Μετά την έναρξη των συζητήσεων για τις υποθέσεις και τις στρατηγικές που μπορούν ή δεν μπορούν να συμμαζέψουν το περιβαλλον της πόλης θεσσαλονίκη, όπως αυτή που έγινε στην ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ αλλά και αυτή που έρχεται στο ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ στελνω το πρωτογενές κείμενο που συνθέτουμε μαζί με την μαρία Παναγιωτοπούλου με προτάσεις (και χάρτες...!!!) για το χαμένο ή εμφανές (γιατί όχι...) νόημα της πόλης (των πόλεων) αλλά και την απροσδιόριστη επιθυμία των κατοίκων της (τους) Στην δημόσια συζήτηση και παρουσίασή του θα προβάλλουμε και τα video από διάφορες πόλεις όπου φαίνεται σωστά και καθαρά το τι κανουν και πως το κάνουν σωστά.
--
IORDANIS STYLIDIS
associate professor
university of Thessaly
department of architecture
Hellenic Republic
European Union
0030 24210 74250
0030 2310 907 954
www.iordanisstylidis.gr
https://issuu.com/iordanisstylidis
Ρυθμίσεις και απορρυθμίσεις της πόλης
Ενδείξεις και σημειώσεις ρυθμού
Η συζήτηση για την πόλη χρειάζεται την συμμετοχή των πολιτών της. Τον υπερβολικό ζήλο των κατοίκων της. Κάθε συζήτηση για την πόλη χρειάζεται ώριμους και γυμνασμένους στη σκέψη και την πρόθεση μετόχους που να διαθέσουν τον εαυτό τους στην ριψοκίνδυνη απόπειρα της δημοσίας γενναίας συζήτησης, της απόπειρας να μετασχηματιστεί ο χώρος, ο χρόνος και το σύστημα των σχέσεών τους. Η συζήτηση για την πόλη χρειάζεται να είναι διαρκής, δημοκρατική, γοητευτική. Ώστε σε κάθε κρίσιμο σημείο της, σε κάθε καμπή σημασίας, σε κάθε απόφαση που χρειάζεται να μετασχηματιστεί σε πρακτική να υπερκερασθούν αμέσως όλα τα διοικητικά-γραφειοκρατικά εμπόδια, να ετοιμαστούν σωστά, τα προσχέδια και τα σχέδια καθώς και οι πρωτογενείς κατευθυντήριες στρατηγικές των αποφάσεων. Ωστε να κατανοηθεί η ανάγκη της προοδευτικής ή ραγδαίας μεταβολής που θα οδηγήσει στον μετασχηματισμό των τυπικών της ζωής και των εδραιωμένων άκαμπτων παγιωμένων σχέσεων. Να αναδυθούν και να βλαστήσουν νοήματα και επιδιώξεις ιδιαίτερης ισχύος, προορισμοί και σκοποί της αναδιάρθρωσης του πολιτικού ύφους και του περιεχομένου του κοινοχρήστου πεδίου σχέσεων όπου εδραιώνονται οι διαθέσεις μας.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης, στην αυγή του 21 ου αιώνα πρέπει να ρυθμίσει την σχέση της με το περιβάλλον της, φυσικό και ανθρωπογενές που, φυσικά, ρυθμίζει και νοηματοδοτεί κάθε ακριβή ή άστατη ιδρυμένη ή επιβεβλημένη ιστορικά πρόταση, όταν και όπως επιλέχτηκε και επιβλήθηκε. Χρειαζόμαστε τη θάλασσά μας, τις κατάφυτες πλαγιές του περιαστικού δάσους μας, τους βιοτόπους στα ανατολικά και τα δυτικά, το μεγάλο μητροπολιτικό πάρκο στα δυτικά (οικόπεδο εμπορευματικού σιδηροδρομικού σταθμού και όμορο τμήμα του οργανισμού λιμένα θεσσαλονίκης), τα μεγάλα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και τους ανοικτούς χώρους, τα ανενεργά στρατόπεδα, τα οικοδομικά τετράγωνα που συγκρατούν την δεσμευμένη πολιτική σημασία τους, τους δρόμους και τις οικείες γειτονιές που δεν μπορούν να προσδιορίσουν το νόημά τους και να καλέσουν τους πολίτες στην δημιουργική αναβάθμισή τους, τις μικρές και τις μεγαλύτερες κοινότητες σχέσεων στην περιφέρειά της, τους ευρηματικούς σχεδιαστές και δημιουργούς τους τακτικού και στρατηγικού νέου σχεδιασμού της. Τις συνελεύσεις και τις συγκεντρώσεις που διαπραγματεύονται, ξανά και ξανά, το νόημά της, ρυθμίζουν και εξαπολύουν τις σκέψεις τους, συμφωνούν και ορίζουν το κείμενό της.
1. Η πόλη χρειάζεται την θαλάσσια συγκοινωνία σε όλη την έκταση του Θερμαϊκού κόλπου. Χρειάζεται την επέκταση της συγκοινωνίας στα δυτικά έως την παραλία της Κατερίνης και νότια-νοτιοανατολικά διαμέσου του περάσματος της Ποτείδαιας έως την Σιθωνία. Με μία μικρή οδική σύνδεση από την Τρυπητή στην Ιερισσό, έως την Ολυμπιάδα, τον Σταυρό και την Ασπροβάλτα. Η πόλη της Θεσσαλονίκης εκτείνεται και συνδιαλέγεται με τις κοντινές και μακρυνότερες παράλιες κοινότητες αλλά και την ενδοχώρα τους. Μια τέτοια στρατηγική συνδυασμένη με την ανάπτυξη επιγείου συστήματος ελαφρού ηλεκτρικού σιδηροδρόμου (τραμ) εδραιωμένου σωστά στο υπάρχον οδικό δίκτυο, που χρειάζεται να φτάνει έως τις περιφερειακές πόλεις Σέρρες, Κιλκίς, Σκύδρα, Έδεσσα, Βέροια, Μουδανιά, Ασπροβάλτα, θα προκαλέσει σημαντικές διαρθρωτικές μεταβολές με άμεσο αποτέλεσμα την αποσυμφόριση της πόλης από πληθυσμό που κατοικεί αναγκαστικά στην πόλη λόγω εργασίας ή, πλέον, λόγω της συνήθειας, εγκαταλείποντας, εξουδετερώνοντας, τις πρακτικές της ζωής στην ύπαιθρο. Η θαλάσσια συγκοινωνία μπορεί να τροφοδοτεί σωστά το σημαντικό οικοσύστημα των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμωνα ως τόπου και συστήματος τοπίων ικανού και αναγκαίου για την παιδεία και τα οφέλη από την ζωή στην εξοχή. Μόνο αυτή η στρατηγική επιλογή θα αναβαθμίσει ραγδαία τη ζωή στις παραθαλάσσιες κοινότητες και δήμους εξομαλύνοντας ταυτόχρονα την κυκλοφοριακή πίεση στο αστικό και περιαστικό δίκτυο κυκλοφορίας στην πόλη, σχεδόν κατά 30%. Χαμηλώνοντας εξαιρετικά τους δείκτες όχλησης (θόρυβος) και μόλυνσης του αέρα.
