Οικογένεια Λειριώδη
Φυσιολογικές ιδιότητες και χρήσεις
Το κρεμμύδι εκτιμάται από την αρχαιότητα για τις διουρητικές, τονωτικές και απολυμαντικές ιδιότητές του.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Ο βολβός και ο χυμός του.
Κύρια γνωστά συστατικά: Ζάχαρη, βιταμίνες Α, Β, C. Μεταλλικά άλατα και ιχνοστοιχεία: Νάτριο, Κάλιο, Φωσφορικό και Νιτρικό Ασβέστιο, Σίδηρο, Θείο, Ιώδιο, Πυρίτιο, Φωσφορικό και Οξικό Οξύ πτητικό έλαιο, γλυκοκινίνη, οξείδωσες και διαστάσες (αυτά τα δύο τελευταία θερμαινόμενα, αποστειρώνουν).
Ιδιότητες: Οπως το καρότο έτσι και το κρεμμύδι έχει πληθώρα από θεραπευτικές ιδιότητες οι οποίες το καθιστούν εξαιρετική τροφή αλλά και φάρμακο για πολλές ασθένειες. Παραθέτουμε κάποιες από τις περιπτώσεις που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Ωστόσο πρέπει απαραίτητα να πούμε ότι υπάρχουν κάποιες σχολές υγιεινής διατροφής οι οποίες θεωρούν ότι πρέπει να χρησιμοποιείται το κρεμμύδι στη διατροφή μας με φειδώ.
Ενδείξεις:
Εσωτερική χρήση:
- Αδυναμία, σωματική και πνευματική υπερκόπω ση, ανάπτυξη.
- ολιγουρία, κατακράτηση υγρών (οιδήματα, πλευρίτιδες, περικαρδίτιδες).
- Υδρωπικία.
- Αζωταιμία, χλωρουραιμία.
- Ρευματισμοί, αρθριτισμός.
- Χολολιθίαση.
- Διάρροιες, εντερικές ζυμώσεις.
- Λοιμώξεις του ουροποιητικού και γεννητικού συστήματος.
- Παθήσεις του αναπνευστικού (κρυολογήματα, βρογχίτιδες, άσθμα, λαρυγγίτιδα).
- Γρίπη.
- Ατονία του πεπτικού συστήματος.
- Αδενική ανισορροπία.
- Παχυσαρκία.
- Αρτηριοσκλήρωση, πρόληψη θρομβώσεων.
- Πρόληψη της γήρανσης.
- Προστατίτιδα.
- Ανικανότητα.
- Διαβήτης.
- Αδενοπάθεια, ραχιτισμός
- Λεμφατισμός.
- Εντερικά παράσιτα.
- Θηλασμός.
Εξωτερική χρήση:
- Απόστημα, παρανυχίδες, δοθιήνες, τσιμπήματα σφήκας.
- Χιονίστρες, ραγάδες.
- Ημικρανίες.
- Εγκεφαλική συμφόρηση.
- Κώφωση, βόμβος.
- Νευραλγία των δοντιών
- Κρεατοελιές, σπίλοι.
- Πληγές, ελκώσεις, εγκαύματα.
- Φακίδες.
Τρόπος χρήσης:
Εσωτερική χρήση:
(ΠΡΟΣΟΧΗ. Το κρεμμύδι προκαλεί υπεραιμία και γι’ αυτό απαγορεύεται η χρήση του αν υπάρχει αιμόπτυση)
1. Κρεμμύδι ωμό έτσι όπως είναι η μουσκεμένο για λίγες ώρες μέσα στο ελαιόλαδο. Σε σαλάτες, ορεκτικά και σε όλες τις σούπες.
- Ψιλοκομμένο. Το τρώμε μέσα σε γάλα ή σε ζωμό ή ακόμη, απλωμένο πάνω σε μια φέτα βουτυ ρωμένο ή λαδωμένο ψωμί.
- Ενα κρεμμύδι ψιλοκομμένο και αφημένο να μουσκέψει μερικές ώρες μέσα σε ζεστό νερό. Πίνουμε το νερό το πρωί νηστικοί με λίγες σταγόνες λεμόνι.
- Κατά της γρίπης: Αφήνουμε να μουλιάσουν δύο κρεμμύδια ψιλοκομμένα σε μισό λίτρο νερό. Πίνου με ένα ποτήρι από το νερό αυτό ανάμεσα στα γεύματα και ένα πριν κοιμηθούμε για δέκα πέντε ημέρες.
- Κατά της διάρροιας: Μια χούφτα φλούδια κρεμμυδιού για ένα λίτρο νερό. Τα αφήνουμε να βράσουν για δέκα λεπτά. Παίρνουμε μισό λίτρο την ημέρα.
- Κατά της διάρροιας των νεογέννητων: Κόβουμε φέτες τρία κρεμμύδια και τα αφήνουμε για δύο ώρες μέσα σε βραστό νερό. Προσθέτουμε ζάχαρη.
- Κατά των εντερικών παρασίτων: Αφήνουμε να μουσκέψει επί 6 ημέρες ένα χοντρό κρεμμύδι ψιλοκομμένο μέσα σε ένα λίτρο λευκό κρασί. Πίνουμε ένα ποτήρι κάθε πρωί με την έγερση, για μια εβδομάδα όταν χάνει το φεγγάρι. Καλό θα είναι αυτό να γίνει για 2 με 3 μήνες.
- Κατά των ρευματισμών: Βράζουμε σε χαμηλή φωτιά σε ένα λίτρο νερό και για 15 λεπτά, 3 κρεμμύ δια κομμένα σε φέτες, χωρίς να βγάλουμε τη φλούδα τους. Σουρώνουμε. Πίνουμε ένα ποτήρι στην έγερση και στην κατάκλιση.
