Αφροδίτη Τζιαντζή
«Το αφεντικό σε έχει ανάγκη, εσύ δεν το έχεις». Το εργατικό σύνθημα του Μάη του ‘68, μας κλείνει το μάτι στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Εργατικός Ελεγχος, Κοινωνικοποίηση, Αυτοδιαχείριση». Τη φράση αυτή επέλεξε ο Δημήτρης Κατσορίδας για να συστήσει στον αναγνώστη τη μελέτη του που μόλις κυκλοφόρησε από τις συνεργατικές «Εκδόσεις των Συναδέλφων».
Ο συγγραφέας, έμπειρος μελετητής του ελληνικού εργατικού κινήματος, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, δεν γράφει απλώς ένα εγχειρίδιο για την εργατική αυτοδιαχείριση, με αναδρομή στους κλασικούς θεωρητικούς, όπως ο μαρξιστής Ερνεστ Μαντέλ ή ο φιλόσοφος της αυτοδιεύθυνσης Κορνήλιος Καστοριάδης.
Ούτε εξαντλείται σε μια ιστορική αναδρομή. Ο Δημήτρης Κατσορίδας, εκδίδοντας το βιβλίο του σε ένα συνεταιριστικό και αυτοδιαχειριζόμενο εκδοτικό οίκο αλλά κυρίως με τον τρόπο που δομεί τη μελέτη του, δεν περιορίζεται στον ρόλο του ουδέτερου παρατηρητή, αλλά συντάσσεται με την πλευρά των δημιουργών του πλούτου που ανοίγουν συλλογικές ρωγμές στο τείχος της εκμετάλλευσης των σχέσεων ιδιοκτησίας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το δεύτερο μέρος του βιβλίου, που αφορά την ελληνική εμπειρία για την αυτοδιαχείριση και τη συμμετοχή των εργαζομένων, ξεκινώντας από πρώιμους συνεταιρισμούς παραγωγών και τις συντεχνίες του 19ου αιώνα, μέχρι τα εργατικά συμβούλια - θυμίζοντας ότι άκμασαν στην Ελλάδα του μεσοπολέμου με τις Επιτροπές Καραβιών των ναυτεργατών και τις Επιτροπές Σαλονιών των καπνεργατών.
Πιάνει το νήμα από το κίνημα του εργοστασιακού συνδικαλισμού των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης, τους αγώνες των εργατών στις αποκαλούμενες «προβληματικές επιχειρήσεις» τη δεκαετία του ‘80, εξηγώντας τα όρια και τις στρεβλώσεις της περίφημης «εξυγίανσης των προβληματικών», αλλά και αναδεικνύοντας ηρωικές πλευρές ενός πρωτοπόρου για την εποχή του αγώνα, με αίτημα τον κοινωνικό έλεγχο των παραγωγικών και κοινωφελών επιχειρήσεων.
Τέλος εστιάζει σε τρεις χαρακτηριστικές όσο και διαφορετικές περιπτώσεις αυτοδιαχειριστικών εγχειρημάτων: Τη Βιομηχανική Μεταλλευτική στη Θεσσαλονίκη, το «πρώτο πείραμα εργατικής αυτοδιαχείρισης σε βιομηχανική μονάδα», όπως αποκαλεί τις προσπάθειες των απλήρωτων εργατών της Φιλκεράμ Τζόνσον να «βάλουν μπροστά τις μηχανές» στο εγκαταλειμμένο από την εργοδοσία εργοστάσιο, εφαρμόζοντας μορφές οριζόντιου εργατικού ελέγχου και άμεσης δημοκρατίας.
Μελετά την εμπειρία αυτοδιαχείρισης της ΕΡΤ μέσα από τον απεργιακό αγώνα των εργαζομένων το δεύτερο εξάμηνο του 2013, στο κεφάλαιο με τίτλο «Το μεγαλύτερο πείραμα αυτοδιαχείρισης (ραδιοτηλεόρασης) στον κόσμο».