2. Η πόλη χρειάζεται ένα επίγειο σύστημα ελαφρού σιδηροδρόμου σε όλο το μήκος του τόξου του θερμαϊκού κόλπου από το Καλοχώρι έως το Αγγελοχώρι. Το τράμ θα ξεκινάει και θα τερματίζει από το δυτικό μητροπολιτικό πάρκο (Οικόπεδα εμπορευματικού σταθμού και Οργανισμού λιμένα θεσσαλονίκης) διασχίζοντας την παλιά (πεζοδρομημένη) και τη νέα παραλία, τις ανατολικές παραθαλάσσιες συνοικίες έως τον Φοίνικα, την Περαία, την Αγία Τριάδα και το Αγγελοχώρι. Εκτελώντας τόσο το επιβατικό έργο όσο και εμπορευματικό αντίστοιχο. Μια τέτοια ιδιαίτερα χαμηλού κόστους επιλογή (κατασκευή επί του συστήματος των υπαρχόντων δικτύων κυκλοφορίας) θα αφαιρούσε το 10%-20% του κυκλοφοριακού φορτίου κυρίως από την ανατολική πλευρά της πόλης προς το κέντρο. Ταυτόχρονα θα ενίσχυε σημαντικά την ιδέα και τις πρακτικές των μετακινήσεων των πολιτών προς τους παραθαλασσίου δήμους στα ανατολικά αλλά και από τα ανατολικά έως το Δυτικό Μητροπολιτικό Πάρκο (ΔΜΠ). Θα απορροφούσε μεγάλο βάρος μετακίνησης από τα δίκτυα του ΟΑΣΘ που όπως είναι φανερό αδυνατεί να ανταποκριθεί όχι μόνο στην συμβατική εξυπηρέτηση των πολιτών αλλά διαχειρίζεται ένα στόλο ιδιαίτερα χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών σε σχέση με το υψηλότατο αντίτιμο. Φυσικά ο ΟΑΣΘ μπορεί να αποτελέσει τον κύριο επενδυτή τέτοιων προγραμμάτων συγκοινωνιών (επίγειος σιδηρόδρομος, παραθαλάσσια συγκοινωνία μέσης και μεγάλης ακτίνας).
3. Η πόλη χρειάζεται το νέο μεγάλο δυτικό μητροπολιτικό πάρκο που θα περιέχει εκτός από τις τυπικές εξυπηρετήσεις και τα υπόβαθρα των συμβατικών υπαιθρίων υπηρεσιών μια συστάδα περιπτέρων (ισόγειων ή βυθισμένων κατά 50% στο έδαφος) που θα περιέχουν αίθουσες εκθέσεων, μικρά εστιατόρια και αίθουσες πολυμέσων για την ανάδειξη των ταυτοτήτων των πολιτισμών που επηρέασαν στο παρελθόν και αλληλοεπιδρούν σήμερα με την κυρίαρχη πολιτισμική ταυτότητα της πόλης. Περίπτερα-αντιπροσωπείες για την πολιτισμική ποικιλία των Βαλκανίων (Σερβία, Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Μαυροβούνιο, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Βόρεια Μακεδονία, Κόσσοβο), του Ευξείνου Πόντου (Μολδαβία, Ουκρανία, Γεωργία, Τουρκία, Ρωσία), της εγγύς ανατολής (Λίβανος, Συρία, Ιορδανία, Ισραήλ, Παλαιστίνη) και της βόρειας Αφρικής (Έγιπτος, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο) θα μορφοποιήσουν την ιδέα του πεδίου άσκησης και κατανόησης των συστατικών του μείγματος ποικιλιών της κοινής και ειρηνικής Μεσογείου θαλάσσης και του Ευξείνου πόντου. Το παρκο θα συντίθεται από το οικόπεδο του εμπορευματικού σιδηροδρομικού σταθμού και το απαραιτήτου νότιου τμήματος του οικοπέδου του Οργανισμού λιμένα Θεσσαλονίκης. Η οδός 26 ης Οκτωβρίου χρειάζεται να πεζοδρομηθεί με μία μόνο λωρίδα κυκλοφορίας οχημάτων αστικών λεωφορείων αλλά και γραμμή επίγειου σιδηροδρομικού μέσου. (Επιβατικό-Εμπορευματικό Τράμ Καλοχώρι-Αγγελοχώρι). Στο δυτικό άκρο του πάρκου χρειάζεται να δημιουργηθεί ο τερματικός σταθμός των αστικών λεωφορείων για τις δυτικές συνοικίες αλλά και ο κεντρικός σταθμός παραθαλάσσιας συγκοινωνίας από όπου θα μεταφέρονται οχήματα και επιβάτες στην πόλη, το αεροδρόμιο, τους δήμους στα νότια του θερμαϊκού κόλπου αλλά και τα οχήματα που προσεγγίζουν την πόλη από νότια (ΠΑΘΕ) και ανατολικά (ΕΓΝΑΤΙΑ) και συνεχίζουν προς την Χαλκιδική.
4. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση της ώριμης σχέσης με το περιαστικό δάσος. Η εξαιρετική βόρεια-βορειοΑνατολική στέψη της πόλης με την δασώδη περιοχή ΣέϊχΣου χρειάζεται να αποκτήσει και να διαθέσει το ζωτικό νόημά της. Ο εμπλουτισμός του δάσους με νέες ποικιλίες θάμνων και δένδρων, με μονοπάτια, χώρους στάσης-παρατήρησης και εξέδρες-στέγαστρα-καθιστικά διημέρευσης ώστε να προσελκύσει τους πολίτες της πόλης τόσο στο εσωτερικό του σε όλες τις εποχές με σκοπό την εκπαίδευσή τους στην πειθαρχία και την απόλαυση της ζωής στην φύση όσο και στην θέα της πόλης και του θερμαϊκού κόλπου έως τις ακτές της Πιερίας και Ημαθίας αλλά και το βουνό του Ολύμπου πρέπει να ξεκινήσει. Το όριο της πόλης (περιφερειακή οδός) χρειάζεται να γεφυρωθεί δημιουργικά και τα πλευρά της περιφερειακής οδού να μονωθούν ώστε να εξουδετερωθεί πλήρως ο ισχυρός θόρυβος της κυκλοφορίας έτσι ώστε οι κάτοικοι των συνοικιών να προσεγγίζουν εύκολα την περιοχή τόσο για την καθημερινή δημιουργική διαμονή τους όσο και την προστασία της. Όσο περισσότερο ενεργή και ενισχυμένη σε επισκεψιμότητα είναι η περιοχή, υποστηρίζοντας την καθημερινή ζωή και την απασχόληση των κατοίκων με το δάσος τους τόσο περισσότερο ασφαλές θα είναι.
5. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση της ανενεργών εργοστασίων της. Η επαναστατική νέα τεχνική καθέτων αστικών καλλιεργειών (vertical farming) υδροπονίας, αεροπονίας και συνδυασμένης καλλιέργειας με ιχθυοκαλλιέργεια πρόκειται να μεταμορφώσει την εικόνα των πόλεων οπως την γνωρίζαμε έως τώρα. Οι καλλιέργειες πλέον αυτονομούνται από τον καιρό και αποδίδουν υπερ-πολλαπλάσιες σοδειές σε υπο-πολλαπλάσιο εμβαδό χρησιμοποιουμένου εδάφους και χρήση ελάχιστης ποσότητας νερού (5%-10%). Οι καλλιέργειες, προστατευμένες μέσα σε κτίρια, υπογείους χώρους και ελαφρές κατασκευές σε δώματα, δεν χρειάζονται καθόλου λιπάσματα και κάθε είδους χημικά πρόσθετα. Ορισμένες από τις εφαρμογές των καθέτων καλλιεργειών αποδίδουν έως και 20πλάσια συγκομιδή σε 40 φορές μικρότερη έκταση γης ανάλογα με τα καλλιεργούμενα είδη. Ταυτοχρόνως η κατανάλωση των λαχανικών, των καρπών και των φρούτων γίνεται από τους κατοίκους της εγγύς περιοχής και έτσι επιτυγχάνεται η εκμηδένιση του μεταφορικού κόστους, η απώλεια ποιοτικών χαρακτηριστικών των τροφίμων λόγω ψύξης ή μεγάλης περιόδου αποθήκευσης και, φυσικά, εξουδετερώνεται το μεταφορικό οικολογικό αποτύπωμα. Στην πόλη μας υπάρχουν πολύ μεγάλα ανενεργά κτίρια εργοστασίων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για κάθετες καλλιέργειες μετασχηματίζοντας δημιουργικά τη σχέση των πολιτών-κατοίκων με την πρακτική της απόκτησης και διαχείρισης της τροφής τους αλλά και να εφαρμοστούν νέα συλλογικά πρότυπα εργασίας και αλληλέγγυας συμμετοχής.
6. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση των ανενεργών εκτάσεων των στρατοπέδων. Στις διαθέσιμες εκτάσεις των εγκαταλελειμμένων στρατώνων και στα υφιστάμενα κτίρια μπορούν να αναπτυχθούν ανοικτές στον καιρό καλλιέργειες και μονάδες επεξεργασίας των φυτών και των βοτάνων κάθε είδους είτε από ομάδες πολιτών μιας δημοτικής ενότητας είτε από ομάδες κατοίκων οικοδομικών τετραγώνων είτε από δημοτικές εταιρίες που θα επεξεργάζονται την σοδειά σε ειδικά κοινόχρηστα προϊόντα με υψηλή ζήτηση. Στις ίδιες περιοχές μπορούν να εγκατασταθούν θερμοκήπια με συλλογικές επενδυτικές πρακτικές με σκοπό την παραγωγή, την επεξεργασία και την διανομή εκτός της αγοράς ποικιλιών προϊόντων αποδίδοντας το ανάλογο αντίτιμο στον δήμο, μετασχηματίζοντας το κέρδος τους σε επενδυτικό εργαλείο ολοκληρωμένων αλληλέγγυων συνεταιριστικών συστάδων με σκοπό την τεχνολογική αναβάθμιση περιορισμένων ή μεγαλυτέρων σε έκταση αστικών περιοχών.
7. Η πόλη χρειάζεται την μετατροπή του οικοπέδου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης σε ενιαίο, πλήρες και διασυνδεδεμενο πάρκο (με τους ανοικτούς χώρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, των εγκαταστάσεων του «Γ’ σώματος στρατού», του πάρκου του «Πεδίου του Άρεως» και του δημαρχείου). Μεγάλη κεντρική περιοχή συναντήσεων, γιορτών και διαμονής ενωμένη σωστά με το παραλιακό μέτωπο. Είτε ο οργανισμός θα μεταφερθεί σε οικόπεδο έξω και μακρύτερα από την πόλη είτε θα χρειαστεί να σχεδιαστεί ένα συμπαγές πολυόροφο εκθεσιακό συγκρότημα κατω από το έδαφος με τεχνική και αισθητική προσέγγιση ικανή και ουσιώδη να επαληθεύσει την σύγχρονη οικονομική εκμετάλλευση των υπηρεσιών του. Φυσικά, όπως έχει ανακοινωθεί, μια τέτοια προσέγγιση είναι ζήτημα ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που ήδη έχει ανακοινωθεί.