- Κατά της χολολιθίασης: Τσιγαρίζουμε ένα χοντρό κρεμμύδι ψιλοκομμένο, μέσα σε 4 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο. Προσθέτουμε 150 γρ. νερό και 40 γρ. ανάλατο χοιρινό λίπος (Το λίπος πρέπει να είναι από χοίρο υγιή). Το αφήνουμε να βράσει για 10 λεπτά. Το πίνουμε πολύ ζεστό, για πολλά συνεχό μενα βράδια. Δύο ώρες αργότερα, λίγο πριν κοιμηθούμε, πίνουμε ένα φλιτζάνι βραστάρι από ράμνο (2 με 5 γρ. αποξεραμένη φλούδα για κάθε φλιτζάνι. Μετά το βράσιμο το αφήνουμε στο νερό του να κρυώσει, για 4 με 6 ώρες). Αυτή η θεραπεία να γίνεται μια φορά τον χρόνο.
- Για την ηπατίτιδα, Ζωμός κρεμμυδιού.
- Για την αϋπνία. Προσθέστε κρεμμύδι ωμό στις σαλάτες σας.
2. Μούσκεμα σε οινόπνευμα: Αφήνουμε να μου σκέψουν για 10 ημέρες φρέσκα κρεμμύδια ψιλοκομ μένα, σε οινόπνευμα 90 βαθμών ίσου βάρους. Παίρνουμε 3 με 5 κουταλάκια του καφέ την ημέρα (μια κουταλιά του καφέ είναι περίπου 5 γραμμάρια κρεμμυδιού).
3. Οινόπνευμα 20% 5 με 10 γραμμάρια 2 φορές την ημέρα στα γεύματα μέσα σε ζαχαρωμένο νερό.
4. Κρασί (Σύμφωνα με τον P. Carles):
κεμμύδι ψιλοκομμένο.................... 300 γραμμ.
υγρό λευκό μέλι........................... 100 γραμμ.
κρασί λευκό................................ 600 γραμμ.
Τα αφήνουμε να μουσκέψουν 48 ώρες. Φιλτρά ρουμε. Παίρνουμε 2 με 4 κουταλιές της σούπας την ημέρα (50 γραμμ. ίσον 15 γραμμ. κρεμμύδι).
Εξωτερική χρήση:
- Σιναπισμοί με ωμά κρεμμύδια (όπως και σκόρ δα): Ρευματισμοί.
- Εγκεφαλική συμφόρηση, μηνιγγίτιδα: Συμπλη ρωματική θεραπεία με τρίψιμο των μηνίγγων με ένα κρεμμύδι και τύλιγμα των ποδιών με 1 έως 2 κρεμ μύδια ψιλοκομμένα (τα αφήνουμε για 8 έως 10 ώρες).
- Ημικρανίες: Καταπλάσματα με ωμό κρεμμύδι στο μέτωπο.
- Κατακράτηση των ούρων, ολιγουρία: Καταπλά σματα με ωμό κρεμμύδι στο κάτω μέρος της κοι λιάς.
- Κρεατοελιές: Μείγμα από κρεμμύδι, θαλασσινό αλάτι και άργιλος σε ίσα μέρη. Η ακόμη, τρίβουμε τις κρεατοελιές με ένα κόκκινο κρεμμύδι.
- Τσιμπήματα από σφήκες και άλλα έντομα αλλά και για δαγκώματα οχιάς: Τρίβουμε την περιοχή του τσιμπήματος για 1 με 2 λεπτά με ένα κομμάτι κρεμμύδι (Δεν ξεχνούμε να βγάλουμε το κεντρί). Σε περίπτωση δαγκώματος κάνουμε κατάπλασμα με ωμό κρεμμύδι στουμπισμένο.
- Αποστήματα, δοθηίνες. Καταπλάσματα βρασμέ νων κρεμμυδιών. Ψημένο στο φούρνο το κρεμμύδι, ζεστό ωριμάζει τα αποστήματα, φλεγμονές, δο θιήνες...
- Παρωνυχίδες: Σκεπάζουμε την παρωνυχίδα με μια μεμβράνη κρεμμυδιού.
- Χιονίστρες, ραγάδες, διαβρώσεις, εκδορές: Κομπρέσες με χυμό κρεμμυδιού.
- Πληγές, κοψίματα, ελκώσεις, εγκαύματα: Η λεπτή μεμβράνη που χωρίζει τα στρώματα του κρεμμυδιού αποτελεί αντισηπτικό επίθεμα. Την τοποθετούμε πάνω στο τραύμα, σκεπάζουμε με μια γάζα και δένουμε.
- Αιμορροΐδες. Ψήνουμε ένα κρεμμύδι μέσα σε χοιρινό λίπος αλατισμένο και όταν κρυώσει λίγο, το βάζουμε στο μέρος που πάσχει.
- Φακίδες: Τρίβουμε με ξίδι στο οποίο θα έχουμε μουσκέψει λιωμένα κρεμμύδια ή απλώς με χυμό κρεμμυδιού.
- Βούισμα των αυτιών: Βάζουμε μέσα στο αυτί λίγο βαμβάκι βρεγμένο με χυμό κρεμμυδιού.
- Κώφωση: Ανακατεύουμε 30 γραμμ. χυμού κρεμμυδιού και 30 γραμμ. τσίπουρο και τα ζεσταί νουμε. Ρίχνουμε 3 με 4 σταγόνες μέσα στο αυτί 3 φορές την ημέρα, από τις οποίες η μια πριν από την κατάκλιση.
- Νευραλγίες των δοντιών: Βάζουμε στην κοιλότη τα ένα κομμάτι βαμβάκι βουτηγμένο σε χυμό κρεμ μυδιού.
Σημαντικές σημειώσεις:
1) Το ωμό κρεμμύδι έχει επιλεκτική δράση στο ουροποιητικό σύστημα ενώ το μαγειρευμένο, στο πεπτικό.
2) Για δυσπεψίες και φουσκώματα ή κρεμμυδό- σουπα κάνει θαύματα. Για ξινίλες και καούρες στο στομάχι, κάνουμε ζεστό κατάπλασμα από δύο φύλλα λάχανου, δύο κρεμμύδια, δύο χούφτες αναρριχητικού κισσού και τέσσερις χούφτες πίτουρο τα οποία βράζουμε μέσα σε λίγο νερό.
3) Για το κρύωμα, χρησιμοποιούμε το σιρόπι κρεμμυδιού. Κόβουμε τα κρεμμύδια σε ροδέλες, τα βάζουμε σε ένα πιάτο και ρίχνουμε από πάνω ζάχαρη. Τα αφήνουμε έτσι 24 ώρες. Παίρνουμε από αυτό το σιρόπι, 2-5 κουταλιές σούπας, την ημέρα.