Τέλος παρουσιάζει την πρόταση των εργαζομένων της Ενωμένης Κλωστοϋφαντουργίας για επανεκκίνηση τριών εργοστασίων της πτωχευμένου ομίλου Λαναρά, με τη συμμετοχή εργατικού συνεταιρισμού.
Μια πρόταση που περιπλανήθηκε σε τράπεζες και υπουργεία, σκάλωσε σε κωλυσιεργίες της συνδίκου πτώχευσης, και στη συνέχεια μεταλλάχθηκε σε μοντέλο «συνδιοίκησης», καθώς βρέθηκε ιδιώτης επενδυτής που δεσμεύεται να εφαρμόσει το επιχειρησιακό σχέδιο των εργαζομένων.
Το βιβλίο του Δημήτρη Κατσορίδα ξανανοίγει τη συζήτηση για την αυτοδιαχείριση σε ένα ζοφερό τοπίο για τον κόσμο της εργασίας, θυμίζοντας στο ενάμιση εκατομμύριο απλήρωτους εργαζόμενους της Ελλάδας και στους άλλους τόσους άνεργους ότι η εργασία χωρίς αφεντικά όχι μόνο δεν είναι ουτοπία, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι η μόνη διέξοδος.
«Να σπάσουμε τη λογική του μονόδρομου»
• «Το αφεντικό σου σε έχει ανάγκη, εσύ δεν το έχεις», γράφετε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Το ενάμισι εκατομμύριο των απλήρωτων εργαζομένων που φυτοζωούν με «έναντι» πόσο ανάγκη έχουν ή δεν έχουν τα αφεντικά τους;
Δεν τα έχουν ανάγκη, πρώτον επειδή τα συγκεκριμένα αφεντικά δεν πληρώνουν τους εργαζόμενους και, δεύτερον, το γεγονός ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αυτές οι επιχειρήσεις, έστω με αυτό τον τρόπο, οφείλεται στους απλήρωτους εργαζόμενους.
Μια πρώτη λύση είναι να τεθεί το αίτημα του εργατικού ελέγχου. Εργατικός έλεγχος σημαίνει έλεγχος στους ισολογισμούς των επιχειρήσεων, στα έσοδα και τα έξοδα τους, στα περιουσιακά τους στοιχεία, στα εισοδήματα των στελεχών τους, στα δάνεια που έχουν πάρει και αν αυτά έχουν επενδυθεί ή έχουν πάει για προσωπικό πλουτισμό κ.λπ.
Γενικά, οι εργαζόμενοι, πριν μπουν στη διαδικασία διαλόγου για πάγωμα ή μείωση των μισθών τους, καλό θα είναι να ζητούν έλεγχο των οικονομικών πεπραγμένων και των λογιστικών βιβλίων της επιχείρησης.
• Πόσο επίκαιρη είναι η συζήτηση για την αυτοδιαχείριση και τον εργατικό έλεγχο σε μια εποχή που τα εργατικά δικαιώματα δέχονται σφοδρή επίθεση;
Αν καταφέρουμε να σπάσουμε τη λογική του «μονόδρομου» και του «μη σκέφτεσαι», που μας έχουν επιβάλει οι κρατούντες, τότε όλα είναι ανοιχτά. Θα το σκεφτούμε αυτό; Θα σκεφτούμε ότι υπάρχει και άλλος δρόμος, ο οποίος είναι να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας; Θα σκεφτούμε ότι ένας τέτοιος δρόμος είναι και αυτός του εργατικού ελέγχου και της αυτο-διαχείρισης; Οπως είπε και ο καθηγητής Στίβεν Φρος, τελικά το να σκέφτομαι σημαίνει αντιστέκομαι και χρειάζεται να προηγηθεί της κοινωνικής αντίστασης. Θα το σκεφτούμε;
• Τα αυτοδιαχειριστικά πειράματα είναι «νησίδες ελευθερίας» ή ρωγμές που αμφισβητούν τις υπάρχουσες σχέσεις ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης, με διευθυντές και διευθυνόμενους;
Είναι και τα δύο. Δεν είναι αντιπαραθετικά. Διότι, κάθε «νησίδα ελευθερίας» είναι και μια ρωγμή στο εκμεταλλευτικό σύστημα. Είναι μια διαδικασία στο «εδώ και τώρα» και δεν παραπέμπει στο επέκεινα μιας απροσδιόριστης χρονικής αναμονής. Είναι το πρώτο ρήγμα στο πλαίσιο της παλιάς κοινωνικής μορφής, όπου η ολοκλήρωση της θα υλοποιηθεί μέσα από τη γενικευμένη κοινωνική αυτοδιαχείριση σε κάθε τομέα της ζωής.
