Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Roar Magazine. Η Eleanor Finley είναι συγγραφέας, δασκάλα και ακτιβίστρια. Συμμετέχει στο συμβούλιο του ISE (Institute for Social Ecology) και είναι υποψήφια διδάκτορας στην ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης.
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
Στον απόηχο της εκλογή του Donald Trump, εικόνες και αναμνήσεις καταστροφής από το 1ο και 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο πλημμύρησαν το μυαλό μας. Παραλογισμός, ριζοσπαστική βία, αποδιαπόμπευση, μισογυνισμός και ομοφοβία ξεχύθηκαν από τα περιθώρια της κοινωνίας και εγκαταστάθηκαν στο πολιτικό προσκήνιο.
Στο μεταξύ, η ίδια η ανθρωπότητα είναι σε μια κούρσα ζωής και θανάτου ενάντια στο χρόνο. Η κάποτε απίθανη καταστροφή της κλιματικής αλλαγής, γίνεται τώρα πραγματικότητα, και καμία σοβαρή προσπάθεια δεν έχει ληφθεί από τους ισχυρούς παράγοντες και θεσμούς για να αμβλύνουν ολιστικά και αποτελεσματικά την καταστροφή. Καθώς η σαθρή και παράδοξη εποχή του αμερικάνικου ρεπουμπλικανισμού φτάνει στο τέλος, το πείραμα της φύσης με ένα τόσο δημιουργικό και αμήχανο δημιούργημα, όπως η ανθρωπότητα φτάνει σε μια επικίνδυνη καμπή.
Ακριβώς επειδή αυτοί οι εφιάλτες έχουν γίνει πραγματικότητα, τώρα είναι η στιγμή να αντικρίσουμε με αποφασιστικότητα το έργο της δημιουργίας ενός ελεύθερου και δίκαιου πολιτικοοικονομικού συστήματος. Για χάρη της ανθρωπότητας – και στη πραγματικότητα για όλες τις περίπλοκες μορφές ζωής όπως τις γνωρίζουμε πάνω στη γή – πρέπει να εξουδετερώσουμε το φασισμό που εκφράζεται σήμερα με το καπιταλισμό του εθνικού κράτους και να λύσουμε ένα τρομακτικό και περίπλοκο σύνολο κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και οικολογικών προβλημάτων. Αλλά πως;
Ως μια λύση στη τωρινή κατάσταση, ένα όλο και μεγαλύτερο σύνολο ανθρώπων στο κόσμο προτείνει τον «κοινοτισμό», την ανατροπή του καπιταλισμού, του κράτους και της κοινωνικής ιεραρχίας μέσα από τις συνελεύσεις και ομοσπονδίες πόλεων, χωριών και γειτονιών. Ο κοινοτισμός είναι μια ζωντανή ιδέα, που χτίζει πάνω στην πλούσια κληρονομιά της πολιτικής ιστορίας και των κοινωνικών κινημάτων.
Η κοινότητα από τη Ροζάβα στους Ζαπατίστας
Ο όρος κοινοτισμός προέρχεται από την επαναστατική εξέγερση στο Παρίσι το 1871 και αργότερα ξαναχρησιμοποιήθηκε από τον πολιτικό φιλόσοφο του τέλους του 20ου αιώνα Murray Bookchin1 (1931-2006). Ο κοινοτισμός (ΣτΜ: στα ελληνικά οι όροι communalism και municipalism αποδίδονται και τα δυο ως κοινοτισμός) συχνά χρησιμοποιείται παράλληλα με τους όρους «ελευθεριακός κοινοτισμός» (επίσης δημιουργημένος από τον Bookchin) και «δημοκρατικός συνομοσπονδισμός2» (δημιουργημένος πιο πρόσφατα από το φυλακισμένο Κούρδο πολιτικό αρχηγό Abdulah Öcalan).
Αν και ο καθένας από αυτούς τους όρους προσπαθεί να περιγράψει άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο δημοκρατία, ο κοινοτισμός δίνει έμφαση στα οργανικά και ζωντανές διαστάσεις της. Οι πρόσωπο με πρόσωπο πολιτικές κοινότητες, που ιστορικά αποκαλούνται κομμούνες, είναι κάτι παραπάνω από μια απλή δομή ή τρόπος διαχείρισης. Αντίθετα είναι κοινωνικές και ηθικές κοινότητες που ενώνουν διαφορετικές κοινωνικές και πολιτιστικές ομάδες. Η κοινοτική ζωή είναι αγαθό από μόνη της.
Υπάρχουν αμέτρητα ιστορικά προηγούμενα που συμφωνούν με τις θεσμικές και ηθικές αρχές του κοινοτισμού. Κοινότητες μικρής κλίμακας και βασισμένες σε οργάνωση φυλής παρέχουν πολλά τέτοια παραδείγματα3. Στην Βόρεια Αμερική, η Συνομοσπονδία των Έξι Φυλών των Ιρόκουα κυβερνούσε την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών με συνομοσπονδιακή άμεση δημοκρατία για πάνω από 800 χρόνια. Στις ακτές του Παναμά οι Κούνα (Kuna) εξακολουθούν να διαχειρίζονται ένα οικονομικά ζωντανό νησιωτικό αρχιπέλαγος. Ιν την καταστροφή της αποικιοκρατίας οι Ιγκμπο στο Δέλτα του Νίγηρα εφάρμοζαν μια ιδιαίτερα κοσμοπολίτικη εκδοχή της κοινοτικής διαχείρισης. Πιο πρόσφατα στην Τσιάπας, στο Μεξικό, το Κίνημα των Ζαπατίστας4 έχουν επανεφεύρει τις προκολομβιανές πολιτικές συνέλευσης μέσα από εκατοντάδες αυτόνομων municipios και πέντε περιφερειακές πρωτεύουσες , που ονομάζονται caracoles (σαλιγκάρια) οι σπείρες των οποίων συμβολίζουν την ένωση των χωριών.
