Προοίμιο
Οι παρακάτω σκόρπιες σκέψεις είχαν ως αφορμή μια απρόσμενη προσωπική εμπειρία. Που όμως κάτι δείχνει. Είναι κάτι γενικότερο. Την λέω αμέσως. Με την ευκαιρία του Παγκοσμίου κυπέλλου του ποδοσφαίρου, παρατήρησα ότι αρκετοί πολιτικοποιημένοι διατύπωναν προβλέψεις και προτιμήσεις με βάση εξωποδοσφαιρικά κριτήρια, λίγο-πολύ εθνικο-πολιτικοποιημένα, και μερικές φορές φανατικά. Δέχομαι ότι όλα συνδέονται, διαπλέκονται (με όλες τις έννοιες) και είναι σύνθετα. Ναι, αλλά ώς ένα βαθμό. Αλλιώς, θα προτιμούσαμε τους πιο όμορφους ή τους πιο «δυνατούς» οικονομικά, είτε τους πιο καταπιεσμένους, με προτεραιότητα τους πιο «επαναστατημένους». Το κάθε κοινωνικό φαινόμενο έχει μια σχετική αυτονομία και υπακούει σε ορισμένους κανόνες. Ο κοινωνικός περίγυρος οπωσδήποτε επηρεάζει το ποδόσφαιρο, και αυτό με τη σειρά του την κοινωνία, αλλά πάλι ώς ένα βαθμό. Ποιος είναι αυτός ο βαθμός, παραμένει θέμα ανοικτό.
Δεν θα υπεισέλθω στην ποδοσφαιρική ανάλυση του φετεινού Παγκοσμίου κυπέλλου. Όχι διότι την υποτιμώ, αλλά διότι αποτελεί ξεχωριστή συζήτηση μακράς πνοής, που λένε και οι Γάλλοι, και γίνεται καλύτερα προφορικά. Προϋποθέτει άλλωστε, ως πρώτη απαραίτητη βάση, ποδοσφαιρική οπτική γωνία, γνώσεις ειδικές, αναφορά στις σχολές ποδοσφαίρου, και άλλα πολλά που απαιτούν πολλές σελίδες.
Λαμβάνω υπόψιν αυτά που ειπώθηκαν δημόσια στη Γαλλία, την Ελλάδα, και αλλού[1]. Αλλά δεν είναι στο επίκεντρο της προσοχής μου. Με ενδιαφέρει αυτό που θα λέγαμε μια ανθρωπολογική εξιχνίαση του ψυχισμού του οπαδού. Τι μπορεί να συμβαίνει ανάμεσα σε μια ορισμένη πολιτικοποίηση και σε μια ορισμένη οπαδοποίηση, σε ατομικό κυρίως ψυχικό πεδίο ; Μήπως η καθεστηκυία πολιτική λειτουργεί όπως η οπαδοποίηση στο ποδόσφαιρο ; Μήπως το ποδόσφαιρο λειτουργεί, σε ένα παγκόσμιο κύπελλο εθνών, ιδεολογικο-εθνικο-πολιτικά ; (Θα υποστηρίξω παρακάτω ότι η εθνική ιδεολογία είναι πάντα εθνικιστική.)
Κατά τις μόνιμες κακές μου συνήθειες, θα πλατιάσω με παρενθέσεις που φαίνονται ασύνδετες με το τωρινό θέμα. Και όμως ειρμός και νήμα υπάρχουν. Είπαν μεγάλοι στοχαστές, όπως π. χ. ο Κορνήλιος Καστοριάδης, που διάβαζε τα κείμενα των μαθητών του μέχρι κεραίας, ότι ο νίκος γράφει τις πιο λαμπρές σκέψεις του στις σημειώσεις. Τι να γίνει, «περιθωριακός» καθώς είμαι, διαπρέπω στα περιθώρια.
Ανοίγω την πρώτη παρένθεση για να διατυπώσω και να εξηγήσω συνοπτικά μια θεμελιώδη ιδέα μου για αυτό που λέμε ψυχικό. Η ιδέα είναι η εξής : το ψυχικό είναι «ιδεολογικό», εξαρτάται από ιδέες. Δεν αφαιρεί η ιδέα αυτή την ανάγκη μιας ιδιαίτερης διαύγασης[2] της ανθρώπινης ψυχής. Το ότι ο ψυχισμός ενός ατόμου εξαρτάται από ιδέες, δεν σημαίνει ότι δεν εξαρτάται από τίποτε άλλο. Επειδή όμως το άτομο είναι πάντα μια κοινωνική κατασκευή, πλάσμα (πλάσιμο) της κοινωνίας, και της κοινωνίας μιας συγκεκριμένης περιόδου, οι επικρατούσες κοινωνικές ιδέες και ο τρόπος που τις αντιμετωπίζει, παίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο στον ψυχισμό του. Δίνω δύο παραδείγματα. Ένας άνδρας απόλυτα πεισμένος για την ισότητα των φύλων, τα σκέφτεται όλα διαφορετικά και τα βιώνει όλα ψυχικά διαφορετικά από τον άνδρα που θεωρεί τη γυναίκα υποδεέστερο ον. Ένας Έλληνας που πιστεύει βαθιά στην απόλυτη ισότητα των «φυλών»[3], τα βλέπει όλα διαφορετικά και τα βιώνει όλα ψυχικά διαφορετικά από κάποιον άλλον Έλληνα που πιστεύει – έχει την ιδέα – ότι ανήκει σε ανώτερο έθνος. Ο πρώτος μπορεί να λυπάται αν χάσει η ομάδα «του», δεν καταθλίβεται όμως. Δεν κάνει ανόητους συνειρμούς : έχασα, άρα είμαι κατώτερος. Μπορεί εύκολα να παραδεχτεί την ποδοσφαιρική ανωτερότητα ενός αντιπάλου. Ο δεύτερος είναι ο οπαδός. Ο οπαδός, λοιπόν, είναι πρώτον «εγωιστής», το κοινώς λεγόμενον : «έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του».
Λίγες σκέψεις για το ποδόσφαιρο γενικά - Ποδόσφαιρο και οπαδοποίηση
Παρακολουθώ το ποδόσφαιρο διότι είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Έχω καταλήξει ότι ο καλύτερος τρόπος για το βλέπει κανείς είναι ... να μην είναι οπαδός. Να το βλέπει ως παιχνίδι, όμορφο μερικές φορές· το ασχημαίνει το βίαιο, επικίνδυνο, παίξιμο και ο θεατρινισμός[4]. Να το βλέπει ως άθλημα, συλλογικό αλλά και ατομικό· ο ρόλος του προικισμένου παίκτη θα υπάρχει πάντα. Να το βλέπει-σκέφτεται ως φαινόμενο που πράγματι κινητοποεί και συγκινεί έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων παντού στον πλανήτη. Και να αναρωτιέται : γιατί ;
Σε αυτή τη ματιά, η δυνατότητα της μη οπαδοποίησης υπάρχει. Και σε καμιά περίπτωση δεν μας αφαιρεί την ικανότητα να έχουμε γνώμη. Το αντίθετο ισχύει, ο οπαδός έχει προτίμηση που υποκειμενοποιεί τα πάντα. Δεν ισχυρίζομαι ότι η γνώμη μου είναι αντικειμενική, μια γνώμη παραμένει πάντα γνώμη. Δεν είναι όμως ιαχή.
