Pisum Sativum - αρακάς Pisum arvense - κτηνοτροφικό μπιζέλι Οικογένεια Ψυχανθών (Leguminosae)
Μένη Χ”παναγιώτου
Με το όνομα μπιζέλι είναι γνωστά διάφορα είδη φυτών τον γένους Pisum της οικογένειας ψυχανθών. Απ'αυτά καλλιεργούνται ο αρακάς Pisum Sativum και το κτηνοτροφικό Pisum aivense
Το φυτό κατάγεται από την Αιθιοπία, τη Δ. Ασία και τις παραμεσόγειες χώρες.
Σαν λαχανικά ο αρακάς καλλιεργείται για τους σπόρους και τους λοβούς του.
Το κτηνοτροφικό μπιζέλι που καλλιεργείται με τον ίδιο τρόπο είναι θαυμάσια ζωοτροφή σαν σπόρος αλλά και σαν χόρτο ενώ παράλληλα σαν ψυχανθές μπαίνει στον κύκλο αμειψισποράς των χωραφιών εμπλουτίζοντας το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία.
Το μπιζέλι είναι φυτό με ισχυρή κύρια ρίζα που φθάνει σε βάθος 100-120 cm ενώ πλούσιο δίκτυο από δευτερεύουσες ρίζες εκτείνεται σε ακτίνα 25-40 cm γύρω από το φυτό. Οι βλαστοί τον είναι λεπτοί και τρυφεροί
Το κτηνοτροφικό μπιζέλι έχει έρπουσα ανάπτυξη και είναι αδύνατο να σταθεί όρθιο χωρίς υποστήριξη.
Στον αρακά οι ποικιλίες του διακρίνονται σε όρθιες και αναρριχώμενες, αυτές φτάνουν τα 2,5 m Οι όρθιες διακρίνονται σε νάνες με βλαστούς που δεν ξεπερνούν τα 45-60 cm και ή στερούνται εντελώς ή έχουν ατροφικούς έλικες και σε ημινάνες με βλαστούς μέχρι 1 m μήκος.
Τα άνθη είναι κόκκινα στο κτηνοτροφικό μπιζέλι και λευκά στο βρώσιμο (αρακά).
Η άνθηση αρχίζει από το κατώτερο μέρος και προχωράει προς τα πάνω. Διαρκεί 10 - 20 μέρες.
Οι λοβοί του κτηνοτροφικού έχουν μήκος 4-6 cm και περιέχουν 4- 8 ή περισσότερα σπέρματα μεγάλα και στρογγυλά. Του βρώσιμου οι λοβοί έχουν μήκος 3-12 cm και περιέχουν 2-10 σπέρματα.
Στα περισσότερα βρώσιμα μπιζέλια οι λοβοί είναι περγαμηνώδεις και μπορούν να φαγωθούν μόνο οι σπόροι ξεροί σαν όσπρια ή χλωροί. Υπάρχουν όμως και τα ζαχαρομπίζελα με μεγάλους λοβούς πολύ πλατείς, σαρκώδεις, γλυκούς με βρώσιμο λοβό που δεν ανοίγει κατά την ωρίμανση και τα σπέρματά του είναι αραιά, γλυκά και συρρικνωμένα. Τα ζαραχαρομπίζελα αντέχουν περισσότερο στη ζέστη, στην ξηρασία και στις αρρώστιες από τον αρακά.
Μια άλλη ποικιλία με πλατύ λοβό, σαρκώδη, τρυφερά και γλυκά σπέρματα, (μεγαλύτερα από τον ζαχαρομπίζελα) είναι τα ονομαζόμενα λόπια μπιζέλια που τρώγονται ολόκληρα μαζί με τους λοβούς. Τα σπέρματα των λόπιων μπιζελιών παραμένουν λεία. Γενικά στα συρρικνωμένα σπέρματα υπερισχύουν τα ζάχαρα και στα λεία το άμ υλο.
Η διάκριση του βρώσιμου μπιζελιού από το κτηνοτροφικό είναι αρκετά δύσκολη.
Γενικά στα κτηνοτροφικό κατατάσσονται αυτά που έχουν άνθη πορφυρά, σπέρματα σφαιρικά, κάποιες φορές πιεσμένα, γωνιώδη και συνήθως γκρίζα ή καστανά.
Στο βρώσιμο όσα έχουν άνθη λευκά, σπέρματα σφαιρικά, λεία ή ζαρωμένα, κίτρινα ή πράσινα.