Αν ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ο πιο επαναστατικός ή ο πιο αντιδραστικός… θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από το είδος του κοινωνικού κινήματος και προγράμματος που θα δημιουργήσουν οι κοινωνικοί ριζοσπάστες θα δημιουργήσουν από το θεωρητικό, οργανωτικό και πολιτικό πλούτο που συσσωρεύτηκε τους τελευταίους δυο αιώνες… Η πορεία που θα επιλέξουμε… μπορεί κάλλιστα να καθορίσει το μέλλον του είδους μας για τους αιώνες που θα ακολουθήσουν
Murray Bookchin, Το κοινοτιστικό μοντέλο, 2002
Οι προκάτοχοι του κοινοτισμού ξεπηδούν και σε μεγάλης κλίμακας αστικές κοινότητες. Από την κλασσική Αθήνα στις μεσαιωνικές πόλεις-κράτη της Ιταλίας, η άμεση δημοκρατία έχει θέση στην πόλη. Το 2015, το πολιτικό κίνημα Barcelona en Comu κέρδισε την δημαρχία της πόλης της Βαρκελώνης, βασισμένο σε ένα τεράστιο, πολυεπίπεδο σύνολο συνελεύσεων γειτονιάς. Σήμερα είναι η μεγαλύτερη παράταξη στο δημοτικό συμβούλιο, και συνεχίζουν να σχεδιάζουν πλατφόρμες και πολιτικές μέσα από συλλογικές διαδικασίες συνέλευσης. Στη Βόρεια Συρία, το Κίνημα Κουρδικής Ελευθερίας έχει εγκαθιδρύσει5 δημοκρατικό συνομοσπονδισμό, ένα δίκτυο λαϊκών συνελεύσεων και συμβουλίων που κυβερνούν μαζί με το Δημοκρατικό Κόμμα Ενότητας (PYD).
Αυτά είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα ανάμεσα σε εκατοντάδες πολιτικές παραδόσεις που μαρτυρούν «το μεγάλο θεωρητικό, οργανωτικό και πολιτικό πλούτο» που είναι διαθέσιμες για την ενδυνάμωση των ανθρώπων ενάντια στο γυμνό αυταρχισμό.
Εξουσία, Διακυβέρνηση και Πολίτης
Ο πλέον βασικός θεσμός του κοινοτισμού είναι η πολιτική συνέλευση. Οι πολιτικές συνελεύσεις είναι συχνές κοινοτικές συγκεντρώσεις, ανοιχτές σε όλους τους ενήλικες μέσα σε κάθε κοινότητα – όπως είναι μια πόλη, ένα χωριό ή ένα δημοτικό διαμέρισμα – με σκοπό τη συζήτηση, την ανταλλαγή απόψεων και τη λήψη αποφάσεων για θέματα που αφορούν την κοινότητα ως σύνολο.
Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε πως λειτουργούν οι πολιτικές συνελεύσεις, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την λεπτή αλλά κρίσιμη διάκριση μεταξύ διαχείρισης και της δυνατότητας λήψης αποφάσεων. Η Διαχείριση ενός συγκεκριμένου σχεδίου μπορεί να πάρει μικρότερες αποφάσεις – όπως τι είδος πέτρας θα χρησιμοποιηθεί για μια γέφυρα.
Η δυνατότητα λήψης αποφάσεων από την άλλη, αναφέρεται στην δυνατότητα πραγματικής διαμόρφωσης πολιτικών και λήψη μεγάλων αποφάσεων – αν θα χτιστεί ή όχι η γέφυρα. Στον κοινοτισμό, η δυνατότητα λήψης αποφάσεων βρίσκεται σε αυτό το συλλογικό όργανο, ενώ μικρότερα, εξουσιοδοτημένα συμβούλια αναλαμβάνουν την εκτέλεση τους. Ειδικοί όπως μηχανικοί ή λειτουργοί δημόσιας υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στις συνελεύσεις με το να πληροφορούν τους πολίτες, αλλά είναι το ίδιο το συλλογικό όργανο που έχει εξουσιοδοτηθεί να λάβει αποφάσεις.
Με την διάκριση μεταξύ διαχείρισης και εξουσίας, η φύση της ατομικής ηγεσίας αλλάζει δραματικά. Οι ηγέτες καλλιεργούν το διάλογο και εκτελούν την θέληση της κοινότητας. Οι Ζαπατίστας το εκφράζουν αυτό με τον όρο «φορτίο», δηλαδή φορτίο ή καθήκον. Τα μέλη του συμβουλίου την θέληση της κοινότητας, ηγεσία σημαίνει «να υπακούς και να μην διοικείς, να εκπροσωπείς και να μην υποκαθιστάς… να πηγαίνεις προς τα κάτω όχι προς τα πάνω».
