του Νικόλα Σεβαστάκη
Μετά από κάμποσο καιρό, πάλι ένα κείμενο «εκτός ατζέντας» στα «Ενθέματα». Λίγες γραμμές για κάποιες εμπειρίες του διπλανού μας κόσμου, για τις πληγές της περιμέτρου μας, που νομίζω ότι πρέπει να μας καίνε. Γιατί αυτές οι εμπειρίες αγγίζουν τη Μεσόγειο που τη σημασία της μας τη δίδαξε ο Καμύ, ο κατεξοχήν στοχαστής των εντάσεων μεταξύ της πολιτικής και της ηθικής. Εννοείται ότι μιλώ και πάλι σε ένα διαφορετικό μήκος κύματος από κάποιες γεωπολιτικές αναλύσεις ή τις θεωρητικές περιηγήσεις στην «εξέγερση του πλήθους», κουβέντες στις οποίες έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια.
Στην Τυνησία λοιπόν, στις 6 Φεβρουαρίου, δολοφονήθηκε ο Τσόκρι Μπελαΐντ, ηγέτης του κόμματος της Αριστεράς Κίνημα Πατριωτών Δημοκρατών που είχε υψώσει τη φωνή του απέναντι στην κυβέρνηση του Χαμίντ Τζεμπαλί. Με αφορμή αυτή τη δολοφονία, ο Έρικ Γκολντστάιν, υπεύθυνος του τμήματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του Human Rights Watch δήλωσε: «Έχουν διαπραχτεί πολλές επιθέσεις σε δημοσιογράφους, πολιτικά στελέχη, καλλιτέχνες και απλούς πολίτες. Οι περισσότερες από αυτές δεν έγιναν αντικείμενο έρευνας, ούτε φυσικά κάποιας δικαστικής διαδικασίας».
Ο πιο πιθανός λόγος γι’ αυτή τη δολοφονία είναι ότι ο Μπελαΐντ, φυσιογνωμία της τυνησιακής αντιπολίτευσης, έθετε επί μήνες ερωτήματα στην κυβέρνηση για το μείζον ζήτημα που συνταράσσει πια όλη τη Βόρειο Αφρική και την υποσαχάρια ζώνη του Σαχέλ: την απειλή εναντίον της κοινωνίας και της δημοκρατικής προοπτικής από την πλευρά του ριζοσπαστικού ισλαμισμού, και συγκεκριμένα των δυνάμεων του σαλαφισμού. Μια μέρα μάλιστα πριν τη δολοφονία, σε συνέντευξη Τύπου, ο Μπελαΐντ κατήγγειλε «το κλίμα βίας, μια βία η οποία έχει γίνει οργανωμένη και συστηματική». Πολλούς μήνες τώρα οι κοσμικές, φιλελεύθερες και αριστερές δυνάμεις, τα συνδικάτα και οι γυναικείες οργανώσεις, δίνουν μια μεγάλη μάχη για τον χαρακτήρα και την ουσία της επανάστασης: για την αποτροπή, δηλαδή, της επικράτησης των οπαδών της Σαρία, υπέρ των πολιτικών και ατομικών ελευθεριών και για την προάσπιση των κοσμικών αξιών.
Είναι πια σαφές ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον οι περιπλοκές μιας «Αραβικής Άνοιξης» που πάνε να τη σφετεριστούν οι εχθροί της ελευθερίας. Η πρόκληση, η οποία απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, η βία των τζιχαντιστών αλλά και η διάδοση του υπερσυντηρητικού ισλαμισμού, έχει αλλάξει αποφασιστικά τα δεδομένα σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Και νομίζω ότι αυτή την πρόκληση δεν μπορεί να τη φωτίσει — μόνο πια να την συσκοτίσει– η μανιέρα της καταγγελίας των οικονομικών συμφερόντων των Αμερικανών, των Γάλλων ή όποιων άλλων. Γιατί, απλά, αυτά τα συμφέροντα είναι μια πλευρά του παζλ, και όχι η καρδιά του σημερινού προβλήματος. Άλλωστε, όσο και αν πολλοί θα ήθελαν να το κρύψουν, ο λαός του Μαλί υποδέχτηκε τον Ολάντ ως ελευθερωτή, και όχι ως νεοαποικιοκράτη που πάει να αρπάξει το ουράνιο της περιοχής.