Το μπιζέλι είναι φυτό που αντέχει στα κρύα περισσότερο από τα άλλα όσπρια και αγαπά τον ήλιο. Η ελάχιστη θερμοκρασία που μπορεί να φυτρώσει είναι 5 οC και η άριστη 24 οC. Για την ανάπτυξη του φυτού οι άριστες θερμοκρασίες εδάφους κυμαίνονται μεταξύ) 16-24οC ενώ του αέρα 13-24 οC. Το κτηνοτροφiκό μπιζέλι είναι ευαίσθητο φυτό στις υψηλές θερμοκρασίες γαυτό καλλιεργείται σε δροσερές περιοχές. Οι υψηλές θερμοκρασίες είναι βλαβερές κυρίως την εποχή της άνθησης και του σχηματισμού των λοβών. Αν καλλιεργείται για καρπό το κτηνοτροφικό μπιζέλι πετυχαίνει μόνο σε δροσερές περιοχές και υψόμετρα. Επιπλέον ο καρπός ζημιώνεται στις υψηλές θερμοκρασίες από το βρούχο που ευνοείται πολύ απ' αυτές. Για χλωρή λίπανση και σανό μπορεί να καλλιεργηθεί και σε ζεστότερα μέρη. Αντέχει μέχρι τους-12οC τοχειμώνα όταν η θερμοκρασία πέφτει σταδιακά αλλά όταν είναι ανθισμένα τα φυτά παθαίνουν ζημιές στους -2 oC.
Παρόμοιες είναι και οι απαιτήσεις του βρώσιμου. Στις βορειότερες περιοχές που παγώνει η γη το μπιζέλι δεν αντέχει και καλλιεργείται σαν Ανοιξιάτικο. Επειδή όμως πολλές ζέστες και ξέρες κάνουν τους λοβούς των μπιζελιών τραχιές γι' αυτό όσα προορίζονται για νωπή κατανάλωση πρέπει να καλλιεργούνται όσο πιο πρώιμα γίνεται.
Μπορεί να καλλιεργηθεί σχεδόν σε όλα τα εδάφη αρκεί να έχουν πολύ οργανική ουσία. Για πρώιμη παραγωγή προτιμούνται τα αμμοπηλώδη και για μεγάλες αποδόσεις τα καλοστραγγιζόμενα αργιλλοπηλώδη εδάφη. Δεν ευδοκιμεί στα πολύ όξινα εδάφη. Η επιθυμητή οξύτητα κυμαίνεται μεταξύ 5,5 και 6,7. Σε τιμή μικρότερη καλό είναι να προστίθεται ασβέστιο αλλά, στα πολύ ασβεστώδη εδάφη προκαλείται χλώρωση των φυτών και δίνουν πολύ ξερούς καρπούς.
Η προσθήκη 2,5 cm πάχους κόμποστ ή 2 τόνων κοπριά στο έδαφος και η ενσωμάτωσή της πριν την καλλιέργεια είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες του αρακά για μια καλή παραγωγή.
Η χρησιμοποίηση λιπασμάτων στο κτηνοτροφικό μπιζέλι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητη. Σε όσες χρειάζεται προστίθεται πριν το όργωμα και σε ποσότητα ανάλογη με το έδαφος και την προηγούμενη καλλιέργεια του χωραφιού. Αν η προηγούμενη είχε σκαλιστικά φυτά και δέχτηκε μεγάλες ποσότητες, τότε το μπιζέλι δεν χρειάζεται.
Το μπιζέλι είναι καλό προηγούμενο για τα σιτηρά γιατί αν σκαλίζεται ή αν σπαρθεί για παραγωγή σανού αφήνει το έδαφος ελεύθερο από αγριόχορτα. Η ωφέλειά του για τις επόμενες καλλιέργειες από πλευράς αζώτου εξαρτάται από την αζωτοδεσμευτική του ικανότητα και το σκοπό της καλλιέργειας. Η καλλιέργεια του μπιζελιού για σανό ή ενσίρωση αφήνει το έδαφος πιο πλούσιο σε άζωτο σε σχέση μ' αυτό που προορίζεται για καρπό.
Ακολουθούν πίνακες ιιε προτάσεις αμειψισπορών με όσπρια σε χωράφια, κατάλληλες για την περιοχή της Θεσσαλίας.