Μια δεύτερη κρίσιμη διάκριση μεταξύ της πολιτικής των επαγγελματιών και του κοινοτισμού είναι ο πολίτης. Με την χρήση του όρου «πολίτης», οι κοινοτιστές ηθελημένα καταλύουν την περιοριστική και άδεια από νόημα ιδέα του πολίτη που επικαλείται το σύγχρονο εθνικό κράτος. Στις κοινοτιστικές κοινωνίες, πολίτης είναι ο κάθε ενήλικας που ζει μέσα στην κοινότητα. Κάθε ενήλικας που ζει μέσα στην κοινότητα έχει την δύναμη να συμμετέχει άμεσα, να ψηφίσει και να αναλάβει για κάποια περίοδο διαχειριστικούς ρόλους. Η ριζοσπαστική αυτή ιδέα της ιδιότητας του πολίτη βασίζεται στην κατοικία και στις κατά πρόσωπο σχέσεις.
Οι πολιτικές συνελεύσεις είναι μια ζωντανή παράδοση που εμφανίζεται ξανά και ξανά στο πέρασμα της ιστορίας. Αξίζει να σταματήσουμε εδώ για να αναλογιστούμε τους ιδεολογικούς πόρους που μας κληροδοτήθηκαν από την κλασσική Αθηναϊκή δημοκρατία6. Πράγματι η αθηναϊκή κοινωνία απείχε από το να χαρακτηριστεί τέλεια. Όπως και ο υπόλοιπος μεσογειακός κόσμος της εποχής, η Αθήνα χτίστηκε πάνω στις πλάτες σκλάβων και γυναικών κλεισμένων στο σπίτι. Παρόλο αυτά, η αθηναϊκή δημοκρατία παραμένει ως σήμερα το πιο καλά καταγεγραμμένο παράδειγμα άμεσης, κοινοτικής αυτοδιαχείρισης:
Αγορά: Η κοινή δημόσια πλατεία ή χώρος συνάντησης όπου συγκεντρώνονται τα μέλη της συνέλευσης. Η αγορά αυτή είναι το σπίτι του δημόσιου εαυτού μας, όπου πάμε να λάβουμε αποφάσεις, αναδείξουμε προβληματισμούς και να συμμετάσχουμε στην δημόσια συζήτηση.
Εκκλησία: Η γενική συνέλευση, μια κοινότητα πολιτών
Βουλή: Το διαχειριστικό σώμα 500 πολιτών που εναλλάσσονταν ανά έτος
Πόλις: Η ίδια η πόλη. Ο όρος όμως ξανά δεν αναφέρεται στην καθαρά υλική υπόσταση, αλλά σε ένα πλούσια, πολυσπισιστική και φυσική κοινότητα. Η πόλις είναι οντότητα και προσωπικότητα ταυτόχρονα.
Παιδεία: Η συνεχιζόμενη πολιτική και ηθική εκπαίδευση από την οποία περνάνε οι πολίτες για να φτάσουν στην αρετή.
Το βασικό γνώρισμα της κλασσικής αθηναϊκής δημοκρατίας είναι πως οι συνελεύσεις είναι οργανικές. Πολύ περισσότερο από μια απλή δομή ή σύνολο μηχανισμών, ο κοινοτισμός είναι η συνέργεια στοιχείων και θεσμών που οδηγούν σε ένα συγκεκριμένο τύπο κοινότητας και διαδικασιών. Οι συνελεύσεις από μόνες τους δεν εξαντλούν τις κοινοτικές πολιτικές. Όπως οι κοινότητες είναι κοινωνικά, οικολογικά και οικονομικά αλληλεξαρτώμενες, μια πραγματικά ελεύθερη και ηθική κοινωνία πρέπει να επιδίδονται σε ενδοκοινοτικό διάλογο και συνεργασία.
Η συνομοσπονδία διαφέρει από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία γιατί βασίζεται σε εκπροσώπους που μπορούν να ανακληθούν αντί για ατομικά ισχυρούς αντιπροσώπους. Οι εκπρόσωποι δεν λαμβάνουν αποφάσεις εκ μέρους της κοινότητας. Αντίθετα, μεταφέρουν προτάσεις πίσω στην συνέλευση. Κανόνες διέπουν τις ηθικές αρχές της συνομοσπονδίας και ορίζουν τις προσδοκίες από τη συμμετοχή. Με το τρόπο αυτό, οι κοινότητες έχουν ένα τρόπο να είναι υπόλογη η μία στην άλλη. Από τον διάλογο χωρίς βάση σε ξεκάθαρες αρχές σε δράσεις βασισμένες στις αρχές της λογικής, του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης.
Στο Κουρδικό Κίνημα για την Ελευθερία στη Ροζάβα, στη Βόρεια Συρία το Κοινωνικό Συμβόλαιο της Ροζάβα7 είναι βασισμένο σε «πυλώνες» φεμινισμού, οικολογίας, ηθικής οικονομίας και άμεσης δημοκρατίας. Οι αρχές αυτές αντηχούν στο σύνολο του κινήματος, συνδέοντας μεταξύ τους διαφορετικούς οργανισμούς και κοινότητες σε μια κοινή βάση φεμινισμού, ριζοσπαστικής πολυπολιτισμικότητας και οικολογικής διαχείρισης.