Μια ειδική ανάλυση θα έπρεπε να ερευνήσει το ερώτημα της ιδιαίτερης έλξης που ασκεί το ποδόσφαιρο σε σχέση με όλα τα άλλα συλλογικά αθλήματα. Δεν έχω να καταθέσω παρά μία παρατήρηση. Ίσως ένα από τα μυστικά της έλξης και της συγκίνησης βρίσκεται στο γεγονός της δυσκολίας να επιτευχθεί ο σκοπός του παιχνιδιού, δηλαδή να μπει γκολ. Το ποδόσφαιρο είναι αναντίρρητα το συλλογικό άθλημα με τα πιο «φτωχά» σκορ, και ίσως το μόνο στο οποίο υπάρχει ισοπαλία. Η έκρηξη χαράς ποδοσφαιριστών και θεατών, που ακολουθεί την επιτυχία γκολ, επιβεβαιώνει την παρατήρηση αυτή. Η ιδέα είναι γενική και δεν αναιρείται από τη στάση της μη οπαδοποίησης. Οπαδός σημαίνει υποστηρικτής μιας ομάδας. Αυτός πράγματι συγκινείται, παθιάζεται, φανατίζεται, τυφλώνεται, χαίρεται ή λυπάται, κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Γενικά, αλλά και στην περίπτωση που εξετάζουμε συγκεκριμένα, ένας θεατής έλκεται από το ποδόσφαιρο ακόμα και αν δεν βλέπει την ομάδα «του». Άραγε γιατί, ακόμα και στην περίπτωση αυτή, οι πιο πολλοί επιλέγουν να είναι οπαδοί ; Είναι ένα από τα ερωτήματα που μπορούμε να θέσουμε γενικά, είναι όμως ερώτημα και αυτού του κειμένου. Όταν υπάρχουν δύο (ή περισσότεροι) ανταγωνιζόμενοι, ο οπαδός έχει την ανάγκη να διαλέξει, δηλαδή, για να ακριβολογούμε, να στοιχηθεί. Ο οπαδός είναι, λοιπόν, ταυτόχρονα ο «εγωιστής» που φοβάται να μείνει μόνος, και γίνεται έτσι κομφορμιστής. Η καλύτερη λέξη θα ήταν εδώ η γαλλική λέξη suiveur : αυτός που ακολουθεί. Επειδή φοβάται να ξεχωρίσει, να πρωτοτυπήσει. Πρόσφατα ακόμα επιβεβαιωμένη εμπειρία, για μένα που υποστηρίζω την αποχή από τις εκλογές. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που επικαλούνται αυτοί που είναι αντίθετοι. Υπάρχει όμως ένας εμφανής, ομολογημένος, ψυχολογικός θα λέγαμε, λόγος : η ψυχική ανάγκη της στέγασης κάτω από μια πολιτική σκέπη, η οποία βέβαια δεν μπορεί να είναι άλλη από κομματική. Η ανάγκη του συνανήκειν. Δεκτή η ανάγκη αυτή. Όταν όμως ομολογείται ταυτόχρονα ανυπαρξία πολιτικής συμφωνίας, τότε η συμβατικότητα μιας τέτοιας συμπεριφοράς είναι έκδηλη. Να ψηφίζουμε ένα κόμμα, να στεγαστούμε, να προστατευτούμε με τη στοίχηση, και ας ακολουθούμε τυφλά ως οπαδοί.
Επειδή μίλησα για τη δική μου στάση, την παρουσιάζω συνοπτικά. Πρώτον και κύριον, ποτέ δεν θα αφήσω κάτι άλλο για να δω έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Το ποδόσφαιρο, τον αθλητισμό, όπως και πολλά άλλα γεγονότα, μπορεί κανείς να τα παρακολουθήσει εκ των υστέρων, διαβάζοντας π. χ. ένα ρεπορτάζ ή μια ανάλυση, είτε βλέποντας ένα βίντεο. Στην περίπτωση που βρεθώ μπροστά σε έναν τηλεοπτικό δέκτη, χαίρομαι το όμορφο παιχνίδι, θαυμάζω όλες τις καλές ενέργειες – θαύμαζα πάντα τον ευφυή παίκτη –, χειροκροτώ τον τερματοφύλακα που κάνει μια φανταστική απόκρουση ενώ το σουτ ήταν εξίσου εξαιρετικό. Θυμώνω όμως και εκνευρίζομαι – ο ψυχισμός που λέγαμε –, όταν βλέπω αντι-αθλητικό παιχνίδι, επιδίωξη νίκης με όλα τα μέσα, και κυρίως κακή διαιτησία, κάτι πολύ συχνό κατά τη γνώμη μου. Η άρνηση των ποδοσφαιρικών αρχών να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών μέσων για μια πιο δίκαιη διαιτησία με έχει κάνει σκεπτικό και αμήχανο. Είναι γνωστό ότι χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά σε αυτό το Μουντιάλ, ηλεκτρονικό σύστημα για να διαπιστωθεί αν η μπάλα πέρασε ή όχι τη γραμμή του τέρματος. Σημειώνω ότι σε τέτοια τουρνουά όλα σχεδόν τα παιχνίδια είναι αμφίρροπα και, έστω από λάθος ανθρώπινο, ενδέχεται ο διαιτητής να συμβάλει ώστε η ζυγαριά να γύρει υπέρ της μιας ομάδας, σφυρίζοντας π. χ. ανύπαρκτο πέναλτι.
Λίγες σκέψεις για το ποδόσφαιρο γενικά - Ποδόσφαιρο και καθεστηκυία
πολιτική
Τι είναι το ποδόσφαιρο, ιδωμένο έτσι, είναι μια ενδιαφέρουσα συζήτηση. Και την κάνουν αρκετά βιβλία. Συν η καθημερινή αρθρογραφία στις εφημερίδες και οι συζητήσεις στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Ο καθένας μπορεί να κρίνει την αντικειμενικότητα ή μη των αναλυτών, οι οποίοι ισχυρίζονται τουλάχιστον στα λόγια ότι κρίνουν με αμεροληψία.
