Η Κοινωνικοποίηση οικονομικών δραστηριοτήτων, δηλ. η συμμετοχή περισσοτέρων ανθρώπων ως συν-εταίρων ή μετόχων σε ένα οργανωτικό σχήμα παραγωγικής διαδικασίας ή παροχής υπηρεσιών, χρειάζεται κατάλληλους όρους, προϋποθέσεις και μορφές εταιρικού και ευρύτερου Δικαίου, ώστε να μπορεί να προσελκύει σύνολα ανθρώπων τα οποία να την ιδιοποιούνται / να ΄΄την κάνουν κτήμα τους΄΄ και σε αυτό το πλαίσιο να παράγουν και να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο αγαθά ή/και υπηρεσίες.
Τα τελευταία χρόνια [προϊούσης της οικονομικής και της γενικότερης κρίσης του συστήματος] αναπτύσσεται σε πολλά μέρη του κόσμου, και στην Ελλάδα, μια ποικιλία δραστηριοτήτων κοινωνικής οικονομίας από κατά τόπους Δίκτυα διαφόρων φορέων [τοπικά δίκτυα ανταλλακτικής οικονομίας, τράπεζες χρόνου, δίκτυα παραγωγών-καταναλωτών, τράπεζες και ανταλλακτήρια σπόρων, Οικογιορτές κ.ά.]). Όπου – καταστατικά επιδιώκεται και – επιτυγχάνεται οικονομικό κέρδος, αυτό σε άλλες περιπτώσεις διανέμεται στους εταίρους (όπως στο παράδειγμα της αξιοποίησης των ΑΠΕ στη Γερμανία), ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν διανέμεται στους εταίρους. Στην περίπτωση διανομής εταιρικού κέρδους/μερισμάτων στους εταίρους, αυτή μπορεί να χαρακτηρίζεται από εντονότερα ή ασθενέστερα στοιχεία ΄΄λαϊκού ή κοινωνικού καπιταλισμού΄΄, στην περίπτωση μη διανομής του παραγόμενου οικονομικού κέρδους στους εταίρους έχουμε μία ΄΄αλληλέγγυα οικονομία΄΄ ή μία οικονομία με σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά. Αντίστοιχα είναι και τα ενδεικνυόμενα για την κάθε περίπτωση εταιρικά σχήματα. Πια από αυτά προσφέρονται κατ΄αρχήν, για ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής οικονομίας, από το ισχύον σήμερα νομοθετικό καθεστώς στην Ελλάδα ; Ακολουθεί μία επιγραμματική αναφορά σε αυτά.
Εταιρείες αλληλέγγυας οικονομίας
* Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία : Ενδεχόμενα παραγόμενο οικονομικό κέρδος δεν διανέμεται στους εταίρους. Είτε διατίθεται για τους κοινωφελείς σκοπούς της εταιρείας, είτε διανέμεται στους εργαζόμενους της εταιρείας, είτε παραμένει ως αποθεματικό, είτε διατίθεται για νέες επενδύσεις και πρόσληψη προσωπικού της εταιρείας.
* Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) : Σύμφωνα με τον προαναφερθέντα Ν. 4019/2011 << Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. μπορούν να είναι είτε φυσικά πρόσωπα είτε φυσικά πρόσωπα και νομικά πρόσωπα. Τα μέλη της συμμετέχουν σε αυτήν με μια ψήφο, ανεξάρτητα από τον αριθμό των συνεταιριστικών μερίδων που κατέχουν. Στις Κοιν.Σ.Επ. συγκαταλέγονται μεταξύ τριών κατηγοριών και εκείνες οι οποίες αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α.)>>.
* Αναπτυξιακές Συμπράξεις : Και αυτές ορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4019/2011. Πρόκειται για νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που λειτουργούν με τη μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Εταίροι των Αναπτυξιακών Συμπράξεων μπορεί να είναι: α) τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, β) οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθμού και οι κοινωφελείς επιχειρήσεις τους, γ) οι δημόσιοι οργανισμοί και επιχειρήσεις, δ) οι αναπτυξιακές ανώνυμες εταιρείες του άρθρου 194 του ν. 3852/2010 (Α’ 87) και της περίπτωσης β’ της παρ. 3 του άρθρου 252 του ν. 3463/2006 (Α’ 114), ε) τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου κερδοσκοπικού ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και στ) οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων. (Βλ. άρθρο 18, § 1.και 3.).