• Θεωρείτε ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, όπως οι Κοιν.Σ.Επ, κολλεκτίβες εργασίας και συνεταιρισμοί εργαζομένων, όπως και η Εφ.Συν., εντάσσονται στα εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης και σε ποιο βαθμό;
Συνήθως, η αυτοδιαχείριση γίνεται σε επιχειρήσεις που κοινωνικοποιούνται ή σε επιχειρήσεις που τις καταλαμβάνουν οι εργαζόμενοι και τις λειτουργούν μόνοι τους, όπως η ΒΙΟΜΕ. Εντούτοις, και οι συνεταιρισμοί εργαζομένων, όπως η Εφ. Συν, ή οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, εφόσον δεν εκμεταλλεύονται μισθωτή εργασία, μπορούμε να πούμε ότι είναι αυτοδιαχειριζόμενες. Εξάλλου, και ο Μαρξ μίλησε για ένωση συνεταιρισμένων παραγωγών.
http://www.efsyn.gr/arthro/mporoyme-horis-afentika
«Το αφεντικό σε έχει ανάγκη, εσύ δεν το έχεις». Το εργατικό σύνθημα του Μάη του ‘68, μας κλείνει το μάτι στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Εργατικός Ελεγχος, Κοινωνικοποίηση, Αυτοδιαχείριση». Τη φράση αυτή επέλεξε ο Δημήτρης Κατσορίδας για να συστήσει στον αναγνώστη τη μελέτη του που μόλις κυκλοφόρησε από τις συνεργατικές «Εκδόσεις των Συναδέλφων».
Ο συγγραφέας, έμπειρος μελετητής του ελληνικού εργατικού κινήματος, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, δεν γράφει απλώς ένα εγχειρίδιο για την εργατική αυτοδιαχείριση, με αναδρομή στους κλασικούς θεωρητικούς, όπως ο μαρξιστής Ερνεστ Μαντέλ ή ο φιλόσοφος της αυτοδιεύθυνσης Κορνήλιος Καστοριάδης.
Ούτε εξαντλείται σε μια ιστορική αναδρομή. Ο Δημήτρης Κατσορίδας, εκδίδοντας το βιβλίο του σε ένα συνεταιριστικό και αυτοδιαχειριζόμενο εκδοτικό οίκο αλλά κυρίως με τον τρόπο που δομεί τη μελέτη του, δεν περιορίζεται στον ρόλο του ουδέτερου παρατηρητή, αλλά συντάσσεται με την πλευρά των δημιουργών του πλούτου που ανοίγουν συλλογικές ρωγμές στο τείχος της εκμετάλλευσης των σχέσεων ιδιοκτησίας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το δεύτερο μέρος του βιβλίου, που αφορά την ελληνική εμπειρία για την αυτοδιαχείριση και τη συμμετοχή των εργαζομένων, ξεκινώντας από πρώιμους συνεταιρισμούς παραγωγών και τις συντεχνίες του 19ου αιώνα, μέχρι τα εργατικά συμβούλια - θυμίζοντας ότι άκμασαν στην Ελλάδα του μεσοπολέμου με τις Επιτροπές Καραβιών των ναυτεργατών και τις Επιτροπές Σαλονιών των καπνεργατών.