8. Η πόλη χρειάζεται τον μεγάλο βιότοπο των εκβολών των ποταμών αλλά και τους σημαντικοτάτους βιοτόπους στην ανατολικη πλευρά της. Τον μετασχηματισμό και την απόδωση των περιοχών έως την κοινότητα Χορτιάτη στις επισκέψεις, τις διαμονές, τη ζωή στην ύπαιθρο, την εννόηση και την κατανόηση των ουσιωδών διαθέσεων του νου, της σκέψης και της βούλησης του οδοιπόρου, περιηγητή ανθρώπου, καθώς διαπερνά, διαμένει, εποπτεύει και γυμνάζει-υπερασπίζει την αισθητική συμπεριφορά του αναμορφώνοντας τη σχέση του με το φυσικό πεδίο ονομάζοντας και υιοθετώντας τα αλλεπάλληλα συμβάντα μιας πορείας από την εξουδετερωμένη αστική πυκνότητα της Λεωφόρου Στρατού έως τον Χορτιάτη, από την προβλήτα Α του λιμανιού έως την Αγία τριάδα, από τον «Ομιλο Φίλων Θαλάσσης» έως το δέλτα των ποταμών Αξιού, Γαλλικού, Λουδία και Αλιάκμωνα. Εκεί, σε όλα τα εκεί και τα ιδιαίτερα δικά του σημεία θα ορίσει και θα εκτιμήσει, θα καταγράψει και θα σχεδιάσει την πρώτη και όλες τις επόμενες αισθητικές-στοχαστικές, φιλοσοφικές-πολιτικές προσεγγίσεις του στην εμπειρία και τα αποκτήματα της ζωής στην ύπαιθρο.
9. Η πόλη χρειάζεται την πολιτική και ενεργειακή αυτονομία των ψηφίδων του αστικού νοήματός της. Τα οικοδομικά τετράγωνα των πόλεων μπορούν να μετασχηματιστούν σε αλληλέγγυους πολιτικούς πυρήνες σχέσεων, πολιτικής και ενεργειακής αυτονομίας ακολουθώντας απλούς κανόνες συνεργασίας και συν-διαχείρισης συλλογικής δημιουργίας πλούτου και πολιτικής μέριμνας. Ξεκινώντας και δοκιμάζοντας περιορισμένες πρακτικές εθελοντικής προσφοράς ελάχιστου ποσού και αξιοποιώντας την συγκεντρωμένη οικονομική δύναμη σε υποστηρίξεις των ζητημάτων των κατοίκων του (νομική, πολεοδομική, συλλογική-ατομική υγεία, ψηφιακή ταυτότητα) η διαρκής συνέλευση των πολιτών-κατοίκων μπορεί να εμπλακεί και σε επόμενες σημαντικές κινήσεις συλλογικής διαπραγμάτευσης και επίλυσης καθημερινών πρακτικών που καταστρέφουν συστηματικά την οικονομική δυνατότητα των κατοίκων (ενιαία κεντρική παρασκευή φαγητού, διατροφικός έλεγχος και προγραμματισμός, δίαιτες, ενιαία προμήθεια υλικών από τις περιαστικές κοινότητες, εσωτερικές κάθετες καλλιέργειες, παραγωγή και μεταφορά τροφής σε αποστάσεις μικρότερες του 1-5 χλμ.). Όπως περιγράφεται αναλυτικά στο εγχειρίδιο ΕΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ το αίτημα της επιστροφής ορισμένου ποσού φόρου σε κάθε φορολογούμενο κάτοικο της πόλης, κάτοικο του ενός και κάθε οικοδομικού τετραγώνου, μπορεί να εκτινάξει την κοινόχρηστη τοπική επενδυτική στρατηγική και να αναβαθμίσει εξαιρετικά την ποιότητα και την ταυτότητα του χώρου, κάθε χώρου, κάθε στγμής και διάθεσης των ανθρώπων-κατοίκων του. Η αστική κηπουρική και οι κάθετες καλλιέργειες στα δώματα, στους ανενεργούς χώρους των υπογείων, τα κοινόχρηστα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η μετατροπή πολλών εσωτερικών οδικών δικτύων που πριν χρησιμοποιούνταν άσκοπα από αυτοκίνητα, σε γραμμικά πάρκα και καλλιέργειες, σε αλσύλια περιπάτου, γιορτών και συναντήσεων, οι εγκαταστάσεις ανεμο- και ηλιακών γεννητριών στα δώματα, οι συνδυασμένες επενδύσεις σε μεγάλες υποδομές (τοπικά ψηφιακά κέντρα υγείας, εκπαίδευσης, αισθητικής-φιλοσοφικής εξέλιξης, συζητήσεων) από 4, 16 και 32, όλα τα οικοδομικά τετράγωνα καθώς και η γενική αστική πολιτική σύνθεση των πρακτικών και της οικονομικής δυναμικής (όλα τα οικοδομικά τετράγωνα σε ολόκληρη την πόλη) φαίνεται να αποτελεί την ζωτική και μόνη απάντηση.
10. Η πόλη χρειάζεται την ύπαιθρό της διότι οι πόλεις σε ολόκληρο τον πλανήτη συνδέονται άρρηκτα με την ύπαιθρό τους, τις περιαστικές και μακρυνότερες καλλιεργητικές περιοχές, τις κοινότητες ζωής και εκφράσεων, ησυχίας, αναπόλησης και στοχασμού στο ιδεώδες τοπίο και τον απαραίτητο τόπο των σημασιών του. Η νέα περιοχή νοήματος που απαντάει σωστά και ρυθμίζει την αναγνωστική και προοπτική στρατηγική μας, το πλέγμα θεωριών της απο-ανάπτυξης, ήδη εξελίσσεται και αναβαθμίζει τους τρόπους και τις εκφράσεις των πολιτών των πόλεων αλλά και της υπαίθρου. Χρειαζόμαστε την αισθητική και την εκπαίδευση στην αισθητική της πολιτικής δράσης, την εκ νέου απόπειρα συνάντησης και ρύθμισης, συζήτησης και αποτίμησης, ορισμού και τακτοποίησης του πολιτικού εαυτού καθώς ήδη, στην αυγή του 21 ου αιώνα έχουμε πια πολλαπλές νέες δυνατότητες αναζήτησης και επεξεργασίας του συνονισμένου πολιτικού και φιλοσοφικού ρυθμού και τρόπου μας.