Άκουσα μια φορά στην τηλεόραση έναν σχολιαστή να λέει ότι του αρέσει το ποδόσφαιρο διότι αντιπροσωπεύει την αδικία που υπάρχει παντού στην κοινωνία. Δεν ξέρω αν είναι έτσι. Μια δόση αλήθειας έχει αυτή η ιδέα. Δεν κερδίζει πάντα ο πιο καλός – στο ποδόφαιρο όχι στην ηθική. Και το πάντα δεν μπορεί να γίνει ποτέ. Ας το έχουν και αυτό υπόψιν οι οπαδοί. «Νικήσαμε» δεν σημαίνει πάντα ότι το «αξίζαμε».[5]
Όπως όλα τα κοινωνικά φαινόμενα, το ποδόσφαιρο έχει ανεξάντλητες πλευρές. Προκαλεί εντύπωση το εξής γεγονός. Στην εποχή, κατά την οποία καταγγέλλονται, από τις δυνάμεις της αριστεράς κυρίως, η ηγεμονία του χρήματος και οι μεγάλες οικονομικο-κοινωνικές ανισότητες, σπάνια αν όχι ποτέ, έχω ακούσει κριτική για το αστρονομικό ύψος των μισθών των ποδοσφαιριστών. Έχω μάλιστα και τούτη τη μαρτυρία : μια φορά στη γαλλική τηλεόραση γινόταν συζήτηση, με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων, και της επαναστατικής αριστεράς, για οικονομικο-κοινωνικά ζητήματα. Σε αυτή τη συζήτηση, η εκπρόσωπος της επαναστατικής αριστεράς έθεσε, δικαιολογημένα, το ζήτημα των σκανδαλωδών αμοιβών των «αφεντικών», που όπως είναι γνωστό αποτελούνται σήμερα από αυτούς οι οποίοι στη Γαλλία ονομάζονται πρόεδρος ή γενικός διευθυντής μιας επιχείρησης. Τότε ένας δημοσιογράφος έθεσε την ερώτηση : Γιατί δεν λέτε τίποτα για τους μισθούς των ποδοσφαιριστών ; Ακολούθησε σιωπή ! Κατά το λαϊκώς λεγόμενον, η αριστερά – και οι πολιτικοποιημένοι οπαδοί της – έχει καταπιεί τη γλώσσα της για τέτοια ζητήματα. Στο ποδόσφαιρο, το χρήμα ίσον θέαμα. Ίσως με ολίγον άρτον, αλλά αρκετόν για να μην πεθάνουν της πείνας, οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να ζήσουν για τη σημερινή αριστερά, αξιοπρεπώς όπως συνηθίζει να λέει.[6] Δεν χρειάζεται λοιπόν να φτωχαίνει τα θεάματα. Άρτον και θεάματα ζητά ο «λαός», έτσι όπως τον υποτιμά η αριστερά, ε ! ας μην τον κακοκαρδίσουμε. Στο θέατρο είναι δύσκολο να πάει ο «λαός», στο γήπεδο όμως της τηλεόρασης μπορεί να είναι παρών.
Το φαινόμενο αυτό, άκριτα κατά τη γνώμη μου, ονομάστηκε πρόσφατα στην Ελλάδα λαϊκισμός. Είναι όμως λαϊκισμός που υποτιμά το «λαό», τους ανθρώπους, που είναι πολλοί και πολύ διαφορετικοί. Άρα είναι απαξιωτικός λαϊκισμός. Δεδομένου ότι δεν ξέρουμε πολιτική δύναμη που να κριτικάρει αυτές τις πλευρές του ποδοσφαίρου, όλοι είναι λαϊκιστές. Άρα, τουλάχιστον σε αυτό το ζήτημα, ο λαϊκισμός ως πολιτικό ρεύμα γίνεται κενός περιεχομένου. Σκληρός συντεχνιασμός υπάρχει στην Ελλάδα. Και, βέβαια, άκρατος υποκειμενισμός.
Θυμάμαι ότι, σε έναν δίσκο του 1978, με τίτλο Λαϊκά τραγούδια από όλο τον κόσμο, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είχε βάλει στίχους σε ένα εξαίσιο μουσικό κομμάτι ανωνύμου, La Melodia de Sor ή La Romance anonyme, που κατάγγελναν όχι μόνο την αξιοποίηση του ποδοσφαίρου από την αιματηρή αργεντική δικτατορία του Βιντέλα, αλλά και την αποξένωση μέσα στη μπάλα. (* Στο τέλος του κειμένου, οι στίχοι και ο σύνδεσμος για το άκουσμα του ωραίου τραγουδιού.) Θα θυμούνται μερικοί από τους παλιούς ότι ο Παναθηναϊκός, επί δικτατορίας και περιβόητου Ασλανίδη, πήγε στο Γουέμπλεϊ, έχοντας αγοράσει τον αγώνα με τον Ερυθρό (sic) Αστέρα Βελιγραδίου – ήταν ο αυτοδιαχειριστικός σοσιαλισμός του συντρόφου Τίτο. (** Στο τέλος του κειμένου, μια ωραία παιδική μνήμη φίλου.) Θυμάμαι, όμως, επίσης ότι μεταξύ των συνθημάτων που φωνάζαμε στην Πάτρα, εναντίον της χούντας, ήταν και τούτο : Κάτω το ποδόσφαιρο. Μάλλον δεν μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τότε το ποδόσφαιρο ως άθλημα, που είναι ένα θέμα, από την αξιοποίησή του από τη χούντα, που είναι άλλο θέμα.
Σύμφωνοι, όλα τούτα είναι μακρινά. Ανήκουν στην εποχή της παιδικής αριστεράς. Τώρα η αριστερά ωρίμασε. Αφού ζητά μόνο άρτον, τα θεάματα είναι όλα σεβαστά. Ακόμα και το Ευαγγέλιο δεν λέει : ουκ επ’ άρτω ζήσεται μόνον ; Το Ευαγγέλιο, το οποίο προσκυνά η αριστερά στα χέρια του προκαθήμενου που την ραντίζει, εννοεί ότι χρειάζεται και ο Θεός. Ε ! τι πειράζει αν ο Θεός λέγεται ΑΕΚ, ΠΑΟ, ΟΣΦΠ, ΠΑΟΚ ; Καλύτερος ο πολυθεϊσμός ! Πλην χωρίς μίσος για τους φωνάζοντες Εθνική Ελλάδος γεια σου !
Ας σοβαρευτούμε. Άλλο είναι το θέμα που θέλω να θίξω. Με την ευκαιρία του πρόσφατου Παγκοσμίου κυπέλλου, διαπίστωσα με μεγάλη μου έκπληξη ότι υπάρχει και ένα άλλο είδος οπαδοποίησης στο ποδόσφαιρο. Είναι η πολιτικοποιημένη οπαδοποίηση, είδος παράξενου εθνικισμού.
Ποδοσφαιρική πολιτικοποίηση και εθνικισμός
Ως πολύ παλιός πολιτικοποιημένος-στρατευμένος, που έπαψε έγκαιρα να είναι, έχω από χρόνια πολλά επισημάνει τον αρνητικότατο κατά βάση ρόλο των εμφανιζόμενων ως πολιτικοποιημένων στην αναγέννηση της πολιτικής. Ο λόγος για τον οποίον οι εμφανιζόμενοι ως πολιτικοποιημένοι και ενδιαφερόμενοι δήθεν για τα κοινά, αποτελούν την κύρια τροχοπέδη για να ανοίξουν νέοι δρόμοι πολιτικής σκέψης και πράξης, είναι πάρα πολύ απλός : υποστηρίζουν φανατικά την καθεστηκυία πολιτική, διότι μέσα σε αυτή κινούνται και δρουν. Καθεστηκυία πολιτική είναι η υπάρχουσα πολιτική, τα κόμματα και οι εκλογές, όπως κατά κόρον έχω τονίσει. Καθεστηκυία πολιτική, στην πιο χειροπιαστή της ενσάρκωση, είναι η Μέρκελ που παρίσταται και πανηγυρίζει στον τελικό του φετεινού παγκοσμίου κυπέλλου, οι Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου στον τελικό του ευρωπαϊκού κυπέλλου το 2004. Για να μη μιλήσουμε για τον προκαθήμενο της Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας της Ελλάδος. Πατρίς, θρησκεία, και οικογενειακώς ανυψωμένο κύπελλο. Αυτή είναι η άπιαστη ενσάρκωση του λόγου, ... του ποδοσφαιρικού.