Α. 1η χρονιά σκαλιστικό καλοκαιρινό (βαμβάκι, σουσάμι, καπνός) με προσθήκη πολύς οργανικής λίπανσης.
2η χρονιά Κριθάρι ή βρόμη για σανό ή καρπό.
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό (βίκο, ρόβη, φακή).
4η χρονιά σιτάρι.
Β. 1η χρονιά σκαλιστικό (βαμβάκι, καπνός τεύτλα
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά Βίκος (σανό) ή κουκιά ή ρεβίθια ή ρόβη ή φακές
4η χρονιά κριθάρι ή σιτάρι
Γ. 1η χρονιά όσπριο σκαλιστικό χειμωνιάτικο (κουκιά, μπιζέλια) με καλή φωσφοροκαλιούχα οργανική λίπανση.
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό (ρόβι, βίκος, φακή)
4η χρονιά κριθάρι ή βρόμη για σανό
Δ.1) 1η χρονιά καλαμπόκι
2η χρονιά πρώιμο σιτηρά για δυνατά χωράφια
ή
2)1 η χρονιά καλαμπόκι
2η χρονιά πρώιμο σιτηρό
3η χρονιά αγρανάπαυση για πιο αδύνατα χωράφια
Ε. Για δυνατά χωράφια όπου μπορεί να καλλιεργηθεί η μηδική
1η χρονιά καλαμπόκι με φασόλια
2η χρονιά σιτάρι,με σπορά μηδικής μέσα στο σιτάρι την άνοιξη
3η χρονιά Μηδική
4η χρονιά Μηδική
5η χρονιά Μηδική
6η χρονιά κριθάρι ή βρόμη για σανό.
ή
1η χρονιά καλαμπόκι με φασόλια
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό
ΣΤ 1η χρονιά σιτάρι
2η χρονιά ρεβίθια
3η χρονιά σανός βίκον με κριθάρι
4η χρονιά κουκιά
Ζ. Σε ποτιστικά, χωράφια
1η χρονιά βαμβάκι ή άλλο καλοκαιρινό σκαλιστικό
2η χρονιά σανό κριθαριού ή βρόμη και μετά το θερισμό την ίδια χρονιά όσπριο ποτιστικό (φασόλια κ.λ,π.)
3η χρονιά σιτάρι
4η χρονιά χειμωνιάτικο όσπριο σκαλιστικό
ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΣΠΕΡΝΟΝΤΑΙ TA ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΣΠΡΙΑ
Φασόλια: από Μάρτιο μέχρι Αύγουστο
Κουκιά ποτιστικά: Φλεβάρης-Μάρτης ή Ιούνης ή Αύγουστος-Σεπτέμβρης
Κουκιά ξερικά: Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος
Μπιζέλια: Γενάρης-Φλεβάρης-Μάρτης ή Σεπτ.-Οκτ.-Νοέμ.
Φακή: Φλεβ.-Μάρτ. ή Οκτ.-Νοέμ.-Δεκ.
Ρεβίθια: Φλεβ.-Μάρτ. ή Δεκ.
Λαθουρία*: Φλεβ.-Μάρτ. ή Οκτ.-Νοέμ.
Βίκος: Φλεβ. ή Οκτ.-Νοέμ.
Ρόβη*: Γεν.-Φλεβ.-Μάρτ.
Λούπινα*: Μάρτ. ή Σεπτ.-Οκτ.
Τριγωνίσκος*: Οκτ.-Νοέμ.
Σόγια: Φλεβ.-Μάρτ.
Η ρόβη είναι φυτό με μεγάλη αντοχή στην ξηρασία και με ελάχιστες απαιτήσεις εδάφους. Καλλιεργείται σε ορεινές περιοχές. Η αντοχή της στο κρύο είναι μικρότερη από του κτηνοτροφικού μπιζελιού. Υπάρχει αυτοφυής στην Ελλάδα και έχει φαρμ ακευτικές ιδιότητες. Καλλιεργείται για σπόρο και σανό σαν ζωοτροφή. Στην Αττική μπορεί να σπαρθεί Φθινόπωρο, στη Θεσσαλία Φλεβάρη
Τα λαθούρια καλλιεργούνται για τους σπόρους τους που χοντροαλεσμένοι χρησιμοποιούνται για φάβα. Επίσης καλλιεργούνται για ζωοτροφή (καρπό και σανό) και σαν φυτό χλωρής λίπανσης.