--
IORDANIS STYLIDIS
associate professor
university of Thessaly
department of architecture
Hellenic Republic
European Union
0030 24210 74250
0030 2310 907 954
www.iordanisstylidis.gr
https://issuu.com/iordanisstylidis
Ρυθμίσεις και απορρυθμίσεις της πόλης
Ενδείξεις και σημειώσεις ρυθμού
Η συζήτηση για την πόλη χρειάζεται την συμμετοχή των πολιτών της. Τον υπερβολικό ζήλο των κατοίκων της. Κάθε συζήτηση για την πόλη χρειάζεται ώριμους και γυμνασμένους στη σκέψη και την πρόθεση μετόχους που να διαθέσουν τον εαυτό τους στην ριψοκίνδυνη απόπειρα της δημοσίας γενναίας συζήτησης, της απόπειρας να μετασχηματιστεί ο χώρος, ο χρόνος και το σύστημα των σχέσεών τους. Η συζήτηση για την πόλη χρειάζεται να είναι διαρκής, δημοκρατική, γοητευτική. Ώστε σε κάθε κρίσιμο σημείο της, σε κάθε καμπή σημασίας, σε κάθε απόφαση που χρειάζεται να μετασχηματιστεί σε πρακτική να υπερκερασθούν αμέσως όλα τα διοικητικά-γραφειοκρατικά εμπόδια, να ετοιμαστούν σωστά, τα προσχέδια και τα σχέδια καθώς και οι πρωτογενείς κατευθυντήριες στρατηγικές των αποφάσεων. Ωστε να κατανοηθεί η ανάγκη της προοδευτικής ή ραγδαίας μεταβολής που θα οδηγήσει στον μετασχηματισμό των τυπικών της ζωής και των εδραιωμένων άκαμπτων παγιωμένων σχέσεων. Να αναδυθούν και να βλαστήσουν νοήματα και επιδιώξεις ιδιαίτερης ισχύος, προορισμοί και σκοποί της αναδιάρθρωσης του πολιτικού ύφους και του περιεχομένου του κοινοχρήστου πεδίου σχέσεων όπου εδραιώνονται οι διαθέσεις μας.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης, στην αυγή του 21 ου αιώνα πρέπει να ρυθμίσει την σχέση της με το περιβάλλον της, φυσικό και ανθρωπογενές που, φυσικά, ρυθμίζει και νοηματοδοτεί κάθε ακριβή ή άστατη ιδρυμένη ή επιβεβλημένη ιστορικά πρόταση, όταν και όπως επιλέχτηκε και επιβλήθηκε. Χρειαζόμαστε τη θάλασσά μας, τις κατάφυτες πλαγιές του περιαστικού δάσους μας, τους βιοτόπους στα ανατολικά και τα δυτικά, το μεγάλο μητροπολιτικό πάρκο στα δυτικά (οικόπεδο εμπορευματικού σιδηροδρομικού σταθμού και όμορο τμήμα του οργανισμού λιμένα θεσσαλονίκης), τα μεγάλα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και τους ανοικτούς χώρους, τα ανενεργά στρατόπεδα, τα οικοδομικά τετράγωνα που συγκρατούν την δεσμευμένη πολιτική σημασία τους, τους δρόμους και τις οικείες γειτονιές που δεν μπορούν να προσδιορίσουν το νόημά τους και να καλέσουν τους πολίτες στην δημιουργική αναβάθμισή τους, τις μικρές και τις μεγαλύτερες κοινότητες σχέσεων στην περιφέρειά της, τους ευρηματικούς σχεδιαστές και δημιουργούς τους τακτικού και στρατηγικού νέου σχεδιασμού της. Τις συνελεύσεις και τις συγκεντρώσεις που διαπραγματεύονται, ξανά και ξανά, το νόημά της, ρυθμίζουν και εξαπολύουν τις σκέψεις τους, συμφωνούν και ορίζουν το κείμενό της.
1. Η πόλη χρειάζεται την θαλάσσια συγκοινωνία σε όλη την έκταση του Θερμαϊκού κόλπου. Χρειάζεται την επέκταση της συγκοινωνίας στα δυτικά έως την παραλία της Κατερίνης και νότια-νοτιοανατολικά διαμέσου του περάσματος της Ποτείδαιας έως την Σιθωνία. Με μία μικρή οδική σύνδεση από την Τρυπητή στην Ιερισσό, έως την Ολυμπιάδα, τον Σταυρό και την Ασπροβάλτα. Η πόλη της Θεσσαλονίκης εκτείνεται και συνδιαλέγεται με τις κοντινές και μακρυνότερες παράλιες κοινότητες αλλά και την ενδοχώρα τους. Μια τέτοια στρατηγική συνδυασμένη με την ανάπτυξη επιγείου συστήματος ελαφρού ηλεκτρικού σιδηροδρόμου (τραμ) εδραιωμένου σωστά στο υπάρχον οδικό δίκτυο, που χρειάζεται να φτάνει έως τις περιφερειακές πόλεις Σέρρες, Κιλκίς, Σκύδρα, Έδεσσα, Βέροια, Μουδανιά, Ασπροβάλτα, θα προκαλέσει σημαντικές διαρθρωτικές μεταβολές με άμεσο αποτέλεσμα την αποσυμφόριση της πόλης από πληθυσμό που κατοικεί αναγκαστικά στην πόλη λόγω εργασίας ή, πλέον, λόγω της συνήθειας, εγκαταλείποντας, εξουδετερώνοντας, τις πρακτικές της ζωής στην ύπαιθρο. Η θαλάσσια συγκοινωνία μπορεί να τροφοδοτεί σωστά το σημαντικό οικοσύστημα των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμωνα ως τόπου και συστήματος τοπίων ικανού και αναγκαίου για την παιδεία και τα οφέλη από την ζωή στην εξοχή. Μόνο αυτή η στρατηγική επιλογή θα αναβαθμίσει ραγδαία τη ζωή στις παραθαλάσσιες κοινότητες και δήμους εξομαλύνοντας ταυτόχρονα την κυκλοφοριακή πίεση στο αστικό και περιαστικό δίκτυο κυκλοφορίας στην πόλη, σχεδόν κατά 30%. Χαμηλώνοντας εξαιρετικά τους δείκτες όχλησης (θόρυβος) και μόλυνσης του αέρα.