Το επίκαιρο φαινόμενο, αφορμή αυτών των σκέψεων, είναι όπως είπα μια απρόσμενη προσωπική εμπειρία. Αποτελεί όμως κάτι γενικότερο. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι αρκετοί πολιτικοποιημένοι συμμετείχαν σε αυτό που ονομάζω ιδεολογικο(εθνικο)-πολιτική προσέγγιση του ποδοσφαίρου. Όπου το εθνικό δεν είναι καθόλου μακριά απο το εθνικιστικό. Προτιμούσαν και υποστήριζαν τις εθνικές ποδοσφαιρικές ομάδες με κριτήρια και ελατήρια άλλα από τα αμιγώς ποδοσφαιρικά. Και συνόδευαν τις προτιμήσεις τους με δήθεν «γεω-πολιτική» ανάλυση, με περίεργες ιδέες θρησκευτικής λογικής : «να χάσουν οι κακοί», και με μεροληπτικά λόγια σύγχυσης και ασυναρτησίας. Είμαι σίγουρος ότι αν η ελληνική ομάδα προχωρούσε περισσότερο, η ελληνική κοινωνία ... θα είχε βγει από την κρίση. Και τότε όλοι οι αστέρες της καθεστηκυίας πολιτικής θα έτρεχαν στα γήπεδα, για να διαπαιδαγωγήσουν άλλη μια φορά και να πολιτικοποιήσουν το λαό. Η ελληνική σημαία θα κυμάτιζε στα χέρια όλων των αληθινών πατριωτών – μνημονιακών και μη. Είμαι σίγουρος επίσης ότι πολλοί πολιτικοποιημένοι Έλληνες, πιο έντονα αυτοί από τους «αδιάφορους», θα υποστήριζαν ότι κάθε Έλληνας οφείλει να υποστηρίζει την ελληνική εθνική ομάδα. Γιατί ;
Δεν κατάλαβα ποτέ αυτή τη διάκριση πατριωτισμού και εθνικισμού, που παρουσιάζεται και στη Γαλλία και στην αριστερά και την έχει στεφανώσει και ο Χάμπερμας. Δηλαδή, τι διαφέρει ο πατριώτης από τον εθνικιστή ; Ο ένας τραγουδά τον εθνικό ύμνο και ανατριχιάζει και ο άλλος τραγουδά τον ίδιο ύμνο και σφάζει ; Ποιος εγγυάται ότι, ευκαιρίας δοθείσης, δεν θα σφάξει και ο πρώτος ; Δεν είναι τούτα λόγια διεθνιστικής μαρξιστικής λογικής και αλληλεγγύης των λαών, που είναι ένας μύθος, είναι λόγια του κοινού νου.[7] Είμαστε πολίτες μιας χώρας, και η μόνη θεμελίωση αυτού του γεγονότος δεν μπορεί παρά να είναι μόνο πολιτική : ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, και εγκοσμιότητα. Εγκοσμιότητα, ελλείψει για την ώρα καλύτερης λέξης, σημαίνει απόλυτος, κάθετος και ασυμφιλίωτος, διαχωρισμός της πολιτικής και της θρησκείας. Στην ειδική περίπτωση της νεοελληνικής κοινωνίας, σημαίνει συγκεκριμένα και ρητά : όχι μόνο διαίρεση κράτους και εκκλησίας, αλλά κατάργηση της συνταγματικής ρήτρας περί επικρατούσας θρησκείας και πλήρης αποδέσμευση της πολιτείας και της παιδείας από κάθε πίστη και θρησκεία, πλήρης και καθολική αποδέσμευση της έννοιας του πολίτη και της ιθαγένειας από κάθε θρήσκευμα[8], απόλυτη ισοτιμία στην ελευθερία πεποιθήσεων και στην ελευθερία έκφρασης των ένθεων και των άθεων.
Δεν είμαστε ούτε ανώτεροι ούτε κατώτεροι από κανένα πολίτη καμιάς άλλης χώρας. Αρχές υπερασπιζόμαστε, όχι κόκκαλα βγαλμένα, μήτε φανέλες. Αυτό δεν λέγεται πατριωτισμός, λέγεται πολύ απλά πολιτική. Και αν χρειαστεί να συνεχίσουμε την πολιτική με άλλα μέσα, για αρχές θα είναι και όχι για εδάφη. Άνδρες γαρ πόλις : τη χώρα την κάνουν οι πολίτες που έχουν ή δεν έχουν αρχές. Το «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία», είναι μιας άλλης εποχής. Ανήκει σε έναν εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα (1821), που μπορούμε να συζητάμε με τις ώρες.
Δημοκρατία και ελληνικότητα
Η παρακάτω ιδέα, μου ήρθε αυθόρμητα καθώς σκεφτόμουν πόσο μακριά βρίσκεται η αντίληψη της δημοκρατίας που εφαρμόστηκε στην αρχαία Ελλάδα από τα σημερινά ολιγαρχικά πολιτικά καθεστώτα. Την διατυπώνω έτσι απλά όπως μου ήρθε.
Δημοκρατία ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου, έναντι φοβερής λογοκρισίας στους καιρούς μας
Για τους Ελληνάρες, που δεν ξέρουν τι τους γίνεται – αλλά δεν φταίνει αυτοί φταίει ολόκληρο το νεοελληνικό σχολείο που είναι ελληναράδικο – έχω να πω τούτο. Η Ελλάδα, η ελληνικότητα, που επικαλούνται, αναφέροντας το παράδειγμα των αρχαίων Ελλήνων, δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Παίρνω ένα μόνο παράδειγμα που όμως είναι ενδεικτικότατο και δείχνει σε τι σημείο βρίσκεται, παντού στον κόσμο και όχι μόνο στη σημερινή Ελλάδα, η δημοκρατία. Συνελεύσεις στρατού ! αναφέρονται από τις πρώτες κιόλας ραψωδίες της Ιλιάδος.[9] Κάτι αδιανόητο σήμερα και γενικά κατά τη νεωτερική, δημοκρατική υποτίθεται, εποχή. Και στις συνελεύσεις αυτές, μέσα στην καρδιά του πολέμου, ακούγονται φοβερά πράγματα εναντίον του γενικού αρχηγού, που θα επέσυραν σήμερα θανατικές καταδίκες. Τέτοια είναι τα λόγια και οι κατηγορίες που απευθύνει ο Αχιλλέας, εν μήνιν, κατά του Αγαμέμνονα, τέτοια είναι τα λόγια που λέει αυτός τον οποίον ο μεγάλος ελληνιστής Moses I. Finley χαρακτηρίζει ως πρώτον πολίτη της ιστορίας, ο Θερσίτης. Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως σωστά παρατήρησε ένας άλλος μεγάλος ελληνιστής, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, δεν είχαν ιερά βιβλία. Είχαν ποιητές και φιλοσόφους. Ας ανοίξουν όμως τα «ιερά» βιβλία οι οπαδοί Ελληναράδες, για να μάθουν ότι η Ελλάδα που επικαλούνται δεν έχει καμιά σχέση με το γράμμα και το πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων.
