Ότι η αποανάπτυξη (που μερικοί την αποκαλούν και μετα-ανάπτυξη) είναι κάθε άλλο παρά «μια στρατηγική για τη συρρίκνωση του ΑΕΠ» αποδείχνει ο Giorgos Kallis σε άρθρο του στο Degrowth Blog: Degrowth is anything but a strategy to reduce the size of GDP.
Μια συρρίκνωση της ανάπτυξης δεν διεκδικείται από τους εκπροσώπους αποανάπτυξης, χάριν της μείωσης, αλλά για τον μετριασμό αρχικά και στη συνέχεια για την μακροχρόνια αντιμετώπιση όλων των αρνητικών οικολογικών και κοινωνικών επιπτώσεων, που συνδέονται με την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας.
Η Αποανάπτυξη, δηλαδή το ξεπέρασμα των καταναγκασμών της ανάπτυξης, δεν αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός, αλλά ως απαραίτητο μέσο για την επίτευξη τόσο των οικολογικών όσο και των κοινωνικών στόχων για τη διασφάλιση για όλους της «Καλής ζωής»! (ευζωίας)[1]. Το κίνητρο για την επιδίωξη μιας κοινωνίας απο-ανάπτυξης έχει έτσι στην ουσία ένα χειραφετητικό χαρακτήρα: Ο τελικός στόχος είναι η ελευθερία για όλους, όχι μόνο για μια συγκριτικά μικρή ομάδα ανθρώπων-τη σημερινή ελίτ- που ωφελήθηκε οικονομικά στις υπάρχουσες συνθήκες της εκμετάλλευσης των ανθρώπων και της φύσης, αλλά και η ελευθερία όλων των πλασμάτων, των σημερινών, αλλά και των μελλοντικών γενιών.
Ο Γιώργος Καλλής λοιπόν λέει περίπου τα παρακάτω σε αυτό το άρθρο:
Στην πραγματικότητα, ο βασικός ισχυρισμός της πρότασης της ανάπτυξης είναι: η σχέση μεταξύ της ποσότητας των ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται και επομένως και του όγκου των εκπομπών άνθρακα, είναι ευθέως ανάλογη του μεγέθους του ΑΕΠ(σε κάθε χώρα και σε παγκόσμιο επίπεδο).
Άρα μια σοβαρή πολιτική υπέρ της προστασίας του κλίματος που απαιτεί μείωση των εκπομπών άνθρακα θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση της οικονομίας, γιατί μόνο μια επιβραδυμένη οικονομία θα εκπέμπει λιγότερο άνθρακα. Τα βιώσιμα σενάρια για τον επιτυχή περιορισμό της κλιματικής αλλαγής στο όριο των 2 οC αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας, απαιτούν τόσο την επιβράδυνση της οικονομίας, όσο και τη μείωση της χρήσης άνθρακα. Και αυτό, παρά τα ιστορικά παραδείγματα εξαίρεσης που υπάρχουν, όπως είναι τα καθεστώτα που κατέρρευσαν (ή καταρρέουν) οικονομικά, παρά το γεγονός ότι αύξαναν και αυξάνουν την καύση των ορυκτών τους καυσίμων.
Η θεωρητική πιθανότητα της απόλυτης αποσύνδεσης των εκπομπών άνθρακα από το ΑΕΠ δεν μπορεί να αντικρουστεί λογικά, αλλά είναι απίθανο να είναι φυσικά ή εμπειρικά εφικτή. Και όσοι υποστηρίζουν ότι δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη(αγνωστικιστές) και όσοι έχουν την πεποίθηση ότι πράγματι υπάρχουν τέτοια όρια, έχουν εύλογες θέσεις. Το ζήτημα όμως είναι ότι χρειάζεται διευκρίνηση για το τι είναι αποανάπτυξη, γιατί υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση!
Συρρίκνωση του ΑΕΠ σαν αποτέλεσμα σχεδιασμού ή καταστροφής;
Στην ιστοσελίδα μας διατυπώσαμε την άποψή μας- ειδικά για την Ελλάδα όπου υπάρχει όχι απλά συρρίκνωση του ΑΕΠ, αλλά και φτωχοποίηση του πληθυσμού-στο κείμενο «Αποανάπτυξη-Τοπικοποίηση με σχεδιασμό και όχι καταστροφή με μνημόνια!».