Μια Ελεύθερη Κοινωνία
Δεν υπάρχει ένα μόνο σχεδιάγραμμα για ένα κοινοτικό κίνημα. Αναμφίβολα όμως, η πραγμάτωση τέτοιων ελεύθερων κοινοτήτων μπορεί να συμβεί μόνο με ριζικές αλλαγές στο κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό μας πλέγμα. Οι αντιλήψεις του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, που έχουν θρέψει την επιθετική άνοδο του φασισμού σήμερα, σε μέρη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αντιμετωπιστούν με ριζοσπαστικό ανθρωπισμό που τιμούν την εθνική, πολιτιστική και πνευματική ποικιλομορφία. Για χιλιετίες, η καταπίεση της σεξουαλικότητας και του φύλλου έχουν αμαυρώσει αξίες και κοινωνικά χαρακτηριστικά που αποδίδονται στις γυναίκες. Οι αντιλήψεις αυτές θα πρέπει να αντικατασταθούν από μια φεμινιστική ηθική και ευαισθησία αλληλέγγυας φροντίδας.
Η ελευθερία δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα δίχως οικονομική σταθερότητα. Ο καπιταλισμός μαζί με όλες τις μορφές οικονομικής εκμετάλλευσης πρέπει να καταργηθεί και να αντικατασταθεί από συστήματα παραγωγής και διανομής προς χρήση και διασκέδαση αντί προς κέρδος και πώληση. Οι αχανείς, τσιμεντένιες ζώνες των «μοντέρνων» βιομηχανικών πόλεων πρέπει να ανακατασκευαστούν και να μειωθούν σε κλίμακα ουσιαστικών, ανεκτών και βιώσιμων αστικών χώρων. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά προβλήματα αστικής ανάπτυξης, εξευγενισμού (gentrification) και της ανισότητας που είναι ενσωματωμένη στον αστικό χώρο.
Όπως όμως τα άτομα δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ευρύτερη πολιτική κοινότητα στην οποία ανήκουν, η ανθρώπινη κοινωνία δεν μπορεί να διαχωριστεί από το πλαίσιο μας στο φυσικό χώρο. Η συνεργατική, ανθρωπιστική πολιτική του κοινοτισμού πάει έτσι χέρι με χέρι με μια ριζοσπαστική οικολογική ευαισθησία που αναγνωρίζει τα ανθρώπινα όντα ως ένα μοναδικό, με αυτεπίγνωση κομμάτι της φύσης.
Ενώ διαχειριζόμαστε τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες, έχουμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε με εξωστρέφεια και με ορίζοντα το μέλλον. Η συνομοσπονδία των Ιρόκουα το αποκαλεί η «Αρχή των Εφτά Γενεών». Σύμφωνα με την Αρχή των Εφτά Γενεών, όλες οι πολιτικές συζητήσεις πρέπει να γίνονται από μέρους της παρούσας κοινότητας – που περιλαμβάνει τα ζώα και την ευρύτερη οικολογική κοινότητα – για τις εφτά γενιές που θα ακολουθήσουν.
Ενώ ακόμη και ένα σκαρίφημα όλων των κοινωνικών αλλαγών που χρειάζονται σήμερα, ξεπερνούν κατά πολύ το σκοπό της σύντομου αυτού δοκιμίου, τα πολλά έργα του Murray Bookchin και άλλων κοινωνικών οικολόγων προσφέρουν πλούσιο υλικό για το νόημα μιας άμεσης δημοκρατικής και οικολογικής κοινωνίας. Από το Πράσινο Κίνημα, το Κίνημα ενάντια στην Παγκοσμιοποίηση, το Occupy Wall Street στους Indignados της Χιλής και της Ισπανίας, κοινοτιστικά ιδανικά έχουν παίξει ρόλο στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες σε όλο το κόσμο. Είναι από μόνος του ένα κίνημα που μεγαλώνει.
Ο κοινοτισμός δεν είναι μια σκληρή και άκαμπτη ιδεολογία, αλλά ένα συναφές, ξεδιπλωμένο σώμα ιδεών που έχει χτιστεί πάνω σε ένα κεντρικό πυρήνα αρχών και θεσμών. Είναι, εξ ορισμού, μια διαδικασία – τέτοια που να είναι ανοιχτή και προσαρμόσιμη σε πραγματικά άπειρα πολιτιστικά, ιστορικά και οικολογικά πλαίσια. Πράγματι, τα ιστορικά προηγούμενα του κοινοτισμού στην δημοκρατία των πρωτόγονων και στης συνελεύσεις πόλεων και χωριών μπορούν να βρεθούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Η εποχή των κρατικών πολιτικών που ορίζονται από επαγγελματίες πολιτικούς έχει φτάσει στο τέλος της. Μόνο η από τα κάτω λαϊκή δημοκρατία σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να αντισταθεί αποτελεσματικά στο δυστοπικό μέλλον μπροστά μας. Όλα τα απαραίτητα εργαλεία είναι υπαρκτά. Ένας μεγάλος πλούτος πόρων έχουν συσσωρευθεί στη διάρκεια των πολλών αγώνων της ανθρωπότητας. Με αυτόν – τον κοινοτισμό – μπορούμε να ξαναφτιάξουμε το κόσμο πάνω στην δυνατότητα για λογική, δημιουργικότητα και ελευθερία.
https://geniusloci2017.wordpress.com/2017/10/06/the_communalist_model/
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
Στον απόηχο της εκλογή του Donald Trump, εικόνες και αναμνήσεις καταστροφής από το 1ο και 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο πλημμύρησαν το μυαλό μας. Παραλογισμός, ριζοσπαστική βία, αποδιαπόμπευση, μισογυνισμός και ομοφοβία ξεχύθηκαν από τα περιθώρια της κοινωνίας και εγκαταστάθηκαν στο πολιτικό προσκήνιο.