Η ελληνικότητα είναι για πάντα χαμένη. Αυτό είναι σίγουρο. Και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τη σκέψη μου, και τον ψυχισμό μου, φυσική συνέπεια της κριτικής που έχω ασκήσει στην ιδεολογία-ψέμα της τρίσημης ιστορικής συνέχειας : αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο, νεοελληνική κοινωνία. Ας ξέρουμε όμως τουλάχιστον τι ήταν η ελληνικότητα : μόνο ως έννοια-οντότητα ακίνητη, ενιαία και διαχρονική, δεν την έβλεπαν αυτοί που την δημιουργούσαν. Για να καταλάβουμε ότι δεν θα πέρασε ούτε στιγμή από το μυαλό των αρχαίων Ελλήνων πως κάποιοι θα την έκαναν ελληνοχριστιανισμό. Αν θελήσουμε να εμπνεύσει η αρχαιοελληνική δημιουργία μια νέα πολιτική σκέψη και πράξη, υπάρχουν σπέρματα να πάρουμε, αρκεί να μη θεωρούμε ότι τα κατέχουμε λόγω γονιδίων. Και αν τα γονίδια είναι τα ίδια (sic), τα μυαλά και η ψυχή έχουν τελείως αλλάξει.
Αν κάτι είναι ελληνικό αυτό είναι η δημοκρατία. (Και πάμπολλες άλλες δημιουργίες όπως η αττική τραγωδία, η φιλοσοφία, η αμερόληπτη ιστοριογραφία, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική, η φιλοξενία, οι ολυμπιακοί αγώνες.) Ε ! μόνο αυτό, δηλαδή τη δημοκρατία, δεν θέλουν να ακούσουν οι σημερινοί Έλληνες με πρώτους τους Ελληναράδες. Πατριώτες και εθνικιστές, δεξιοί και αριστεροί, επιμένω πολιτικοποιημένοι. Εννοώ τη δημοκρατία όχι την αντιπροσώπευση και τον επικεφαλής. Και ως προς τούτο, οι Νεοέλληνες είναι κάτι παραπάνω από Ευρωπαίοι και «καθολικοί»-παγκόσμιοι, είναι με άλλα λόγια όμοιοι με αυτούς που οι αντι-ευρωπαίοι, μισόξενοι-μισάνθρωποι, και μισαλλόδοξοι Ελληναράδες καταγγέλλουν.
Σήμερα ακόμα, αρχηγός του γαλλικού στρατού είναι ο εκάστοτε πρόεδρος της γαλλικής République, και μπορεί να αποφασίζει ό,τι θέλει, π. χ. κήρυξη πολέμου, χωρίς καμιά απολύτως διαβούλευση, ούτε του κοινοβουλίου, και χωρίς να είναι δυνατό στην πράξη να υποστεί την παραμικρή κριτική. Λένε ότι η ανθρωπότητα έχει προοδεύσει. Ναι, τεχνολογικά έχει προοδεύσει : τώρα με μια κίνηση κάποιος μπορεί να την καταστρέψει. Βήματα πίσω έχει κάνει από την άποψη της δημοκρατίας. Και στην Ελλάδα του σήμερα, του τώρα, δημιουργείται νέο κόμμα – πολιτικό κίνημα λέγεται –, που έχει έναν επικεφαλής. Είναι τρομερό, ανείπωτο. Και οι άλλοι, εκ νεωτερισμού δήθεν, λέγονται εθελοντές. Δηλαδή : «Αν σου αρέσει φίλε ο αρχηγός τρέχα, αλλιώς άφησε ήσυχους τους άλλους να βελάζουν.» Δεν λέει ο Σύριζα ότι είμαστε σε πόλεμο ; Κάναν την πολιτική ποιμενική, ποιμαντική, ακολουθώντας τον αντι-Έλληνα ως προς τούτο Πλάτωνα, που έκανε χοίρο στη νέα ζωή του τον ομηρικό Θερσίτη.
Τελευταία παρατήρηση για τον ελληνικό εθνικισμό. Δύσκολα, νομίζω, θα βρούμε χώρα με οπαδούς της εθνικής της ομάδας που να φοράνε περικεφαλαία. Εθνικισμοί υπάρχουν πολλοί, ίσως όσοι οι χώρες. Υπάρχουν βλάκες, και βλάκες με περικεφαλαία. Πολίτης του κόσμου, πρώτος αυτο-ανακηρύχτηκε ο λεγόμενος κυνικός φιλόσοφος Διογένης. Γεια στο φανάρι του. Μερικοί ρίχνουν τώρα τους προβολείς μέσα στο σκοτάδι του κεφαλιού τους. Εκτυφλωτικοί οι προβολείς.
Ας αφήσουμε το ποδόσφαιρο στο ποδόσφαιρο
Κάθε ιδεολογικο(εθνικο)-πολιτική προσέγγιση του ποδοσφαίρου, και πιο ειδικά των εθνικών ποδοσφαιρικών ομάδων στο Μουντιάλ, είναι προς αποφυγήν.
Επιχειρήματα. Υπάρχει πάντοτε η πραγματικότητα, η πείρα, που είναι το καλύτερο επιχείρημα : τι έγινε στη Γαλλία το 1998. Η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου κατακτά το κύπελλο κόσμου. Είπαν τότε ότι το άσπρο-μαύρο-αραβικό της γαλλικής ομάδας θα συμβάλλει στην ημέρευση της γαλλικής κοινωνίας. Τίποτε δεν έγινε. Διότι το φαινόμενο αυτό, η σύνθεση δηλαδή μιας εθνικής ομάδας, πέρα από τις περιορισμένες δυνατότητες του ποδοσφαίρου να επηρεάσει όλη την κοινωνία – τόσο το καλύτερο –, είναι à double tranchant όπως λέμε στα γαλλικά, δηλαδή «δίκοπο μαχαίρι», έχει πολλές αντιφατικές πλευρές και συνέπειες. Στην τότε γαλλική εθνική ομάδα, ένας «Γάλλος» έβλεπε ότι ο λευκός Didier Deschamps (σημερινός προπονητής της εθνικής ομάδας), ο αλγερινός Zinédine Zidane και ο μαύρος Lilian Thuram, συνθέτουν μια συμφιλιωμένη γαλλική κοινωνία. Δεν το έβλεπαν όμως έτσι οι άλλοι. Ο Αλγερινός έλεγε : Α ! Χάρη σε μας νίκησε η Γαλλία, και ούτω καθεξής. Πώς να ξεχάσουμε ότι, σε όλες τις βλακείες και υπερβολές που έγιναν τότε – έστω λόγω άμετρου ενθουσιασμού –, το βράδυ της νίκης προβαλλόταν στην Αψίδα του θριάμβου το σλόγκαν Zidane président (ο Zidane πρόεδρος). Καθαρή βλακο-ιδεολογικο-πολιτική προσέγγιση του ποδοσφαίρου.