Τα λούπινα είναι κατάδηλα για χλωρή λίπανση και ζωοτροφή, κυρίως ο καρπός (ξεπικρισμένος) αλλά και το χόρτο. Εκμεταλλεύεται τα όξινα εδάφη.
Ο τριγωνίσκος καλλιεργείται για τους σπόρους του που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική και για παραγωγή μπίρας στην Αφρική. Ο καρπός σαν ζωοτροφή δίνει λίπος και ο σανός είναι άριστη ζωοτροφή για τα ζώα. Στην Ελλάδα καλλιεργούνταν κατά την αρχαιότητα, μετά χάθηκε και ξαναήρθε με τους Μικρασιάτες που το ονόμαζαν “τσιμένι” και το χρησιμοποιούσαν σαν καρύκευμα στον παστουρμά. Υπάρχει αυτοφυής στην Κεφαλλονιά, Μεσσηνία και Κρήτη με το όνομα μοσχοσίταρο, τήλι ή τηντιλίδα.
Σπορά
Η σπορά των μπιζελιών γίνεται σε βάθος 4-5 cm. Απαιτούνται 6-15 μέρες για το φύτρωμα και 55-90 μέρες για την ωρίμανση. .
Τη σπορά πρέπει να ακολουθεί πότισμα ή βροχή. Οι αποδόσεις μειώνονται αν δεν βρέξει σε. 2-3 μέρες. Στις ζεστές περιοχές η σπορά γίνεται Σεπτέμβρη - Οκτώβρη - Νοέμβρη και Δεκέμβρη και στις ψυχρές Γενάρη - Φλεβάρη - Μάρτη πρώτα οι νάνες ποικιλίες και μετά οι αναρριχώμενες
Πριν τη σπορά είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός των μπιζελιών με κατάλληλες καλλιέργειες αζωτοβακτηρίων που πωλούνται στο εμπόριο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που καλλιεργείται το χωράφι για πρώτη φορά με μπιζέλι. Οι αποστάσεις για το κτηνοτροφικό μπιζέλι κυμαίνονται μεταξύ 20-50 cm μεταξύ των γραμμών και απαιτούνται 6-12 κιλά σπόρος.
Για το βρώσιμο αν η καλλιέργεια γίνεται σε υπερυψωμένες κλίνες είναι 15 cm Αν γίνεται σε γραμμές 20-30 cm μεταξύ των γραμμών και 4,5-6,5 cm επί των γραμμών. Γενικά επιδιώκονται 20-22 φυτά στο μέτρο για ποικιλίες που δεν διακλαδίζονται και 16- 18 για αυτές που διακλαδίζονται.
Οταν φυτρώσουν οι σπόροι γίνεται το πρώτο σκάλισμα σε μια βδομάδα. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες, όταν γίνουν 10-15 cm πρέπει να στηρίζονται. Τα στηρίγματα μπαίνουν ανάμεσα σε δύο γραμμές για να δεχτούν τα φντά και από τις δύο πλευρές. Ανάλογα με την εποχή και τα αγριόχορτα γίνονται άλλα 1-2 σκαλίσματα.
Οταν βγει η 4η-5η σειρά λουλουδιών στις αναρριχώμενες καλό είναι να γίνεται κορυφολόγημα των κυριοτέρων βλαστών, έτσι πετυχαίνεται καλύτερο δέσιμο των καρπών και ανάπτυξη των λοβών.
Στο κτηνοτροφικό μπιζέλι δεν γίνεται καταπολέμηση αγριόχορτων. Ο έλεγχος τους επιδιώκεται με πυκνή σπορά και αμειψισπορές.
Στο στάδιο της άνθησης τα κτηνοτροφικά μπιζέλια χρειάζονται υγρασία και αυτή επηρεάζει τις αποδόσεις. Αρδευση πριν την άνθηση αυξάνει το βάρος των βλαστών αλλά όχι και την απόδοση σε καρπό.
Ο αρακάς δεν χρειάζεται πολύ νερό. Κρίσιμη περίοδος για άρδευση είναι η περίοδος της άνθησης, της αύξησης των σπερμάτων και του σχηματισμού των λοβών.