Στο μεταξύ, η ίδια η ανθρωπότητα είναι σε μια κούρσα ζωής και θανάτου ενάντια στο χρόνο. Η κάποτε απίθανη καταστροφή της κλιματικής αλλαγής, γίνεται τώρα πραγματικότητα, και καμία σοβαρή προσπάθεια δεν έχει ληφθεί από τους ισχυρούς παράγοντες και θεσμούς για να αμβλύνουν ολιστικά και αποτελεσματικά την καταστροφή. Καθώς η σαθρή και παράδοξη εποχή του αμερικάνικου ρεπουμπλικανισμού φτάνει στο τέλος, το πείραμα της φύσης με ένα τόσο δημιουργικό και αμήχανο δημιούργημα, όπως η ανθρωπότητα φτάνει σε μια επικίνδυνη καμπή.
Ακριβώς επειδή αυτοί οι εφιάλτες έχουν γίνει πραγματικότητα, τώρα είναι η στιγμή να αντικρίσουμε με αποφασιστικότητα το έργο της δημιουργίας ενός ελεύθερου και δίκαιου πολιτικοοικονομικού συστήματος. Για χάρη της ανθρωπότητας – και στη πραγματικότητα για όλες τις περίπλοκες μορφές ζωής όπως τις γνωρίζουμε πάνω στη γή – πρέπει να εξουδετερώσουμε το φασισμό που εκφράζεται σήμερα με το καπιταλισμό του εθνικού κράτους και να λύσουμε ένα τρομακτικό και περίπλοκο σύνολο κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και οικολογικών προβλημάτων. Αλλά πως;
Ως μια λύση στη τωρινή κατάσταση, ένα όλο και μεγαλύτερο σύνολο ανθρώπων στο κόσμο προτείνει τον «κοινοτισμό», την ανατροπή του καπιταλισμού, του κράτους και της κοινωνικής ιεραρχίας μέσα από τις συνελεύσεις και ομοσπονδίες πόλεων, χωριών και γειτονιών. Ο κοινοτισμός είναι μια ζωντανή ιδέα, που χτίζει πάνω στην πλούσια κληρονομιά της πολιτικής ιστορίας και των κοινωνικών κινημάτων.
Η κοινότητα από τη Ροζάβα στους Ζαπατίστας
Ο όρος κοινοτισμός προέρχεται από την επαναστατική εξέγερση στο Παρίσι το 1871 και αργότερα ξαναχρησιμοποιήθηκε από τον πολιτικό φιλόσοφο του τέλους του 20ου αιώνα Murray Bookchin1 (1931-2006). Ο κοινοτισμός (ΣτΜ: στα ελληνικά οι όροι communalism και municipalism αποδίδονται και τα δυο ως κοινοτισμός) συχνά χρησιμοποιείται παράλληλα με τους όρους «ελευθεριακός κοινοτισμός» (επίσης δημιουργημένος από τον Bookchin) και «δημοκρατικός συνομοσπονδισμός2» (δημιουργημένος πιο πρόσφατα από το φυλακισμένο Κούρδο πολιτικό αρχηγό Abdulah Öcalan).
Αν και ο καθένας από αυτούς τους όρους προσπαθεί να περιγράψει άμεση, πρόσωπο με πρόσωπο δημοκρατία, ο κοινοτισμός δίνει έμφαση στα οργανικά και ζωντανές διαστάσεις της. Οι πρόσωπο με πρόσωπο πολιτικές κοινότητες, που ιστορικά αποκαλούνται κομμούνες, είναι κάτι παραπάνω από μια απλή δομή ή τρόπος διαχείρισης. Αντίθετα είναι κοινωνικές και ηθικές κοινότητες που ενώνουν διαφορετικές κοινωνικές και πολιτιστικές ομάδες. Η κοινοτική ζωή είναι αγαθό από μόνη της.
Υπάρχουν αμέτρητα ιστορικά προηγούμενα που συμφωνούν με τις θεσμικές και ηθικές αρχές του κοινοτισμού. Κοινότητες μικρής κλίμακας και βασισμένες σε οργάνωση φυλής παρέχουν πολλά τέτοια παραδείγματα3. Στην Βόρεια Αμερική, η Συνομοσπονδία των Έξι Φυλών των Ιρόκουα κυβερνούσε την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών με συνομοσπονδιακή άμεση δημοκρατία για πάνω από 800 χρόνια. Στις ακτές του Παναμά οι Κούνα (Kuna) εξακολουθούν να διαχειρίζονται ένα οικονομικά ζωντανό νησιωτικό αρχιπέλαγος. Ιν την καταστροφή της αποικιοκρατίας οι Ιγκμπο στο Δέλτα του Νίγηρα εφάρμοζαν μια ιδιαίτερα κοσμοπολίτικη εκδοχή της κοινοτικής διαχείρισης. Πιο πρόσφατα στην Τσιάπας, στο Μεξικό, το Κίνημα των Ζαπατίστας4 έχουν επανεφεύρει τις προκολομβιανές πολιτικές συνέλευσης μέσα από εκατοντάδες αυτόνομων municipios και πέντε περιφερειακές πρωτεύουσες , που ονομάζονται caracoles (σαλιγκάρια) οι σπείρες των οποίων συμβολίζουν την ένωση των χωριών.