Μια πρόχειρη κοινωνιολογική προσέγγιση του ποδοσφαίρου μπορεί να γίνει καταρχάς εξετάζοντας την τηλεθέαση των αγώνων. Στη Γαλλία, 14 εκατομμύρια (μέση τηλεθέαση κατά τη διάρκεια της μετάδοσης ενός αγώνα της εντόπιας ομάδος). Σε ένα πληθυσμό 64 εκ. σήμερα, αυτό αντιστοιχεί σε ποσοστό 22%. Είναι τρομερό, και ταυτόχρονα δεν είναι διότι μένει ένα 78%, που μάλλον δεν κοιτά στην τηλεόραση τους αγώνες. Όταν παίζει η Γαλλία, παρατηρώ τους δρόμους και τους χώρους των καφέ. Πολλοί είναι αυτοί που δεν ενδιαφέρονται. Τα 14 εκ. που παρακολούθησαν το ποδόσφαιρο στη γαλλική τηλεόραση δεν είναι λοιπόν όλη η γαλλική κοινωνία. Και το κυριότερο, την επαύριον τα ξεχνάνε όλα.[10]
Τι θα γίνει στη Βραζιλία είναι άλλο θέμα. Το ποδόσφαιρο μπορεί να πυροδοτήσει και εξέγερση ακόμα, αλλά θα είναι ο σπινθήρας. Το φυτίλι έχει υπάρξει από καιρό. Και κατά περίεργο τρόπο, σε αυτή τη «χώρα του ποδοσφαίρου», τη διοργανώτρια μάλιστα του Παγκοσμίου κυπέλλου, σε αυτή μόνο υπήρξε το αντι-ποδοσφαιρικό φυτίλι. Στο διάολο τα θεάματα, τέτοιου τύπου, αν δεν έχουμε τα στοιχειώδη. Είναι όμως αλήθεια επίσης, και οι μετα-μουντιάλ αντιδράσεις το δείχνουν, ότι οι Βραζιλιάνοι δεν είχαν πιστέψει στην ποδοσφαιρική ομάδα της χώρας τους. Δίκαια.
Παρ’ όλ’ αυτά το Παγκόσμιο κύπελλο αποτελεί ένα «καθολικό κοινωνικό γεγονός», όπως λένε οι κοινωνιολόγοι. Καθολικό με την έννοια ότι κινητοποιεί πράγματι μεγάλο αριθμό ατόμων όλων των κοινωνικών κατηγοριών και όλων των πολιτικο-ιδεολογικο-θρηκευτικών πεποιθήσεων. Μόνο που, από ό,τι φαίνεται, η επιρροή του στη βαθύτερη νοοτροπία των ανθρώπων είναι μηδαμινή : χαρά ή λύπη μιας βραδιάς.
Λόγω της μεγάλης αποτυχίας στο προηγούμενο Παγκόσμιο κύπελλο, οι Γάλλοι ήταν μετριοπαθείς αυτή τη φορά. Μπορούμε να πούμε ότι φέτος, στη Γαλλία, ήταν πιο ποδοσφαιροποιημένα τα πράγματα. Όσοι Γάλλοι παρακολούθησαν το Παγκόσμιο κύπελλο, έμειναν φίλαθλοι της γαλλικής ομάδας, χωρίς άλλη συνδήλωση. Οι εξαιρέσεις δεν λείπουν. Και η ψυχολογία της νίκης, είναι πάντα διαφορετική. Πράγμα που επιβεβαιώνει ότι στο βάθος εθνικισμός υπάρχει σε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού. Εκδηλώνεται μόνο όταν αναδεικνύονται πρώτοι, δηλαδή ως αληθινός εθνικισμός, διότι αυτός είναι ο εθνικισμός στη βαθύτερη ουσία του. Ναι, αλλά πρώτοι στο ποδόσφαιρο ; Κενός εθνικισμός της στρογγυλής μπάλας.[11]
Επίλογος
Τι είναι η σχέση οπαδοποίησης με τα πράγματα, όπου και αν εκδηλώνεται αυτή ; Είμαστε στην πολιτική Ολυμπιακοί ή πολίτες ; Οπαδοί ή ελεύθερα σκεπτόμενοι ; Να το ερώτημα στο οποίο προσπάθησα να απαντήσω. Σε πιο ευρεία πολιτική προοπτική (η σύνδεση της προοπτικής αυτής με την απαλλαγή από τον εθνικισμό είναι βέβαιη) : είμαστε άνθρωποι ή Έλληνες, οπαδοί της εθνικής ομάδας ; Είμαστε δημοκρατικοί ή όποιον πάρει ο χάρος ;
νίκος
Παρίσι, 13-23 Ιουλίου 2014
* Πέφτει η Μαδρίτη Στίχοι : Λευτέρης Παπαδόπουλος, μουσική : παραδοσιακό. Ερμηνεία : Βίκυ Μοσχολιού
Πέφτ’ η Μαδρίτη, παντού φαλαγγίτες,
Ριβέρα και Φράνκο, χαφιέδες κι αλήτες,
κι εσύ νιώθεις ξένος, γελάς μεθυσμένος
και λες «τι με νοιάζει για τους Ισπανούς».
Πέφτ’ η Μαδρίτη κι ο κόσμος λουφάζει
κι ο Χίτλερ Νταχάου και φούρνους ’τοιμάζει,
κι εσύ νιώθεις ξένος, γελάς βολεμένος
και λες «τι με νοιάζει για τους Γερμανούς».
Ξένος δεν είσαι όταν έρχεται η μπόρα
η μαύρη ώρα κι εσένα θα βρει
γι’αυτό άγρυπνος στάσου, πολέμα, στοχάσου
πως φταις που πληθαίνουν του κόσμου οι σταυροί.
Πάει το Σαντιάγο στη νύχτα βουλιάζει,
Νερούδα κι Αλλιέντε σκιά τους σκεπάζει
κι εσύ νιώθεις ξένος, γελάς χορτασμένος
και λες «τι με νοιάζει για τους Χιλιανούς».