Ποικιλίες
Κάποιες από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες κτηνοτροφικού απιζελιού στην Ελλάδα είναι η Δωδώνη που προσαρμόζεται σε υγρές - ψυχρές περιοχές με δροσερό καλοκαίρι και η Ολυμπος που προσαρμόζεται σε ζεστότερες περιοχές με ήπιο χειμώνα. Η Ολυμπος είναι λιγότερο παραγωγική σε καρπό από τη Δωδώνη αλλά παραγωγικότερη σε σανό.
Ο αρακάς Κεφαλλονιάς είναι από τις πιο γνωστές ντόπιες
ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Είναι παραγωγική, όψιμη με φυτά μετρίου αναστήματος, ανθεκτικά στην ασκοχύτω ση. Οι λοβοί της είναι χονδροί, μέτριου μεγέθους με 6-8 σπέρματα. Η ποιότητα της θεωρείται μέτρια.
Επίσης αναφέρονται τα βουτυράτα με γλυκό και τρυφερό λοβό. Αυτά τρώγονται ολόκληρα. Ακόμη αναφέρονται τα τερατόμορφα με ογκώδη τρυφερό και ακανόνιστο λοβό τα Σουλτανιά με διαφανή φλοιό και άλλα.
Παραγωγή σπόρου
Τα άνθη του μπιζελιού αυτογονιμοποιουνται. Για την παραγωγή σπόρου διαλέγονται τα προτιμότερα φυτά και αφήνονται να ωριμάσουν. Για να μην “τινάξει "ο σπόρος ξεριζώνονται τα φυτά μόλις το 25-30% των λοβών είναι ώριμος. Θημονιάζονται για λίγες μέρες για να ξεραθούν τελείως και αλωνίζονται.
Η βλαστικότητα του σπόρου διαρκεί 2 χρόνια.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Το πρώιμο αρακά μπορούν να ακολουθήσουν τα πράσσα, πεπόνια, κρεμμύδια, οι πατάτες, τα κολοκύθια, και οι ντομάτες.
Προτάσεις συγκαλλιέργειας
Ο αρακάς καλλιεργείται μαζί με.λάχανα και μαρούλια που μπορούν να αναπτυχθούν στη σκιά του. Επίσης μπορεί να συ- γκαλλιεργηθεί με τα παντζάρια, τα καρότα και τα ροδάκινα.
Συγκομιδή
Το κτηνοτροφικο μπιζέλι καλλιεργείται για σανό, ενσίρωση, χλωρή βόσκηση, χλωρή λίπανση και καρπό. Οταν προορίζεται για σανό, συνήθως καλλιεργείται με. βρόμη, βρίζα ή κριθάρι. Η θρεπτική αξία του σανού του μπιζελιού είναι ίδια με. της μηδικής.
Κατάλληλο στάδιο συγκομιδής κτηνοτροφικού μπιζελιού για σανό είναι όταν έχουν σχηματιστεί καλά οι περισσότεροι λοβοί. Οταν συγκαλλιεργείται με. σιτηρό, ο χρόνος κοπής προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το στάδιο ωρίμανσης του σιτηρού, (όταν είναι σχεδόν ώριμο).
Η στρεμματικές αποδόσεις σε σανό μόνο ή σε. συγκαλλιέργεια με. σιτηρά είναι μεταξύ 250-750 kgr ανάλογα με τις συνθήκες. Οταν πρόκειται να βοσκηθεί αφήνεται να ωριμάσει ολόκληρο το φυτό. Για παραγωγή καρπού συγκομίζεται όταν οι λοβοί έχουν ωριμάσει.
Η συγκομιδή του αρακά γίνεται όταν τα σπέρματα του έχουν αποκτήσει το μέγιστο του όγκου τους και είναι ακόμη τρυφερά και πλούσια σε. ζάχαρα. Η περιεκτικότητα σε ζάχαρα μειώνεται απότομα καθώς προχωρά η ωρίμανση.
Η θερμοκρασία επηρεάζει σημαντικά το βαθμό ωρίμανσης. Γι' αυτό όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες η συγκομιδή δεν πρέπει να καθυστερεί εφόσον οι σπόροι έχουν φθάσει στο κατάλληλο στάδιο.