Πιάνει το νήμα από το κίνημα του εργοστασιακού συνδικαλισμού των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης, τους αγώνες των εργατών στις αποκαλούμενες «προβληματικές επιχειρήσεις» τη δεκαετία του ‘80, εξηγώντας τα όρια και τις στρεβλώσεις της περίφημης «εξυγίανσης των προβληματικών», αλλά και αναδεικνύοντας ηρωικές πλευρές ενός πρωτοπόρου για την εποχή του αγώνα, με αίτημα τον κοινωνικό έλεγχο των παραγωγικών και κοινωφελών επιχειρήσεων.
Τέλος εστιάζει σε τρεις χαρακτηριστικές όσο και διαφορετικές περιπτώσεις αυτοδιαχειριστικών εγχειρημάτων: Τη Βιομηχανική Μεταλλευτική στη Θεσσαλονίκη, το «πρώτο πείραμα εργατικής αυτοδιαχείρισης σε βιομηχανική μονάδα», όπως αποκαλεί τις προσπάθειες των απλήρωτων εργατών της Φιλκεράμ Τζόνσον να «βάλουν μπροστά τις μηχανές» στο εγκαταλειμμένο από την εργοδοσία εργοστάσιο, εφαρμόζοντας μορφές οριζόντιου εργατικού ελέγχου και άμεσης δημοκρατίας.
Μελετά την εμπειρία αυτοδιαχείρισης της ΕΡΤ μέσα από τον απεργιακό αγώνα των εργαζομένων το δεύτερο εξάμηνο του 2013, στο κεφάλαιο με τίτλο «Το μεγαλύτερο πείραμα αυτοδιαχείρισης (ραδιοτηλεόρασης) στον κόσμο».
Τέλος παρουσιάζει την πρόταση των εργαζομένων της Ενωμένης Κλωστοϋφαντουργίας για επανεκκίνηση τριών εργοστασίων της πτωχευμένου ομίλου Λαναρά, με τη συμμετοχή εργατικού συνεταιρισμού.
Μια πρόταση που περιπλανήθηκε σε τράπεζες και υπουργεία, σκάλωσε σε κωλυσιεργίες της συνδίκου πτώχευσης, και στη συνέχεια μεταλλάχθηκε σε μοντέλο «συνδιοίκησης», καθώς βρέθηκε ιδιώτης επενδυτής που δεσμεύεται να εφαρμόσει το επιχειρησιακό σχέδιο των εργαζομένων.
Το βιβλίο του Δημήτρη Κατσορίδα ξανανοίγει τη συζήτηση για την αυτοδιαχείριση σε ένα ζοφερό τοπίο για τον κόσμο της εργασίας, θυμίζοντας στο ενάμιση εκατομμύριο απλήρωτους εργαζόμενους της Ελλάδας και στους άλλους τόσους άνεργους ότι η εργασία χωρίς αφεντικά όχι μόνο δεν είναι ουτοπία, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι η μόνη διέξοδος.
«Να σπάσουμε τη λογική του μονόδρομου»
• «Το αφεντικό σου σε έχει ανάγκη, εσύ δεν το έχεις», γράφετε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Το ενάμισι εκατομμύριο των απλήρωτων εργαζομένων που φυτοζωούν με «έναντι» πόσο ανάγκη έχουν ή δεν έχουν τα αφεντικά τους;
Δεν τα έχουν ανάγκη, πρώτον επειδή τα συγκεκριμένα αφεντικά δεν πληρώνουν τους εργαζόμενους και, δεύτερον, το γεγονός ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αυτές οι επιχειρήσεις, έστω με αυτό τον τρόπο, οφείλεται στους απλήρωτους εργαζόμενους.