Οι αριστερές δυνάμεις στη Βόρειο Αφρική αναγνωρίζουν πια τον βασικό αντίπαλο: εκείνους που επιχειρούν την επιβολή μιας νέας ολοκληρωτικής τυραννίας στη θέση των παλιών διεφθαρμένων δικτατόρων. Πριν λίγο καιρό έτυχε να δω μια εξαιρετική εκπομπή στο γαλλικό κανάλι TV5 για την κόλαση που έζησε η Τυνήσια σκηνοθέτιδα Νάντια Ελ Φάνι με αφορμή το δικό της ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Ούτε Αλλάχ ούτε Αφέντης». Η περίπτωσή της είναι μια από τις πολλές σε μια Τυνησία που κλονίζεται από ένα κύμα επιθέσεων σε κινηματογράφους, πολιτιστικά κέντρα και τηλεοπτικούς σταθμούς. Αυτή, η πιο κοσμική από τις χώρες της Βορείου Αφρικής, ζει στον ρυθμό αυτής της πολύ συγκεκριμένης και ακραίας απειλής. Ήδη ένας αριθμός διανοουμένων όρθωσε το ανάστημά του καταγγέλλοντας την υποκρισία του Ενχάντα, του κυριότερου κυβερνώντος κόμματος που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί το «μετριοπαθές Ισλάμ». Άλλο τμήμα της διανόησης έδωσε πίστη, με αφέλεια ή και ιδιοτέλεια, στις διακηρύξεις των κυβερνώντων ότι θα αποτρέψουν την προώθηση των σαλαφιστών. Το αποτέλεσμα είναι ωστόσο η αποθράσυνση των οπαδών του ολοκληρωτικού Ισλάμ. Αλλά και η ελπιδοφόρα διεύρυνση των αντιστάσεων από τις λαϊκές δυνάμεις που θέλουν να διασώσουν το νόημα της επανάστασης.
Αυτός ο κόσμος μας αφορά, ακόμα και αν ο αγώνας του δεν είναι στην ευρωπαϊκή ή ελληνική «ατζέντα». Και πρέπει να μας νοιάζει κατά τον ίδιο τρόπο που στη μακρινή δεκαετία της πρώτης μεγάλης κρίσης, στη δεκαετία του ’30, ξεχώρισε η διεθνής αλληλεγγύη στους αγωνιστές της Δημοκρατικής Ισπανίας εναντίον των φαλαγγιτών του στρατηγού Φράνκο. Τότε, η αλληλεγγύη στη δημοκρατική Ισπανία δεν θεωρήθηκε αποπροσανατολισμός από τα εσωτερικά προβλήματα των εργαζομένων πολιτών της Ευρώπης αλλά μια καμπή κι ένας σταθμός στην οικουμενική πάλη εναντίον της βαρβαρότητας. Κακά τα ψέματα: αυτό που φέρει μαζί του ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός για ένα μεγάλο κομμάτι της σημερινής ανθρωπότητας είναι το ίδιο: μια βαρβαρότητα που συμπληρώνει τις εμπειρίες οικονομικής μιζέριας και καταπίεσης λαών και περιοχών.
Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
Μετά από κάμποσο καιρό, πάλι ένα κείμενο «εκτός ατζέντας» στα «Ενθέματα». Λίγες γραμμές για κάποιες εμπειρίες του διπλανού μας κόσμου, για τις πληγές της περιμέτρου μας, που νομίζω ότι πρέπει να μας καίνε. Γιατί αυτές οι εμπειρίες αγγίζουν τη Μεσόγειο που τη σημασία της μας τη δίδαξε ο Καμύ, ο κατεξοχήν στοχαστής των εντάσεων μεταξύ της πολιτικής και της ηθικής. Εννοείται ότι μιλώ και πάλι σε ένα διαφορετικό μήκος κύματος από κάποιες γεωπολιτικές αναλύσεις ή τις θεωρητικές περιηγήσεις στην «εξέγερση του πλήθους», κουβέντες στις οποίες έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια.
Στην Τυνησία λοιπόν, στις 6 Φεβρουαρίου, δολοφονήθηκε ο Τσόκρι Μπελαΐντ, ηγέτης του κόμματος της Αριστεράς Κίνημα Πατριωτών Δημοκρατών που είχε υψώσει τη φωνή του απέναντι στην κυβέρνηση του Χαμίντ Τζεμπαλί. Με αφορμή αυτή τη δολοφονία, ο Έρικ Γκολντστάιν, υπεύθυνος του τμήματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του Human Rights Watch δήλωσε: «Έχουν διαπραχτεί πολλές επιθέσεις σε δημοσιογράφους, πολιτικά στελέχη, καλλιτέχνες και απλούς πολίτες. Οι περισσότερες από αυτές δεν έγιναν αντικείμενο έρευνας, ούτε φυσικά κάποιας δικαστικής διαδικασίας».
Ο πιο πιθανός λόγος γι’ αυτή τη δολοφονία είναι ότι ο Μπελαΐντ, φυσιογνωμία της τυνησιακής αντιπολίτευσης, έθετε επί μήνες ερωτήματα στην κυβέρνηση για το μείζον ζήτημα που συνταράσσει πια όλη τη Βόρειο Αφρική και την υποσαχάρια ζώνη του Σαχέλ: την απειλή εναντίον της κοινωνίας και της δημοκρατικής προοπτικής από την πλευρά του ριζοσπαστικού ισλαμισμού, και συγκεκριμένα των δυνάμεων του σαλαφισμού. Μια μέρα μάλιστα πριν τη δολοφονία, σε συνέντευξη Τύπου, ο Μπελαΐντ κατήγγειλε «το κλίμα βίας, μια βία η οποία έχει γίνει οργανωμένη και συστηματική». Πολλούς μήνες τώρα οι κοσμικές, φιλελεύθερες και αριστερές δυνάμεις, τα συνδικάτα και οι γυναικείες οργανώσεις, δίνουν μια μεγάλη μάχη για τον χαρακτήρα και την ουσία της επανάστασης: για την αποτροπή, δηλαδή, της επικράτησης των οπαδών της Σαρία, υπέρ των πολιτικών και ατομικών ελευθεριών και για την προάσπιση των κοσμικών αξιών.