Πάει το Σαντιάγο και στην Αργεντίνα
Βιδέλα και φιέστες και αίμα και πείνα,
κι εσύ νιώθεις ξένος, στη μπάλα χαμένος
δε σκέφτεσαι διόλου τους Αργεντινούς. http://www.youtube.com/watch?v=sqbBEzJPHfQ
Σημείωση δική μου. Το μουσικό κομμάτι που ντύθηκε με τους παραπάνω στίχους είναι περισσότερο γνωστό με τον τίτλο : Jeux interdits, Romance d’amour. Προτείνω όμως στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη να ψάξει την ιστορία του στον τίτλο που δίνω παραπάνω, μέσα στο κείμενο : La Melodia de Sor ή La Romance anonyme. Το ερωτικό μουσικό κλίμα μέσα σε πολιτικό, στρατευμένο, αντι-ποδοσφαιρικό, τραγούδι, είναι λίγο προβληματικό. Ήταν όμως το πνεύμα των καιρών. Φύσαγε αέρας έντονης πολιτικοποίησης. Στο διάολο ο έρωτας. Για τέτοια θα μιλάμε τώρα ; Αυτής της μορφής η πολιτικοποίηση είναι ένας από τους παράγοντες της σημερινής άπνοιας.
Το Παγκόσμιο κύπελλο του 1978 ήταν η 11η διοργάνωση και έγινε στην Αργεντινή από την 1η μέχρι τις 25 Ιουνίου. Το τρόπαιο το κατέκτησε η Αργεντινή νικώντας στον τελικό την Ολλανδία με 3-1, στην παράταση. Ήταν η πρώτη κατάκτηση για την Αργεντινή και η 5η κατάκτηση τροπαίου από χώρα που διοργανώνει τους αγώνες. Πώς έφτασε στον τελικό και πώς νίκησε, επειδή δεν υπάρχει ο Βιντέλα, προλαβαίνουμε να ρωτήσουμε τον Κρόιφ, ο οποίος αρνήθηκε να πάει στην Αργεντινή.
** Μια μνήμη παιδική με αφορμή τον αλησμόνητο ημιτελικό του τριφυλλιού εναντίον της ομάδας Crvena Zvezda (Κόκκινο Άστρο, το οποίο η σεμνότυφη χουντική λογοκρισία μετέτρεψε στο πιο εύπεπτο και αρχαΐζον Ερυθρός Αστήρ). Ο αγώνας έχει μόλις τελειώσει, το 3-0 μας έχει στείλει στο Γουέμπλεϊ, και το συντριβάνι της Ομόνοιας έχει γεμίσει από εκατοντάδες πανηγυρίζοντες. Τον αγώνα τον είχα ακούσει στο ραδιοφωνάκι μας – η τηλεόραση ήταν μια απρόσιτη πολυτέλεια – και έχω βγει στο πεζοδρόμιο. Ξαφνικά, μέσα στις ιαχές, τα κλάξον, τον ασυγκράτητο ενθουσιασμό, ένα μπουλούκι κατεβαίνει από τη Σατωβριάνδου, πολύ πιθανό να ερχόταν από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, περνά μπροστά μου και χάνεται προς τη Μάρνη. Κρατούν ένα τεράστιο πανό με κόκκινα γράμματα : «Οι φίλαθλοι του Ολυμπιακού μαζί σας». Ήταν η πρώτη μου εμπειρία από πλήθος, και με αυτή την έννοια, μια από τις πρώτες μου πολιτικές εμπειρίες. «Συν Αθηνά και χείρα κίνει». Στην εν λόγω περίπτωση, η «χείρα» μάλλον έδωσε κατιτίς στους «σέρβους αδερφούς» που είχαν μια χρόνια ανάγκη για «σκληρό» νόμισμα (οι φήμες λένε ότι η πληρωμή έγινε σε δολλάρια...).
Σημείωση δική μου. Οι σημερινοί φίλαθλοι θα μας πουν αν αυτό θα μπορούσε να γίνει σήμερα. Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, δηλαδή ζητώ πράγματι απάντηση. Ρωτώ επίσης τον Γ. Ζ. : Θυμάσαι καλά, τα γράμματα στο πανό ήταν κόκκινα ;
Το Κόκκινο Άστρο ιδρύθηκε το 1945 ως ομάδα της αντιφασιστικής νεολαίας !
Εύστοχη πολιτική παρατήρηση του φίλου Γ. Ζ. στον οποίο οφείλεται και η παραπάνω παιδική μνήμη. Τον ευχαριστώ. http://www.seleo.gr/koinwnia/141687-posoi-tiletheates-eidan-ton-agona-tis-ethnikis-me-tin-kosta-rika#.U7K1h6it63U.
Ίσως η ύβρις της Βραζιλίας, το θέαμα που έστησε μια βαθύτατα διεφθαρμένη κοινωνικοπολιτική τάξη (όχι και τόσο διαφορετικό από τους Ολυμπιακούς των Αθηνών πριν από 10 χρόνια) συνάντησε την νέμεσιν με τον πιο επώδυνο τρόπο. Θα διερευνηθεί και συζητηθεί στα επόμενα χρόνια όσο λίγα πράγματα στην ιστορία του ποδοσφαίρου.
Εύστοχη πολιτική παρατήρηση του φίλου Γ. Α., που επίσης ευχαριστώ και για τα σχολιασμένα στοιχεία τηλεθέασης στην Ελλάδα. Η Βραζιλία, στις συνειδήσεις πολλών είναι ταυτισμένη με το ποδόσφαιρο, και όμως σε αυτή τη χώρα υπήρξαν, την τελευταία διετία, μεγάλες αντιδράσεις για τη διοργάνωση του Παγκοσμίου κυπέλλου, και πολύ άγρια καταστολή από την αριστερή κυβέρνηση. Σημαντική μερίδα των πολιτών ζητούσε δαπάνες για την παιδεία κλπ., και όχι για το θέαμα. Χιλάδες ξεσπιτώθηκαν για την «ανάπτυξη» του Λούλα και των διαδόχων του. Πάρα πολλά τα θύματα από τη βάναυση καταστολή. Η αριστερά φυσικά ούτε λέξη για αυτά. Με λίγα λόγια, δεν έπεσαν όλοι στη λούμπα του θεάματος και της εθνικής ανάτασης.
[1]. Πολλοί θα άκουσαν ότι οι «Βραζιλιάνοι», δηλαδή όσοι από αυτούς εκδηλώθηκαν, δεν ήθελαν να πάρουν το κύπελλο οι Αργεντίνοι, διότι ... είναι γείτονές τους. Έτσι, λογικά (;), προτιμούσαν αυτούς από τους οποίους έχασαν 7-1. Ναι, λογικό είναι !
[2]. Θυμίζω ότι στα ανθρώπινα δεν υπάρχει θεωρία, δηλαδή κάτι δεδομένο για πάντα. Δεν υπάρχει θεωρία της κοινωνίας και της ανθρώπινης ψυχής, υπάρχει μόνο διαύγαση. Διαυγάζουμε, αποσαφηνίζουμε, συνεχώς οντότητες που ποτέ δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε πλήρως.
