεση που την περιφέρει από χώρα σε χώρα) πως η Ελλάδα θα αντέξει, όπως άντεξε ο Παρθενώνας. Δεν θα βγάλει σέλφι στο Καλλιπλάστικο ή Καλατράβειο για να ενημερώσει πάραυτα συγγενείς και φίλους ότι συναριθμείται στους τυχερούς και εκλεκτούς: σ’ αυτούς που «ήταν εκεί», αυτόπτες μάρτυρες, που κάποια στιγμή, δεν μπορεί, θα ζητήσουν τη γνώμη τους και τα φιλοπερίεργα κανάλια. Ούτε θα χάσει έπειτα ώρες επί ωρών στο Ιντερνετ, μαχόμενος υπέρ λαίδης, με αντιπάλους τους χλευαστές της. Υποθέτω πως, ακόμα κι αν βρισκόμαστε σε μηδενιστική φάση και απαξιώνουμε τα πάντα με συνοπτικές διαδικασίες, έχουμε ή μπορούμε να βρούμε σοβαρότερους λόγους από τα δοξαστικά οποιασδήποτε διάσημης λαίδης για να εκτιμούμε τον τόπο μας και να τον πονούμε. Οχι για να ξαναπιάσουμε τα γνωστά τροπάρια, πως είναι ο ομορφότερος του κόσμου και τα συναφή αποκοιμιστικά, αλλά για να μην τον μεταχειριζόμαστε απλώς σαν υποδοχέα των πάσης φύσεως απορριμμάτων μας. Για να νιώθουμε κομμάτι του, και όχι άπληστος χρήστης του ή εξωτερικός παρατηρητής του. Να νιώθουμε δηλαδή πως η μοίρα του, η ως τώρα πορεία του και αυτή που του μέλλεται, εξαρτήθηκε και εξαρτάται και από μας. Από τον καθέναν προσωπικά, μικρόν ή μεγάλο. Λιγουλάκι; Σε μια αναλογία που δεν επιτρέπει πολλές προσδοκίες; Έστω. Αλλά ας πολεμήσουμε για να μεγαλώσουμε το «λιγουλάκι» που μας πέφτει, να του δώσουμε νόημα. Όχι να το απορρίπτουμε και αυτό. Γιατί τότε από την περιφρόνησή μας για τον τόπο μας, καταλήγουμε σε μια καταθλιπτική αυτοπεριφρόνηση. http://www.kathimerini.gr/785490/opinion/epikairothta/politikh/geia-soy-ellanta |
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΛΕΜΠΑΣ
Επικοινωνία: gkolempas@gmail.com Αποανάπτυξη-Κοινοτισμός
Ομιλία του Γιώργου Κολέμπα για την "αποανάπτυξη και τον κοινοτισμό" στα μέλη του Τομέα Ενέργειας του ΜΕΡΑ25 Uni4sse – Ημερίδα: Τα παιδία Κ.Αλ.Ο. παίζει
https://open.tube/videos/watch/bf2fd4a2-0a89-46c2-a3fa-c69a5141a0f5?fbclid=IwAR0SDEErwdjE1xvCEalGyG15U7xjowCIOplDI7qL5N9DkJMIZhCHsmyDAro Ένα καταπληκτικό βίντεο για την σημερινή "καταναλωτική ευτυχία"
Pursuit of Happiness, The Rat Race - A Short Film Animation By Steve Cutts | World King:
https://www.youtube.com/watch?v=MZZz1XrNnO8 Το πρόταγμα της αποανάπτυξης και η επανανοηματοδότηση της ζωής ως ζητούμενο
https://www.youtube.com/watch?v=wactd4Y5Wk4&feature=youtu.be Αποανάπτυξη - Τοπικοποίηση - Κοινοτισμός
Θέατρο Ροές - 23 Οκτωβρίου 2018 Συζητούν: -Δημήτρης Αποστολάκης (Χαϊνης) -Γιώργος Κολέμπας -Δημήτρης Κορνάρος -Γιάννης Μπίλλας Δείτε το βίντεο: Διεθνής Συμμαχία για την Τοπικοποίηση-International Alliance for Localization (IAL)
Η Διεθνής Συμμαχία για τον Τοπικοποίηση (IAL) είναι ένα διαπολιτισμικό δίκτυο διανοούμενων, ακτιβιστών και ΜΚΟ αφιερωμένων στην διερεύνηση ριζικά νέων οραμάτων κοινωνικής εξέλιξης. Μέχρι τώρα έχουν συνευρεθεί άτομα και ομάδες από 58 διαφορετικές χώρες. https://www.localfutures.org/programs/global-to-local/international-alliance-localization/ ΠΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΡΤ ΧΑΝΙΩΝ: μια συζήτηση με τον Γιώργο Κολέμπα
Μια συζήτηση στα πλαίσια της εκδήλωσης: “Η Κοινωνική Οικονομία Αγαθό για Όλη την Κοινωνία”. Όλη η συζήτηση εδώ O συγγραφέας και βιοκαλλιεργητής Γιώργος Κολέμπας στον 958fm του ΡΣΜ ...
http://webtv.ert.gr/ert3/radiofonikes-sinentefxis/o-singrafeas-ke-viokalliergitis-giorgos-kolempas-ston-958fm-tou-rsm-tis-ert3/ Περιμπανού "Η Κοινωνική Οικονομία Αγαθό για Όλη την Κοινωνία"
ΕΔΩ ΕΡΤ3 - Θεματική συζήτηση : Αποανάπτυξη - Τοπικοποίηση:
https://www.youtube.com/watch?v=hTzh9DooEoU&feature=c4-overview&list=UUqrgAOkMe5fpHqeebbWI-3w Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης:
https://www.youtube.com/watch?v=unjCjXh8gNc |