Τα λόπια, τα ζαχαρομπίζελα και ο αρακάς που τρώγονται χλωρά αρχίζουν να μαζεύονται μόλις πάρουν τελικό σχήμα και μέγεθος και είναι ακόμη τρυφερά. Δεν πρέπει να μαζεύονται με βροχή ή υγρασία γιατί μαυρίζουν και χαλάνε. Συγκομίζονται μετά χέρια 1 -2 φορές τη βδομάδα. Η συγκομιδή ξεκινά από κάτω προς τα πάνω και διαρκεί 1-2 βδομάδες. Ο αρακάς που προορίζεται για κονσερβοποίηση μαζεύεται μαζί με τα μητρικά φυτά.
Σε πρωιμότερο στάδιο η ποιότητα είναι καλύτερη αλλά οι αποδόσεις μικρότερες, σε οψιμότερο συμβαίνει το αντίθετο. Ακόμη και μια ή δύο ημερών καθυστέρηση στη συγκομιδή μπορεί να επηρεάσει πολύ την απόδοση και την ποιότητα του αρακά. Σε ασβεστούχα εδάφη καθώς ωριμάζουν τα σπέρματα, μεταναστεύει ο σίδηρος και το ασβέστιο και τα κάνει άβραστα.
Τα ξηρά μπιζέλια συγκομίζονται όταν αρχίσουν να ξηραίνονται τα φυτά. Θερίζονται με κοσιά και δένονται σε δέματα. Οταν ξεραθούν εντελώς κοπανίζονται Από τα ξηρά μπιζέλια γίνεται και φάβα. Ο φρέσκος αρακάς είναι καλύτερα να χρησιμοποιείται αμέσους μετά τη συγκομιδή. Αν δεν μπορεί να καταναλωθεί, διατηρείται σε πλαστικές σακούλες στο ψυγείο για 2-4 μέρες. Επίσης μπορεί να καταψυχθεί, κονσερβοποιηθεί, αποξηρανθεί και έτσι να διατηρηθεί για 12 μήνες.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Τα φυτά νεκρώνονται χωρίς φανερό λόγο. Αν τα μπιζέλια δεν δείχνουν σημάδια αρρώστιας αλλά νεκρώνονται πριν σχηματιστούν οι λοβοί, πιθανόν έχουν υποστεί υψηλές θερμοκρασίες πριν προλάβουν να αναπτυχθούν. Σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να καλλιεργούμε νωρίτερα.
Η Φθινοπωρινή παραγωγή είναι φτωχή. Τα μπιζέλια και άλλα φυτά που αγαπούν το κρύο αν υποστούν υψηλές θερμοκρασίες και πολύ έντονο φως δεν αναπτύσσονται καλά Για να τα προστατέψουμε τον πρώτο μήνα τα σκιάζουμε μ 'ένα δίχτυ και προσθέτουμε, γύρω από τα φυτά ένα λεπτό στρώμα εδαφοκάλυψης.
Κατεστραμμένα σπέρματα: Πιθανόν έχουν προσβολή από την
κάμπια των μπιζελιών (εικόνα 1). Πρόκειται για. έναλεπιδόπτερο του οποίου η πεταλούδα όταν ανοίγει τα φτερά της έχει μήκος 15 cm. Το χρώμα της είναι γκρίζο - καστανό με πολλές γραμμές και κηλίδες ασημένιες στις μπροστινές φτερούγες. Οι πίσω είναι πιο ομοιόμορφες. Η κάμπια είναι κιτρινωπή με. κεφάλι και πόδια καστανά.
Οι πεταλούδες εμφανίζονται την άνοιξη όταν τα μπιζέλια αρχίζουν ν' ανθίζουν και αφήνουν τ' αβγά τους στους λοβούς, στα φύλλα και στα στελέχη. Οι κάμπιες που βγαίνουν μπαίνουν στους λοβούς και τρώνε τα σπέρματα. Σε κάθε λοβό μπορεί να μπουν πολλές κάμπιες. Οι κάμπιες συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους σε 16-26 μέρες, βγαίνουν από τους λοβούς και πέφτουν στο έδαφος όπου διαχειμάζουν. Προσβάλλουν επίσης το βίκο και τα μοσχομπίζελα. Προληπτικά για να αποφύγουμε τις ζημιές, σπέρνουμε πρώιμες ποικιλίες και αλωνίζουμε αμέσωσ μετά τη συγκομιδή για να καταστραφούν οι κάμπιες που είναι ακόμη μέσα στους λοβούς ή απομακρύνουμε τα φυτικά υπολείμματα της καλλιέργειας. Επίσης κάνουμε εδαφοκάλυψη στα νεαρά φυτά. Εφόσον υπάρχει κάμπια ψεκάζουμε με βάκιλο Θουριγκιένσις.