Ο Καλλής το διατυπώνει αυτό γενικότερα με τη μορφή του παραπάνω ερωτήματος και λέει:
Σωστό ή λάθος, η διάγνωση των Ορίων της Ανάπτυξης τη 10ετία του 1970 από τη «Λέσχη της Ρώμης» και οι θέσεις του στρατοπέδου της αποανάπτυξης σήμερα, ταυτίζονται στο ότι μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα υπάρχουν δύο δυνατότητες. Είτε μια κατάρρευση της παραγωγής και της ευημερίας με το που θα τελειώσουν οι πόροι, είτε μείωση των ρυθμών κατανάλωσης του άνθρακα ή μια μικρότερη οικονομία με υψηλότερη ευημερία. Μεσοπρόθεσμα, είναι δυνατή η μείωση της ευημερίας από καταστροφικές κλιματικές αλλαγές, ενώ η αύξηση του ΑΕΠ μπορεί να συνεχίζεται μέσω της χρήσης ορυκτών καυσίμων και των δαπανών ανασυγκρότησης, αποκατάστασης ζημιών ή οχύρωσης έναντι των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών.
Το πεδίο δυνατοτήτων για «αποανάπτυξη» ή για έναν «καθοδικό δρόμο ευημερίας» ή, με άλλα λόγια, για μια μικρότερη και διαφορετική οικονομία με υψηλότερη ευημερία, πρέπει να διακρίνεται από την ύφεση ή την κατάθλιψη. Σε αυτή τη βάση, το πολιτικό και ερευνητικό ερώτημα που τίθεται από τους μελετητές της αποανάπτυξης δεν είναι: «Ποιος αρνητικός ρυθμός ανάπτυξης θα μας φτάσει εκεί;» αλλά «Πώς φτάνουμε εκεί μέσω σχεδιασμού και όχι μέσω κατάρρευσης;» Πώς θα δημιουργήσουμε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, χαμηλής κατανάλωσης και αποβλήτων(low-output) και διασφάλισης ευημερίας για όλους; Αυτό είναι το ερώτημα που κινητοποιεί τη διεπιστημονική εργασία και έρευνα για την αποανάπτυξη.
Οικονομολόγοι της οικολογίας μελετούν τα μακροοικονομικά μοντέλα και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες κάτω από τις οποίες η συρρίκνωση μπορεί να είναι σταθερή και να ευνοεί την ευημερία. Ανθρωπολόγοι, ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες εξετάζουν πώς οι προ-καπιταλιστικοί πολιτισμοί ευημερούσαν χωρίς ανάπτυξη ή πώς και γιατί οι αυτόχθονες ή οι συνειδητές κοινότητες σήμερα, διαχειρίζονται τη ζωή τους χωρίς αυτήν. Μηχανικοί και θεωρητικοί των νόμων, ερευνούν ποια μοντέλα τεχνολογικής και πνευματικής ιδιοκτησίας μπορούν να επιδιώξουν την καινοτομία χωρίς ανάπτυξη. Πολιτικοί στοχαστές ξανασκέφτονται τη δημοκρατία για μια μετά την ανάπτυξη εποχή.
Όσοι εστιάζουν στην «αποανάπτυξη με τη στενή έννοια της συρρίκνωσης του ΑΕΠ», δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει να επιδιώξουμε να δημιουργήσουμε από σήμερα στοιχεία μιας «μετά την ανάπτυξη οικονομίας» και ενός «μετά τον καπιταλισμό πολιτισμό». Έχουμε μπροστά μας ένα συναρπαστικό ερευνητικό πρόγραμμα και μια αντίστοιχη καθημερινή πρακτική!
Παρακάτω το βίντεο της συζήτησης μεταξύ των καθηγητών Jeroen van den Bergh και Γιώργου Καλλή: A-growth or Degrowth?
https://www.youtube.com/watch?v=EfAEjjTEPL4
[1]Κάποιοι ανεξάρτητοι επιστήμονες δημιούργησαν νέους Δείκτες «Ευζωίας» και «καθαρίζουν το υπάρχον ΑΕΠ από τα στοιχεία που το ανεβάζουν οικονομικά, αλλά στην ουσία κατεβάζουν την ποιότητα ζωής, όπως είναι τα κόστη της κοινωνίας για την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, των ζημιών από την εγκληματικότητα, από τα ατυχήματα και από τα μποτιλιαρίσματα στους δρόμους κ.λπ., όπως επίσης προσθέτουν και κάποια θετικά στοιχεία-που σήμερα δε λαμβάνει υπόψη του το ΑΕΠ-όπως είναι η αξία της εργασίας στο σπίτι και τα νοικοκυριά…», βλέπε: «Ο Σύγχρονος Κοινοτισμός», Γιώργος Κολέμπας, εκδόσεις των συναδέλφων, σελ. 135-139.