Αν ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ο πιο επαναστατικός ή ο πιο αντιδραστικός… θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από το είδος του κοινωνικού κινήματος και προγράμματος που θα δημιουργήσουν οι κοινωνικοί ριζοσπάστες θα δημιουργήσουν από το θεωρητικό, οργανωτικό και πολιτικό πλούτο που συσσωρεύτηκε τους τελευταίους δυο αιώνες… Η πορεία που θα επιλέξουμε… μπορεί κάλλιστα να καθορίσει το μέλλον του είδους μας για τους αιώνες που θα ακολουθήσουν
Murray Bookchin, Το κοινοτιστικό μοντέλο, 2002
Οι προκάτοχοι του κοινοτισμού ξεπηδούν και σε μεγάλης κλίμακας αστικές κοινότητες. Από την κλασσική Αθήνα στις μεσαιωνικές πόλεις-κράτη της Ιταλίας, η άμεση δημοκρατία έχει θέση στην πόλη. Το 2015, το πολιτικό κίνημα Barcelona en Comu κέρδισε την δημαρχία της πόλης της Βαρκελώνης, βασισμένο σε ένα τεράστιο, πολυεπίπεδο σύνολο συνελεύσεων γειτονιάς. Σήμερα είναι η μεγαλύτερη παράταξη στο δημοτικό συμβούλιο, και συνεχίζουν να σχεδιάζουν πλατφόρμες και πολιτικές μέσα από συλλογικές διαδικασίες συνέλευσης. Στη Βόρεια Συρία, το Κίνημα Κουρδικής Ελευθερίας έχει εγκαθιδρύσει5 δημοκρατικό συνομοσπονδισμό, ένα δίκτυο λαϊκών συνελεύσεων και συμβουλίων που κυβερνούν μαζί με το Δημοκρατικό Κόμμα Ενότητας (PYD).
Αυτά είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα ανάμεσα σε εκατοντάδες πολιτικές παραδόσεις που μαρτυρούν «το μεγάλο θεωρητικό, οργανωτικό και πολιτικό πλούτο» που είναι διαθέσιμες για την ενδυνάμωση των ανθρώπων ενάντια στο γυμνό αυταρχισμό.
Εξουσία, Διακυβέρνηση και Πολίτης
Ο πλέον βασικός θεσμός του κοινοτισμού είναι η πολιτική συνέλευση. Οι πολιτικές συνελεύσεις είναι συχνές κοινοτικές συγκεντρώσεις, ανοιχτές σε όλους τους ενήλικες μέσα σε κάθε κοινότητα – όπως είναι μια πόλη, ένα χωριό ή ένα δημοτικό διαμέρισμα – με σκοπό τη συζήτηση, την ανταλλαγή απόψεων και τη λήψη αποφάσεων για θέματα που αφορούν την κοινότητα ως σύνολο.
Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε πως λειτουργούν οι πολιτικές συνελεύσεις, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την λεπτή αλλά κρίσιμη διάκριση μεταξύ διαχείρισης και της δυνατότητας λήψης αποφάσεων. Η Διαχείριση ενός συγκεκριμένου σχεδίου μπορεί να πάρει μικρότερες αποφάσεις – όπως τι είδος πέτρας θα χρησιμοποιηθεί για μια γέφυρα.
Η δυνατότητα λήψης αποφάσεων από την άλλη, αναφέρεται στην δυνατότητα πραγματικής διαμόρφωσης πολιτικών και λήψη μεγάλων αποφάσεων – αν θα χτιστεί ή όχι η γέφυρα. Στον κοινοτισμό, η δυνατότητα λήψης αποφάσεων βρίσκεται σε αυτό το συλλογικό όργανο, ενώ μικρότερα, εξουσιοδοτημένα συμβούλια αναλαμβάνουν την εκτέλεση τους. Ειδικοί όπως μηχανικοί ή λειτουργοί δημόσιας υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στις συνελεύσεις με το να πληροφορούν τους πολίτες, αλλά είναι το ίδιο το συλλογικό όργανο που έχει εξουσιοδοτηθεί να λάβει αποφάσεις.
Με την διάκριση μεταξύ διαχείρισης και εξουσίας, η φύση της ατομικής ηγεσίας αλλάζει δραματικά. Οι ηγέτες καλλιεργούν το διάλογο και εκτελούν την θέληση της κοινότητας. Οι Ζαπατίστας το εκφράζουν αυτό με τον όρο «φορτίο», δηλαδή φορτίο ή καθήκον. Τα μέλη του συμβουλίου την θέληση της κοινότητας, ηγεσία σημαίνει «να υπακούς και να μην διοικείς, να εκπροσωπείς και να μην υποκαθιστάς… να πηγαίνεις προς τα κάτω όχι προς τα πάνω».