Τρύπιος σπόρος. Μάλλον έχουμε προσβολή από τον βρούχο των μπιζελιών (εικόνα 2). Είναι ένα μικρό κολεόπτερο, 4-5 mm, καστανόμαυρο. Η προνύμφη τον είναι λευκή με καστανό κεφάλι, συνήθως κυρτώνουν το σώμα τους σε σχήμα C.
Την άνοιξη εμφ ανίζονται τα ακμαία που αφήνουν τα αβγά τους στους άγουρους λοβούς. Οι προνύμφες που βγαίνουν απ' αυτά μπαίνουν στους σπόρους που αναπτύσσονται. Σε κάθε σπόρο από μία. Οταν πλησιάζει η ωρίμανση των σπόρων οι προνύμφες ανοίγουν στα τοιχώματα του σπόρου μια κυκλική τρύπα αφήνοντας ανέπαφο ένα λεπτό στρώμα του περιβλήματος. Μέσα στο σπόρο γίνεται η μεταμόρφωση σε νύμφη και στη συνέχεια σε τέλειο έντομο που βγαίνει την επόμενη Ανοιξη.
Προληπτικά για την καταπολέμηση του απομακρύνουμε τα υπολείμματα της καλλιέργειας ή τα παραχώνουμε βαθιά στα 20 cm τουλάχιστον με όργωμα. Δεν κομποστοποιούμε τους προσβεβλημένους σπόρους. Χρησιμοποιούμε υγιή σπόρο.
Στο χωράφι για να μην υπάρξει προσβολή ψεκάζουμε μόλις εμφανιστούν τα πρώτα άνθη και πριν σχηματιστούν οι λοβοί, εφόσον έχουμε δει ενήλικα με ροτενόνη και πυρεθρίνη μαζί. (για περισσότερες πληροφορίες βλέπε τεύχος 8 σελ. 16).
Κίτρινα μαραμένα φυτά. Ψάχνουμε για αφίδες. IIροκαλούν σημαντικές ζημιές στα κουκιά, φασόλια, τριφύλλια, μηδική και κυρίως στα μπιζέλια. Εχει μήκος 4,5 cm περίπου και χρώμα από ανοιχτό έως σκούρο πράσινο.
Στις βορειότερες περιοχές διαχειμάζει σαν αβγό στις νοτιότερες μπορεί να μείνει ενεργή όλο το χειμώνα. Οι νεαρές αφίδες εκκολάπτονται νωρίς την Ανοιξη και αφού υποστούν 4 διαδοχικές μεταμορφώσεις φτάνουν στο στάδιο του τέλειου εντόμου. Ακολουθεί μια σειρά από παρθενογενετικές γενιές με θηλυκά άτομα που είναι ζωοτόκα. Οι περισσότερες αφίδες από τη δεύτερη μέχρι και την προτελευταία γενιά του Φθινοπώρου δεν έχουν φτερά παρά μόνο ένα μικρό ποσοστό. Η τελευταία γενιά του Φθινοπώρου αποτελεί ται από φυλογόνα άτομα που αφού ζευγαρώσουν, τα θηλυκά γενούν τα αβγά του χειμώνα.
Ο αφίδες των μπιζελιών απομυζούν τους χυμούς με αποτέλεσμα τα φυτά να κιτρινίζουν να μαραίνονται και μερικές φορές να ξηραίνονται. Σε βαριές προσβολές αραιώνει η καλλιέργεια. Μπορεί να τρέφονται με τις άκρες των βλαστών, σταματώντας την ανάπτυξη και μειώνοντας τις αποδόσεις. Παρατεταμένες προσβολές πρόκαλούν μικρή άνθηση αλλά και μεγάλη ανθόπτωση.
Σε μικρές προσβολές απομακρύνουμε τις μελίγκρες ψεκάζοντας με πίεση νερό. Ψεκασμοί το βράδυ με εντομοκτόνα σαπούνια κάθε 2-3 μέρες τις ελέγχει. Σε μεγάλες προσβολές ψεκάζουμε με. ροτενόνη και πυρεθρίνη μαζί. Σε. μικρές εκτάσεις μπορούν να απλωθούν γύρω από τα φυτά υλικά που αντανακλούν, δουλεύει απωθητικά. Προληπτικά μπορούν να καλλιεργηθούν ποικιλίες με. ασημόχρωμα φύλλα.