4) Γ ια την υδρωπικία. Αποκλειστική διατροφή με σούπες φτιαγμένες με γάλα μέσα στις οποίες ρίχνουμε ένα ωμό ψιλοκομμένο κρεμμύδι, τρεις φορές την ημέρα. Η βελτίωση φαίνεται μετά από μια εβδομάδα και σε 15 ημέρες τα ούρα γίνονται άφθονα.
5) Αν κόψουμε στα δύο ένα κρεμμύδι και εισπνεύ- σουμε δυνατά, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μια νευρική αλλά και μια επιληπτική κρίση.
6) Για επούλωση πληγών, παίρνουμε δύο κρεμμύ δια ψιλοκομμένα, χοιρινό λίπος, αλάτι, λάδι ελιάς, κερί μέλισσας αγνό. Τα ανακατεύουμε, τα ζυμώνου με όσο μπορούμε και τα βάζουμε σε μπέν-μαρί. Με αυτή την αλοιφή αλείφουμε την πληγή.
7) Για το λουμπάγκο, ζεστό κατάπλασμα από ζεματισμένο κρεμμύδι και λάχανο.
8) Για μώλωπες και στραμπουλήγματα, ψιλοκό βουμε κρεμμύδι, το ανακατεύουμε με αλάτι και κάνουμε επιθέματα στο κτυπημένο μέρος.
9) Για την τριχόπτωση. Οι εντριβές με χυμό κρεμμυδιού ή με τριμμένο κρεμμύδι, σταματούν την τριχόπτωση. Οι άραβες γιατροί πρόσθεταν αλάτι και πιπέρι. Προσοχή, το κρεμμύδι να μην είναι καλλιερ γημένο με φάρμακα γιατί μπορεί να προκαλέσει περισσότερο κακό από καλό. Μια άλλη συνταγή. Βάζουμε 60 γραμμ. χυμό κρεμμυδιού, 15 γραμμ. ανθρακικό κάλι και 240 γραμμ. νερό. Τα ανακα τεύουμε και τα φυλάμε σε ένα μπουκάλι. Με αυτό το υγρό κάνουμε καθημερινά, εντριβή στο κεφάλι.
Χρήσιμες συνταγές
1) Για να σβήσετε τα ίχνη των δακτύλων από πόρτες και παράθυ ρα, τα τρίβετε με ένα κρεμμύδι κομμένο στη μέση (Η μια πατάτα).
2) Για να καταστρέψετε το σκου λήκι του ξύλου: Τρίψτε τα μέρη που έχουν προσβληθεί, καθημερινά για 10 με 15 ημέρες, με ένα κρεμμύδι κομμένο στη μέση.
3) Για να προφυλάξετε τα μπρούν τζινα αντικείμενα από τους λεκέδες που αφήνουν οι μύγες περάστε τα με πινέλο βουτηγμένο σε χυμό κρεμ μυδιού.
4) Για να προστατεύσετε τους φούρνους από τη σκουριά καθώς και τα νικέλινα αντικείμενα, τα τρί βετε με ένα κομμάτι κρεμμύδι.
5) Για να καθαρίσετε τα μπρούν τζινα αντικείμενα είναι πολύ καλό να ανακατέψετε υγρό χώμα και ένα κρεμμύδι λιωμένο.
6) Για να καθαρίσετε τζάμια και μαχαιροπήρουνα -ακόμη και λίγο σκουριασμένα- χρησιμοποιήστε ενα κομμάτι κρεμμύδι.
7) Για να ξαναδώσετε τη λάμψη σε κάποια τσάντα ή ζώνη βερνικωμέ νη, τα τρίβετε με ένα κομμάτι κρεμ μύδι.
8) Για να κολλήσουν σίγουρα οι ετικέτες πάνω σε τσίγκινο κουτί, τρίψ τε πρώτα με ένα κομμάτι κρεμμύδι.
9) Είναι γνωστή η συμπαθητική μελάνη. Δεν είναι παρά χυμός κρεμ μυδιού. Η αόρατη γραφή γίνεται ο ρατή, όταν εκθέσουμε το χαρτί σε κάποια πηγή θερμότητας.
10) Για να αντιμετωπίσουμε την κακοσμία του στόματος από το κρεμ μύδι, μασάμε δύο τρεις κόκκους καφέ ή μερικά κλωναράκια μαϊντανό ή ένα μήλο.
11) Για να φύγει μυρωδιά του κρεμ μυδιού από τα χέρια, τα τρίβουμε με αλατισμένο νερό ή νερό στο οποίο έχουμε προσθέσει αμμωνία, δύο κου ταλιές σούπας στο λίτρο.
12) Για τα μαλλιά. Ενα ποτήρι χυμός κρεμμυδιού στο τελευταίο ξέβγαλμα μετά το σαπούνισμα, δί νει ωραίες ανταύγειες στα καστανά και στα ξανθά μαλλιά.
13) Οι ταχυδακτυλουργοί, όταν βάζουν φωτιές στο στόμα, κάνουν γαργάρες με ζουμί από ξερά κρεμ μύδια, για να μην καίνε τον βλεννο γόνο του στόματός τους.
14) Το κρεμμύδι έχει τη χρήση και στη ζωγραφική. Το χρησιμο ποιούν όπως και το σκόρδο και την πατάτα για να ζωγραφίσουν με τέ μπερες πάνω σε λιπαρές επιφά νειες όπως είναι ένας πίνακας ζω γραφισμένος με λάδια. Τρίβουν μι σό κρεμμύδι πάνω στην επιφάνεια που θέλουν να ζωγραφίσουν και α φήνουν να στεγνώσει καλά. Αυτή η λεπτή στρώση χυμού του κρεμμυ διού, απομονώνει τη λιπαρή επιφά νεια. (Την τεχνική αυτή χρησιμο ποίησε ο γνωστός ζωγράφος Βαν Ντάικ). Τον ίδιο τρόπο χρησιμο ποιούμε για να ζωγραφίσουμε με λάδι πάνω σε. χαλκό.