[3]. Η λέξη σε εισαγωγικά διότι έχει πια καταργηθεί από το γαλλικό τουλάχιστον λεξιλόγιο, ως κάτι που δεν υπάρχει. Για τη λέξη-έννοια φύλο, υπάρχουν απόψεις που υποστηρίζουν ότι στους άνθρωπους πρόκειται για κοινωνική κατασκευή. Μια απόρροια αυτής της θέσης είναι ότι το βιολογικό φύλο (ανδρικό ή γυναικείο) δεν καθορίζει την προτίμηση ερωτικού εταίρου. Μπαίνουμε σε άλλη πιο απαιτητική ισότητα, ακόμα πιο δύσκολο να γίνει αποδεκτή – στην πράξη, στα χαρτιά υπάρχει –, την ισότητα των ερωτικο-σεξουαλικών προτιμήσεων, που είναι πολυποίκιλες.
[4]. Θυμίζω στους παλιούς ότι φωνάζαμε : «Ηθοποιέ !», στον παίκτη που υποκρινόταν ότι του έκαναν φάουλ. Δεν το έχω ακούσει αλλού. Στα γαλλικά λέγεται simulation : προσποίηση, κάποιος προσποιείται, υποκρίνεται.
[5]. Ξέρουμε ότι το ερώτημα : τι γίνεται με τους καλούς καγαθούς στην πόλιν, απασχόλησε πολύ το Σωκράτη. Εξαρτάται από ποια γωνία το βλέπει κανείς. Λέω τη γνώμη μου. Ένας αγαθός άνθρωπος, αυτό που λέμε στην καθαρεύουσα μαλάκας, κι αν ακόμα «χάσει» στη ζωή, αν είναι με τίμημα την ελευθερία του, δεν έχασε τουλάχιστον τη ζωή.
[6]. Η καθεστωτικο-πολιτική επικαιρότητα μας το επισημαίνει πάλι. Η αξιοπρέπεια επανέρχεται. Το πολιτικό κίνημα με την επωνυμία ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ, και με τα πολλά άτσαλα ρυάκια του, γράφει στις πρώτες γραμμές του Καταστατικού του : «Θεμελιώδεις αρχές μας είναι η δημοκρατία, η ελευθερία, […] η εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης για όλους τους πολίτες». Ειλικρινά, θα ήθελα να ξέρω τι σημαίνουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Στα Συμπεράσματα του πρόσφατου Ιδρυτικού Συνεδρίου του, 27-29 Ιουνίου 2014, διαβάζουμε επίσης : «για να επιτύχουμε μία καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους». Επίσης ειλικρινά, θα ήθελα να ξέρω τι σημαίνει ποιότητα ζωής. Όταν η αξιοπρέπεια μπαίνει στη διαβίωση και η ζωή γίνεται ποιότητα, το μουχλιασμένο ψωμί της καθεστηκυίας πολιτικής ξαναπροσφέρεται σαν φρέσκο τηλεοπτικό θέαμα του ενός επικεφαλής και των εθελοντών οπαδών του. Όλα τα ποτάμια εκβάλλουν στη θάλασσα.
[7]. Ελπίζω να μην μου πουν ότι πατριωτισμός είναι η αγάπη προς την πατρίδα. «Αγαπώ μόνο τους φίλους μου», είπε η Χάννα Άρεντ, τονίζοντας ότι η αγάπη δεν είναι πολιτική κατηγορία (έννοια). Το πιο πρόσφατο παράδειγμα : ο σημερινός πρωθυπουργός της Γαλλίας δεν παύει να επαναλαμβάνει ότι αγαπά τη Γαλλία. Τολμώ να το πω : φράση για παιδιά (pardon, les enfants), διότι στο ελάχιστο δεν εξασφαλίζει ότι η πολιτική του είναι ορθή.
[8]. Στην αστυνομική ταυτότητα, το μισολύσαμε το πρόβλημα. Η ταυτότητα Έλληνας πολίτης ίσον χριστιανός ορθόδοξος ή, κάτι χειρότερο, μη χριστιανός ορθόδοξος άρα όχι και τόσο Έλληνας πολίτης, πρέπει να πεταχτεί στα σκουπίδια της ιστορίας. Πέρα από τη μεγάλη σημασία που έχουν αυτά για την καλλιέργεια κλίματος επιείκιας και φιλοξενίας έναντι των μεταναστών, για τους Έλληνες μιλώ κυρίως εδώ. Το πατριωτιλίκι, η εθνικοφροσύνη που έγινε τώρα αριστερή (αντι-μνημονιακή), ο χυδαίος αντι-ευρωπαϊσμός, και κυρίως ο ελληνοχριστιανισμός, ανάμεσα στους Έλληνες ανθούν. Μιλώ ως πολίτης αλλά και εξ ονόματος μιας μειονότητας που είναι ακόμα μικρή στην Ελλάδα, της μειονότητας των άθεων. Έχω βαρεθεί να ακούω πολλούς να κόπτονται για τη θρησκευτική ελευθερία και να αποσιωπούν την πιο καίρια ελευθερία, την πραγματική : την πολιτική ελευθερία των επίγειων και μόνο αρχών. Είναι απαράδεκτο το Σύνταγμα της Ελλάδας να αρχίζει με τη φράση : Εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος. Είναι ταυτόχρονα τελείως αντιφατικό, αφού λίγες γραμμές παρακάτω γράφει : Θεμέλιo τoυ πoλιτεύματoς είναι η λαϊκή κυριαρχία. Γράφει ! Δηλαδή, σε συνδυασμό με την πρώτη φράση, ψεύδεται ασύστολα. Συνταγματικά κατοχυρωμένη όλη η διπλοπροσωπία, η υποκρισία, του χριστιανικού κόσμου. Να με συμπαθάς Νίκο Γκάτσο, δεν γίνονται και τα δύο : Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός – και δραγουμάνος του ο λαός.
[9]. Υπάρχει επίσης συνέλευση πολιτών, της Ιθάκης, σε μια από τις πρώτες ραψωδίες της Οδύσσειας. Επιτρέψτε μου να αναφέρω από μνήμης για λόγους συντομίας.
[10]. Μου έγραψε φίλος στον οποίον ζήτησα να με πληροφορήσει για τα αντίστοιχα στοιχεία στην Ελλάδα : «Στον τελευταίο αγώνα της εθνικής, οι τηλεθεατές έφτασαν περίπου τα 3,5 εκ., ουσιαστικά δηλαδή το 1/3 των κατοίκων της χώρας. Όπως και να ’χει, δεν πρόκειται για καθολικό γεγονός. Αυτό που ήταν εμφανές αυτή τη φορά ήταν η δημόσια κριτική, που έφτασε στο χλευασμό των πανηγυρισμών και όσων ακούγονται συνήθως μετά τις επιτυχίες ελληνικών ομάδων. Όπως όλα αυτά για την ελληνική ψυχή, το ελληνικό πνεύμαdna, ο θεός είναι Έλληνας, κλπ. Ενώ πολλοί ήταν και αυτοί που επισήμαναν ότι η εθνική ομάδα ευνοήθηκε καταφανέστατα από τη διαιτησία στους δυο τελευταίους αγώνες.»
[11]. Γιατί είναι απαραίτητοι οι εθνικοί ύμνοι και να μην έχει η ομάδα κάθε χώρας ειδικό ποδοσφαιρικό ύμνο ;
RSS Feed
