Aris Kasis
Ένα ενδιαφέρον άρθρο από το Geopolitical Monitor με προγνωστικά για έναν μελλοντικό δυναμικό ρόλο της Ιαπωνίας.
(μεταφρασμένο και συμπληρωμένο με επεξηγηματικές υποσημειώσεις από μένα).
Ιαπωνία: Μια αυτοκρατορία που ξαναζωντάνεψε;
Η κατ᾿ εξοχήν χώρα, παραγωγός ημιαγωγών.
Για όποιον ενδιαφέρεται...
https://www.spiegel.de/panorama/atom-umfrage-41-prozent-der-deutschen-wollen-neubau-von-kernkraftwerken-a-a44d8513-89b3-4243-aeb5-609edf2be9f6
Στις περισσότερες εξειδικευμένες συζητήσεις για τη σύγχρονη πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, η Ιαπωνία συχνά παραβλέπεται. Αυτή η παραμέληση κατά την ανάλυση είναι κατανοητή ως αποτέλεσμα της διακριτικής, δευτερεύουσας και μετριοπαθούς θέσης που η Ιαπωνία ανέλαβε για δεκαετίες μετά τη συντριπτική ήττα της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, τα φαινόμενα μπορεί να απατούν. Στην πραγματικότητα, μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει ότι ο ρόλος που μπορεί δυνητικά να διαδραματίσει η Ιαπωνία στο εγγύς μέλλον δεν θα είναι ασήμαντος για τον συσχετισμό δυνάμεων στη λεκάνη του Ειρηνικού και ίσως ακόμη και πέραν αυτής. Ως εκ τούτου, σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική, οι ακόλουθες ενότητες εξετάζουν το γεωπολιτικό υπόβαθρο του ιαπωνικού κράτους, την ιστορική του πορεία και την τρέχουσα κατάστασή του, προκειμένου να διερευνήσουν, γιατί και πώς αυτό το έθνος της Ανατολικής Ασίας μπορεί να επιβεβαιώσει εκ νέου τη θέση του ως δύναμη μεγάλης βαρύτητας. Παρά την παρατεταμένη «χειμερία νάρκη» της και τα προβληματικά φαινόμενα, όπως η απότομη δημογραφική μείωση, φαίνεται ότι η Ιαπωνία δεν έχει φτάσει ακόμη στο λυκόφως της. Κάθε άλλο.
Κατανοώντας το υπόβαθρο της Ιαπωνίας ως μεγάλης δύναμης
Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Jared Diamond, η μοναδικότητα της Ιαπωνίας καθορίζεται από τη γεωγραφία της. Αν και το ιαπωνικό αρχιπέλαγος ανήκει στην Άπω Ανατολή, είναι ουσιαστικά διαχωρισμένο από την ασιατική ενδοχώρα (η Νότια Κορέα, ο πλησιέστερος γείτονάς της, βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη από 1.000 χιλιόμετρα). Αυτή η παράδοξη αίσθηση της ταυτόχρονης εγγύτητας και απόστασης είναι αισθητή σε διάφορα χαρακτηριστικά που έχουν διαμορφώσει ιστορικά τη χαρακτηριστική ασιατικότητα της ιαπωνικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου του εξαιρετικού προφίλ της ιαπωνικής γλώσσας. Επιπλέον, η Ιαπωνία βρίσκεται στην περιμετρική περιοχή της ευρασιατικής χερσαίας μάζας που αναφέρεται ως rimland (1) στη θεωρητική γεωπολιτική σκέψη του Nicholas Spykman. Ως εκ τούτου, η θέση αυτή σημαίνει ότι η εθνική ασφάλεια της Ιαπωνίας απειλείται συχνά από τον φυσικό επεκτατισμό ηπειρωτικών δυνάμεων όπως η Κίνα και η Ρωσία. Με άλλα λόγια, η θέση της Ιαπωνίας είναι κάπως ανάλογη με εκείνη της Βρετανίας στην Ευρώπη. Αυτή η θαλάσσια συνθήκη προσφέρει μια άμεση και δυναμική πύλη αλληλεπίδρασης με τον ευρύτερο κόσμο στους τομείς του εμπορίου, της διπλωματίας και των στρατιωτικών θεμάτων. Από την άλλη πλευρά, το έδαφος της Ιαπωνίας είναι πολύ δύσβατο, μια πραγματικότητα που συχνά επηρεάζει την ανάπτυξη κοινωνιών κλειστών κύκλων και ομοιογενών και συντηρητικών κοινωνιών που είναι επιφυλακτικές απέναντι στους ξένους.
Ως αποτέλεσμα της μοιραίας έκθεσής της στις ευημερούσες και ισχυρές ναυτικές δυτικές αυτοκρατορίες που είχαν φτάσει στην Ανατολή, την εποχή Μέιτζι (2), η Ιαπωνία αποφάσισε να μπει στο δρόμο της βιομηχανικής ανάπτυξης, του οικονομικού εκσυγχρονισμού και της τεχνολογικής προόδου. Η πορεία αυτή εμπνεύστηκε επίσης από τις ιδέες τόσο του κλασικού μερκαντιλισμού όσο και του οικονομικού εθνικισμού διανοητών όπως ο Φρίντριχ Λιστ, σύμφωνα με τις οποίες η παράλληλη επιδίωξη του πλούτου, της ισχύος και της ασφάλειας είναι συμπληρωματική. Ωστόσο, η Ιαπωνία δεν ασπάστηκε τον δυτικό φιλελευθερισμό. Η αυξανόμενη ευημερία της ιαπωνικής οικονομίας γέννησε μια ολιγοπωλιακή δομή, στην οποία οι Zaibatsu (3) - μεγάλες επιχειρηματικές φατρίες των οποίων τα νευραλγικά κέντρα διοικούνταν από δυναστικές οικογένειες, εμπλέκονταν σε πολλαπλές δραστηριότητες σε διάφορους οικονομικούς τομείς μέσω ενός σχηματισμού θυγατρικών και ενσωματώνονταν με τις δικές τους πηγές χρηματοδότησης και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες - ήταν οργανικά συνδεδεμένες με το κράτος. Τα κέρδη που αποκόμιζαν αυτοί οι όμιλοι εταιρειών ήταν καθοριστικά για την αύξηση της συνολικής ευημερίας της ιαπωνικής κοινωνίας και, με τη σειρά του, το κράτος ενίσχυε την ανάπτυξή τους μέσω συμβάσεων, πρόσβασης σε νέες καταναλωτικές αγορές για τα βιομηχανικά προϊόντα που παρήγαγαν - καθώς και για την προμήθεια πρώτων υλών - και την εφαρμογή μιας εξωτερικής πολιτικής που ευνοούσε τα εταιρικά τους συμφέροντα.Ομοίως, οι προηγμένες δυνατότητες αυτών των επιχειρήσεων ήταν επίσης χρήσιμες για την ενίσχυση του υλικού του ιαπωνικού στρατού.
Όπως ήταν φυσικό, η αλματώδης άνοδος της ιαπωνικής ισχύος αύξησε τις φιλοδοξίες της ιαπωνικής αυτοκρατορίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ιαπωνική κρατική τέχνη εγκατέλειψε την απομόνωση που είχε διαρκέσει επί αιώνες, προκειμένου να αναλάβει έναν όλο και πιο διεκδικητικό και επιθετικό ρόλο στη γεωπολιτική του Ειρηνικού. Οι ιαπωνικές δυνάμεις κατέκτησαν την Κορέα, την Ταϊβάν και τη Μαντζουρία. Επιπλέον, ενθαρρυμένο από τη νίκη του επί της Κίνας και αργότερα της Ρωσίας, το ιαπωνικό κράτος υιοθέτησε μια επεκτατική μεγάλη στρατηγική, σκοπός της οποίας ήταν η δημιουργία μιας «ευρύτερης σφαίρας συν-ευημερίας της Ανατολικής Ασίας» υπό την ηγεμονία του Τόκιο. Αυτό το αυτοκρατορικό σχέδιο προέβλεπε τον άμεσο έλεγχο μεγάλου μέρους της Νοτιοανατολικής Ασίας -συμπεριλαμβανομένων στρατηγικών κομβικών θέσεων όπως η Σιγκαπούρη, το Αρχιπέλαγος των Φιλιππίνων και τα Στενά της Μάλακα-, μεγάλου μέρους της ακτογραμμής της Κίνας και εδαφών που κατείχε η Σοβιετική Ένωση στην Άπω Ανατολή, αλλά πήγαινε ακόμη παραπέρα, διότι τα επόμενα βήματά του (αν οι δυνάμεις του Άξονα κατάφερναν να επιτύχουν τη νίκη) επιδίωκαν την υποταγή της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, του νότιου άκρου της ινδικής υπο-ηπείρου, ακόμη και της Αλάσκας και της αμερικανικής δυτικής ακτής είτε ως δορυφόρων είτε ως υποτελών. Αυτή η επιδίωξη για ζωτικό χώρο (Lebensraum) συνεπαγόταν την εκδίωξη των δυτικών δυνάμεων από την Ασία και την απόκτηση φυσικών πόρων (όπως πετρέλαιο, ορυκτά, καουτσούκ, εύφορο έδαφος κατάλληλο για την αύξηση της εμπορεύσιμης καλλιέργειας) που ήταν απαραίτητοι για να διατηρηθεί η θέση της Ιαπωνίας ως μεγάλης υπολογίσιμης δύναμης σε παγκόσμια κλίμακα λόγω των εφαρμογών τους στην παραγωγή μηχανημάτων, υλικοτεχνικής υποδομής, οχημάτων και όπλων. Η λεκάνη του Ειρηνικού, που κάποτε θεωρούνταν ισπανική λίμνη, θα γινόταν χώρος υπό αποκλειστική ιαπωνική επικυριαρχία. Σε αυτή τη νέα ασιατική τάξη, η αρμονία θα επικρατούσε υποτίθεται χάρη στην ύπαρξη κοινών παρονομαστών όσον αφορά τις πολιτισμικές συγγένειες. Αυτό το αναθεωρητικό σχέδιο απειλούσε να υπονομεύσει την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι Ηνωμένες Πολιτείες ως δύναμη βαρέων βαρών του Ειρηνικού βασισμένη στις ναυτικές στρατηγικές που διατύπωσε ο ναύαρχος Alfred Thayer Mahan (4) . Ως απάντηση στην εν λόγω πρόκληση, οι Αμερικανοί αποφάσισαν να αντεπιτεθούν και να εμπλακούν με τις ιαπωνικές δυνάμεις. Η επέμβαση αυτή, σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό της τοπικής αντίστασης που προέκυψε ως φυσική αντίδραση στις διάφορες φρικαλεότητες που διέπραξαν οι Ιάπωνες εισβολείς, σταμάτησε την ολοκλήρωση των μεγαλεπήβολων αυτοκρατορικών σχεδίων του Τόκιο. Μετά από μια σειρά μεγάλων μαχών, το άγριο κύμα του ιαπωνικού επεκτατισμού αποκρούστηκε αποφασιστικά και στη συνέχεια ανατράπηκε. Οι Ιάπωνες συνέχισαν να πολεμούν ακόμη και μετά την παράδοση της Γερμανίας, παρόλο που η θέση τους ήταν λίγο πολύ απελπιστική μέχρι τότε. Λίγο αφότου οι ΗΠΑ έριξαν πυρηνικά όπλα σε δύο ιαπωνικές πόλεις, το Τόκιο τελικά συνθηκολόγησε. Η Ουάσινγκτον κατέφυγε σε τέτοια όπλα μαζικής καταστροφής επειδή ήθελε να αποφύγει το κόστος μιας χερσαίας εισβολής, να αποτρέψει τη διχοτόμηση της Ιαπωνίας και να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στη Σοβιετική Ένωση, καθώς η διαμόρφωση μιας διπολικής ισορροπίας δυνάμεων ήταν ήδη στον ορίζοντα.
