Με μια πρόχειρη ανθρωπολογική ματιά παρατηρούμε ότι οι ρόλοι των ενηλίκων προς τα παιδιά αλλάζουν ανάλογα με τον πολιτισμό και τις αντιλήψεις της εποχής. Από την σκληρή εποχή των παιδοκτονιών ( ο μύθος της Μήδειας αντανακλά μάλλον στοιχεία πραγματικών, αρχαίων πρακτικών), στη μορφή της εγκατάλειψης ( 4ος- 13ος αι. μ.Χ.), όπου παιδιά εγκαταλείπονταν είτε σε μοναστήρια κι ανάδοχες οικογένειες, είτε σε σπίτια ευγενών ή που ήταν ακόμη αόρατα στο ίδιο τους το σπίτι, μεταφερόμαστε στο ρόλο του παιδαγωγού-σύμβουλου, ειδικού ρυθμιστή για την ομαλή κοινωνικοποίηση τους στο υπάρχον κοινωνικό πλαίσιο.
Έτσι προοδευτικά περνάμε από τις πειθαρχικές κοινωνίες του 17ου-19ου αιώνα στις σημερινές κοινωνίες ελέγχου οι οποίες έχουν στηθεί πάνω σ’ ένα δίκτυο θεσμών εξομάλυνσης , όπως η πυρηνική οικογένεια, το σχολείο, το νομικό σύστημα, το σύστημα υγείας και το υπερβολικά μονοδιάστατο φυσικά οικονομικό σύστημα.
Ψυχαναλυτικά θα μπορούσαμε να δούμε την παιδική ηλικία να διαμορφώνεται μέσα από τη σχέση ενήλικα -παιδιού. Τι συμβαίνει δηλαδή, όταν ένας ενήλικος βρίσκεται πρόσωπο με πρόσωπο με ένα παιδί που χρειάζεται κάτι;
Ο ενήλικος κατά τον Mause έχεις τρεις κύριες αντιδράσεις στη διάθεσή του:
1ον Αυτή της προβολής, δηλαδή χρησιμοποιεί το παιδί ως όχημα για να προβάλει σε αυτό το περιεχόμενο του δικού του ασυνειδήτου.
2ον Αυτή της αντιστροφής, δηλαδή χρησιμοποιεί το παιδί ως υποκατάστατο μιας μορφής ενηλίκου που ήταν σημαντική για τη δική του παιδική ηλικία π.χ. της μάνας του ή του πατέρα του.
3ον Αυτή της ενσυναίσθησης , δηλαδή όταν μπορεί να δείξει κατανόηση στις ανάγκες του παιδιού και να δράσει ώστε να τις ικανοποιήσει, χωρίς όμως να προσθέτει τις δικές του ενήλικες προβολές και αντιστροφές.
Έχοντας κατά νου την κοινωνιολογική, αλλά και την ψυχαναλυτική οπτική νομίζω ότι θα πρέπει να καθοριστούν νέοι σύγχρονοι ρόλοι και Λόγοι που θα τοποθετούν την παιδική ηλικία στο παρόν της και τα παιδιά σε ισάξια θέση με τους ενήλικες.
Κατόπιν τούτων καταθέτω εντελώς σχηματικά- μη αυστηρά μια πρόταση για τους ρόλους των ενηλίκων στα διαφορετικά, πολλαπλά « τώρα» της παιδικής ηλικίας:
Ηλικία Ρόλος ενηλίκου
0-2 Υπηρέτης
2-6 Φροντιστής
6-11 Συνοδός
11-15 Βοηθός
15 + Συνοδοιπόρος
Δεν το επιτρέπει ο χώρος για μια μακροσκελή ανάλυση για κάθε έναν ξεχωριστό ρόλο. Αυτό που θα ήθελα όμως να τονίσω είναι η απουσία του παιδαγωγού ως ρόλου οδηγού σε μια ενήλικη, πατριαρχική Αλήθεια.