Μια πρώτη λύση είναι να τεθεί το αίτημα του εργατικού ελέγχου. Εργατικός έλεγχος σημαίνει έλεγχος στους ισολογισμούς των επιχειρήσεων, στα έσοδα και τα έξοδα τους, στα περιουσιακά τους στοιχεία, στα εισοδήματα των στελεχών τους, στα δάνεια που έχουν πάρει και αν αυτά έχουν επενδυθεί ή έχουν πάει για προσωπικό πλουτισμό κ.λπ.
Γενικά, οι εργαζόμενοι, πριν μπουν στη διαδικασία διαλόγου για πάγωμα ή μείωση των μισθών τους, καλό θα είναι να ζητούν έλεγχο των οικονομικών πεπραγμένων και των λογιστικών βιβλίων της επιχείρησης.
• Πόσο επίκαιρη είναι η συζήτηση για την αυτοδιαχείριση και τον εργατικό έλεγχο σε μια εποχή που τα εργατικά δικαιώματα δέχονται σφοδρή επίθεση;
Αν καταφέρουμε να σπάσουμε τη λογική του «μονόδρομου» και του «μη σκέφτεσαι», που μας έχουν επιβάλει οι κρατούντες, τότε όλα είναι ανοιχτά. Θα το σκεφτούμε αυτό; Θα σκεφτούμε ότι υπάρχει και άλλος δρόμος, ο οποίος είναι να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας; Θα σκεφτούμε ότι ένας τέτοιος δρόμος είναι και αυτός του εργατικού ελέγχου και της αυτο-διαχείρισης; Οπως είπε και ο καθηγητής Στίβεν Φρος, τελικά το να σκέφτομαι σημαίνει αντιστέκομαι και χρειάζεται να προηγηθεί της κοινωνικής αντίστασης. Θα το σκεφτούμε;
• Τα αυτοδιαχειριστικά πειράματα είναι «νησίδες ελευθερίας» ή ρωγμές που αμφισβητούν τις υπάρχουσες σχέσεις ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης, με διευθυντές και διευθυνόμενους;
Είναι και τα δύο. Δεν είναι αντιπαραθετικά. Διότι, κάθε «νησίδα ελευθερίας» είναι και μια ρωγμή στο εκμεταλλευτικό σύστημα. Είναι μια διαδικασία στο «εδώ και τώρα» και δεν παραπέμπει στο επέκεινα μιας απροσδιόριστης χρονικής αναμονής. Είναι το πρώτο ρήγμα στο πλαίσιο της παλιάς κοινωνικής μορφής, όπου η ολοκλήρωση της θα υλοποιηθεί μέσα από τη γενικευμένη κοινωνική αυτοδιαχείριση σε κάθε τομέα της ζωής.
• Θεωρείτε ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, όπως οι Κοιν.Σ.Επ, κολλεκτίβες εργασίας και συνεταιρισμοί εργαζομένων, όπως και η Εφ.Συν., εντάσσονται στα εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης και σε ποιο βαθμό;
Συνήθως, η αυτοδιαχείριση γίνεται σε επιχειρήσεις που κοινωνικοποιούνται ή σε επιχειρήσεις που τις καταλαμβάνουν οι εργαζόμενοι και τις λειτουργούν μόνοι τους, όπως η ΒΙΟΜΕ. Εντούτοις, και οι συνεταιρισμοί εργαζομένων, όπως η Εφ. Συν, ή οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, εφόσον δεν εκμεταλλεύονται μισθωτή εργασία, μπορούμε να πούμε ότι είναι αυτοδιαχειριζόμενες. Εξάλλου, και ο Μαρξ μίλησε για ένωση συνεταιρισμένων παραγωγών.
http://www.efsyn.gr/arthro/mporoyme-horis-afentika
RSS Feed