Η Ιαπωνία επανεφευρίσκει τον εαυτό της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου
Όταν η Ιαπωνία νικήθηκε, μια ισχυρή γεωπολιτική αντιπαράθεση είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται. Σε αυτόν τον ανερχόμενο στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών - της κορυφαίας θαλάσσιας δύναμης στον κόσμο - και της Σοβιετικής Ένωσης - της κορυφαίας τελλουρικής (χερσαίας) δύναμης στον κόσμο - για την παγκόσμια ηγεμονία, και οι δύο υπερδυνάμεις επεδίωκαν να αποκτήσουν ερείσματα σε κομβικές περιοχές. Ως θαλάσσια δύναμη από το λεγόμενο «εξωτερικό κρηπίδωμα», ο αμερικανικός Λεβιάθαν ακολούθησε μια πολιτική ανάσχεσης για να συγκρατήσει την εμβέλεια της σοβιετικής ισχύος στην Ευρώπη, μια επιτακτική ανάγκη που επιτεύχθηκε μέσω της ίδρυσης του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, από τη σκοπιά της Ουάσινγκτον, ένας «υγειονομικός κλοιός» ήταν επίσης απαραίτητος στην Άπω Ανατολή, ιδίως επειδή η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας επανατοποθετείτο ως ο κατώτερος εταίρος του Κρεμλίνου. Ομοίως, οι Αμερικανοί έπρεπε να αποτρέψουν την πιθανή επέκταση της σοβιετικής ναυτικής ισχύος μέσω του λιμανιού του Βλαδιβοστόκ. Οι συνθήκες αυτές παρείχαν ένα παράθυρο ευκαιρίας για το ιαπωνικό κράτος. Διαφορετικά, η μοίρα του θα ήταν σίγουρα αρκετά διαφορετική. Έτσι, στους Ιάπωνες προσφέρθηκε μια συμφωνία που δεν μπορούσαν να απορρίψουν. Σε αντάλλαγμα για την πρόσβαση στις αμερικανικές καταναλωτικές αγορές, τη διαθεσιμότητα πιστώσεων για την ανοικοδόμηση και την επαναδραστηριοποίηση του οικονομικού δυναμισμού, την απεριόριστη δυνατότητα συμμετοχής στο διεθνές εμπόριο και -πάνω απ' όλα- την προστασία των εγγυήσεων ασφαλείας της Ουάσιγκτον, το Τόκιο έπρεπε να αποδεχθεί τη στρατηγική, γεωπολιτική και στρατιωτική κηδεμονία των Αμερικανών ως κατώτερος εταίρος. Η απόφαση δεν ήθελε και πολλή σκέψη. Έτσι, κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους του Ψυχρού Πολέμου η Ιαπωνία λειτούργησε ως άγκυρα της αμερικανικής επιρροής και ως δυνητική αιχμή του δόρατος εναντίον τόσο της Σοβιετικής Ένωσης όσο και της Κίνας. Χωρίς την Ιαπωνία, η θέση των ΗΠΑ ως ασιατικής δύναμης θα είχε τεθεί σε κίνδυνο. Παρόλο που οι εντάσεις παρέμειναν παγωμένες στην Ευρώπη, το ξέσπασμα των στρατιωτικών εχθροπραξιών τόσο στην κορεατική χερσόνησο όσο και στην Ινδοκίνα κατέδειξε περίτρανα ότι η περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού αποτελούσε σημαντικό μέτωπο του Ψυχρού Πολέμου.
Αν και δεν ειπώθηκε ποτέ, ένας πρόσθετος σιωπηλός σκοπός της υποδεέστερης θέσης της Ιαπωνίας ως αμερικανικού προγεφυρώματος ήταν να αποτραπεί η αναζωπύρωση της ιαπωνικής στρατιωτικής επιθετικότητας. Δεδομένου ότι η άμυνά της είχε ουσιαστικά ανατεθεί στις ΗΠΑ -μια πραγματικότητα που ήταν επιζήμια από άποψη εθνικής κυριαρχίας- το Τόκιο δεν είχε άλλη επιλογή από το να περιορίσει τις φιλοδοξίες του και να επιδείξει αυτοσυγκράτηση, παρόλο που η Ιαπωνία ποτέ δεν αποποιήθηκε πλήρως τα προηγούμενα όνειρά της για αυτοκρατορική δόξα. Στο πλαίσιο αυτό, οι Ιάπωνες επαναπροσδιόρισαν τη φύση της εθνικής τους ισχύος. Ακολουθώντας μια πολιτική εμπνευσμένη από τις θεωρητικές αρχές του «εμπορικού ρεαλισμού» (ένα διανοητικό πρίσμα που αναδιαμορφώνει τις έννοιες της εθνικής ασφάλειας, της Realpolitik, της διπλωματίας και της μεγάλης στρατηγικής σύμφωνα με οικονομικά, βιομηχανικά, εμπορικά και χρηματοπιστωτικά κριτήρια), το Τόκιο έγινε μια απρόβλεπτη γεωοικονομική δύναμη μεγάλης βαρύτητας.
Έτσι, οι Ιάπωνες κατάφεραν να αναζωογονήσουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των βιομηχανικών τους επιχειρήσεων, να αυξήσουν την ισχύ τους στην αγορά σε παραγωγικούς τομείς, των οποίων οι εκροές συνεπάγονται υψηλό βαθμό προστιθέμενης αξίας, να συνάψουν κερδοφόρες εμπορικές συνεργασίες και να καλλιεργήσουν την ανάπτυξη συγκριτικών πλεονεκτημάτων στον τομέα των προηγμένων τεχνολογιών. Οι Keiretsu (5) - οικονομικά ολοκληρωμένες και έντονα διαπλεκόμενες επιχειρηματικές δομές που αποτελούν τους πνευματικούς διαδόχους των παλαιών zaibatsu - όπως η Mitsubishi, η Toyota, η Toshiba και η Nissan λειτούργησαν σαν γαλέρες που γέμιζαν τα ταμεία του ιαπωνικού κράτους. Η "Japan, Inc." δεν ενδιαφερόταν πλέον να εισβάλει σε ξένα έθνη, αλλά οι εταιρικοί φορείς της μπορούσαν να κατακτήσουν τις υπερπόντιες αγορές μέσω της επέκτασης, του εμπορίου και των επενδύσεων. Σε αυτόν τον τομέα, οι ιαπωνικές επιχειρήσεις είχαν την ευκαιρία να εμπλακούν και μάλιστα να ξεπεράσουν τις αντίστοιχες αμερικανικές και ευρωπαϊκές. Οι Ιάπωνες ήθελαν να ξεπεράσουν τη Δύση από άποψη οικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής. Συνοπτικά, αφού εγκατέλειψε το παραδοσιακό πολεμικό ήθος της, η Ιαπωνία είχε γίνει ένα έθνος πριγκιπικών εμπόρων, επαγγελματιών τεχνοκρατών, μηχανικών και μισθωτών.
Είναι ενδιαφέρον ότι, παρόλο που το ιαπωνικό γεν έγινε σημαντικό αποθεματικό νόμισμα, το Τόκιο υποστήριξε τη νομισματική ηγεμονία του δολαρίου. Χάρη στις εξαγωγές της, η Ιαπωνία συσσώρευσε τεράστια ποσά σε χαρτοφυλάκια που εκφράζονταν σε δολάρια. Η απόφαση αυτή είχε ως επί το πλείστον ως κίνητρο όχι μόνο οικονομικές εκτιμήσεις, αλλά και στρατηγικούς υπολογισμούς. Την περίοδο αυτή, όπως έχουν επισημάνει ο Robert Gilpin και άλλοι μελετητές της πολιτικής οικονομίας, ο ιαπωνικός αναπτυξιακός καπιταλισμός ήταν διαβόητος για τη διαχειριστική του αριστεία, τον πολλαπλασιασμό επιδέξιων τεχνοκρατών, την έμφαση στη συλλογική αρμονία της ιαπωνικής κοινωνίας, την ανάπτυξη με γνώμονα τις εξαγωγές, την προτίμηση σε καινοτόμα προγράμματα Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α), τη συνεργειακή σύμπραξη μεταξύ του ιδιωτικού τομέα και των κυβερνητικών υπηρεσιών, τη συνεργατική υλοποίηση βιομηχανικών πολιτικών, τα άτυπα δίκτυα αμοιβαίας εμπιστοσύνης στα ανώτερα κλιμάκια των συστημάτων εταιρικής διακυβέρνησης, την αποφασιστική χρήση της γνώσης της αγοράς ως στρατηγικού εργαλείου και την εξαιρετική ποιότητα των βιομηχανικών προϊόντων της. Εν ολίγοις, οι Ιάπωνες έγιναν εξοχοι επαγγελματίες της οικονομικής κυβερνητικής τέχνης.
Παρ' όλα αυτά, η ισορροπία δυνάμεων άλλαξε ως αποτέλεσμα της οικονομικής και τεχνολογικής στασιμότητας της Σοβιετικής Ένωσης, της αντιπαραγωγικής στρατιωτικής επέμβασης της Μόσχας στο Αφγανιστάν, του σαουδαραβικού-αμερικανικού συμφώνου για τη μείωση των τιμών του πετρελαίου, της αναταραχής που έβραζε στα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Ανατολική Ευρώπη, της επαναπροσέγγισης μεταξύ των ΗΠΑ και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και της αυξανόμενης διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου, Αμερικανοί που προβαίνουν σε γεωπολιτικές προγνώσεις ανέμεναν ότι οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία θα συγκρουστούν τελικά ξανά τις επόμενες δεκαετίες. Με τη σειρά τους, οι ιαπωνικές επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ άρχισαν να φλερτάρουν με την ιδέα της υιοθέτησης στενότερων δεσμών με την Ασία και του μετριασμού της υπερβολικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, μια πορεία δράσης που θα ήταν βολική για τη στρατηγική αξιοποίηση της περιφερειακής παρουσίας των ιαπωνικών επιχειρήσεων, τη δημιουργία αμοιβαία συμπληρωματικών οικονομικών συνεργασιών και την αξιοποίηση των ιαπωνικών πλεονεκτημάτων αιχμής σε μια προσπάθεια επίτευξης περιφερειακής ηγεσίας.
Τέλος, ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της εποχής είναι η ενεργή προσπάθεια ενίσχυσης της ιαπωνικής «ήπιας ισχύος». Η επιδίωξη αυτή ανταποκρίνεται στην ανάγκη να ελαχιστοποιηθεί η σκιά της μιλιταριστικής επιθετικότητας που εξακολουθεί να αμαυρώνει τη διεθνή φήμη της Ιαπωνίας, να αυξηθούν οι επιχειρηματικές ευκαιρίες για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις στις ξένες καταναλωτικές αγορές και να ενισχυθεί το διεθνές κύρος, η ελκυστικότητα και η επιρροή του ιαπωνικού κράτους. Ως εκ τούτου, η Ιαπωνία προβάλλει την πολιτισμική της επιρροή μέσω αντιπροσωπευτικών στοιχείων της παραδοσιακής κουζίνας και των ποτών της, των πολεμικών τεχνών, των ιαπωνικών κινούμενων σχεδίων anime, της κλασικής και σύγχρονης λογοτεχνίας, της ποίησης, των ταινιών, της μουσικής, των βιντεοπαιχνιδιών, των τελετουργικών αντικειμένων, των διακοσμητικών χειροτεχνημάτων, του μυστικισμού και των εμβληματικών χαρακτήρων της ιαπωνικής ιστορίας (σαμουράι 6, νίντζα 7, γκέισα 8). Ομοίως, η πολυπλοκότητα της ιαπωνικής τεχνολογίας, η γοητεία των ιαπωνικών ειδών πολυτελείας, καθώς και η επιχειρηματική δεινότητα και η παγκόσμια προβολή των ιαπωνικών επιχειρήσεων έχουν επίσης κάνει την Ιαπωνία να φαίνεται cool.