Έτσι, ο κύριος όρος «ομπρέλα» για όλους τους παραπάνω που προτείνω είναι του παιδαρωγού ( παιδί+ αρωγή) ως προς τον ρόλο και παιδογνοιαστική ή παιδαρωγική ως προς τη διαδικασία, όχι μιας ετοιμοπαράδοτης λειτουργιστικής κοινωνικοποίησης, αλλά ως μιας αναγκαίας προϋπόθεσης σπασίματος των παθολογικών εξουσιαστικών δομών των σημερινών κοινωνιών.
Yorgos Loucas
Έτσι προοδευτικά περνάμε από τις πειθαρχικές κοινωνίες του 17ου-19ου αιώνα στις σημερινές κοινωνίες ελέγχου οι οποίες έχουν στηθεί πάνω σ’ ένα δίκτυο θεσμών εξομάλυνσης , όπως η πυρηνική οικογένεια, το σχολείο, το νομικό σύστημα, το σύστημα υγείας και το υπερβολικά μονοδιάστατο φυσικά οικονομικό σύστημα.
Ψυχαναλυτικά θα μπορούσαμε να δούμε την παιδική ηλικία να διαμορφώνεται μέσα από τη σχέση ενήλικα -παιδιού. Τι συμβαίνει δηλαδή, όταν ένας ενήλικος βρίσκεται πρόσωπο με πρόσωπο με ένα παιδί που χρειάζεται κάτι;
Ο ενήλικος κατά τον Mause έχεις τρεις κύριες αντιδράσεις στη διάθεσή του:
1ον Αυτή της προβολής, δηλαδή χρησιμοποιεί το παιδί ως όχημα για να προβάλει σε αυτό το περιεχόμενο του δικού του ασυνειδήτου.
2ον Αυτή της αντιστροφής, δηλαδή χρησιμοποιεί το παιδί ως υποκατάστατο μιας μορφής ενηλίκου που ήταν σημαντική για τη δική του παιδική ηλικία π.χ. της μάνας του ή του πατέρα του.
3ον Αυτή της ενσυναίσθησης , δηλαδή όταν μπορεί να δείξει κατανόηση στις ανάγκες του παιδιού και να δράσει ώστε να τις ικανοποιήσει, χωρίς όμως να προσθέτει τις δικές του ενήλικες προβολές και αντιστροφές.
Έχοντας κατά νου την κοινωνιολογική, αλλά και την ψυχαναλυτική οπτική νομίζω ότι θα πρέπει να καθοριστούν νέοι σύγχρονοι ρόλοι και Λόγοι που θα τοποθετούν την παιδική ηλικία στο παρόν της και τα παιδιά σε ισάξια θέση με τους ενήλικες.
Κατόπιν τούτων καταθέτω εντελώς σχηματικά- μη αυστηρά μια πρόταση για τους ρόλους των ενηλίκων στα διαφορετικά, πολλαπλά « τώρα» της παιδικής ηλικίας:
Ηλικία Ρόλος ενηλίκου
0-2 Υπηρέτης
2-6 Φροντιστής
6-11 Συνοδός
11-15 Βοηθός
15 + Συνοδοιπόρος
Δεν το επιτρέπει ο χώρος για μια μακροσκελή ανάλυση για κάθε έναν ξεχωριστό ρόλο. Αυτό που θα ήθελα όμως να τονίσω είναι η απουσία του παιδαγωγού ως ρόλου οδηγού σε μια ενήλικη, πατριαρχική Αλήθεια.
Έτσι, ο κύριος όρος «ομπρέλα» για όλους τους παραπάνω που προτείνω είναι του παιδαρωγού ( παιδί+ αρωγή) ως προς τον ρόλο και παιδογνοιαστική ή παιδαρωγική ως προς τη διαδικασία, όχι μιας ετοιμοπαράδοτης λειτουργιστικής κοινωνικοποίησης, αλλά ως μιας αναγκαίας προϋπόθεσης σπασίματος των παθολογικών εξουσιαστικών δομών των σημερινών κοινωνιών.
Yorgos Loucas