Μαραμένα φυτά. Πιθανή προσβολή από τη μύγα του λάχανου. Οι μύγες ανοίγουν στοές στις ρίζες και στα στελέχη καθώς τρέφονται προκαλώντας μάρανση των φυτών ειδικά τις ζεστές μέρες. Η χειρότερη ζημιά προκαλείται από μύκητες και βακτήρια που μπορεί να προσβάλουν από τις τρύπες που ανοίγουν οι μύγες τα φυτά. Η ενήλικη μύγα μοιάζει με τη σπιτική. Τα αβγά της είναι λευκά και τα αφήνει κοντά στην επιφάνεια του εδάφους.
Η λάρβα της είναι, λευκή.
Για να ελέγξουμε τις προσβολές ρίχνουμε μια γεμάτη κουταλιά στάχτη γύρω από κάθε. φυτό ανακατεύοντάς τη με το χώμα. Η χύνουμε μια κούπα με διάλυμα ασβέστη, (1 κούιπα ασβέστη σε 1 lit νερό, το αφήνουμε όλη τη νύχτα), γύρω από τη ρίζα κάθε. φυτού. Ο καλύτερος έλεγχος είναι η πρόληψη των μυγών από του ν’ αφήσουν τ' αβγά τους. Γί αυτό δημιουργούμε φράγματα γύρω από τα φυτάρια με. πισσόχαρτα ή οργανικά υπολείμματα. Επίσης μπορούμε να σκονίσουμε με φωσφορικά πετρώματα ή γη διατομών.
Καχεκτικά, κιτρινισμένα φύλλα με λευκό επίχρισμα. Τα μπιζέλια προσβάλλονται από το ωίδιο. Ο μύκητας μεταδίδεται με τον άνεμο και μπορεί να προσβάλλει και τους λοβούς προκαλώντας καστανές κηλίδες ή γραμμώσεις.
Προληπτικά κάνουμε πρώιμη σπορά, παραχωρούμε τα φυτικά υπολείμματα της προσβλημένης καλλιέργειας και αμειψισπορά με ανθεκτικά φυτά. Μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα ψεκάζουμε ή σκονίζουμε με θειάφι. Κάθε 7-10 μέρες βραδινές ώρες έως 4 βδομάδες πριν τη συγκομιδή. Είναι απαραίτητο να κυκλοφορείο αέρας ανάμεσα στα φυτά και να τα βλέπει ο ήλιος. Επιβάλλεται η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
Ακανόνιστες μαύρες έως κοκκινωπές κηλίδες σε όλα τα υπέργεια τμήματά του φυτού. Εχουμε προσβολή από ασκοχύτωση. (εικόνα 3). Η ασθένεια προκαλεί μεγάλες καταστροφές σε υγρές τοποθεσίες και σε εποχές με μεγάλες βροχοπτώσεις. Τα φύλλα κρέμονται ξερά δίνοντας την εντύπωση αποξηραμένου σανού, οι βλαστοί αδυνατίζουν τόσο που μπορεί να σπάσουν και οι λοβοί εμφανίζουν βυθισμένες κηλίδες.
Προληπτικά χρησιμοποιούμε υγιή σπόρο, καταστροφή ή απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων, διετή ή τριετή αμειψισπορά, επιλογή χωραφιών που να βρίσκονται αρκετά μακριά από χωράφια που την προηγούμενη χρονιά είχαν προσβληθεί από τον μύκητα που μπορεί να μεταφερθεί από φυτικά υπολείμματα με τον αέρα. Για τον έλεγχο της ασθένειας ψεκάζουμε με θειάφι ή χαλκό κάθε 7-10 μέρες, μέχρι να εξαφανιστούν τα συμπτώματα ή 3-4 βδομάδες πριν τη συγκομιδή.
Βιβλιογραφία
- Γενική και Ειδική Λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου.
- Τα όσπρια Ν. Η Αναγνοστοπούλου
- Ψυχανθή για καρπό και σανό Κ. Δαλιάνη
- GARDEN PROBLEM SOLVER Jeff Ball
- THE ORGANIC GARDENERS HANDBOOK OF NATURAL INSECT AND DISEASE CONTROL Barbara W. Ellis and Fern Marshall Bradley
- GARDEN INSECT, DISEASE and weed identification Guide Miranda Smith and Anna Carr.