2. Η πόλη χρειάζεται ένα επίγειο σύστημα ελαφρού σιδηροδρόμου σε όλο το μήκος του τόξου του θερμαϊκού κόλπου από το Καλοχώρι έως το Αγγελοχώρι. Το τράμ θα ξεκινάει και θα τερματίζει από το δυτικό μητροπολιτικό πάρκο (Οικόπεδα εμπορευματικού σταθμού και Οργανισμού λιμένα θεσσαλονίκης) διασχίζοντας την παλιά (πεζοδρομημένη) και τη νέα παραλία, τις ανατολικές παραθαλάσσιες συνοικίες έως τον Φοίνικα, την Περαία, την Αγία Τριάδα και το Αγγελοχώρι. Εκτελώντας τόσο το επιβατικό έργο όσο και εμπορευματικό αντίστοιχο. Μια τέτοια ιδιαίτερα χαμηλού κόστους επιλογή (κατασκευή επί του συστήματος των υπαρχόντων δικτύων κυκλοφορίας) θα αφαιρούσε το 10%-20% του κυκλοφοριακού φορτίου κυρίως από την ανατολική πλευρά της πόλης προς το κέντρο. Ταυτόχρονα θα ενίσχυε σημαντικά την ιδέα και τις πρακτικές των μετακινήσεων των πολιτών προς τους παραθαλασσίου δήμους στα ανατολικά αλλά και από τα ανατολικά έως το Δυτικό Μητροπολιτικό Πάρκο (ΔΜΠ). Θα απορροφούσε μεγάλο βάρος μετακίνησης από τα δίκτυα του ΟΑΣΘ που όπως είναι φανερό αδυνατεί να ανταποκριθεί όχι μόνο στην συμβατική εξυπηρέτηση των πολιτών αλλά διαχειρίζεται ένα στόλο ιδιαίτερα χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών σε σχέση με το υψηλότατο αντίτιμο. Φυσικά ο ΟΑΣΘ μπορεί να αποτελέσει τον κύριο επενδυτή τέτοιων προγραμμάτων συγκοινωνιών (επίγειος σιδηρόδρομος, παραθαλάσσια συγκοινωνία μέσης και μεγάλης ακτίνας).
3. Η πόλη χρειάζεται το νέο μεγάλο δυτικό μητροπολιτικό πάρκο που θα περιέχει εκτός από τις τυπικές εξυπηρετήσεις και τα υπόβαθρα των συμβατικών υπαιθρίων υπηρεσιών μια συστάδα περιπτέρων (ισόγειων ή βυθισμένων κατά 50% στο έδαφος) που θα περιέχουν αίθουσες εκθέσεων, μικρά εστιατόρια και αίθουσες πολυμέσων για την ανάδειξη των ταυτοτήτων των πολιτισμών που επηρέασαν στο παρελθόν και αλληλοεπιδρούν σήμερα με την κυρίαρχη πολιτισμική ταυτότητα της πόλης. Περίπτερα-αντιπροσωπείες για την πολιτισμική ποικιλία των Βαλκανίων (Σερβία, Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Μαυροβούνιο, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Βόρεια Μακεδονία, Κόσσοβο), του Ευξείνου Πόντου (Μολδαβία, Ουκρανία, Γεωργία, Τουρκία, Ρωσία), της εγγύς ανατολής (Λίβανος, Συρία, Ιορδανία, Ισραήλ, Παλαιστίνη) και της βόρειας Αφρικής (Έγιπτος, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο) θα μορφοποιήσουν την ιδέα του πεδίου άσκησης και κατανόησης των συστατικών του μείγματος ποικιλιών της κοινής και ειρηνικής Μεσογείου θαλάσσης και του Ευξείνου πόντου. Το παρκο θα συντίθεται από το οικόπεδο του εμπορευματικού σιδηροδρομικού σταθμού και το απαραιτήτου νότιου τμήματος του οικοπέδου του Οργανισμού λιμένα Θεσσαλονίκης. Η οδός 26 ης Οκτωβρίου χρειάζεται να πεζοδρομηθεί με μία μόνο λωρίδα κυκλοφορίας οχημάτων αστικών λεωφορείων αλλά και γραμμή επίγειου σιδηροδρομικού μέσου. (Επιβατικό-Εμπορευματικό Τράμ Καλοχώρι-Αγγελοχώρι). Στο δυτικό άκρο του πάρκου χρειάζεται να δημιουργηθεί ο τερματικός σταθμός των αστικών λεωφορείων για τις δυτικές συνοικίες αλλά και ο κεντρικός σταθμός παραθαλάσσιας συγκοινωνίας από όπου θα μεταφέρονται οχήματα και επιβάτες στην πόλη, το αεροδρόμιο, τους δήμους στα νότια του θερμαϊκού κόλπου αλλά και τα οχήματα που προσεγγίζουν την πόλη από νότια (ΠΑΘΕ) και ανατολικά (ΕΓΝΑΤΙΑ) και συνεχίζουν προς την Χαλκιδική.
4. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση της ώριμης σχέσης με το περιαστικό δάσος. Η εξαιρετική βόρεια-βορειοΑνατολική στέψη της πόλης με την δασώδη περιοχή ΣέϊχΣου χρειάζεται να αποκτήσει και να διαθέσει το ζωτικό νόημά της. Ο εμπλουτισμός του δάσους με νέες ποικιλίες θάμνων και δένδρων, με μονοπάτια, χώρους στάσης-παρατήρησης και εξέδρες-στέγαστρα-καθιστικά διημέρευσης ώστε να προσελκύσει τους πολίτες της πόλης τόσο στο εσωτερικό του σε όλες τις εποχές με σκοπό την εκπαίδευσή τους στην πειθαρχία και την απόλαυση της ζωής στην φύση όσο και στην θέα της πόλης και του θερμαϊκού κόλπου έως τις ακτές της Πιερίας και Ημαθίας αλλά και το βουνό του Ολύμπου πρέπει να ξεκινήσει. Το όριο της πόλης (περιφερειακή οδός) χρειάζεται να γεφυρωθεί δημιουργικά και τα πλευρά της περιφερειακής οδού να μονωθούν ώστε να εξουδετερωθεί πλήρως ο ισχυρός θόρυβος της κυκλοφορίας έτσι ώστε οι κάτοικοι των συνοικιών να προσεγγίζουν εύκολα την περιοχή τόσο για την καθημερινή δημιουργική διαμονή τους όσο και την προστασία της. Όσο περισσότερο ενεργή και ενισχυμένη σε επισκεψιμότητα είναι η περιοχή, υποστηρίζοντας την καθημερινή ζωή και την απασχόληση των κατοίκων με το δάσος τους τόσο περισσότερο ασφαλές θα είναι.
5. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση της ανενεργών εργοστασίων της. Η επαναστατική νέα τεχνική καθέτων αστικών καλλιεργειών (vertical farming) υδροπονίας, αεροπονίας και συνδυασμένης καλλιέργειας με ιχθυοκαλλιέργεια πρόκειται να μεταμορφώσει την εικόνα των πόλεων οπως την γνωρίζαμε έως τώρα. Οι καλλιέργειες πλέον αυτονομούνται από τον καιρό και αποδίδουν υπερ-πολλαπλάσιες σοδειές σε υπο-πολλαπλάσιο εμβαδό χρησιμοποιουμένου εδάφους και χρήση ελάχιστης ποσότητας νερού (5%-10%). Οι καλλιέργειες, προστατευμένες μέσα σε κτίρια, υπογείους χώρους και ελαφρές κατασκευές σε δώματα, δεν χρειάζονται καθόλου λιπάσματα και κάθε είδους χημικά πρόσθετα. Ορισμένες από τις εφαρμογές των καθέτων καλλιεργειών αποδίδουν έως και 20πλάσια συγκομιδή σε 40 φορές μικρότερη έκταση γης ανάλογα με τα καλλιεργούμενα είδη. Ταυτοχρόνως η κατανάλωση των λαχανικών, των καρπών και των φρούτων γίνεται από τους κατοίκους της εγγύς περιοχής και έτσι επιτυγχάνεται η εκμηδένιση του μεταφορικού κόστους, η απώλεια ποιοτικών χαρακτηριστικών των τροφίμων λόγω ψύξης ή μεγάλης περιόδου αποθήκευσης και, φυσικά, εξουδετερώνεται το μεταφορικό οικολογικό αποτύπωμα. Στην πόλη μας υπάρχουν πολύ μεγάλα ανενεργά κτίρια εργοστασίων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για κάθετες καλλιέργειες μετασχηματίζοντας δημιουργικά τη σχέση των πολιτών-κατοίκων με την πρακτική της απόκτησης και διαχείρισης της τροφής τους αλλά και να εφαρμοστούν νέα συλλογικά πρότυπα εργασίας και αλληλέγγυας συμμετοχής.
6. Η πόλη χρειάζεται την ενεργοποίηση των ανενεργών εκτάσεων των στρατοπέδων. Στις διαθέσιμες εκτάσεις των εγκαταλελειμμένων στρατώνων και στα υφιστάμενα κτίρια μπορούν να αναπτυχθούν ανοικτές στον καιρό καλλιέργειες και μονάδες επεξεργασίας των φυτών και των βοτάνων κάθε είδους είτε από ομάδες πολιτών μιας δημοτικής ενότητας είτε από ομάδες κατοίκων οικοδομικών τετραγώνων είτε από δημοτικές εταιρίες που θα επεξεργάζονται την σοδειά σε ειδικά κοινόχρηστα προϊόντα με υψηλή ζήτηση. Στις ίδιες περιοχές μπορούν να εγκατασταθούν θερμοκήπια με συλλογικές επενδυτικές πρακτικές με σκοπό την παραγωγή, την επεξεργασία και την διανομή εκτός της αγοράς ποικιλιών προϊόντων αποδίδοντας το ανάλογο αντίτιμο στον δήμο, μετασχηματίζοντας το κέρδος τους σε επενδυτικό εργαλείο ολοκληρωμένων αλληλέγγυων συνεταιριστικών συστάδων με σκοπό την τεχνολογική αναβάθμιση περιορισμένων ή μεγαλυτέρων σε έκταση αστικών περιοχών.
7. Η πόλη χρειάζεται την μετατροπή του οικοπέδου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης σε ενιαίο, πλήρες και διασυνδεδεμενο πάρκο (με τους ανοικτούς χώρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, των εγκαταστάσεων του «Γ’ σώματος στρατού», του πάρκου του «Πεδίου του Άρεως» και του δημαρχείου). Μεγάλη κεντρική περιοχή συναντήσεων, γιορτών και διαμονής ενωμένη σωστά με το παραλιακό μέτωπο. Είτε ο οργανισμός θα μεταφερθεί σε οικόπεδο έξω και μακρύτερα από την πόλη είτε θα χρειαστεί να σχεδιαστεί ένα συμπαγές πολυόροφο εκθεσιακό συγκρότημα κατω από το έδαφος με τεχνική και αισθητική προσέγγιση ικανή και ουσιώδη να επαληθεύσει την σύγχρονη οικονομική εκμετάλλευση των υπηρεσιών του. Φυσικά, όπως έχει ανακοινωθεί, μια τέτοια προσέγγιση είναι ζήτημα ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που ήδη έχει ανακοινωθεί.