Πως κρατούμε τους σπόρους:
Διαλέξτε σφιχτά, καλά ωριμασμένα κρεμμύδια που βγήκαν από καλλιέργεια του προηγούμενου έτους. Αυτά πρέπει να φυτευθούν όσο γίνεται νωρί τερα μέσα στο χρόνο, σε θέσεις ηλιόλουστες και καλά προστατευμένες. Οι μίσχοι με τα άνθη πρέπει να στηριχθούν προσεχτικά. Καλό θα είναι να γίνει εδαφοκάλυψη με ώριμο κομπόστ. Οι σπόροι ωριμά ζουν αργά και πρέπει να ξεραίνονται κάτω από σκέπασμα ( αποσπώνται εύκολα). Οι ώριμοι σπόροι έχουν χρώμα μαύρο του κάρβουνου.
Πόσο διατηρούνται οι σπόροι:
Οι σπόροι του κρεμμυδιού διατηρούν τη βλαστι- κότητά τους για 2 με 3 χρόνια.
Πόσο ζυγίζουν:
1 γραμμάριο έχει περίπου 230 σπόρους.
Πως συντηρούνται τα κρεμμύδια:
Αποξηραμένα
Καθαρίζουμε καλά τα κρεμμύδια, τα κόβουμε σε λεπτές ροδέλες και τις ξεχωρίζουμε (ή απλός τα ψιλοκόβουμε). Τα αχνίζουμε και τα απλώνουμε στα τελάρα για να τα ξηράνουμε όπως και τα καρότα. Τα φυλάμε σε δοχεία που κλείνουν αεροστεγώς. Πριν τα μαγειρέψουμε τα αναζωογονούμε αφήνο- ντάς τα να φουσκώσουν σε λίγο νερό. Τα πράσινα κρεμμυδάκια όπως και τα ciboulettes μπορούν και αυτά να ξηρανθούν. Τα ψιλοκόβουμε τα βάζουμε σε ένα τουλουπάνι και τα στύβουμε όσο μπορούμε για να βγει το ζουμί τους. Στη συνέχεια τα απλώνουμε στα τελάρα.
Γλυκόξινα στο βάζο
Καθαρίζουμε 1 1/2 κιλό άσπρα κρεμμυδάκια.
Βράζουμε 1 λίτρο νερό στο οποίο έχουμε προσθέ σει 4 ποτήρια του κρασιού άσπρο ξίδι, 6 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο, 100 γραμμ. ζάχαρη άχνη, 2 κουταλιές της σούπας τοματοπολτό, 100 γραμμ. ξανθή σταφίδα, αλάτι, πιπέρι, 2 γαρίφαλα. Με την πρώτη βράση, ρίχνουμε τα κρεμμύδια και χαμηλώ νουμε τη φωτιά ώστε το νερό μόλις να αναβράζει. Αφήνουμε να βράσουν έτσι για μια ώρα. Τα βάζουμε στα βάζα και όταν κρυώσουν τα κλείνουμε. Αφού ανοιχθούν, διατηρούνται καλύτερα στο ψυγείο.
Μικρά κρεμμύδια στο λάδι
Ζεματίζουμε τα κρεμμύδια για να ξεφλουδιστούν πιο εύκολα. Τα βουτάμε σε κρασόξιδο αλατισμένο το οποίο προηγουμένως έχουμε βράσει και τα αφήνουμε για 15 λεπτά. Κατόπιν τα βγάζουμε. Οταν κρυώσουν τα βάζουμε σε βάζα τα οποία θα γεμίσου με στα 3/4 και συμπληρώνουμε μέχρι επάνω με λάδι. Κλείνουμε τα βάζα. Περιμένουμε τουλάχιστον ένα μήνα πριν τα καταναλώσουμε.
Δ.Π. - Σ.Ο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Φαρμακευτικά φυτά την Ελλάδος” Γιώργου Σφήκα. Εκδ. Π. Ευοταθιάδης & Υιοί Α.Ε. Αθήνα, Βαλτετσίου 14.
- Traitement des maladies par les legumes, les fruits et les cereales” Dr. J. Valnet ed. Maloine S.A. 1975.
- “Le guide de Γ anticonsommateur” ed. Seghers, Paris 1975.
- “Manuale pratico di tecnika pittorica” Gino Pina ed. Ulrico Hoepli - Milano
H ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΕΜΜΥΔΙΟΥ
ALLIUM CEPA OIK. ΛΕΙΡΙΩΔΗ (LILIACEAE)
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
Από την οικογένεια των λειριωδών καλλιεργούνται κυρίως τρία είδη, τα κρεμμύδια, τα πράσα και τα σκόρδα. Και τα τρία παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες ως προς τις απαιτούμενες συνθήκες περιβάλλοντος και περιποιήσεις. Εδώ θα αναφερθούμε στο κρεμμύδι.
Είναι διετές έως τριετές φυτό από σπόρο σε σπόρο. Καλλιεργείται για τους βολβούς του και τα τρυφερά πράσινα φυτά. Η καυστική ουσία των κρεμμυδιών, που δίνει και τη χαρακτηριστική οσμή, οφείλεται στο θειού χο αλλύλιο, το οποίο αυξάνεται με την ξηρασία.
Αναπτύσσεται καλά σε ηλιόλουστα, βαθιά και καλά στραγγιζόμενα εδάφη, με μεγάλη περιεκτικότητα σε οργανική ουσία. Ενσωματώνουμε στο έδαφος μεγά λες ποσότητες κόμποστ πριν τα καλλιεργήσουμε.
Τα κρεμμύδια αναπτύσσονται καλά σε υπερυψωμέ νες κλίνες ειδικά αν το έδαφος είναι πηλώδες. Το καλύτερο ΡΗ είναι μεταξύ 6-7. Κατά την περίοδο της ανάπτυξης ευνοούνται από χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ κατά την ωρίμανση προτιμούν ζέστη. Βέλτιστη
θερμοκρασία ανάπτυξης του υπέργειου τμήματος εί ναι 18 - 22ο C μπορούν όμως να υποστούν τον χειμώνα αρκετά χαμηλές θερμοκρασίες χωρίς να πάθουν ζη- μιές.