Ο Σαμουράι επιστρέφει;
Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, το στρατηγικό περιβάλλον της Ιαπωνίας έχει αλλάξει δραματικά. Η άνοδος της Κίνας ως μεγάλης δύναμης που τρέφει μακρόπνοες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές φιλοδοξίες, η ανάδειξη της Ινδίας σε περιφερειακή δύναμη σημαντικής βαρύτητας, ο ολοένα και πιο σύνθετος στρατηγικός ανταγωνισμός μεταξύ Πεκίνου και Ουάσινγκτον, οι προσπάθειες που καταβάλλει το Μεσαίο Βασίλειο για την αναβάθμιση των ναυτικών του δυνατοτήτων, η αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για την Ουκρανία και οι κατά διαστήματα πράξεις πυρηνικού εκφοβισμού της Βόρειας Κορέας, όλα αυτά αλλάζουν τα δεδομένα και συνεπάγονται τεκτονικές επιπτώσεις για το Τόκιο. Ομοίως, η προοπτική σύγκρουσης για την Ταϊβάν, μια πιθανή επανένωση της Κορέας και ενδεχόμενες γεωπολιτικές ανακατατάξεις στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού -μια περιοχή που εξελίσσεται σε παγκόσμιο κέντρο βάρους τόσο από την άποψη της υψηλής πολιτικής όσο και του οικονομικού δυναμισμού- θα ήταν επίσης προβληματικές. Μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι η Ιαπωνία είναι σταθερά αγκυροβολημένη στην τροχιά των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως στον τομέα της ασφάλειας. Η Ιαπωνία κατατάσσεται από τους Αμερικανούς ως σημαντικός μη ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος και η χώρα της Ανατολικής Ασίας φιλοξενεί σημαντική αμερικανική στρατιωτική παρουσία, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών βάσεων, ναυτικών εγκαταστάσεων και οπλοστασίων. Το Τόκιο έχει προνομιακή πρόσβαση στην αγορά εξελιγμένων όπλων αμερικανικής κατασκευής, συμπεριλαμβανομένων των μαχητικών αεροσκαφών όπως των F-35. Επιπλέον, υπάρχουν δεσμοί συνεργασίας μεταξύ της Ιαπωνίας και των Five Eyes, μιας ολοκληρωμένης συμμαχίας ανταλλαγής πληροφοριών με επικεφαλής τις ΗΠΑ, στην οποία συμμετέχουν επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ιαπωνία έχει επίσης προσχωρήσει στη λεγόμενη "Quad" 9 (μια συμμαχία, στην οποία συμμετέχουν επίσης οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και 6 Οι Σαμουράι ήταν μια τάξη πολεμιστών, που κυριάρχησε στην Ιαπωνία από τα μέσα του 12ου αιώνα και για περισσότερα από 600 χρόνια. Η θέση τους στο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο της ιαπωνικής φεουδαρχίας υπήρξε σημαντική, καθώς λειτούργησαν αρκετές φορές ως ρυθμιστές της ροής των ιστορικών γεγονότων. Απέκτησαν παγκόσμια φήμη για τις ικανότητές τους στο χειρισμό των όπλων, ιδιαίτερα στο ξίφος (κατάνα), και για τα κατορθώματά τους, έγιναν θρύλοι της ενδοχώρας (Wikipedia). 7 Ένας νίντζα ή σινόμπι είναι ένας ειδικά εκπαιδευμένος μαχητής. Οι ρίζες του βρίσκονται στην προβιομηχανική Ιαπωνία. Οι νίντζα χρησιμοποιήθηκαν ως ανιχνευτές, κατάσκοποι, σαμποτέρ, εμπρηστές ή δολοφόνοι. Οι γυναίκες νίντζα ονομάζονται kunoichi. Οι νίντζα, όπως και οι σαμουράι, είναι από τις πιο γνωστές μορφές της αρχαίας Ιαπωνίας, αν και πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της πραγματικής ιστορίας και της μεταγενέστερης επανερμηνείας και διαστρέβλωσης του όρου (Wikipedia). 8 Γκέισα ονομάζεται στην Ιαπωνία η μορφωμένη γυναίκα, η οποία έχει παρακολουθήσει ειδικές σπουδές, φοράει τα κιμονό με εντυπωσιακά χρώματα και σχέδια και χτενίζεται με το χαρακτηριστικό χτένισμα, γνωρίζει καλά την πατροπαράδοτη «τελετουργία του τσαγιού» και χορεύει τους παραδοσιακούς χορούς της Ιαπωνίας ή παίζει το μουσικό όργανο σαμισέν. Οι γκέισες δεν είναι ιερόδουλες, παρά τη λανθασμένη αντίληψη από διαφορετικές κουλτούρες, κυρίως στο δυτικό κόσμο (Wikipedia). 9 Ο τετραμερής διάλογος για την ασφάλεια (Quad για συντομία) είναι μια συμμαχία των ΗΠΑ, της Αυστραλίας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας με προσανατολισμό στην ασφάλεια και τη στρατιωτική πολιτική, η οποία έχει μέχρι στιγμής μάλλον ανεπίσημο χαρακτήρα και αποσκοπεί στη διασφάλιση ενός «ελεύθερου και ανοικτού Ινδο-Ειρηνικού». Αρχικά, ο διάλογος των τεσσάρων κρατών ξεκίνησε από τον πρώην πρωθυπουργό της Ιαπωνίας Σίνζο Άμπε κατά την πρώτη του θητεία το 2007 και προωθήθηκε και πάλι μετά την επιστροφή του στο αξίωμα του πρωθυπουργού από το 2013. Σύμφωνα με αναφορές των μέσων ενημέρωσης, η ηγεσία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας ανησυχεί για το ενδεχόμενο η Ομάδα των τεσσάρων να οδηγήσει σε μια περιφερειακή συμμαχία τύπου ΝΑΤΟ για την εξισορρόπηση της Κίνας. Η κρατική κινεζική εφημερίδα Global Times αποκάλεσε την ομάδα Quad «άτυπη ομάδα ασφαλείας κατά της Κίνας» και ανέφερε στα τέλη Μαρτίου 2021, επικαλούμενη έναν Κινέζο εμπειρογνώμονα, ότι θα μπορούσαν να αναμένονται κινεζικές κυρώσεις κατά της ομάδας Quad. η Ινδία και η οποία σκοπεύει να λειτουργήσει ως ένα ασιατικό ισοδύναμο του ΝΑΤΟ), σκοπός της οποίας είναι να περιορίσει την επιρροή της Κίνας, μια κατανοητή κίνηση, αν αναλογιστεί κανείς ότι το Τόκιο δεν έχει αυτό που χρειάζεται, για να αντιμετωπίσει μόνο του την πρόκληση ενός όλο και πιο ισχυρού και διεκδικητικού Μεσαίου Βασιλείου. Επιπλέον, η Ιαπωνία ανήκει στην G7, μια ομάδα που ελέγχεται από τις ατλαντικές δυνάμεις, και οι ιαπωνικές ελίτ έχουν συνεταιριστεί μέσω της συμμετοχής τους σε μυστικά δίκτυα διαμεσολαβητών ισχύος, στρατηγικών στοχαστών και επιχειρηματικών μεγιστάνων, όπως η Trilateral Commission 10 (Τριμερής Επιτροπή). Από την άλλη πλευρά, η Ιαπωνία φαίνεται ότι ετοιμάζεται να αμφισβητήσει την πρωτοβουλία Belt and Road, ένα κινεζικό σχέδιο που ξεκίνησε για τη δημιουργία ενός άξονα γεωοικονομικής διασύνδεσης που θα καλύπτει μεγάλο μέρος της ευρασιατικής χερσαίας ζώνης μέσω διακρατικών δικτύων υποδομών. Το Τόκιο προφανώς επιδιώκει να φροντίσει γι' αυτό μέσω της ανάπτυξης εναλλακτικών πολυμερών πλαισίων και διεπαφών -που θα αφορούν υλικοτεχνικούς διαδρόμους, ενέργεια, ψηφιακές τηλεπικοινωνιακές πλατφόρμες, εμπόριο, κανόνες και ροή επενδύσεων- με την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες ως αγωγό για την παράκαμψη και την αντιστάθμιση των σχεδίων που σχεδιάζει το Πεκίνο. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν ανεπαίσθητα σημάδια που υποδηλώνουν ότι ο φιλοδυτικός στρατηγικός προσανατολισμός της Ιαπωνίας δεν πρέπει να θεωρείται μονίμως δεδομένος. Το να συνταχθεί με τον αμερικανικό στρατό εναντίον της Κίνας σε μια άμεση σύγκρουση θα έφερνε επικίνδυνα ρίσκα (π.χ. βαριά αντίποινα) για το Τόκιο και η πολιτική και υλική ετοιμότητά του να αντιμετωπίσει μια τέτοια έκβαση είναι ασαφής. Το να βασίζεται στην προστασία της αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας για αμυντικούς σκοπούς είναι ένα πράγμα, αλλά η σύμπραξη σε μια εκστρατεία πολεμικής αποστολής είναι εντελώς διαφορετικό θέμα. Εναλλακτικά, η παρακμή της αμερικανικής ηγεμονίας ή η απροθυμία εμπλοκής λόγω της επιρροής ενός απομονωτικού πολιτικού κλίματος στην Ουάσιγκτον θα ανάγκαζε φυσικά την Ιαπωνία να επανεκτιμήσει τη θέση της προκειμένου να ενισχύσει την ανεξαρτησία της και να επιδιώξει μια ευνοϊκή ισορροπία δυνάμεων. Ένα άλλο παράδοξο είναι ότι, παρόλο που η Ιαπωνία προσχώρησε ενεργά στη δυτική εκστρατεία οικονομικού πολέμου κατά της Ρωσίας μέσω της επιβολής κυρώσεων, η χώρα της Ανατολικής Ασίας εξακολουθεί να είναι εισαγωγέας ρωσικών ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του άνθρακα. Είναι ενδεικτικό ότι η ιαπωνική ιδιωτική εταιρεία JERA11 -η μεγαλύτερη παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας- ανανέωσε πρόσφατα τις συμβάσεις για τη μακροπρόθεσμη παράδοση ρωσικής ενέργειας από το εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου που βρίσκεται στη Σαχαλίνη-2, παρά την ατμόσφαιρα Τον Μάιο του 2022, τα τέσσερα κράτη ανακοίνωσαν μια κοινή πρωτοβουλία για ταχύτερη, πιο εκτεταμένη και ακριβέστερη θαλάσσια επιτήρηση. Τα δεδομένα παρακολούθησης πρόκειται επίσης να διατεθούν σε κράτη-εταίρους στη Νοτιοανατολική Ασία, τον Ινδικό Ωκεανό και τα νησιά του Ειρηνικού. 10 Η Τριμερής Επιτροπή (Trilateral Commission) είναι μια ιδιωτική, συμβουλευτική δεξαμενή σκέψης που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1973 με πρωτοβουλία του Zbigniew Brzeziński και του David Rockefeller. Η Επιτροπή είναι μια ένωση περίπου 400 μελών με μεγάλη επιρροή από τα τρία μεγάλα διεθνή οικονομικά μπλοκ της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας-Ειρηνικού, καθώς και μερικών εκλεκτών εκπροσώπων εκτός αυτών των περιοχών. Με τον τρόπο αυτό, η Τριμερής Επιτροπή συνδέει τους έμπειρους φορείς χάραξης πολιτικής με τον ιδιωτικό τομέα. Στόχος είναι η βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των τριών περιφερειών. Χρηματοδοτείται από κεφάλαια που προέρχονται από ιδρύματα, εταιρείες και ιδιωτικές δωρεές. Από τον Απρίλιο του 2012, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομάδας είναι ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ Jean-Claude Trichet, ο οποίος είναι επίσης επίτιμος πρόεδρος της Ομάδας των Τριάντα, που επίσης ιδρύθηκε από τον David Rockefeller. Ο προκάτοχος του Τρισέ ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν ο Mario Monti μέχρι το διορισμό του ως πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο οποίος με τη σειρά του ανέλαβε από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Peter Sutherland. 11 Η JERA είναι κοινοπραξία 50-50 μεταξύ της TEPCO Fuel & Power, θυγατρικής της Tokyo Electric Power Company, και της Chubu Electric Power, η οποία ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2015. Η εταιρεία ανέλαβε την ιδιοκτησία και τη λειτουργία όλων των θερμικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας των Tokyo Electric και Chubu Electric, με αποτέλεσμα να έχει συνολική παραγωγή περίπου 67 εκατομμυρίων kW (συμπεριλαμβανομένης της υπό κατασκευή ισχύος), γεγονός που την καθιστά τη μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ιαπωνίας. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια πωλείται χονδρικώς σε εταιρείες λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, όπως η TEPCO Energy Partner και η Chubu Electric Power, και δεν παρέχεται απευθείας στους καταναλωτές (Wikipedia). αμοιβαίας εχθρότητας μεταξύ του Κρεμλίνου και της Δύσης και τις επιπτώσεις που απορρέουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το πώς θα αντιμετωπιστεί αυτή η αμφιθυμία προς τη Μόσχα στο ορατό μέλλον είναι άγνωστο. Ορισμένες ενδιαφέρουσες προβλέψεις που προμηνύουν μια ιαπωνική στρατηγική αναπροσαρμογή έχουν διατυπωθεί από γεωπολιτικούς στοχαστές. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Karl Haushofer 12 πίστευε ότι, μακροπρόθεσμα, το ιαπωνικό κράτος θα ενταχθεί τελικά στο μπλοκ των παν-ευρασιατικών δυνάμεων έναντι των ατλαντικών ομολόγων τους, προσθέτοντας ως ενδεικτικό προηγούμενο ότι, ως αυτοκρατορικά κράτη, τόσο η Κίνα όσο και η Ιαπωνία συνυπήρχαν συμβιωτικά επί αιώνες, μια πραγματικότητα που θα μπορούσε να είναι εφικτή και πάλι σε έναν πολυπολικό κόσμο. Είναι περιττό να πούμε ότι αυτό θα απαιτούσε την υπέρβαση των ιστορικών εχθροτήτων και των αδιευκρίνιστων εδαφικών διαφορών, καθώς και την κοινή βούληση να προωθηθούν οι δεσμοί συνεργασίας ως τρόπος προώθησης κάποιου είδους προσαρμογής, πιθανότατα μέσω μιας γεωοικονομικής διευθέτησης. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ινδός στοχαστής Parag Khanna 13 θεωρεί ότι η Ιαπωνία θα προσελκύεται σταδιακά από την οικονομική, πολιτισμική και ταυτοτική βαρυτική έλξη μιας αναδυόμενης - και πλουραλιστικής - ασιατικής παγκόσμιας τάξης ως ένας από τους πυλώνες της και όχι ως απλός δορυφόρος. Με τη σειρά του, βασιζόμενος στην παραδοχή ότι η ισχύς του Μεσαίου Βασιλείου θα μειωθεί μάλλον παρά θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία, ο Αμερικανός αναλυτής George Friedman 14 προχωρά ακόμη πιο μακριά. Υποστηρίζει ότι τα εθνικά συμφέροντα της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ θα συγκρουστούν τόσο στη λεκάνη του Ειρηνικού όσο και στο διάστημα τις επόμενες δεκαετίες, μια σύγκρουση που θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει σε έναν πραγματικό δυναμικό πόλεμο. Αν και οι προβλέψεις αυτές είναι ετερογενείς, όλες συμφωνούν ότι η πορεία της ιστορίας θα πείσει την Ιαπωνία να γίνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βασικός πρωταγωνιστής σε ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει. Ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι η εθνική ισχύς της Ιαπωνίας δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς. Αυτό μπορεί να αλλάξει αν το ιαπωνικό κράτος αποφασίσει ότι ήρθε η ώρα να αναλάβει έναν πιο διεκδικητικό και ανεξάρτητο ρόλο. Εξάλλου, η Ιαπωνία έχει το τρίτο μεγαλύτερο ΑΕΠ στον κόσμο (σύμφωνα με τον Άτλαντα Οικονομικής Πολυπλοκότητας του Χάρβαρντ, η Ιαπωνία είναι η πιο εξελιγμένη οικονομία σε ολόκληρο τον κόσμο), το στρατιωτικό-βιομηχανικό της σύμπλεγμα κατασκευάζει όπλα τελευταίας τεχνολογίας (η συνεχιζόμενη ανάπτυξη του Mitsubishi F-X ως μαχητικού stealth 15 έκτης γενιάς είναι μια εντυπωσιακή υπενθύμιση αυτού), διαθέτει ένα ναυτικό γαλάζιων υδάτων με δυνατότητες περιφερειακής προβολής ισχύος και - χάρη σε μια δεξαμενή τρομερών επιστημονικών στελεχών - είναι σε καλή θέση να αξιοποιήσει τα στρατηγικά, στρατιωτικά και εμπορικά οφέλη της «τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης». Ομοίως, η 12 Ο Karl Ernst Haushofer (* 27 Αυγούστου 1869 στο Μόναχο, † 10 Μαρτίου 1946 στο Hartschimmel-Hof κοντά στο Pähl am Ammersee) ήταν Γερμανός αξιωματικός, γεωγράφος και γνωστός εκπρόσωπος της γεωπολιτικής (Wikipedia). 13 Ο Parag Khanna (* 27 Ιουλίου 1977 στο Kanpur) είναι Ινδοαμερικανός πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και δημοσιογράφος. Είναι ο ιδρυτής και διευθύνων εταίρος της FutureMap, μιας εταιρείας συμβούλων στρατηγικής που βασίζεται σε δεδομένα και σενάρια (Wikipedia). 14 Ο George Friedman (* 1 Φεβρουαρίου 1949 στη Βουδαπέστη) είναι Αμερικανός ειδικός σε θέματα γεωστρατηγικής και ασφάλειας, πολιτικός επιστήμονας και δημοσιογράφος. Ίδρυσε το ιδιωτικό ινστιτούτο συμβούλων Stratfor το 1996 και παραιτήθηκε από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου τον Μάιο του 2015. Το 2015 ίδρυσε την εταιρεία Geopolitical Futures (Wikipedia). 15 Ο όρος τεχνολογία stealth καλύπτει όλες τις τεχνικές που καθιστούν δύσκολο τον εντοπισμό ενός αεροσκάφους, πλωτού ή χερσαίου οχήματος. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μείωση των εκπομπών που εκπέμπονται ή ανακλώνται από το προς εντοπισμό αντικείμενο. Στην περίπτωση των αεροσκαφών και των οχημάτων επιφανείας, όπως τα πλοία, ο όρος αναφέρεται κυρίως στις τεχνικές εκείνες που αποσκοπούν στο να δυσχεράνουν τον εντοπισμό με ραντάρ, χωρίς το ίδιο το αντικείμενο προς εντοπισμό να πρέπει να εκπέμπει ενεργά σήματα παρεμβολής. Οι τεχνικές stealth χρησιμοποιούνται κυρίως στον στρατιωτικό τομέα. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνται για αεροσκάφη όπως αεροσκάφη stealth και ελικόπτερα stealth, καθώς και για οχήματα επιφανείας όπως πλοία stealth και υποβρύχια οχήματα όπως υποβρύχια. Οι όροι stealth και stealth technology έχουν επίσης επικρατήσει για τις τεχνικές stealth. Εκτός από τα μέτρα που λαμβάνονται στο ίδιο το αντικείμενο, ο σχεδιασμός της αποστολής έχει επίσης μεγάλη σημασία για την εκμετάλλευση των συχνά εξαρτώμενων από την κατεύθυνση ιδιοτήτων καμουφλάζ (Wikipedia). Ιαπωνία διαθέτει την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη που θα χρειαζόταν για να αναπτύξει το δικό της πρόγραμμα πυρηνικών όπλων. Σε έναν αβέβαιο κόσμο, στον οποίο η πολύπλοκη αλληλεξάρτηση χρησιμεύει ως όπλο, η χρηματοπιστωτική αστάθεια και η εμφάνιση συστημικών οικονομικών διαταραχών έχουν γίνει καθημερινότητα, η αυτόνομη διατήρηση της αξιόπιστης πρόσβασης στις διεθνείς καταναλωτικές αγορές και η προμήθεια φυσικών πόρων αποτελούν ζωτική προτεραιότητα για την εθνική ασφάλεια της Ιαπωνίας. Η ικανοποίησή της δεν μπορεί να τεθεί αποκλειστικά στα χέρια ξένων. Πέρα από τη ρητορική των λουλουδιών, η Ιαπωνία δεν συμμερίζεται πραγματικά τις αφηρημένες αρχές που συνδέονται με το λεγόμενο δυτικό μοντέλο φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης ή την κοσμοπολίτικη κοσμοθεωρία των λεγόμενων «ανοικτών κοινωνιών». Αντιθέτως, το γεγονός ότι το Τόκιο ήταν αρκετά έξυπνο και ρεαλιστικό ώστε να εκμεταλλευτεί εργαλειακά τα συγκεκριμένα οφέλη που παρέχει η "Pax Americana" - όπως η πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ και η διαθεσιμότητα ανοικτών πλωτών οδών στον Ινδο-Ειρηνικό - προβάλλει αυτή την ψευδαίσθηση. Στην πραγματικότητα, ορισμένες παρατάξεις εντός της ιαπωνικής πολιτικής τάξης είναι σταθερά πεπεισμένες ότι η αναβίωση της ιαπωνικής αυτοκρατορικής παράδοσης είναι η σοφότερη πορεία δράσης, ώστε η χώρα αυτή να μπορεί να διαδραματίσει έναν διεκδικητικό ρόλο στο διεθνές σύστημα. Ο αείμνηστος Σίνζο Άμπε 16 ήταν ένας πολιτικός εκπρόσωπος αυτής της άποψης. Η γερακίσια ιδεολογία που ενθάρρυνε την Ιαπωνία να βαδίσει στο δρόμο του πολέμου τον 20ό αιώνα δεν εξαφανίστηκε ποτέ. Ο σκληροπυρηνικός ιαπωνικός εθνικισμός παρέμεινε απλώς αδρανής, περιμένοντας να αφυπνιστεί εκ νέου. Οι σημερινές συνθήκες προσφέρουν ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επιδίωξη μιας τέτοιας ατζέντας. Ένας ενδεικτικός δείκτης που πιθανότατα δείχνει προς την εν λόγω κατεύθυνση είναι η επανενεργοποίηση του ιαπωνικού στρατού, ο πολλαπλασιασμός της στρατιωτικής συνεργασίας με στρατηγικούς εταίρους και η αύξηση των αμυντικών δαπανών. Καταληκτικές παρατηρήσεις Η Ιαπωνία μπόρεσε να υιοθετήσει μια άνετη πολιτική καλοπροαίρετης αμέλειας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και να επικεντρωθεί στις επιχειρήσεις. Ωστόσο, οι συνθήκες που ευνοούσαν τη διατήρηση του status quo στον Ινδο-Ειρηνικό -που υποστηριζόταν από την ισχυρή παρουσία των Αμερικανών στην εν λόγω περιοχή- οδηγούνται σε μαρασμό. Η περιφερειακή σταθερότητα και ο επαναπροσδιορισμός της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος διακυβεύονται τώρα. Επιπλέον, η υλοποίηση φιλόδοξων αναθεωρητικών σχεδίων βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σε αρκετές γωνιές του κόσμου. Ως εκ τούτου, οι Ιάπωνες δεν μπορούν πλέον να βασίζονται στην αδράνεια σε ένα όλο και πιο αβέβαιο, επικίνδυνο, εχθρικό και συγκρουσιακό διεθνές σύστημα, στο οποίο πολλαπλασιάζονται διάφορες εκφράσεις συγκρούσεων σε πολλαπλούς τομείς. Αυτές οι δαρβινικές συνθήκες, η ώθηση των απρόσωπων γεωπολιτικών δυνάμεων, η θρυλική δύναμη του ιαπωνικού εθνικού χαρακτήρα και η επιτακτική ανάγκη να καθορίσει η ίδια τη μοίρα της αφυπνίζουν εκ νέου μια μεγάλη δύναμη που παρακολουθούσε τη συμπεριφορά των παγκόσμιων πραγμάτων από το περιθώριο. Τώρα που η ιστορία ξεπαγώνει, η επιστροφή της Ιαπωνίας στην αρένα της υψηλής πολιτικής ως μείζονος ενδιαφερόμενου με αυτοπεποίθηση είναι θέμα χρόνου, αλλά το πώς θα εξελιχθούν τελικά οι επιδόσεις της σε μια τόσο αδίστακτη σκακιέρα είναι ακόμη άγνωστο. 16 Ο Σίνζο Άμπε (Τόκιο, 21 Σεπτεμβρίου 1954 - Νάρα, 8 Ιουλίου 2022) υπήρξε Ιάπωνας πολιτικός, πρόεδρος του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος και δύο φορές πρωθυπουργός της Ιαπωνίας από τις 26 Δεκεμβρίου 2012 ως τον Σεπτέμβριο του 2020 και νωρίτερα από το 2006 μέχρι το 2007. Δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 2022. Έχει θεωρηθεί ως ένας μεταρρυ
1 Ο N.J. Spykman μπορεί να θεωρηθεί μαθητής και κριτικός των ειδικών γεωστρατηγικής Alfred Thayer Mahan και Halford Mackinder. Οι βασικές παραδοχές του είναι παρόμοιες με αυτές του Mackinder: η ενότητα της παγκόσμιας πολιτικής και η ενότητα των ωκεανών του κόσμου. Επέκτεινε την έννοια αυτή στην ενότητα της ατμόσφαιρας. Η συνεκτίμηση της παγκόσμιας προοπτικής δείχνει ότι η εξωτερική πολιτική μιας μεμονωμένης χώρας δεν επηρεάζει μόνο τους άμεσους γείτονές της, αλλά τον προσανατολισμό όλων των χωρών σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Ο Spykman υιοθετεί τη διαίρεση των παγκόσμιων περιοχών του Mackinder, με μετονομασία:
Heartland,
Rimland [παρόμοιο με το inner or marginal crescent (εσωτερικό ή περιθωριακό κρηπίδωμα) του Mackinder]- και
τα παράκτια νησιά και τις ηπείρους [outer or insular crescent (εξωτερικό ή νησιωτικό κρηπίδωμα) του Mackinder]
2 Η περίοδος Μεϊτζί είναι μια περίοδος της ιαπωνικής ιστορίας που διήρκεσε από τις 23 Οκτωβρίου 1868 έως τις 30 Ιουλίου 1912. Αυτή η εποχή αντιπροσωπεύει το πρώτο μισό της Αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας, περίοδο κατά την οποία η Ιαπωνία μετατράπηκε από μια απομονωμένη φεουδαρχική κοινωνία, που κινδύνευε από την αποικιοκρατία των ευρωπαϊκών δυνάμεων, στο νέο υπόδειγμα ενός σύγχρονου, βιομηχανικού έθνους-κράτους και σε μία αναδυόμενη μεγάλη δύναμη, με επιρροές από την επιστήμη, την τεχνολογία, τη φιλοσοφία, την πολιτική, το δίκαιο, και την τέχνη της Δύσης. Ως αποτέλεσμα αυτής της μαζικής υιοθέτησης ριζικά διαφορετικών ιδεών, οι αλλαγές στην Ιαπωνία ήταν βαθιές και επηρέασαν την κοινωνική δομή, την εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τον στρατό και τις εξωτερικές της σχέσεις. Η περίοδος συνέπεσε με τη βασιλεία του αυτοκράτορα Μεϊτζί και την διαδέχθηκε η εποχή Ταϊσό, μετά την ανάρρηση του αυτοκράτορα Ταϊσό (Wikipedia). 3 zaibatsu: «οικογενειακή εταιρεία συμμετοχών» είναι ένας ιαπωνικός όμιλος εταιρειών που δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό, ένας ειδικός τύπος οικογενειακής επιχείρησης (Wikipedia).
3 zaibatsu: «οικογενειακή εταιρεία συμμετοχών» είναι ένας ιαπωνικός όμιλος εταιρειών που δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό, ένας ειδικός τύπος οικογενειακής επιχείρησης
4 Ο Alfred Thayer Mahan (* 27 Σεπτεμβρίου 1840 στο West Point της Νέας Υόρκης - † 1 Δεκεμβρίου 1914 στην Ουάσινγκτον) ήταν αντιναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, ναυτικός συγγραφέας και στρατηγός. Το πιο γνωστό του έργο είναι το The Influence of Sea Power upon History, το οποίο του χάρισε ευρεία αναγνώριση στην αγγλόφωνη ναυτική ιστορία ως "ο Κλάουζεβιτς της θάλασσας". Τα ναυτιλιακά ιστορικά συγγράμματα του Mahan άσκησαν σημαντική επιρροή τόσο στο στρατιωτικό του περιβάλλον όσο και στο ευρύτερο κοινό των ΗΠΑ. Τόσο οι γεωστρατηγικές του παρατηρήσεις όσο και η επαναδιατύπωση των Ηνωμένων Πολιτειών ως ναυτικού έθνους συνεχίζουν να έχουν αντίκτυπο μέχρι σήμερα. Προς το τέλος του 20ού αιώνα, οι ναυτικές δυνάμεις της Ινδίας και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στην Κίνα άρχισαν επίσης να βασίζονται εννοιολογικά στον
5 Οι Keiretsu αναφέρονται σε ιαπωνικές ενώσεις εταιρειών, που ονομάζονται επίσης «οικονομικές σύνθετες ομάδες». Οι εταιρείες είναι νομικά ανεξάρτητες, αλλά εξαρτώνται οικονομικά η μία από την άλλη (Wikipedia).