Μια συρρίκνωση της ανάπτυξης δεν διεκδικείται από τους εκπροσώπους αποανάπτυξης, χάριν της μείωσης, αλλά για τον μετριασμό αρχικά και στη συνέχεια για την μακροχρόνια αντιμετώπιση όλων των αρνητικών οικολογικών και κοινωνικών επιπτώσεων, που συνδέονται με την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας.
Η Αποανάπτυξη, δηλαδή το ξεπέρασμα των καταναγκασμών της ανάπτυξης, δεν αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός, αλλά ως απαραίτητο μέσο για την επίτευξη τόσο των οικολογικών όσο και των κοινωνικών στόχων για τη διασφάλιση για όλους της «Καλής ζωής»! (ευζωίας)[1]. Το κίνητρο για την επιδίωξη μιας κοινωνίας απο-ανάπτυξης έχει έτσι στην ουσία ένα χειραφετητικό χαρακτήρα: Ο τελικός στόχος είναι η ελευθερία για όλους, όχι μόνο για μια συγκριτικά μικρή ομάδα ανθρώπων-τη σημερινή ελίτ- που ωφελήθηκε οικονομικά στις υπάρχουσες συνθήκες της εκμετάλλευσης των ανθρώπων και της φύσης, αλλά και η ελευθερία όλων των πλασμάτων, των σημερινών, αλλά και των μελλοντικών γενιών.
Ο Γιώργος Καλλής λοιπόν λέει περίπου τα παρακάτω σε αυτό το άρθρο:
Στην πραγματικότητα, ο βασικός ισχυρισμός της πρότασης της ανάπτυξης είναι: η σχέση μεταξύ της ποσότητας των ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται και επομένως και του όγκου των εκπομπών άνθρακα, είναι ευθέως ανάλογη του μεγέθους του ΑΕΠ(σε κάθε χώρα και σε παγκόσμιο επίπεδο).
Άρα μια σοβαρή πολιτική υπέρ της προστασίας του κλίματος που απαιτεί μείωση των εκπομπών άνθρακα θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση της οικονομίας, γιατί μόνο μια επιβραδυμένη οικονομία θα εκπέμπει λιγότερο άνθρακα. Τα βιώσιμα σενάρια για τον επιτυχή περιορισμό της κλιματικής αλλαγής στο όριο των 2 οC αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας, απαιτούν τόσο την επιβράδυνση της οικονομίας, όσο και τη μείωση της χρήσης άνθρακα. Και αυτό, παρά τα ιστορικά παραδείγματα εξαίρεσης που υπάρχουν, όπως είναι τα καθεστώτα που κατέρρευσαν (ή καταρρέουν) οικονομικά, παρά το γεγονός ότι αύξαναν και αυξάνουν την καύση των ορυκτών τους καυσίμων.
Η θεωρητική πιθανότητα της απόλυτης αποσύνδεσης των εκπομπών άνθρακα από το ΑΕΠ δεν μπορεί να αντικρουστεί λογικά, αλλά είναι απίθανο να είναι φυσικά ή εμπειρικά εφικτή. Και όσοι υποστηρίζουν ότι δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη(αγνωστικιστές) και όσοι έχουν την πεποίθηση ότι πράγματι υπάρχουν τέτοια όρια, έχουν εύλογες θέσεις. Το ζήτημα όμως είναι ότι χρειάζεται διευκρίνηση για το τι είναι αποανάπτυξη, γιατί υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση!
Συρρίκνωση του ΑΕΠ σαν αποτέλεσμα σχεδιασμού ή καταστροφής;
Στην ιστοσελίδα μας διατυπώσαμε την άποψή μας- ειδικά για την Ελλάδα όπου υπάρχει όχι απλά συρρίκνωση του ΑΕΠ, αλλά και φτωχοποίηση του πληθυσμού-στο κείμενο «Αποανάπτυξη-Τοπικοποίηση με σχεδιασμό και όχι καταστροφή με μνημόνια!».