Αποφεύγουμε να καλλιεργήσουμε στο ίδιο χωράφι αν τα προηγούμενα τρία χρόνια, υπήρχαν φυτά της ίδιας οικογένειας, για να μην συμβάλλουμε μ’ αυτό τον τρόπο στην αύξηση των πληθυσμών μικροοργανισμών του εδάφους που προκαλούν ασθένειες.
Γενικά τα άσπρα κρεμμύδια είναι πιο ανθεκτικά από τα κίτρινα και τα κόκκινα στις ασθένειες που δημιουρ- γούνται από μικροοργανισμούς του εδάφους. Προλη πτικά μουλιάζουμε το σπόρο ή το κοκκάρι για 15 λεπτά σε εκχύλισμα κόμποστ και για να βοηθήσουμε στα πρώτα στάδια ανάπτυξης σκονίζουμε τα φυτάρια και το κοκκάρι με οστεάλευρα.
Θρέψη
Τα κρεμμύδια χρειάζονται, συγκριτικά μεγαλύτερες ποσότητες αζώτου και καλίου και μέτριες φωσφόρου. Οι θρεπτικές τους ανάγκες μπορούν να καλυφθούν με ενσωμάτωση στο έδαφος κόμποστ ή άλλα οργανικά λιπάσματα (2-4 τόνους κοπριά/στρέμμα κατά την προη γούμενη καλλιέργεια) την περίοδο της Ανοιξης.
Εφαρμόζοντας εδαφοκάλυψη με κόμποστ ή οργα νικά υπολείμματα βοηθάμε στην πρόληψη ασθενειών και στον έλεγχο των αγριόχορτων.
Αρδευση
Θεωρητικά οι ανάγκες του κρεμμυδιού σε νερό είναι 25 Ι/m2/βδομάδα, πράγμα που εξαρτάται από το έδαφος και τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Το έδαφος πρέπει να διατηρείται υγρό μόλις αναπτυ χθούν οι επιφανειακές ρίζες, αποφεύγουμε όμως την πολύ υγρασία γιατί προσβάλλονται από ασθένειες εδάφους. Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η περίοδοι γεμίσμα τος των βολβών. Τότε έχουν ανάγκη από πολύ νερό. Σταματάμε το πότισμα όταν αρχίζουν να πέφτουν (ωριμάζουν) οι κορυφές, δηλαδή, περίπου 3-4 βδομά δες πριν τη συγκομιδή, εκτός κι αν θέλουμε να καθυ στερήσουμε την ωρίμανση.
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ
Τρεις είναι κυρίως οι χρησιμοποιούμενοι τρόποι πολλαπλασιασμού των κρεμμυδιών, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό.
α) Παραγωγή κρεμμυδιών από σπόρο Σπέρνουμε τον σπόρο σε γραμμές που απέχουν 30-40 cm μεταξύ τους και 10-15 cm επί των γραμμών, σε βάθος 1,5 cm νωρίς την Ανοιξη. Οταν φυτρώσουν κάνουμε αραίωμα αν είναι πυκνά. Ετσι μέσα στο έτος έχουμε βολβούς σαν αυτούς που προέρχονται από κοκκάρι. Αν αυτοί οι βολβοί φυτευθούν την επόμενη Ανοιξη σποροποιούν.
β) Σπορά καί μεταφύτευση Εχουμε καλύτερα αποτελέσματα από άποψη με γέθους βολβού, αποδόσεων και πρωιμότητας αν σπείρουμε σε ανοιχτά σπορεία ή θερμοσπορεία (ανάλογα με την περιοχή και την εποχή) και μεταφυ- τεύσουμε τα νεαρά φυτάρια μόλις αποκτήσουν μέ γεθος μολυβιού. Απαιτούνται 6-8 βδομάδες για να μεταφυτευθούν. Στο m2, χρειάζονται 3-6 gr σπόρου για 250-300 φυτά. Η επιδιωκόμενη απόσταση είναι 2- 3 cm, μεταξύ τους. Αν χρειαστεί κάνουμε αραίωμα.
γ) Παραγωγή κρεμμυδιού από κοκκάρι Μ’ αυτή τη μέθοδο τα κρεμμύδια δεν παράγονται από σπόρο αλλά από κοκκάρι (ενδιάμεσο μικρό βολβό) και έχουμε δύο στάδια.
Ί. Παραγωγή κοκκαριού.
Η διάμετρός του κυμαίνεται από 0,5 - 3 cm και όταν το φυτεύσουμε μας δίνει βολβούς. Σπέρνουμε το σπόρο σε κλίνες. Η σπορά γίνεται σε γραμμές ή στα πεταχτά Φλεβάρη -Μάρτη. Οι ποσότητες και η αποστάσεις παραμένουν ίδιες μ’ αυτές της προη γούμενης μεθόδου. Τα φυτάρια παραμένουν στις κλίνες. Τα αραιώνουμε αν χρειαστεί και τα ποτίζου με μέχρι τον Αύγουστο - Σεπτέμβρη οπότε το φύλ λωμά τους μαραίνεται. Βγάζουμε τους μικρούς βολ βούς και τους αποθηκεύουμε.
2. Παραγωγή κρεμμυδιών Για φρέσκα πράσινα, τρυφερά κρεμμυδάκια, φυ τεύουμε το κοκκάρι το φθινόπωρο για να έχουμε ως το Πάσχα. Για ξηρά, φυτεύουμε το κοκκάρι τον επόμενο Φλεβάρη - Μάρτη από τη συγκομιδή του. Ωρι μάζουν σε 4-6 βδομάδες. Ετσι έ χουμε μεγαλύτερους βολβούς και καλές αποδόσεις ακόμη και σε φτω χά εδάφη. Για παραγωγή βολβών φυτεύουμε έτσι ώστε η βάση του να βρίσκεται 3-5 cm κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. 30-40 cm μεταξύ των γραμμών και 10-15 cm επί των γραμμών. Οσο μεγαλύτε ρες είναι οι αποστάσεις, τόσο με γαλύτεροι οι βολβοί. Για φρέσκα φυτεύουμε στα σαμάρια των καρυ κιών και απόσταση 5-10 cm μεταξύ των φυτών.