Ένα ενδιαφέρον άρθρο από το Geopolitical Monitor με προγνωστικά για έναν μελλοντικό δυναμικό ρόλο της Ιαπωνίας.
(μεταφρασμένο και συμπληρωμένο με επεξηγηματικές υποσημειώσεις από μένα).
Ιαπωνία: Μια αυτοκρατορία που ξαναζωντάνεψε;
Η κατ᾿ εξοχήν χώρα, παραγωγός ημιαγωγών.
Για όποιον ενδιαφέρεται...
https://www.spiegel.de/panorama/atom-umfrage-41-prozent-der-deutschen-wollen-neubau-von-kernkraftwerken-a-a44d8513-89b3-4243-aeb5-609edf2be9f6
Στις περισσότερες εξειδικευμένες συζητήσεις για τη σύγχρονη πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, η Ιαπωνία συχνά παραβλέπεται. Αυτή η παραμέληση κατά την ανάλυση είναι κατανοητή ως αποτέλεσμα της διακριτικής, δευτερεύουσας και μετριοπαθούς θέσης που η Ιαπωνία ανέλαβε για δεκαετίες μετά τη συντριπτική ήττα της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, τα φαινόμενα μπορεί να απατούν. Στην πραγματικότητα, μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει ότι ο ρόλος που μπορεί δυνητικά να διαδραματίσει η Ιαπωνία στο εγγύς μέλλον δεν θα είναι ασήμαντος για τον συσχετισμό δυνάμεων στη λεκάνη του Ειρηνικού και ίσως ακόμη και πέραν αυτής. Ως εκ τούτου, σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική, οι ακόλουθες ενότητες εξετάζουν το γεωπολιτικό υπόβαθρο του ιαπωνικού κράτους, την ιστορική του πορεία και την τρέχουσα κατάστασή του, προκειμένου να διερευνήσουν, γιατί και πώς αυτό το έθνος της Ανατολικής Ασίας μπορεί να επιβεβαιώσει εκ νέου τη θέση του ως δύναμη μεγάλης βαρύτητας. Παρά την παρατεταμένη «χειμερία νάρκη» της και τα προβληματικά φαινόμενα, όπως η απότομη δημογραφική μείωση, φαίνεται ότι η Ιαπωνία δεν έχει φτάσει ακόμη στο λυκόφως της. Κάθε άλλο.
Κατανοώντας το υπόβαθρο της Ιαπωνίας ως μεγάλης δύναμης
Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Jared Diamond, η μοναδικότητα της Ιαπωνίας καθορίζεται από τη γεωγραφία της. Αν και το ιαπωνικό αρχιπέλαγος ανήκει στην Άπω Ανατολή, είναι ουσιαστικά διαχωρισμένο από την ασιατική ενδοχώρα (η Νότια Κορέα, ο πλησιέστερος γείτονάς της, βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη από 1.000 χιλιόμετρα). Αυτή η παράδοξη αίσθηση της ταυτόχρονης εγγύτητας και απόστασης είναι αισθητή σε διάφορα χαρακτηριστικά που έχουν διαμορφώσει ιστορικά τη χαρακτηριστική ασιατικότητα της ιαπωνικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου του εξαιρετικού προφίλ της ιαπωνικής γλώσσας. Επιπλέον, η Ιαπωνία βρίσκεται στην περιμετρική περιοχή της ευρασιατικής χερσαίας μάζας που αναφέρεται ως rimland (1) στη θεωρητική γεωπολιτική σκέψη του Nicholas Spykman. Ως εκ τούτου, η θέση αυτή σημαίνει ότι η εθνική ασφάλεια της Ιαπωνίας απειλείται συχνά από τον φυσικό επεκτατισμό ηπειρωτικών δυνάμεων όπως η Κίνα και η Ρωσία. Με άλλα λόγια, η θέση της Ιαπωνίας είναι κάπως ανάλογη με εκείνη της Βρετανίας στην Ευρώπη. Αυτή η θαλάσσια συνθήκη προσφέρει μια άμεση και δυναμική πύλη αλληλεπίδρασης με τον ευρύτερο κόσμο στους τομείς του εμπορίου, της διπλωματίας και των στρατιωτικών θεμάτων. Από την άλλη πλευρά, το έδαφος της Ιαπωνίας είναι πολύ δύσβατο, μια πραγματικότητα που συχνά επηρεάζει την ανάπτυξη κοινωνιών κλειστών κύκλων και ομοιογενών και συντηρητικών κοινωνιών που είναι επιφυλακτικές απέναντι στους ξένους.
Ως αποτέλεσμα της μοιραίας έκθεσής της στις ευημερούσες και ισχυρές ναυτικές δυτικές αυτοκρατορίες που είχαν φτάσει στην Ανατολή, την εποχή Μέιτζι (2), η Ιαπωνία αποφάσισε να μπει στο δρόμο της βιομηχανικής ανάπτυξης, του οικονομικού εκσυγχρονισμού και της τεχνολογικής προόδου. Η πορεία αυτή εμπνεύστηκε επίσης από τις ιδέες τόσο του κλασικού μερκαντιλισμού όσο και του οικονομικού εθνικισμού διανοητών όπως ο Φρίντριχ Λιστ, σύμφωνα με τις οποίες η παράλληλη επιδίωξη του πλούτου, της ισχύος και της ασφάλειας είναι συμπληρωματική. Ωστόσο, η Ιαπωνία δεν ασπάστηκε τον δυτικό φιλελευθερισμό. Η αυξανόμενη ευημερία της ιαπωνικής οικονομίας γέννησε μια ολιγοπωλιακή δομή, στην οποία οι Zaibatsu (3) - μεγάλες επιχειρηματικές φατρίες των οποίων τα νευραλγικά κέντρα διοικούνταν από δυναστικές οικογένειες, εμπλέκονταν σε πολλαπλές δραστηριότητες σε διάφορους οικονομικούς τομείς μέσω ενός σχηματισμού θυγατρικών και ενσωματώνονταν με τις δικές τους πηγές χρηματοδότησης και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες - ήταν οργανικά συνδεδεμένες με το κράτος. Τα κέρδη που αποκόμιζαν αυτοί οι όμιλοι εταιρειών ήταν καθοριστικά για την αύξηση της συνολικής ευημερίας της ιαπωνικής κοινωνίας και, με τη σειρά του, το κράτος ενίσχυε την ανάπτυξή τους μέσω συμβάσεων, πρόσβασης σε νέες καταναλωτικές αγορές για τα βιομηχανικά προϊόντα που παρήγαγαν - καθώς και για την προμήθεια πρώτων υλών - και την εφαρμογή μιας εξωτερικής πολιτικής που ευνοούσε τα εταιρικά τους συμφέροντα.Ομοίως, οι προηγμένες δυνατότητες αυτών των επιχειρήσεων ήταν επίσης χρήσιμες για την ενίσχυση του υλικού του ιαπωνικού στρατού.
Όπως ήταν φυσικό, η αλματώδης άνοδος της ιαπωνικής ισχύος αύξησε τις φιλοδοξίες της ιαπωνικής αυτοκρατορίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ιαπωνική κρατική τέχνη εγκατέλειψε την απομόνωση που είχε διαρκέσει επί αιώνες, προκειμένου να αναλάβει έναν όλο και πιο διεκδικητικό και επιθετικό ρόλο στη γεωπολιτική του Ειρηνικού. Οι ιαπωνικές δυνάμεις κατέκτησαν την Κορέα, την Ταϊβάν και τη Μαντζουρία. Επιπλέον, ενθαρρυμένο από τη νίκη του επί της Κίνας και αργότερα της Ρωσίας, το ιαπωνικό κράτος υιοθέτησε μια επεκτατική μεγάλη στρατηγική, σκοπός της οποίας ήταν η δημιουργία μιας «ευρύτερης σφαίρας συν-ευημερίας της Ανατολικής Ασίας» υπό την ηγεμονία του Τόκιο. Αυτό το αυτοκρατορικό σχέδιο προέβλεπε τον άμεσο έλεγχο μεγάλου μέρους της Νοτιοανατολικής Ασίας -συμπεριλαμβανομένων στρατηγικών κομβικών θέσεων όπως η Σιγκαπούρη, το Αρχιπέλαγος των Φιλιππίνων και τα Στενά της Μάλακα-, μεγάλου μέρους της ακτογραμμής της Κίνας και εδαφών που κατείχε η Σοβιετική Ένωση στην Άπω Ανατολή, αλλά πήγαινε ακόμη παραπέρα, διότι τα επόμενα βήματά του (αν οι δυνάμεις του Άξονα κατάφερναν να επιτύχουν τη νίκη) επιδίωκαν την υποταγή της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, του νότιου άκρου της ινδικής υπο-ηπείρου, ακόμη και της Αλάσκας και της αμερικανικής δυτικής ακτής είτε ως δορυφόρων είτε ως υποτελών. Αυτή η επιδίωξη για ζωτικό χώρο (Lebensraum) συνεπαγόταν την εκδίωξη των δυτικών δυνάμεων από την Ασία και την απόκτηση φυσικών πόρων (όπως πετρέλαιο, ορυκτά, καουτσούκ, εύφορο έδαφος κατάλληλο για την αύξηση της εμπορεύσιμης καλλιέργειας) που ήταν απαραίτητοι για να διατηρηθεί η θέση της Ιαπωνίας ως μεγάλης υπολογίσιμης δύναμης σε παγκόσμια κλίμακα λόγω των εφαρμογών τους στην παραγωγή μηχανημάτων, υλικοτεχνικής υποδομής, οχημάτων και όπλων. Η λεκάνη του Ειρηνικού, που κάποτε θεωρούνταν ισπανική λίμνη, θα γινόταν χώρος υπό αποκλειστική ιαπωνική επικυριαρχία. Σε αυτή τη νέα ασιατική τάξη, η αρμονία θα επικρατούσε υποτίθεται χάρη στην ύπαρξη κοινών παρονομαστών όσον αφορά τις πολιτισμικές συγγένειες. Αυτό το αναθεωρητικό σχέδιο απειλούσε να υπονομεύσει την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι Ηνωμένες Πολιτείες ως δύναμη βαρέων βαρών του Ειρηνικού βασισμένη στις ναυτικές στρατηγικές που διατύπωσε ο ναύαρχος Alfred Thayer Mahan (4) . Ως απάντηση στην εν λόγω πρόκληση, οι Αμερικανοί αποφάσισαν να αντεπιτεθούν και να εμπλακούν με τις ιαπωνικές δυνάμεις. Η επέμβαση αυτή, σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό της τοπικής αντίστασης που προέκυψε ως φυσική αντίδραση στις διάφορες φρικαλεότητες που διέπραξαν οι Ιάπωνες εισβολείς, σταμάτησε την ολοκλήρωση των μεγαλεπήβολων αυτοκρατορικών σχεδίων του Τόκιο. Μετά από μια σειρά μεγάλων μαχών, το άγριο κύμα του ιαπωνικού επεκτατισμού αποκρούστηκε αποφασιστικά και στη συνέχεια ανατράπηκε. Οι Ιάπωνες συνέχισαν να πολεμούν ακόμη και μετά την παράδοση της Γερμανίας, παρόλο που η θέση τους ήταν λίγο πολύ απελπιστική μέχρι τότε. Λίγο αφότου οι ΗΠΑ έριξαν πυρηνικά όπλα σε δύο ιαπωνικές πόλεις, το Τόκιο τελικά συνθηκολόγησε. Η Ουάσινγκτον κατέφυγε σε τέτοια όπλα μαζικής καταστροφής επειδή ήθελε να αποφύγει το κόστος μιας χερσαίας εισβολής, να αποτρέψει τη διχοτόμηση της Ιαπωνίας και να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στη Σοβιετική Ένωση, καθώς η διαμόρφωση μιας διπολικής ισορροπίας δυνάμεων ήταν ήδη στον ορίζοντα.