Μια δεύτερη κρίσιμη διάκριση μεταξύ της πολιτικής των επαγγελματιών και του κοινοτισμού είναι ο πολίτης. Με την χρήση του όρου «πολίτης», οι κοινοτιστές ηθελημένα καταλύουν την περιοριστική και άδεια από νόημα ιδέα του πολίτη που επικαλείται το σύγχρονο εθνικό κράτος. Στις κοινοτιστικές κοινωνίες, πολίτης είναι ο κάθε ενήλικας που ζει μέσα στην κοινότητα. Κάθε ενήλικας που ζει μέσα στην κοινότητα έχει την δύναμη να συμμετέχει άμεσα, να ψηφίσει και να αναλάβει για κάποια περίοδο διαχειριστικούς ρόλους. Η ριζοσπαστική αυτή ιδέα της ιδιότητας του πολίτη βασίζεται στην κατοικία και στις κατά πρόσωπο σχέσεις.
Οι πολιτικές συνελεύσεις είναι μια ζωντανή παράδοση που εμφανίζεται ξανά και ξανά στο πέρασμα της ιστορίας. Αξίζει να σταματήσουμε εδώ για να αναλογιστούμε τους ιδεολογικούς πόρους που μας κληροδοτήθηκαν από την κλασσική Αθηναϊκή δημοκρατία6. Πράγματι η αθηναϊκή κοινωνία απείχε από το να χαρακτηριστεί τέλεια. Όπως και ο υπόλοιπος μεσογειακός κόσμος της εποχής, η Αθήνα χτίστηκε πάνω στις πλάτες σκλάβων και γυναικών κλεισμένων στο σπίτι. Παρόλο αυτά, η αθηναϊκή δημοκρατία παραμένει ως σήμερα το πιο καλά καταγεγραμμένο παράδειγμα άμεσης, κοινοτικής αυτοδιαχείρισης:
Αγορά: Η κοινή δημόσια πλατεία ή χώρος συνάντησης όπου συγκεντρώνονται τα μέλη της συνέλευσης. Η αγορά αυτή είναι το σπίτι του δημόσιου εαυτού μας, όπου πάμε να λάβουμε αποφάσεις, αναδείξουμε προβληματισμούς και να συμμετάσχουμε στην δημόσια συζήτηση.
Εκκλησία: Η γενική συνέλευση, μια κοινότητα πολιτών
Βουλή: Το διαχειριστικό σώμα 500 πολιτών που εναλλάσσονταν ανά έτος
Πόλις: Η ίδια η πόλη. Ο όρος όμως ξανά δεν αναφέρεται στην καθαρά υλική υπόσταση, αλλά σε ένα πλούσια, πολυσπισιστική και φυσική κοινότητα. Η πόλις είναι οντότητα και προσωπικότητα ταυτόχρονα.
Παιδεία: Η συνεχιζόμενη πολιτική και ηθική εκπαίδευση από την οποία περνάνε οι πολίτες για να φτάσουν στην αρετή.
Το βασικό γνώρισμα της κλασσικής αθηναϊκής δημοκρατίας είναι πως οι συνελεύσεις είναι οργανικές. Πολύ περισσότερο από μια απλή δομή ή σύνολο μηχανισμών, ο κοινοτισμός είναι η συνέργεια στοιχείων και θεσμών που οδηγούν σε ένα συγκεκριμένο τύπο κοινότητας και διαδικασιών. Οι συνελεύσεις από μόνες τους δεν εξαντλούν τις κοινοτικές πολιτικές. Όπως οι κοινότητες είναι κοινωνικά, οικολογικά και οικονομικά αλληλεξαρτώμενες, μια πραγματικά ελεύθερη και ηθική κοινωνία πρέπει να επιδίδονται σε ενδοκοινοτικό διάλογο και συνεργασία.
Η συνομοσπονδία διαφέρει από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία γιατί βασίζεται σε εκπροσώπους που μπορούν να ανακληθούν αντί για ατομικά ισχυρούς αντιπροσώπους. Οι εκπρόσωποι δεν λαμβάνουν αποφάσεις εκ μέρους της κοινότητας. Αντίθετα, μεταφέρουν προτάσεις πίσω στην συνέλευση. Κανόνες διέπουν τις ηθικές αρχές της συνομοσπονδίας και ορίζουν τις προσδοκίες από τη συμμετοχή. Με το τρόπο αυτό, οι κοινότητες έχουν ένα τρόπο να είναι υπόλογη η μία στην άλλη. Από τον διάλογο χωρίς βάση σε ξεκάθαρες αρχές σε δράσεις βασισμένες στις αρχές της λογικής, του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης.
Στο Κουρδικό Κίνημα για την Ελευθερία στη Ροζάβα, στη Βόρεια Συρία το Κοινωνικό Συμβόλαιο της Ροζάβα7 είναι βασισμένο σε «πυλώνες» φεμινισμού, οικολογίας, ηθικής οικονομίας και άμεσης δημοκρατίας. Οι αρχές αυτές αντηχούν στο σύνολο του κινήματος, συνδέοντας μεταξύ τους διαφορετικούς οργανισμούς και κοινότητες σε μια κοινή βάση φεμινισμού, ριζοσπαστικής πολυπολιτισμικότητας και οικολογικής διαχείρισης.
Μια Ελεύθερη Κοινωνία
Δεν υπάρχει ένα μόνο σχεδιάγραμμα για ένα κοινοτικό κίνημα. Αναμφίβολα όμως, η πραγμάτωση τέτοιων ελεύθερων κοινοτήτων μπορεί να συμβεί μόνο με ριζικές αλλαγές στο κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό μας πλέγμα. Οι αντιλήψεις του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, που έχουν θρέψει την επιθετική άνοδο του φασισμού σήμερα, σε μέρη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αντιμετωπιστούν με ριζοσπαστικό ανθρωπισμό που τιμούν την εθνική, πολιτιστική και πνευματική ποικιλομορφία. Για χιλιετίες, η καταπίεση της σεξουαλικότητας και του φύλλου έχουν αμαυρώσει αξίες και κοινωνικά χαρακτηριστικά που αποδίδονται στις γυναίκες. Οι αντιλήψεις αυτές θα πρέπει να αντικατασταθούν από μια φεμινιστική ηθική και ευαισθησία αλληλέγγυας φροντίδας.