“Αρσενικά” κρεμμύδια
Το καλύτερο μέγεθος κοκκαριού έχει διάμετρο 1-2 cm Κάτω απ’ αυτό τα φυτά είναι ασθενικά και πάνω απ’ αυτό έχουν την τάση να σποροποιούν τον ίδιο χρόνο ενώ οι βολβοί μένουν ατροφικοί. Αν αυτοί οι βολβοί ή τα φυτά απ’ αυτούς υποστούν θερμοκρα σίες 5°-10° C για μεγάλο χρονικό διάστημα έχουμε τα λεγόμενα “αρσενικά” κρεμμύδια.
Αντίθετα αν θέλουμε σπόρο τον δεύτερο χρόνο από τη σπορά τους φροντίζουμε να έχουμε αυτές τις θερμοκρασίες. Δεν έχουμε σποροποίηση αν η θερ μοκρασία ξεπεράσει τους 20ο C, ενώ καλύτερη θερμοκρασία αποθήκευσης του κοκκαριού για να μην σποροποιήσουν τα φυτά είναι γύρω στους Οο C.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ
Η έλλειψη αζώτου κάνει τα φυτά καχεκτικά, με ανοιχτόχρωμα φύλλα και σκληρό λαιμό που δύσκο λα λυγίζει κατά την ωρίμανση. Η έλλειψη χαλκού προκαλεί αποχρωματισμό των κίτρινων και κόκκινων ποικιλιών, οι “χιτώνες” γίνονται λεπτοί και διαχωρίζο νται εύκολα.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΛΩΝ
Μάρανση φυταρίων
Μπορεί να οφείλεται σε υπερβολική υγρασία εδάφους. Αποφεύγουμε το πρόβλημα καλλιεργώντας στα σαμάρια των καρυκιών. Επίσης βοηθά το να μουσκέψουμε τους σπόρους σε τσάι κόμποστ.
Τα φυτά μαραίνονται και πεθαίνουν:
Αιτίες μπορεί να είναι: α) τα σιδηροσκούληκα. Ψάχνουμε για τρύπες στο στέλεχος του φυτού ή στο έδαφος σε βάθος 3-5 cm β) Τα σταχτοσκούληκα, ψάχνουμε στο λαιμό των φυτών.
Αντιμετωπίζονται με τη χρήση δολωμάτων. (Πίτουρα ανακατεμένα με βάκιλο θουριγκιένσις.) Τα σκορπίζουμε στην επιφάνεια του εδάφους τη νύχτα. Ενας άλλος τρόπος είναι να απελευθερώσουμε παρασιτικούς νηματώδεις στο έδαφος, (Neoplectana carpocapsae) το λιγότερο μια βδομάδα πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Επίσης παγίδες με πατάτες μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση (βλέ πε προηγούμενο τεύχος, καλλιέργεια καρότου: http://www.topikopoiisi.com/3/post/2013/04/62.html).
Τα φυτά δεν αναπτύσσονται, τα φύλλα μπορεί να είναι κίτρινα:
Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται σε έλλειψη αζώτου. Τα ίδια συμπτώματα παράγει και η συγκράτηση υπερβολικού νερού από το έδαφος γιατί καταστρέφει τις ρίζες. Για να βοηθήσουμε τα φυτά τα ψεκάζουμε ή τα ποτίζουμε με τσάι από ιχθυογαλακτώματα ή ιχθυάλευρα (βλέπε προηγού μενο τεύχος “καλλιέργεια καρότου”). Η καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες βοηθά στην αποστράγγιση. Η προσθήκη κόμποστ πριν την καλλιέργεια προλαβαί νει τα προβλήματα.
Τα ίδια συμπτώματα έχουμε και στην περίπτωση που τα φυτά έχουν προσβληθεί από ασθένειες του εδάφους, όπως πύθιο, φόμα, ριζοκτόνια. Οι ρίζες γίνονται ροζ ή κόκκινες και σαπίζουν. Οι νέες ρίζες προσβάλλονται κατά τον σχηματισμό.
Το έδαφος πρέπει να αερίζεται καλά και να μην έχει καλλιεργηθεί πριν με τριφύλλι Ladino, σίκαλη ή καλα μπόκι. Αν παρατηρήσουμε αυτές τις ασθένειες απο φεύγουμε να καλλιεργήσουμε, λειριώδη σ’ αυτό τον χώρο για τα επόμενα 4-5 χρόνια. Η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών βοηθά.
Θρίπας (Thrips tabaci)
Αν τα άκρα των φύλλων είναι στριμμένα ή καφετιάζουν, τότε ψάχνουμε για θρίπα στα κρεμμύδια μας.
Τα βαριά προσβεβλημένα φυτά δεν αναπτύσσονται, οι λαιμοί είναι αφύσικα χοντροί και οι βολβοί δε σχημα τίζονται όπως πρέπει. Τα ενήλικα του θρίπα έχουν κίτρινο - καφέ χρώμα και κινούνται γρήγορα το μήκος τους δεν ξεπερνά τα 2 mm και η συμπλήρωση του βιολογικού τους κύκλου γίνεται περίπου σε 2 βδομά δες με αποτέλεσμα να έχουμε πολλές γενιές σε κάθε καλ/τική περίοδο. Η λάρβα δύσκολα μπορεί να παρα τηρηθεί χωρίς φακό. Οι προβολές γίνονται πιο έντονες κατά τη διάρκεια ξηρών και θερμών συνθηκών. Διαδο χικές καλλιέργειες δεν πρέπει να είναι κοντά - κοντά γιατί προσβάλλουν τη μια μετά την άλλη. Πολλά είδη Θριπας (Thrips tabaci) πασχαλίτσας καθώς και το orius tristicolor είναι φυσικοί εχθροί του θρίπα. Τους παγιδεύουμε με κολλητικές ταινίες, ακριβώς πάνω από το επίπεδο των φυτών. Μπορούμε να δοκιμάσουμε με μπλε, κίτρινες ή λευκές για να δούμε ποιες δουλεύουν καλύτερα. Επί παση με ίσα μέρη ναφθαλίνης και σκόνης ασβέστη δρουν απωθητικά. Σε έντονη προσβολή ψεκάζουμε με εντομο- κτόνα σαπούνια ή σκευάσματα πυρεθρίνης μαζί, 2 φορές την εβδομάδα. Φροντίζουμε να βρέχουμε καλά τις βάσεις των φυτών.