Η Ιαπωνία επανεφευρίσκει τον εαυτό της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου
Όταν η Ιαπωνία νικήθηκε, μια ισχυρή γεωπολιτική αντιπαράθεση είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται. Σε αυτόν τον ανερχόμενο στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών - της κορυφαίας θαλάσσιας δύναμης στον κόσμο - και της Σοβιετικής Ένωσης - της κορυφαίας τελλουρικής (χερσαίας) δύναμης στον κόσμο - για την παγκόσμια ηγεμονία, και οι δύο υπερδυνάμεις επεδίωκαν να αποκτήσουν ερείσματα σε κομβικές περιοχές. Ως θαλάσσια δύναμη από το λεγόμενο «εξωτερικό κρηπίδωμα», ο αμερικανικός Λεβιάθαν ακολούθησε μια πολιτική ανάσχεσης για να συγκρατήσει την εμβέλεια της σοβιετικής ισχύος στην Ευρώπη, μια επιτακτική ανάγκη που επιτεύχθηκε μέσω της ίδρυσης του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, από τη σκοπιά της Ουάσινγκτον, ένας «υγειονομικός κλοιός» ήταν επίσης απαραίτητος στην Άπω Ανατολή, ιδίως επειδή η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας επανατοποθετείτο ως ο κατώτερος εταίρος του Κρεμλίνου. Ομοίως, οι Αμερικανοί έπρεπε να αποτρέψουν την πιθανή επέκταση της σοβιετικής ναυτικής ισχύος μέσω του λιμανιού του Βλαδιβοστόκ. Οι συνθήκες αυτές παρείχαν ένα παράθυρο ευκαιρίας για το ιαπωνικό κράτος. Διαφορετικά, η μοίρα του θα ήταν σίγουρα αρκετά διαφορετική. Έτσι, στους Ιάπωνες προσφέρθηκε μια συμφωνία που δεν μπορούσαν να απορρίψουν. Σε αντάλλαγμα για την πρόσβαση στις αμερικανικές καταναλωτικές αγορές, τη διαθεσιμότητα πιστώσεων για την ανοικοδόμηση και την επαναδραστηριοποίηση του οικονομικού δυναμισμού, την απεριόριστη δυνατότητα συμμετοχής στο διεθνές εμπόριο και -πάνω απ' όλα- την προστασία των εγγυήσεων ασφαλείας της Ουάσιγκτον, το Τόκιο έπρεπε να αποδεχθεί τη στρατηγική, γεωπολιτική και στρατιωτική κηδεμονία των Αμερικανών ως κατώτερος εταίρος. Η απόφαση δεν ήθελε και πολλή σκέψη. Έτσι, κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους του Ψυχρού Πολέμου η Ιαπωνία λειτούργησε ως άγκυρα της αμερικανικής επιρροής και ως δυνητική αιχμή του δόρατος εναντίον τόσο της Σοβιετικής Ένωσης όσο και της Κίνας. Χωρίς την Ιαπωνία, η θέση των ΗΠΑ ως ασιατικής δύναμης θα είχε τεθεί σε κίνδυνο. Παρόλο που οι εντάσεις παρέμειναν παγωμένες στην Ευρώπη, το ξέσπασμα των στρατιωτικών εχθροπραξιών τόσο στην κορεατική χερσόνησο όσο και στην Ινδοκίνα κατέδειξε περίτρανα ότι η περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού αποτελούσε σημαντικό μέτωπο του Ψυχρού Πολέμου.
Αν και δεν ειπώθηκε ποτέ, ένας πρόσθετος σιωπηλός σκοπός της υποδεέστερης θέσης της Ιαπωνίας ως αμερικανικού προγεφυρώματος ήταν να αποτραπεί η αναζωπύρωση της ιαπωνικής στρατιωτικής επιθετικότητας. Δεδομένου ότι η άμυνά της είχε ουσιαστικά ανατεθεί στις ΗΠΑ -μια πραγματικότητα που ήταν επιζήμια από άποψη εθνικής κυριαρχίας- το Τόκιο δεν είχε άλλη επιλογή από το να περιορίσει τις φιλοδοξίες του και να επιδείξει αυτοσυγκράτηση, παρόλο που η Ιαπωνία ποτέ δεν αποποιήθηκε πλήρως τα προηγούμενα όνειρά της για αυτοκρατορική δόξα. Στο πλαίσιο αυτό, οι Ιάπωνες επαναπροσδιόρισαν τη φύση της εθνικής τους ισχύος. Ακολουθώντας μια πολιτική εμπνευσμένη από τις θεωρητικές αρχές του «εμπορικού ρεαλισμού» (ένα διανοητικό πρίσμα που αναδιαμορφώνει τις έννοιες της εθνικής ασφάλειας, της Realpolitik, της διπλωματίας και της μεγάλης στρατηγικής σύμφωνα με οικονομικά, βιομηχανικά, εμπορικά και χρηματοπιστωτικά κριτήρια), το Τόκιο έγινε μια απρόβλεπτη γεωοικονομική δύναμη μεγάλης βαρύτητας.
Έτσι, οι Ιάπωνες κατάφεραν να αναζωογονήσουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των βιομηχανικών τους επιχειρήσεων, να αυξήσουν την ισχύ τους στην αγορά σε παραγωγικούς τομείς, των οποίων οι εκροές συνεπάγονται υψηλό βαθμό προστιθέμενης αξίας, να συνάψουν κερδοφόρες εμπορικές συνεργασίες και να καλλιεργήσουν την ανάπτυξη συγκριτικών πλεονεκτημάτων στον τομέα των προηγμένων τεχνολογιών. Οι Keiretsu (5) - οικονομικά ολοκληρωμένες και έντονα διαπλεκόμενες επιχειρηματικές δομές που αποτελούν τους πνευματικούς διαδόχους των παλαιών zaibatsu - όπως η Mitsubishi, η Toyota, η Toshiba και η Nissan λειτούργησαν σαν γαλέρες που γέμιζαν τα ταμεία του ιαπωνικού κράτους. Η "Japan, Inc." δεν ενδιαφερόταν πλέον να εισβάλει σε ξένα έθνη, αλλά οι εταιρικοί φορείς της μπορούσαν να κατακτήσουν τις υπερπόντιες αγορές μέσω της επέκτασης, του εμπορίου και των επενδύσεων. Σε αυτόν τον τομέα, οι ιαπωνικές επιχειρήσεις είχαν την ευκαιρία να εμπλακούν και μάλιστα να ξεπεράσουν τις αντίστοιχες αμερικανικές και ευρωπαϊκές. Οι Ιάπωνες ήθελαν να ξεπεράσουν τη Δύση από άποψη οικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής. Συνοπτικά, αφού εγκατέλειψε το παραδοσιακό πολεμικό ήθος της, η Ιαπωνία είχε γίνει ένα έθνος πριγκιπικών εμπόρων, επαγγελματιών τεχνοκρατών, μηχανικών και μισθωτών.
Είναι ενδιαφέρον ότι, παρόλο που το ιαπωνικό γεν έγινε σημαντικό αποθεματικό νόμισμα, το Τόκιο υποστήριξε τη νομισματική ηγεμονία του δολαρίου. Χάρη στις εξαγωγές της, η Ιαπωνία συσσώρευσε τεράστια ποσά σε χαρτοφυλάκια που εκφράζονταν σε δολάρια. Η απόφαση αυτή είχε ως επί το πλείστον ως κίνητρο όχι μόνο οικονομικές εκτιμήσεις, αλλά και στρατηγικούς υπολογισμούς. Την περίοδο αυτή, όπως έχουν επισημάνει ο Robert Gilpin και άλλοι μελετητές της πολιτικής οικονομίας, ο ιαπωνικός αναπτυξιακός καπιταλισμός ήταν διαβόητος για τη διαχειριστική του αριστεία, τον πολλαπλασιασμό επιδέξιων τεχνοκρατών, την έμφαση στη συλλογική αρμονία της ιαπωνικής κοινωνίας, την ανάπτυξη με γνώμονα τις εξαγωγές, την προτίμηση σε καινοτόμα προγράμματα Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α), τη συνεργειακή σύμπραξη μεταξύ του ιδιωτικού τομέα και των κυβερνητικών υπηρεσιών, τη συνεργατική υλοποίηση βιομηχανικών πολιτικών, τα άτυπα δίκτυα αμοιβαίας εμπιστοσύνης στα ανώτερα κλιμάκια των συστημάτων εταιρικής διακυβέρνησης, την αποφασιστική χρήση της γνώσης της αγοράς ως στρατηγικού εργαλείου και την εξαιρετική ποιότητα των βιομηχανικών προϊόντων της. Εν ολίγοις, οι Ιάπωνες έγιναν εξοχοι επαγγελματίες της οικονομικής κυβερνητικής τέχνης.
Παρ' όλα αυτά, η ισορροπία δυνάμεων άλλαξε ως αποτέλεσμα της οικονομικής και τεχνολογικής στασιμότητας της Σοβιετικής Ένωσης, της αντιπαραγωγικής στρατιωτικής επέμβασης της Μόσχας στο Αφγανιστάν, του σαουδαραβικού-αμερικανικού συμφώνου για τη μείωση των τιμών του πετρελαίου, της αναταραχής που έβραζε στα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Ανατολική Ευρώπη, της επαναπροσέγγισης μεταξύ των ΗΠΑ και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και της αυξανόμενης διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου, Αμερικανοί που προβαίνουν σε γεωπολιτικές προγνώσεις ανέμεναν ότι οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία θα συγκρουστούν τελικά ξανά τις επόμενες δεκαετίες. Με τη σειρά τους, οι ιαπωνικές επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ άρχισαν να φλερτάρουν με την ιδέα της υιοθέτησης στενότερων δεσμών με την Ασία και του μετριασμού της υπερβολικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, μια πορεία δράσης που θα ήταν βολική για τη στρατηγική αξιοποίηση της περιφερειακής παρουσίας των ιαπωνικών επιχειρήσεων, τη δημιουργία αμοιβαία συμπληρωματικών οικονομικών συνεργασιών και την αξιοποίηση των ιαπωνικών πλεονεκτημάτων αιχμής σε μια προσπάθεια επίτευξης περιφερειακής ηγεσίας.
Τέλος, ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της εποχής είναι η ενεργή προσπάθεια ενίσχυσης της ιαπωνικής «ήπιας ισχύος». Η επιδίωξη αυτή ανταποκρίνεται στην ανάγκη να ελαχιστοποιηθεί η σκιά της μιλιταριστικής επιθετικότητας που εξακολουθεί να αμαυρώνει τη διεθνή φήμη της Ιαπωνίας, να αυξηθούν οι επιχειρηματικές ευκαιρίες για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις στις ξένες καταναλωτικές αγορές και να ενισχυθεί το διεθνές κύρος, η ελκυστικότητα και η επιρροή του ιαπωνικού κράτους. Ως εκ τούτου, η Ιαπωνία προβάλλει την πολιτισμική της επιρροή μέσω αντιπροσωπευτικών στοιχείων της παραδοσιακής κουζίνας και των ποτών της, των πολεμικών τεχνών, των ιαπωνικών κινούμενων σχεδίων anime, της κλασικής και σύγχρονης λογοτεχνίας, της ποίησης, των ταινιών, της μουσικής, των βιντεοπαιχνιδιών, των τελετουργικών αντικειμένων, των διακοσμητικών χειροτεχνημάτων, του μυστικισμού και των εμβληματικών χαρακτήρων της ιαπωνικής ιστορίας (σαμουράι 6, νίντζα 7, γκέισα 8). Ομοίως, η πολυπλοκότητα της ιαπωνικής τεχνολογίας, η γοητεία των ιαπωνικών ειδών πολυτελείας, καθώς και η επιχειρηματική δεινότητα και η παγκόσμια προβολή των ιαπωνικών επιχειρήσεων έχουν επίσης κάνει την Ιαπωνία να φαίνεται cool.