8. Η πόλη χρειάζεται τον μεγάλο βιότοπο των εκβολών των ποταμών αλλά και τους σημαντικοτάτους βιοτόπους στην ανατολικη πλευρά της. Τον μετασχηματισμό και την απόδωση των περιοχών έως την κοινότητα Χορτιάτη στις επισκέψεις, τις διαμονές, τη ζωή στην ύπαιθρο, την εννόηση και την κατανόηση των ουσιωδών διαθέσεων του νου, της σκέψης και της βούλησης του οδοιπόρου, περιηγητή ανθρώπου, καθώς διαπερνά, διαμένει, εποπτεύει και γυμνάζει-υπερασπίζει την αισθητική συμπεριφορά του αναμορφώνοντας τη σχέση του με το φυσικό πεδίο ονομάζοντας και υιοθετώντας τα αλλεπάλληλα συμβάντα μιας πορείας από την εξουδετερωμένη αστική πυκνότητα της Λεωφόρου Στρατού έως τον Χορτιάτη, από την προβλήτα Α του λιμανιού έως την Αγία τριάδα, από τον «Ομιλο Φίλων Θαλάσσης» έως το δέλτα των ποταμών Αξιού, Γαλλικού, Λουδία και Αλιάκμωνα. Εκεί, σε όλα τα εκεί και τα ιδιαίτερα δικά του σημεία θα ορίσει και θα εκτιμήσει, θα καταγράψει και θα σχεδιάσει την πρώτη και όλες τις επόμενες αισθητικές-στοχαστικές, φιλοσοφικές-πολιτικές προσεγγίσεις του στην εμπειρία και τα αποκτήματα της ζωής στην ύπαιθρο.
9. Η πόλη χρειάζεται την πολιτική και ενεργειακή αυτονομία των ψηφίδων του αστικού νοήματός της. Τα οικοδομικά τετράγωνα των πόλεων μπορούν να μετασχηματιστούν σε αλληλέγγυους πολιτικούς πυρήνες σχέσεων, πολιτικής και ενεργειακής αυτονομίας ακολουθώντας απλούς κανόνες συνεργασίας και συν-διαχείρισης συλλογικής δημιουργίας πλούτου και πολιτικής μέριμνας. Ξεκινώντας και δοκιμάζοντας περιορισμένες πρακτικές εθελοντικής προσφοράς ελάχιστου ποσού και αξιοποιώντας την συγκεντρωμένη οικονομική δύναμη σε υποστηρίξεις των ζητημάτων των κατοίκων του (νομική, πολεοδομική, συλλογική-ατομική υγεία, ψηφιακή ταυτότητα) η διαρκής συνέλευση των πολιτών-κατοίκων μπορεί να εμπλακεί και σε επόμενες σημαντικές κινήσεις συλλογικής διαπραγμάτευσης και επίλυσης καθημερινών πρακτικών που καταστρέφουν συστηματικά την οικονομική δυνατότητα των κατοίκων (ενιαία κεντρική παρασκευή φαγητού, διατροφικός έλεγχος και προγραμματισμός, δίαιτες, ενιαία προμήθεια υλικών από τις περιαστικές κοινότητες, εσωτερικές κάθετες καλλιέργειες, παραγωγή και μεταφορά τροφής σε αποστάσεις μικρότερες του 1-5 χλμ.). Όπως περιγράφεται αναλυτικά στο εγχειρίδιο ΕΝΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ το αίτημα της επιστροφής ορισμένου ποσού φόρου σε κάθε φορολογούμενο κάτοικο της πόλης, κάτοικο του ενός και κάθε οικοδομικού τετραγώνου, μπορεί να εκτινάξει την κοινόχρηστη τοπική επενδυτική στρατηγική και να αναβαθμίσει εξαιρετικά την ποιότητα και την ταυτότητα του χώρου, κάθε χώρου, κάθε στγμής και διάθεσης των ανθρώπων-κατοίκων του. Η αστική κηπουρική και οι κάθετες καλλιέργειες στα δώματα, στους ανενεργούς χώρους των υπογείων, τα κοινόχρηστα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η μετατροπή πολλών εσωτερικών οδικών δικτύων που πριν χρησιμοποιούνταν άσκοπα από αυτοκίνητα, σε γραμμικά πάρκα και καλλιέργειες, σε αλσύλια περιπάτου, γιορτών και συναντήσεων, οι εγκαταστάσεις ανεμο- και ηλιακών γεννητριών στα δώματα, οι συνδυασμένες επενδύσεις σε μεγάλες υποδομές (τοπικά ψηφιακά κέντρα υγείας, εκπαίδευσης, αισθητικής-φιλοσοφικής εξέλιξης, συζητήσεων) από 4, 16 και 32, όλα τα οικοδομικά τετράγωνα καθώς και η γενική αστική πολιτική σύνθεση των πρακτικών και της οικονομικής δυναμικής (όλα τα οικοδομικά τετράγωνα σε ολόκληρη την πόλη) φαίνεται να αποτελεί την ζωτική και μόνη απάντηση.
10. Η πόλη χρειάζεται την ύπαιθρό της διότι οι πόλεις σε ολόκληρο τον πλανήτη συνδέονται άρρηκτα με την ύπαιθρό τους, τις περιαστικές και μακρυνότερες καλλιεργητικές περιοχές, τις κοινότητες ζωής και εκφράσεων, ησυχίας, αναπόλησης και στοχασμού στο ιδεώδες τοπίο και τον απαραίτητο τόπο των σημασιών του. Η νέα περιοχή νοήματος που απαντάει σωστά και ρυθμίζει την αναγνωστική και προοπτική στρατηγική μας, το πλέγμα θεωριών της απο-ανάπτυξης, ήδη εξελίσσεται και αναβαθμίζει τους τρόπους και τις εκφράσεις των πολιτών των πόλεων αλλά και της υπαίθρου. Χρειαζόμαστε την αισθητική και την εκπαίδευση στην αισθητική της πολιτικής δράσης, την εκ νέου απόπειρα συνάντησης και ρύθμισης, συζήτησης και αποτίμησης, ορισμού και τακτοποίησης του πολιτικού εαυτού καθώς ήδη, στην αυγή του 21 ου αιώνα έχουμε πια πολλαπλές νέες δυνατότητες αναζήτησης και επεξεργασίας του συνονισμένου πολιτικού και φιλοσοφικού ρυθμού και τρόπου μας.
RSS Feed