Κίτρινες ή γκρίζες κηλίδες στα φύλλα:
Τα φυτά έχουν προσβληθεί από ωϊδιο. Τα συμπτώ ματα εμφανίζονται αφού τα φύλλα φθάσουν το μήκος των 15 cm. Πρώτα προσβάλλονται τα παλιότερα φύλλα και καλύπτονται από λευκές η πορφυροειδείς εξανθή σεις όταν ο καιρός είναι κρύος, τα φύλλα ξηραίνονται και πέφτουν. Ψεκάζουμε με θειάφι μόλις εμφανιστεί η ασθένεια.
Τήξη σπορείου
Οφείλεται σε μύκητες εδάφους, όπως φυτοφθόρα, πύθιο, ριζοκτονία, προσβάλλει φυτά σπορείου ή αυτά που σπέρνονται κατευθείαν. Τα μικρά φυτά εμφανίζουν υγρή σήψη στη γραμμή του εδάφους ή αμέσως από κάτω. Οι ιστοί “ζαρώνουν” γρήγορα, το φυτό γέρνει και λιώνει. Η ασθένεια ευνοείται από την υγρασία και την βαθειά και πυκνή σπορά. Η προσθήκη άμμου στη σποροκλίνη, τη βοηθά να στεγνώνει νωρίτερα, μετά το πότισμα.
Αποφεύγουμε το πολύ πότισμα και τα συμπιεσμένα εδάφη. Προληπτικά απολυμαίνουμε το σπόρο με στάχτη και ασβέστη (βλέπε προηγούμενο τεύχος “καλλιέργεια καρότου”).
Επιβάλλεται η χρήση απολυμασμένων εργαλείων. Η απολύμανση μπορεί να γίνει σε διάλυμα χλώριο σε (1 μέρος λευκαντικό 4 μέρη νερό).
Κουρελιασμένα, τρυπημένα φύλλα
Αυτά τα σημάδια καθώς και μονοπάτια από βλέννα στα φύλλα ή στο έδαφος μαρτυρούν “επίθεση” από λύμακες. Για την αντιμετώπισή τους ακολουθεί ειδικό άρθρο.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΒΟΛΒΟΥ.
Η μύγα του κρεμμυδιού (Hylemyia anti qua)
Προσβάλλει με τη μορφή σκουληκιού. Είναι άποδο, μαργαριτόχρωμο λευκό με μήκος περίπου 8 mm. Προκαλεί μεγάλες ζημιές. Τρέφεται από το λαιμό και το βολβό. Στα μεγάλα κρεμμύδια μπορεί να ξεκινήσει από το λαιμό και να δημιουρ γήσει στοά βάθους 4-5 cm
Τα ενήλικα είναι μικρές γκρίζες μύγες που αφήνουντ’ αβγά τους νωρίς την Ανοιξη. Αποφεύγουμε να χρησιμοποιήσουμε προσβεβλημένα φυτά στο κόμποστ. Καλύτερα να τα κάψουμε πριν.
Για να προλάβουμε το πρόβλημα, σκορπίζουμε παρασιτι κούς νηματώδεις στο έδαφος πριν την εγκατάσταση της καλ λιέργειας. Παγιδεύουμε τις μύγες αν καλλιεργήσουμε λίγα κρεμμύδια σε διάφορα σημεία λίγες βδομάδες πριν την κύρια καλλιέργεια. Αυτά προκαλούν τις μύγες να αποθέσουν τ’ αβγά τους. Κατόπιν τα απομακρύνουμε και τα καταστρέφουμε. Η γραμμική καλλιέργεια ευνοεί τις εκτεταμένες καταστροφές γιατί το σκουλήκι μετακινείται από ρίζα σε ρίζα. Γι’ αυτό καλλιεργούμε ενδιάμεσα αλλά φυτά. Ενας άλλος τρόπος είναι να σκορπίσουμε στάχτη από ξύλα ή άμμο στην κορυφή των σαμαριών. Γενικά τα κίτρινα και κόκκινα κρεμμύδια είναι πιο ανθεκτικά από τα άσπρα στις προσβολέςτης μύγας.
Προστασία φυταρίων από τη μύγα για τους ερασιτέχνες:
Τα ενήλικα της μύγας του κρεμμυδιού, αφήνουν τ’ αβγά τους στο έδαφος, στη βάση νεαρών φυτών. Μπορούμε να τοποθετήσουμε δίσκους από χαρτί γύ ρω από τα φυτόρια μόλις εμφανιστούν τα μεταφυτεύ σουμε, για να εμποδίσουμε τη μύγα να αποθέσει τα αβγά της. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και στα μπρόκολα, λάχανα, κουνουπίδια για να τα προστατεύ σουμε από τους ανάλογους εχθρούς τους.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πισσόχαρτα ή άλλα εύκαμπτα χαρτιά, κόβοντάς τα σε κύκλο με διάμετρο 15 cm Κάνουμε μια σχισμή από την περιφέ ρεια προς το κέντρο όπου έχουμε κάνει μια κυκλική τρύπα για να τοποθετήσουμε το φυτό. Επειδή υπάρ χουν πολλές γενιές το χρόνο τ’ αφήνουμε ως τη συγκομιδή.
Βολβοί μικροί και μαλακοί - Μαραμένα φυτά.
Πιθανόν να έχουμε προσβολή από μύκητες εδά φους (φόμα, πύθιο, ριζοκτόνια). Αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο όπως παραπάνω.
Μαλακή καφετιά αλλοίωση των ιστών του λαιμού.