Ο Καλλής το διατυπώνει αυτό γενικότερα με τη μορφή του παραπάνω ερωτήματος και λέει:
Σωστό ή λάθος, η διάγνωση των Ορίων της Ανάπτυξης τη 10ετία του 1970 από τη «Λέσχη της Ρώμης» και οι θέσεις του στρατοπέδου της αποανάπτυξης σήμερα, ταυτίζονται στο ότι μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα υπάρχουν δύο δυνατότητες. Είτε μια κατάρρευση της παραγωγής και της ευημερίας με το που θα τελειώσουν οι πόροι, είτε μείωση των ρυθμών κατανάλωσης του άνθρακα ή μια μικρότερη οικονομία με υψηλότερη ευημερία. Μεσοπρόθεσμα, είναι δυνατή η μείωση της ευημερίας από καταστροφικές κλιματικές αλλαγές, ενώ η αύξηση του ΑΕΠ μπορεί να συνεχίζεται μέσω της χρήσης ορυκτών καυσίμων και των δαπανών ανασυγκρότησης, αποκατάστασης ζημιών ή οχύρωσης έναντι των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών.
Το πεδίο δυνατοτήτων για «αποανάπτυξη» ή για έναν «καθοδικό δρόμο ευημερίας» ή, με άλλα λόγια, για μια μικρότερη και διαφορετική οικονομία με υψηλότερη ευημερία, πρέπει να διακρίνεται από την ύφεση ή την κατάθλιψη. Σε αυτή τη βάση, το πολιτικό και ερευνητικό ερώτημα που τίθεται από τους μελετητές της αποανάπτυξης δεν είναι: «Ποιος αρνητικός ρυθμός ανάπτυξης θα μας φτάσει εκεί;» αλλά «Πώς φτάνουμε εκεί μέσω σχεδιασμού και όχι μέσω κατάρρευσης;» Πώς θα δημιουργήσουμε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, χαμηλής κατανάλωσης και αποβλήτων(low-output) και διασφάλισης ευημερίας για όλους; Αυτό είναι το ερώτημα που κινητοποιεί τη διεπιστημονική εργασία και έρευνα για την αποανάπτυξη.
Οικονομολόγοι της οικολογίας μελετούν τα μακροοικονομικά μοντέλα και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες κάτω από τις οποίες η συρρίκνωση μπορεί να είναι σταθερή και να ευνοεί την ευημερία. Ανθρωπολόγοι, ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες εξετάζουν πώς οι προ-καπιταλιστικοί πολιτισμοί ευημερούσαν χωρίς ανάπτυξη ή πώς και γιατί οι αυτόχθονες ή οι συνειδητές κοινότητες σήμερα, διαχειρίζονται τη ζωή τους χωρίς αυτήν. Μηχανικοί και θεωρητικοί των νόμων, ερευνούν ποια μοντέλα τεχνολογικής και πνευματικής ιδιοκτησίας μπορούν να επιδιώξουν την καινοτομία χωρίς ανάπτυξη. Πολιτικοί στοχαστές ξανασκέφτονται τη δημοκρατία για μια μετά την ανάπτυξη εποχή.
Όσοι εστιάζουν στην «αποανάπτυξη με τη στενή έννοια της συρρίκνωσης του ΑΕΠ», δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει να επιδιώξουμε να δημιουργήσουμε από σήμερα στοιχεία μιας «μετά την ανάπτυξη οικονομίας» και ενός «μετά τον καπιταλισμό πολιτισμό». Έχουμε μπροστά μας ένα συναρπαστικό ερευνητικό πρόγραμμα και μια αντίστοιχη καθημερινή πρακτική!
Παρακάτω το βίντεο της συζήτησης μεταξύ των καθηγητών Jeroen van den Bergh και Γιώργου Καλλή: A-growth or Degrowth?
https://www.youtube.com/watch?v=EfAEjjTEPL4
[1]Κάποιοι ανεξάρτητοι επιστήμονες δημιούργησαν νέους Δείκτες «Ευζωίας» και «καθαρίζουν το υπάρχον ΑΕΠ από τα στοιχεία που το ανεβάζουν οικονομικά, αλλά στην ουσία κατεβάζουν την ποιότητα ζωής, όπως είναι τα κόστη της κοινωνίας για την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, των ζημιών από την εγκληματικότητα, από τα ατυχήματα και από τα μποτιλιαρίσματα στους δρόμους κ.λπ., όπως επίσης προσθέτουν και κάποια θετικά στοιχεία-που σήμερα δε λαμβάνει υπόψη του το ΑΕΠ-όπως είναι η αξία της εργασίας στο σπίτι και τα νοικοκυριά…», βλέπε: «Ο Σύγχρονος Κοινοτισμός», Γιώργος Κολέμπας, εκδόσεις των συναδέλφων, σελ. 135-139.
RSS Feed