Η ελευθερία δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα δίχως οικονομική σταθερότητα. Ο καπιταλισμός μαζί με όλες τις μορφές οικονομικής εκμετάλλευσης πρέπει να καταργηθεί και να αντικατασταθεί από συστήματα παραγωγής και διανομής προς χρήση και διασκέδαση αντί προς κέρδος και πώληση. Οι αχανείς, τσιμεντένιες ζώνες των «μοντέρνων» βιομηχανικών πόλεων πρέπει να ανακατασκευαστούν και να μειωθούν σε κλίμακα ουσιαστικών, ανεκτών και βιώσιμων αστικών χώρων. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά προβλήματα αστικής ανάπτυξης, εξευγενισμού (gentrification) και της ανισότητας που είναι ενσωματωμένη στον αστικό χώρο.
Όπως όμως τα άτομα δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ευρύτερη πολιτική κοινότητα στην οποία ανήκουν, η ανθρώπινη κοινωνία δεν μπορεί να διαχωριστεί από το πλαίσιο μας στο φυσικό χώρο. Η συνεργατική, ανθρωπιστική πολιτική του κοινοτισμού πάει έτσι χέρι με χέρι με μια ριζοσπαστική οικολογική ευαισθησία που αναγνωρίζει τα ανθρώπινα όντα ως ένα μοναδικό, με αυτεπίγνωση κομμάτι της φύσης.
Ενώ διαχειριζόμαστε τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες, έχουμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε με εξωστρέφεια και με ορίζοντα το μέλλον. Η συνομοσπονδία των Ιρόκουα το αποκαλεί η «Αρχή των Εφτά Γενεών». Σύμφωνα με την Αρχή των Εφτά Γενεών, όλες οι πολιτικές συζητήσεις πρέπει να γίνονται από μέρους της παρούσας κοινότητας – που περιλαμβάνει τα ζώα και την ευρύτερη οικολογική κοινότητα – για τις εφτά γενιές που θα ακολουθήσουν.
Ενώ ακόμη και ένα σκαρίφημα όλων των κοινωνικών αλλαγών που χρειάζονται σήμερα, ξεπερνούν κατά πολύ το σκοπό της σύντομου αυτού δοκιμίου, τα πολλά έργα του Murray Bookchin και άλλων κοινωνικών οικολόγων προσφέρουν πλούσιο υλικό για το νόημα μιας άμεσης δημοκρατικής και οικολογικής κοινωνίας. Από το Πράσινο Κίνημα, το Κίνημα ενάντια στην Παγκοσμιοποίηση, το Occupy Wall Street στους Indignados της Χιλής και της Ισπανίας, κοινοτιστικά ιδανικά έχουν παίξει ρόλο στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες σε όλο το κόσμο. Είναι από μόνος του ένα κίνημα που μεγαλώνει.
Ο κοινοτισμός δεν είναι μια σκληρή και άκαμπτη ιδεολογία, αλλά ένα συναφές, ξεδιπλωμένο σώμα ιδεών που έχει χτιστεί πάνω σε ένα κεντρικό πυρήνα αρχών και θεσμών. Είναι, εξ ορισμού, μια διαδικασία – τέτοια που να είναι ανοιχτή και προσαρμόσιμη σε πραγματικά άπειρα πολιτιστικά, ιστορικά και οικολογικά πλαίσια. Πράγματι, τα ιστορικά προηγούμενα του κοινοτισμού στην δημοκρατία των πρωτόγονων και στης συνελεύσεις πόλεων και χωριών μπορούν να βρεθούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Η εποχή των κρατικών πολιτικών που ορίζονται από επαγγελματίες πολιτικούς έχει φτάσει στο τέλος της. Μόνο η από τα κάτω λαϊκή δημοκρατία σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να αντισταθεί αποτελεσματικά στο δυστοπικό μέλλον μπροστά μας. Όλα τα απαραίτητα εργαλεία είναι υπαρκτά. Ένας μεγάλος πλούτος πόρων έχουν συσσωρευθεί στη διάρκεια των πολλών αγώνων της ανθρωπότητας. Με αυτόν – τον κοινοτισμό – μπορούμε να ξαναφτιάξουμε το κόσμο πάνω στην δυνατότητα για λογική, δημιουργικότητα και ελευθερία.
- https://roarmag.org/magazine/biehl-bookchins-revolutionary-program/
- https://roarmag.org/essays/pkk-kurdish-struggle-autonomy/
- https://roarmag.org/magazine/pirates-peasants-and-proletarians/
- https://roarmag.org/magazine/why-we-still-love-the-zapatistas/
- https://roarmag.org/magazine/building-democracy-without-a-state/
- https://roarmag.org/essays/people-power-athenian-democracy/
- https://peaceinkurdistancampaign.com/charter-of-the-social-contract/
https://geniusloci2017.wordpress.com/2017/10/06/the_communalist_model/
RSS Feed