Τα κρεμμύδια έχουν προσβληθεί από βοτρύτη. Εμφανίζεται την εποχή της συγκομιδής ή στην αποθή κη. Προκαλεί καστανό σάπισμα στους εσωτερικούς χιτώνες και σταχτί στην επιφάνεια. Οι λευκές ποικιλίες είναι πιο ευαίσθητες. Καλό είναι να συγκομίζουμε τα κρεμμύδια με ξηρό καιρό, να στεγνώνουν καλά πριν τα αποθηκεύσουμε και η αποθήκευση να γίνεται σε ψυχρό και ξηρό περιβάλλον να διατηρούμε τα στελέ χη και μετά τη συγκομιδή ως την κατανάλωση.
Για να περιορίσουμε το πρόβλημα απομακρύνουμε τα προσβλημένα φυτά αμέσως. Προσπαθούμε να μην βρέξουμε τα φυτά κατά την άρδευση. Τα κρεμμύδια διατηρούνται για περισσότερο χρονικό διάστημα στην αποθήκη, αν το έδαφος στο οποίο έχουν καλλιεργη θεί έχει πολύ χούμο. Επίσης μπορεί να βοηθήσει το μούλιασμα των σπόρων σε τσάι κόμποστ. Αποφεύ γουμε να καλλιεργήσουμε στο ίδιο μέρος για 4-5 χρόνια.
Σάπισμα της ρίζας ή της βάσης των βολβών στο χωράφι ή στην αποθήκη.
Πιθανόν να έχουμε προσβολή από φουζάριο. Τα προσβεβλημένα μέρη καλύπτονται από ασπριδερή μούχλα. Η μύγα του κρεμμυδιού ευνοεί την διάδοση αυτής της αρρώστειας. Τετράχρονη αμειψισπορά βοηθά στην πρόληψη της καθώς και καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες, σε ηλιόλουστα χωράφια γιατί στραγγίζουν καλύτερα τα νερά. Αποφεύγουμε την υπερβολική αζωτούχα λίπανση. Η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών θεωρείται επιβεβλημένη.
Ηλιοεγκαύματα
Δεν είναι αρρώστια αλλά μια φυσιολογική ζημιά όταν τα κρεμμύδια συγκομίζονται με πολύ ζεστό και ηλιόλουστο καιρό. Ανώριμοι βολβοί και λευκές ποικι λίες είναι πιο ευαίσθητες.
Τα προσβλημένα κρεμμύδια λευκαίνουν και γίνο νται μαλακά και γλιστερά. Τα ηλιοεγκαύματα μπορεί να γίνουν αιτία να δημιουργηθούν και άλλα πιο σοβα ρά προβλήματα. Ακόμη και να καταστραφεί όλη η παραγωγή με το να εισέλθουν' βακτήρια και άλλοι οργανισμοί από τις πληγές.
Τα προλαβαίνουμε προστατεύοντας τους βολβούς από την απευθείας έκθεση στον ήλιο όταν τους συγκομίζουμε. Αυτό μπορεί να γίνει τραβώντας τα κρεμμύδια με τα στελέχη άθικτα και τοποθετώντας τις δέσμες στα σαμάρια έτσι ώστε τα στελέχη της κάθε δέσμης να καλύπτουν του βολβούς της προη γούμενης
Βολβοί με γκρίζους γλοιώδεις τους εξωτερικούς χιτώνες.
Πιθανόν να οφείλεται σε καύσωνα ή χαμηλές θερ μοκρασίες. Αν η θερμοκρασία είναι πάνω από 25ο C τα προστατεύουμε μ’ένα παχύ στρώμα άχυρου και κατά με το έδαφος υγρό.
Ιδέες για επιτυχημένη συγκαλλιέργια
Αυτό το άριστα οργανωμένο σύστημα στηρίζεται στην ιδέα "κάθε m2 και ένα φυτό ή ομάδα φυτών. Τέσσερεις ή περισσότερες ομάδες αποτελούν μια μεγαλύτερη ομάδα, περιβάλλονται από μόνιμα μονοπάτια και καλλιεργούνται σε υπερυψωμένες κλίνες. (Εικ. 6)
ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ
Οταν πλησιάζει η ωρίμανση των βολβών ο λαιμός συρρικνώνεται, χάνει τη σκληρότητά του και τα φύλλα αν και πράσινα ακόμη, λυγίζουν. Αν τα συγκομίσουμε πριν απ’ αυτό το στάδιο δε συντηρούνται για πολύ.
Για να επιταχύνουμε την ωρίμανση λυγίζουμε τα στελέχη με τα πόδια ή μ’ ένα ξύλο στρογγυλό. Αυτό γίνεται 1-3 βδομάδες πριν τη συγκομιδή. Λέγεται ότι πιθανόν μ’ αυτό τον τρόπο να πρωϊμίζουμε την παραγω γή αλλά ελαττώνουμε την απόδοση και τον χρόνο συντήρησης των βολβών.
Οταν βγάζουμε τα κρεμμύδια τα απλώνουμε στο χωράφι (για 10 μέρες περίπου) ή σε σκιερό μέρος, για να ξεραθούν. Μετά αφαιρούμε τους ξηρούς βλαστούς αφήνοντας 2-3 cm από το βολβό (ή τους στρίβουμε και τους πλέκουμε σε αρμαθιές ( πλεξίδα) και τα βάζουμε σε δικτυωτά τσουβάλια.
Τα κρεμμύδια αποθηκεύονται σε Οο C και σχετική υγρασία 65%. Με τη διαπνοή χάνουν το 10-15% του βάρους τους.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Τα κρεμμύδια μπορούν να καλλιεργηθούν μαζί με μπρόκολα αρωματικά φυτά και χρυσάνθεμα. Επίσης μαζί με ντομάτα και βασιλικό. Εκμεταλλεύονται καλά το έδαφος σε συνδυασμό με μελιτζάνες, πιπεριές, σπανάκι.
Παραδοσιακή συγκαλλιέργεια, περιλαμβάνει παντζάρια και καρότα.
Κατά την αμειψισπορά μπορούμε να ακολουθήσουμε το διπλανό σχέδιο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γενική και Ειδική λαχανοκομία ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ Δ.
ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ.
- GARDEN PROBLEM SOLVER, JEFF BALL
- High - Yield gardening HUNT and BORTZ.
- Σύγχρονη Γεωργική τεχνολογία (περιοδικό).
Χ”παναγιώτου Μένη
Τεχν. Γεωπονίας