Είναι πια σαφές ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον οι περιπλοκές μιας «Αραβικής Άνοιξης» που πάνε να τη σφετεριστούν οι εχθροί της ελευθερίας. Η πρόκληση, η οποία απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, η βία των τζιχαντιστών αλλά και η διάδοση του υπερσυντηρητικού ισλαμισμού, έχει αλλάξει αποφασιστικά τα δεδομένα σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Και νομίζω ότι αυτή την πρόκληση δεν μπορεί να τη φωτίσει — μόνο πια να την συσκοτίσει– η μανιέρα της καταγγελίας των οικονομικών συμφερόντων των Αμερικανών, των Γάλλων ή όποιων άλλων. Γιατί, απλά, αυτά τα συμφέροντα είναι μια πλευρά του παζλ, και όχι η καρδιά του σημερινού προβλήματος. Άλλωστε, όσο και αν πολλοί θα ήθελαν να το κρύψουν, ο λαός του Μαλί υποδέχτηκε τον Ολάντ ως ελευθερωτή, και όχι ως νεοαποικιοκράτη που πάει να αρπάξει το ουράνιο της περιοχής.
Οι αριστερές δυνάμεις στη Βόρειο Αφρική αναγνωρίζουν πια τον βασικό αντίπαλο: εκείνους που επιχειρούν την επιβολή μιας νέας ολοκληρωτικής τυραννίας στη θέση των παλιών διεφθαρμένων δικτατόρων. Πριν λίγο καιρό έτυχε να δω μια εξαιρετική εκπομπή στο γαλλικό κανάλι TV5 για την κόλαση που έζησε η Τυνήσια σκηνοθέτιδα Νάντια Ελ Φάνι με αφορμή το δικό της ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Ούτε Αλλάχ ούτε Αφέντης». Η περίπτωσή της είναι μια από τις πολλές σε μια Τυνησία που κλονίζεται από ένα κύμα επιθέσεων σε κινηματογράφους, πολιτιστικά κέντρα και τηλεοπτικούς σταθμούς. Αυτή, η πιο κοσμική από τις χώρες της Βορείου Αφρικής, ζει στον ρυθμό αυτής της πολύ συγκεκριμένης και ακραίας απειλής. Ήδη ένας αριθμός διανοουμένων όρθωσε το ανάστημά του καταγγέλλοντας την υποκρισία του Ενχάντα, του κυριότερου κυβερνώντος κόμματος που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί το «μετριοπαθές Ισλάμ». Άλλο τμήμα της διανόησης έδωσε πίστη, με αφέλεια ή και ιδιοτέλεια, στις διακηρύξεις των κυβερνώντων ότι θα αποτρέψουν την προώθηση των σαλαφιστών. Το αποτέλεσμα είναι ωστόσο η αποθράσυνση των οπαδών του ολοκληρωτικού Ισλάμ. Αλλά και η ελπιδοφόρα διεύρυνση των αντιστάσεων από τις λαϊκές δυνάμεις που θέλουν να διασώσουν το νόημα της επανάστασης.
Αυτός ο κόσμος μας αφορά, ακόμα και αν ο αγώνας του δεν είναι στην ευρωπαϊκή ή ελληνική «ατζέντα». Και πρέπει να μας νοιάζει κατά τον ίδιο τρόπο που στη μακρινή δεκαετία της πρώτης μεγάλης κρίσης, στη δεκαετία του ’30, ξεχώρισε η διεθνής αλληλεγγύη στους αγωνιστές της Δημοκρατικής Ισπανίας εναντίον των φαλαγγιτών του στρατηγού Φράνκο. Τότε, η αλληλεγγύη στη δημοκρατική Ισπανία δεν θεωρήθηκε αποπροσανατολισμός από τα εσωτερικά προβλήματα των εργαζομένων πολιτών της Ευρώπης αλλά μια καμπή κι ένας σταθμός στην οικουμενική πάλη εναντίον της βαρβαρότητας. Κακά τα ψέματα: αυτό που φέρει μαζί του ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός για ένα μεγάλο κομμάτι της σημερινής ανθρωπότητας είναι το ίδιο: μια βαρβαρότητα που συμπληρώνει τις εμπειρίες οικονομικής μιζέριας και καταπίεσης λαών και περιοχών.
Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
RSS Feed