Ο Σαμουράι επιστρέφει;
Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, το στρατηγικό περιβάλλον της Ιαπωνίας έχει αλλάξει δραματικά. Η άνοδος της Κίνας ως μεγάλης δύναμης που τρέφει μακρόπνοες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές φιλοδοξίες, η ανάδειξη της Ινδίας σε περιφερειακή δύναμη σημαντικής βαρύτητας, ο ολοένα και πιο σύνθετος στρατηγικός ανταγωνισμός μεταξύ Πεκίνου και Ουάσινγκτον, οι προσπάθειες που καταβάλλει το Μεσαίο Βασίλειο για την αναβάθμιση των ναυτικών του δυνατοτήτων, η αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για την Ουκρανία και οι κατά διαστήματα πράξεις πυρηνικού εκφοβισμού της Βόρειας Κορέας, όλα αυτά αλλάζουν τα δεδομένα και συνεπάγονται τεκτονικές επιπτώσεις για το Τόκιο. Ομοίως, η προοπτική σύγκρουσης για την Ταϊβάν, μια πιθανή επανένωση της Κορέας και ενδεχόμενες γεωπολιτικές ανακατατάξεις στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού -μια περιοχή που εξελίσσεται σε παγκόσμιο κέντρο βάρους τόσο από την άποψη της υψηλής πολιτικής όσο και του οικονομικού δυναμισμού- θα ήταν επίσης προβληματικές. Μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι η Ιαπωνία είναι σταθερά αγκυροβολημένη στην τροχιά των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως στον τομέα της ασφάλειας. Η Ιαπωνία κατατάσσεται από τους Αμερικανούς ως σημαντικός μη ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος και η χώρα της Ανατολικής Ασίας φιλοξενεί σημαντική αμερικανική στρατιωτική παρουσία, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών βάσεων, ναυτικών εγκαταστάσεων και οπλοστασίων. Το Τόκιο έχει προνομιακή πρόσβαση στην αγορά εξελιγμένων όπλων αμερικανικής κατασκευής, συμπεριλαμβανομένων των μαχητικών αεροσκαφών όπως των F-35. Επιπλέον, υπάρχουν δεσμοί συνεργασίας μεταξύ της Ιαπωνίας και των Five Eyes, μιας ολοκληρωμένης συμμαχίας ανταλλαγής πληροφοριών με επικεφαλής τις ΗΠΑ, στην οποία συμμετέχουν επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ιαπωνία έχει επίσης προσχωρήσει στη λεγόμενη "Quad" 9 (μια συμμαχία, στην οποία συμμετέχουν επίσης οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και 6 Οι Σαμουράι ήταν μια τάξη πολεμιστών, που κυριάρχησε στην Ιαπωνία από τα μέσα του 12ου αιώνα και για περισσότερα από 600 χρόνια. Η θέση τους στο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο της ιαπωνικής φεουδαρχίας υπήρξε σημαντική, καθώς λειτούργησαν αρκετές φορές ως ρυθμιστές της ροής των ιστορικών γεγονότων. Απέκτησαν παγκόσμια φήμη για τις ικανότητές τους στο χειρισμό των όπλων, ιδιαίτερα στο ξίφος (κατάνα), και για τα κατορθώματά τους, έγιναν θρύλοι της ενδοχώρας (Wikipedia). 7 Ένας νίντζα ή σινόμπι είναι ένας ειδικά εκπαιδευμένος μαχητής. Οι ρίζες του βρίσκονται στην προβιομηχανική Ιαπωνία. Οι νίντζα χρησιμοποιήθηκαν ως ανιχνευτές, κατάσκοποι, σαμποτέρ, εμπρηστές ή δολοφόνοι. Οι γυναίκες νίντζα ονομάζονται kunoichi. Οι νίντζα, όπως και οι σαμουράι, είναι από τις πιο γνωστές μορφές της αρχαίας Ιαπωνίας, αν και πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της πραγματικής ιστορίας και της μεταγενέστερης επανερμηνείας και διαστρέβλωσης του όρου (Wikipedia). 8 Γκέισα ονομάζεται στην Ιαπωνία η μορφωμένη γυναίκα, η οποία έχει παρακολουθήσει ειδικές σπουδές, φοράει τα κιμονό με εντυπωσιακά χρώματα και σχέδια και χτενίζεται με το χαρακτηριστικό χτένισμα, γνωρίζει καλά την πατροπαράδοτη «τελετουργία του τσαγιού» και χορεύει τους παραδοσιακούς χορούς της Ιαπωνίας ή παίζει το μουσικό όργανο σαμισέν. Οι γκέισες δεν είναι ιερόδουλες, παρά τη λανθασμένη αντίληψη από διαφορετικές κουλτούρες, κυρίως στο δυτικό κόσμο (Wikipedia). 9 Ο τετραμερής διάλογος για την ασφάλεια (Quad για συντομία) είναι μια συμμαχία των ΗΠΑ, της Αυστραλίας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας με προσανατολισμό στην ασφάλεια και τη στρατιωτική πολιτική, η οποία έχει μέχρι στιγμής μάλλον ανεπίσημο χαρακτήρα και αποσκοπεί στη διασφάλιση ενός «ελεύθερου και ανοικτού Ινδο-Ειρηνικού». Αρχικά, ο διάλογος των τεσσάρων κρατών ξεκίνησε από τον πρώην πρωθυπουργό της Ιαπωνίας Σίνζο Άμπε κατά την πρώτη του θητεία το 2007 και προωθήθηκε και πάλι μετά την επιστροφή του στο αξίωμα του πρωθυπουργού από το 2013. Σύμφωνα με αναφορές των μέσων ενημέρωσης, η ηγεσία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας ανησυχεί για το ενδεχόμενο η Ομάδα των τεσσάρων να οδηγήσει σε μια περιφερειακή συμμαχία τύπου ΝΑΤΟ για την εξισορρόπηση της Κίνας. Η κρατική κινεζική εφημερίδα Global Times αποκάλεσε την ομάδα Quad «άτυπη ομάδα ασφαλείας κατά της Κίνας» και ανέφερε στα τέλη Μαρτίου 2021, επικαλούμενη έναν Κινέζο εμπειρογνώμονα, ότι θα μπορούσαν να αναμένονται κινεζικές κυρώσεις κατά της ομάδας Quad. η Ινδία και η οποία σκοπεύει να λειτουργήσει ως ένα ασιατικό ισοδύναμο του ΝΑΤΟ), σκοπός της οποίας είναι να περιορίσει την επιρροή της Κίνας, μια κατανοητή κίνηση, αν αναλογιστεί κανείς ότι το Τόκιο δεν έχει αυτό που χρειάζεται, για να αντιμετωπίσει μόνο του την πρόκληση ενός όλο και πιο ισχυρού και διεκδικητικού Μεσαίου Βασιλείου. Επιπλέον, η Ιαπωνία ανήκει στην G7, μια ομάδα που ελέγχεται από τις ατλαντικές δυνάμεις, και οι ιαπωνικές ελίτ έχουν συνεταιριστεί μέσω της συμμετοχής τους σε μυστικά δίκτυα διαμεσολαβητών ισχύος, στρατηγικών στοχαστών και επιχειρηματικών μεγιστάνων, όπως η Trilateral Commission 10 (Τριμερής Επιτροπή). Από την άλλη πλευρά, η Ιαπωνία φαίνεται ότι ετοιμάζεται να αμφισβητήσει την πρωτοβουλία Belt and Road, ένα κινεζικό σχέδιο που ξεκίνησε για τη δημιουργία ενός άξονα γεωοικονομικής διασύνδεσης που θα καλύπτει μεγάλο μέρος της ευρασιατικής χερσαίας ζώνης μέσω διακρατικών δικτύων υποδομών. Το Τόκιο προφανώς επιδιώκει να φροντίσει γι' αυτό μέσω της ανάπτυξης εναλλακτικών πολυμερών πλαισίων και διεπαφών -που θα αφορούν υλικοτεχνικούς διαδρόμους, ενέργεια, ψηφιακές τηλεπικοινωνιακές πλατφόρμες, εμπόριο, κανόνες και ροή επενδύσεων- με την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες ως αγωγό για την παράκαμψη και την αντιστάθμιση των σχεδίων που σχεδιάζει το Πεκίνο. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν ανεπαίσθητα σημάδια που υποδηλώνουν ότι ο φιλοδυτικός στρατηγικός προσανατολισμός της Ιαπωνίας δεν πρέπει να θεωρείται μονίμως δεδομένος. Το να συνταχθεί με τον αμερικανικό στρατό εναντίον της Κίνας σε μια άμεση σύγκρουση θα έφερνε επικίνδυνα ρίσκα (π.χ. βαριά αντίποινα) για το Τόκιο και η πολιτική και υλική ετοιμότητά του να αντιμετωπίσει μια τέτοια έκβαση είναι ασαφής. Το να βασίζεται στην προστασία της αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας για αμυντικούς σκοπούς είναι ένα πράγμα, αλλά η σύμπραξη σε μια εκστρατεία πολεμικής αποστολής είναι εντελώς διαφορετικό θέμα. Εναλλακτικά, η παρακμή της αμερικανικής ηγεμονίας ή η απροθυμία εμπλοκής λόγω της επιρροής ενός απομονωτικού πολιτικού κλίματος στην Ουάσιγκτον θα ανάγκαζε φυσικά την Ιαπωνία να επανεκτιμήσει τη θέση της προκειμένου να ενισχύσει την ανεξαρτησία της και να επιδιώξει μια ευνοϊκή ισορροπία δυνάμεων. Ένα άλλο παράδοξο είναι ότι, παρόλο που η Ιαπωνία προσχώρησε ενεργά στη δυτική εκστρατεία οικονομικού πολέμου κατά της Ρωσίας μέσω της επιβολής κυρώσεων, η χώρα της Ανατολικής Ασίας εξακολουθεί να είναι εισαγωγέας ρωσικών ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του άνθρακα. Είναι ενδεικτικό ότι η ιαπωνική ιδιωτική εταιρεία JERA11 -η μεγαλύτερη παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας- ανανέωσε πρόσφατα τις συμβάσεις για τη μακροπρόθεσμη παράδοση ρωσικής ενέργειας από το εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου που βρίσκεται στη Σαχαλίνη-2, παρά την ατμόσφαιρα Τον Μάιο του 2022, τα τέσσερα κράτη ανακοίνωσαν μια κοινή πρωτοβουλία για ταχύτερη, πιο εκτεταμένη και ακριβέστερη θαλάσσια επιτήρηση. Τα δεδομένα παρακολούθησης πρόκειται επίσης να διατεθούν σε κράτη-εταίρους στη Νοτιοανατολική Ασία, τον Ινδικό Ωκεανό και τα νησιά του Ειρηνικού. 10 Η Τριμερής Επιτροπή (Trilateral Commission) είναι μια ιδιωτική, συμβουλευτική δεξαμενή σκέψης που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1973 με πρωτοβουλία του Zbigniew Brzeziński και του David Rockefeller. Η Επιτροπή είναι μια ένωση περίπου 400 μελών με μεγάλη επιρροή από τα τρία μεγάλα διεθνή οικονομικά μπλοκ της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας-Ειρηνικού, καθώς και μερικών εκλεκτών εκπροσώπων εκτός αυτών των περιοχών. Με τον τρόπο αυτό, η Τριμερής Επιτροπή συνδέει τους έμπειρους φορείς χάραξης πολιτικής με τον ιδιωτικό τομέα. Στόχος είναι η βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των τριών περιφερειών. Χρηματοδοτείται από κεφάλαια που προέρχονται από ιδρύματα, εταιρείες και ιδιωτικές δωρεές. Από τον Απρίλιο του 2012, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομάδας είναι ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ Jean-Claude Trichet, ο οποίος είναι επίσης επίτιμος πρόεδρος της Ομάδας των Τριάντα, που επίσης ιδρύθηκε από τον David Rockefeller. Ο προκάτοχος του Τρισέ ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν ο Mario Monti μέχρι το διορισμό του ως πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο οποίος με τη σειρά του ανέλαβε από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Peter Sutherland. 11 Η JERA είναι κοινοπραξία 50-50 μεταξύ της TEPCO Fuel & Power, θυγατρικής της Tokyo Electric Power Company, και της Chubu Electric Power, η οποία ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2015. Η εταιρεία ανέλαβε την ιδιοκτησία και τη λειτουργία όλων των θερμικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας των Tokyo Electric και Chubu Electric, με αποτέλεσμα να έχει συνολική παραγωγή περίπου 67 εκατομμυρίων kW (συμπεριλαμβανομένης της υπό κατασκευή ισχύος), γεγονός που την καθιστά τη μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ιαπωνίας. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια πωλείται χονδρικώς σε εταιρείες λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, όπως η TEPCO Energy Partner και η Chubu Electric Power, και δεν παρέχεται απευθείας στους καταναλωτές (Wikipedia). αμοιβαίας εχθρότητας μεταξύ του Κρεμλίνου και της Δύσης και τις επιπτώσεις που απορρέουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το πώς θα αντιμετωπιστεί αυτή η αμφιθυμία προς τη Μόσχα στο ορατό μέλλον είναι άγνωστο. Ορισμένες ενδιαφέρουσες προβλέψεις που προμηνύουν μια ιαπωνική στρατηγική αναπροσαρμογή έχουν διατυπωθεί από γεωπολιτικούς στοχαστές. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Karl Haushofer 12 πίστευε ότι, μακροπρόθεσμα, το ιαπωνικό κράτος θα ενταχθεί τελικά στο μπλοκ των παν-ευρασιατικών δυνάμεων έναντι των ατλαντικών ομολόγων τους, προσθέτοντας ως ενδεικτικό προηγούμενο ότι, ως αυτοκρατορικά κράτη, τόσο η Κίνα όσο και η Ιαπωνία συνυπήρχαν συμβιωτικά επί αιώνες, μια πραγματικότητα που θα μπορούσε να είναι εφικτή και πάλι σε έναν πολυπολικό κόσμο. Είναι περιττό να πούμε ότι αυτό θα απαιτούσε την υπέρβαση των ιστορικών εχθροτήτων και των αδιευκρίνιστων εδαφικών διαφορών, καθώς και την κοινή βούληση να προωθηθούν οι δεσμοί συνεργασίας ως τρόπος προώθησης κάποιου είδους προσαρμογής, πιθανότατα μέσω μιας γεωοικονομικής διευθέτησης. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ινδός στοχαστής Parag Khanna 13 θεωρεί ότι η Ιαπωνία θα προσελκύεται σταδιακά από την οικονομική, πολιτισμική και ταυτοτική βαρυτική έλξη μιας αναδυόμενης - και πλουραλιστικής - ασιατικής παγκόσμιας τάξης ως ένας από τους πυλώνες της και όχι ως απλός δορυφόρος. Με τη σειρά του, βασιζόμενος στην παραδοχή ότι η ισχύς του Μεσαίου Βασιλείου θα μειωθεί μάλλον παρά θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία, ο Αμερικανός αναλυτής George Friedman 14 προχωρά ακόμη πιο μακριά. Υποστηρίζει ότι τα εθνικά συμφέροντα της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ θα συγκρουστούν τόσο στη λεκάνη του Ειρηνικού όσο και στο διάστημα τις επόμενες δεκαετίες, μια σύγκρουση που θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει σε έναν πραγματικό δυναμικό πόλεμο. Αν και οι προβλέψεις αυτές είναι ετερογενείς, όλες συμφωνούν ότι η πορεία της ιστορίας θα πείσει την Ιαπωνία να γίνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο βασικός πρωταγωνιστής σε ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει. Ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι η εθνική ισχύς της Ιαπωνίας δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς. Αυτό μπορεί να αλλάξει αν το ιαπωνικό κράτος αποφασίσει ότι ήρθε η ώρα να αναλάβει έναν πιο διεκδικητικό και ανεξάρτητο ρόλο. Εξάλλου, η Ιαπωνία έχει το τρίτο μεγαλύτερο ΑΕΠ στον κόσμο (σύμφωνα με τον Άτλαντα Οικονομικής Πολυπλοκότητας του Χάρβαρντ, η Ιαπωνία είναι η πιο εξελιγμένη οικονομία σε ολόκληρο τον κόσμο), το στρατιωτικό-βιομηχανικό της σύμπλεγμα κατασκευάζει όπλα τελευταίας τεχνολογίας (η συνεχιζόμενη ανάπτυξη του Mitsubishi F-X ως μαχητικού stealth 15 έκτης γενιάς είναι μια εντυπωσιακή υπενθύμιση αυτού), διαθέτει ένα ναυτικό γαλάζιων υδάτων με δυνατότητες περιφερειακής προβολής ισχύος και - χάρη σε μια δεξαμενή τρομερών επιστημονικών στελεχών - είναι σε καλή θέση να αξιοποιήσει τα στρατηγικά, στρατιωτικά και εμπορικά οφέλη της «τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης». Ομοίως, η 12 Ο Karl Ernst Haushofer (* 27 Αυγούστου 1869 στο Μόναχο, † 10 Μαρτίου 1946 στο Hartschimmel-Hof κοντά στο Pähl am Ammersee) ήταν Γερμανός αξιωματικός, γεωγράφος και γνωστός εκπρόσωπος της γεωπολιτικής (Wikipedia). 13 Ο Parag Khanna (* 27 Ιουλίου 1977 στο Kanpur) είναι Ινδοαμερικανός πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και δημοσιογράφος. Είναι ο ιδρυτής και διευθύνων εταίρος της FutureMap, μιας εταιρείας συμβούλων στρατηγικής που βασίζεται σε δεδομένα και σενάρια (Wikipedia). 14 Ο George Friedman (* 1 Φεβρουαρίου 1949 στη Βουδαπέστη) είναι Αμερικανός ειδικός σε θέματα γεωστρατηγικής και ασφάλειας, πολιτικός επιστήμονας και δημοσιογράφος. Ίδρυσε το ιδιωτικό ινστιτούτο συμβούλων Stratfor το 1996 και παραιτήθηκε από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου τον Μάιο του 2015. Το 2015 ίδρυσε την εταιρεία Geopolitical Futures (Wikipedia). 15 Ο όρος τεχνολογία stealth καλύπτει όλες τις τεχνικές που καθιστούν δύσκολο τον εντοπισμό ενός αεροσκάφους, πλωτού ή χερσαίου οχήματος. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μείωση των εκπομπών που εκπέμπονται ή ανακλώνται από το προς εντοπισμό αντικείμενο. Στην περίπτωση των αεροσκαφών και των οχημάτων επιφανείας, όπως τα πλοία, ο όρος αναφέρεται κυρίως στις τεχνικές εκείνες που αποσκοπούν στο να δυσχεράνουν τον εντοπισμό με ραντάρ, χωρίς το ίδιο το αντικείμενο προς εντοπισμό να πρέπει να εκπέμπει ενεργά σήματα παρεμβολής. Οι τεχνικές stealth χρησιμοποιούνται κυρίως στον στρατιωτικό τομέα. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνται για αεροσκάφη όπως αεροσκάφη stealth και ελικόπτερα stealth, καθώς και για οχήματα επιφανείας όπως πλοία stealth και υποβρύχια οχήματα όπως υποβρύχια. Οι όροι stealth και stealth technology έχουν επίσης επικρατήσει για τις τεχνικές stealth. Εκτός από τα μέτρα που λαμβάνονται στο ίδιο το αντικείμενο, ο σχεδιασμός της αποστολής έχει επίσης μεγάλη σημασία για την εκμετάλλευση των συχνά εξαρτώμενων από την κατεύθυνση ιδιοτήτων καμουφλάζ (Wikipedia). Ιαπωνία διαθέτει την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη που θα χρειαζόταν για να αναπτύξει το δικό της πρόγραμμα πυρηνικών όπλων. Σε έναν αβέβαιο κόσμο, στον οποίο η πολύπλοκη αλληλεξάρτηση χρησιμεύει ως όπλο, η χρηματοπιστωτική αστάθεια και η εμφάνιση συστημικών οικονομικών διαταραχών έχουν γίνει καθημερινότητα, η αυτόνομη διατήρηση της αξιόπιστης πρόσβασης στις διεθνείς καταναλωτικές αγορές και η προμήθεια φυσικών πόρων αποτελούν ζωτική προτεραιότητα για την εθνική ασφάλεια της Ιαπωνίας. Η ικανοποίησή της δεν μπορεί να τεθεί αποκλειστικά στα χέρια ξένων. Πέρα από τη ρητορική των λουλουδιών, η Ιαπωνία δεν συμμερίζεται πραγματικά τις αφηρημένες αρχές που συνδέονται με το λεγόμενο δυτικό μοντέλο φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης ή την κοσμοπολίτικη κοσμοθεωρία των λεγόμενων «ανοικτών κοινωνιών». Αντιθέτως, το γεγονός ότι το Τόκιο ήταν αρκετά έξυπνο και ρεαλιστικό ώστε να εκμεταλλευτεί εργαλειακά τα συγκεκριμένα οφέλη που παρέχει η "Pax Americana" - όπως η πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ και η διαθεσιμότητα ανοικτών πλωτών οδών στον Ινδο-Ειρηνικό - προβάλλει αυτή την ψευδαίσθηση. Στην πραγματικότητα, ορισμένες παρατάξεις εντός της ιαπωνικής πολιτικής τάξης είναι σταθερά πεπεισμένες ότι η αναβίωση της ιαπωνικής αυτοκρατορικής παράδοσης είναι η σοφότερη πορεία δράσης, ώστε η χώρα αυτή να μπορεί να διαδραματίσει έναν διεκδικητικό ρόλο στο διεθνές σύστημα. Ο αείμνηστος Σίνζο Άμπε 16 ήταν ένας πολιτικός εκπρόσωπος αυτής της άποψης. Η γερακίσια ιδεολογία που ενθάρρυνε την Ιαπωνία να βαδίσει στο δρόμο του πολέμου τον 20ό αιώνα δεν εξαφανίστηκε ποτέ. Ο σκληροπυρηνικός ιαπωνικός εθνικισμός παρέμεινε απλώς αδρανής, περιμένοντας να αφυπνιστεί εκ νέου. Οι σημερινές συνθήκες προσφέρουν ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επιδίωξη μιας τέτοιας ατζέντας. Ένας ενδεικτικός δείκτης που πιθανότατα δείχνει προς την εν λόγω κατεύθυνση είναι η επανενεργοποίηση του ιαπωνικού στρατού, ο πολλαπλασιασμός της στρατιωτικής συνεργασίας με στρατηγικούς εταίρους και η αύξηση των αμυντικών δαπανών. Καταληκτικές παρατηρήσεις Η Ιαπωνία μπόρεσε να υιοθετήσει μια άνετη πολιτική καλοπροαίρετης αμέλειας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και να επικεντρωθεί στις επιχειρήσεις. Ωστόσο, οι συνθήκες που ευνοούσαν τη διατήρηση του status quo στον Ινδο-Ειρηνικό -που υποστηριζόταν από την ισχυρή παρουσία των Αμερικανών στην εν λόγω περιοχή- οδηγούνται σε μαρασμό. Η περιφερειακή σταθερότητα και ο επαναπροσδιορισμός της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος διακυβεύονται τώρα. Επιπλέον, η υλοποίηση φιλόδοξων αναθεωρητικών σχεδίων βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σε αρκετές γωνιές του κόσμου. Ως εκ τούτου, οι Ιάπωνες δεν μπορούν πλέον να βασίζονται στην αδράνεια σε ένα όλο και πιο αβέβαιο, επικίνδυνο, εχθρικό και συγκρουσιακό διεθνές σύστημα, στο οποίο πολλαπλασιάζονται διάφορες εκφράσεις συγκρούσεων σε πολλαπλούς τομείς. Αυτές οι δαρβινικές συνθήκες, η ώθηση των απρόσωπων γεωπολιτικών δυνάμεων, η θρυλική δύναμη του ιαπωνικού εθνικού χαρακτήρα και η επιτακτική ανάγκη να καθορίσει η ίδια τη μοίρα της αφυπνίζουν εκ νέου μια μεγάλη δύναμη που παρακολουθούσε τη συμπεριφορά των παγκόσμιων πραγμάτων από το περιθώριο. Τώρα που η ιστορία ξεπαγώνει, η επιστροφή της Ιαπωνίας στην αρένα της υψηλής πολιτικής ως μείζονος ενδιαφερόμενου με αυτοπεποίθηση είναι θέμα χρόνου, αλλά το πώς θα εξελιχθούν τελικά οι επιδόσεις της σε μια τόσο αδίστακτη σκακιέρα είναι ακόμη άγνωστο. 16 Ο Σίνζο Άμπε (Τόκιο, 21 Σεπτεμβρίου 1954 - Νάρα, 8 Ιουλίου 2022) υπήρξε Ιάπωνας πολιτικός, πρόεδρος του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος και δύο φορές πρωθυπουργός της Ιαπωνίας από τις 26 Δεκεμβρίου 2012 ως τον Σεπτέμβριο του 2020 και νωρίτερα από το 2006 μέχρι το 2007. Δολοφονήθηκε τον Ιούλιο του 2022. Έχει θεωρηθεί ως ένας μεταρρυ
1 Ο N.J. Spykman μπορεί να θεωρηθεί μαθητής και κριτικός των ειδικών γεωστρατηγικής Alfred Thayer Mahan και Halford Mackinder. Οι βασικές παραδοχές του είναι παρόμοιες με αυτές του Mackinder: η ενότητα της παγκόσμιας πολιτικής και η ενότητα των ωκεανών του κόσμου. Επέκτεινε την έννοια αυτή στην ενότητα της ατμόσφαιρας. Η συνεκτίμηση της παγκόσμιας προοπτικής δείχνει ότι η εξωτερική πολιτική μιας μεμονωμένης χώρας δεν επηρεάζει μόνο τους άμεσους γείτονές της, αλλά τον προσανατολισμό όλων των χωρών σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Ο Spykman υιοθετεί τη διαίρεση των παγκόσμιων περιοχών του Mackinder, με μετονομασία:
Heartland,
Rimland [παρόμοιο με το inner or marginal crescent (εσωτερικό ή περιθωριακό κρηπίδωμα) του Mackinder]- και
τα παράκτια νησιά και τις ηπείρους [outer or insular crescent (εξωτερικό ή νησιωτικό κρηπίδωμα) του Mackinder]
2 Η περίοδος Μεϊτζί είναι μια περίοδος της ιαπωνικής ιστορίας που διήρκεσε από τις 23 Οκτωβρίου 1868 έως τις 30 Ιουλίου 1912. Αυτή η εποχή αντιπροσωπεύει το πρώτο μισό της Αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας, περίοδο κατά την οποία η Ιαπωνία μετατράπηκε από μια απομονωμένη φεουδαρχική κοινωνία, που κινδύνευε από την αποικιοκρατία των ευρωπαϊκών δυνάμεων, στο νέο υπόδειγμα ενός σύγχρονου, βιομηχανικού έθνους-κράτους και σε μία αναδυόμενη μεγάλη δύναμη, με επιρροές από την επιστήμη, την τεχνολογία, τη φιλοσοφία, την πολιτική, το δίκαιο, και την τέχνη της Δύσης. Ως αποτέλεσμα αυτής της μαζικής υιοθέτησης ριζικά διαφορετικών ιδεών, οι αλλαγές στην Ιαπωνία ήταν βαθιές και επηρέασαν την κοινωνική δομή, την εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τον στρατό και τις εξωτερικές της σχέσεις. Η περίοδος συνέπεσε με τη βασιλεία του αυτοκράτορα Μεϊτζί και την διαδέχθηκε η εποχή Ταϊσό, μετά την ανάρρηση του αυτοκράτορα Ταϊσό (Wikipedia). 3 zaibatsu: «οικογενειακή εταιρεία συμμετοχών» είναι ένας ιαπωνικός όμιλος εταιρειών που δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό, ένας ειδικός τύπος οικογενειακής επιχείρησης (Wikipedia).
3 zaibatsu: «οικογενειακή εταιρεία συμμετοχών» είναι ένας ιαπωνικός όμιλος εταιρειών που δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό, ένας ειδικός τύπος οικογενειακής επιχείρησης
4 Ο Alfred Thayer Mahan (* 27 Σεπτεμβρίου 1840 στο West Point της Νέας Υόρκης - † 1 Δεκεμβρίου 1914 στην Ουάσινγκτον) ήταν αντιναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, ναυτικός συγγραφέας και στρατηγός. Το πιο γνωστό του έργο είναι το The Influence of Sea Power upon History, το οποίο του χάρισε ευρεία αναγνώριση στην αγγλόφωνη ναυτική ιστορία ως "ο Κλάουζεβιτς της θάλασσας". Τα ναυτιλιακά ιστορικά συγγράμματα του Mahan άσκησαν σημαντική επιρροή τόσο στο στρατιωτικό του περιβάλλον όσο και στο ευρύτερο κοινό των ΗΠΑ. Τόσο οι γεωστρατηγικές του παρατηρήσεις όσο και η επαναδιατύπωση των Ηνωμένων Πολιτειών ως ναυτικού έθνους συνεχίζουν να έχουν αντίκτυπο μέχρι σήμερα. Προς το τέλος του 20ού αιώνα, οι ναυτικές δυνάμεις της Ινδίας και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στην Κίνα άρχισαν επίσης να βασίζονται εννοιολογικά στον
5 Οι Keiretsu αναφέρονται σε ιαπωνικές ενώσεις εταιρειών, που ονομάζονται επίσης «οικονομικές σύνθετες ομάδες». Οι εταιρείες είναι νομικά ανεξάρτητες, αλλά εξαρτώνται οικονομικά η μία από την άλλη (Wikipedia).