Εταιρείες κοινωνικής οικονομίας (με την ευρύτερη έννοια)
Τα προσφερόμενα εταιρικά σχήματα, που είναι τα καταλληλότερα σήμερα στην Ελλάδα, με βάση το ισχύον νομοθετικό (εταιρικό, φορολογικό, ασφαλιστικό κ.λπ.) δίκαιο για σύσταση και λειτουργία εταιρειών κοινωνικής βάσης, και τα οποία (επιτρέπεται να) επιδιώκουν παραγωγή και διανομή οικονομικού κέρδους στους εταίρους, είναι η ΄΄Ανώνυμος Εταιρεία΄΄ και η ΄΄Ετερόρρυθμος Εταιρεία΄΄. Το κάθε ένα από αυτά έχει τις δικές του ιδιομορφίες, τα δικά του πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Πρόκειται για τις μορφές εταιρειών που ενδείκνυνται για εφαρμογές κοινωνικής οικονομίας στον τομέα της αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).
Ο προσδιορισμός και ο κατάλληλος συνδυασμός μεταξύ των εταιρικών στοιχείων : οικονομική αποτελεσματικότητα, ευρύτητα συμμετοχής πολιτών, διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τρόπος άσκησης διοίκησης, έλεγχος αποφάσεων και πράξεων, οικολογική και κοινωνική συμβατότητα δράσεων, αποτελεί αποφασιστικής σημασίας ζητούμενο για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση σύστασης και λειτουργίας μιάς εταιρείας αλληλέγγυας ή κοινωνικής οικονομίας.
Εταιρείες μικτής (δημοτικής – κοινωνικής) βάσης
Σύμφωνα με τον Ν. 3852/2010 (΄΄Καλλικράτης΄΄), άρθρο 107 : Επιχειρήσεις Δήμων :
1. Οι δήμοι μπορεί να έχουν μόνον:
α) μία κοινωφελή επιχείρηση,
β) μία δημοτική επιχείρηση ύδρευσης αποχέτευσης (Δ.Ε.Υ.Α.),
γ) μία επιχείρηση με ειδικό σκοπό τη λειτουργία ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού, εφόσον λειτουργούσαν αντίστοιχες στους συνενούμενους δήμους, και
δ) μία δημοτική ανώνυμη εταιρία του άρθρου 266 του Κ.Δ.Κ., εφόσον είχαν συσταθεί τέτοιες εταιρίες στους συνενούμενους δήμους.
2. Οι δήμοι μπορούν να συνιστούν ή να συμμετέχουν σε ανώνυμες εταιρείες, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 265 του Κ.Δ.Κ..
3. Υφιστάμενες αστικές εταιρίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα συνεχίζουν να λειτουργούν σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 267 του Κ.Δ.Κ. και με την επιφύλαξη των διατάξεων της παρ.1 του άρθρου 111 του παρόντος (δηλ. του Ν. 3852/2010).
Τι αναφέρει το άρθρο 265 του Κ.Δ.Κ., δηλ. του Ν. 3463/2006 ; Νόμος 3463/2006 (ΦΕΚ Α 114/30.6.2006) άρθρο 252, παρ. 6 [1]: Οι Δήμοι και οι Κοινότητες δεν επιτρέπεται να συνιστούν ή συμμετέχουν σε καμία άλλη εταιρεία ή κοινοπραξία οποιασδήποτε μορφής, πέραν αυτών που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο. Η απαγόρευση αυτή δεν ισχύει για τη συμμετοχή τους σε ανώνυμη εταιρεία, με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρθρου 265 παρ. 2 του παρόντος, ή σε άλλα εταιρικά σχήματα, τα οποία ειδικοί κανόνες προβλέπουν για την εφαρμογή εθνικών ή κοινοτικών προγραμμάτων.
Άρθρο 265, παρ. 2: Οι Δήμοι και οι Κοινότητες επιτρέπεται να συμμετέχουν σε άλλες ανώνυμες εταιρείες πέραν αυτών του παρόντος άρθρου. Προς τούτο απαιτείται απόφαση του οικείου συμβουλίου με την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των μελών του. Οι Δήμοι και οι Κοινότητες και οι ανώνυμες εταιρίες της παραγράφου 1 δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν σε ποδοσφαιρικές, τραπεζικές και ασφαλιστικές ανώνυμες εταιρίες.
Με βάση λοιπόν τις προαναφερόμενες νομοθετικές διατάξεις, οι Δήμοι μπορούν να συμμετέχουν με μέγιστο ποσοστό έως 49% του μετοχικού κεφαλαίου σε κοινές Ανώνυμες Εταιρείες του Ν. 2190/20 όπως αυτός έχει τροποποιηθεί και ισχύει μέχρι σήμερα. Εναπόκειται σε αυτούς, σε Δήμους δηλ., ή σε κοινωνικές ομάδες, να αναλαμβάνουν Πρωτοβουλίες για τη σύσταση εταιρειών, με στόχο να αναπτύσσουν δραστηριότητες κοινωνικής οικονομίας σε διάφορους τομείς παραγωγής προϊόντων, αγαθών ή υπηρεσιών, με μικτά εταιρικά σχήματα στα οποία η δημοτική συμμετοχή θα ανέρχεται το πολύ σε 49% των μετοχών και η συμμετοχή πολιτών κατ΄ελάχιστο σε 51%.
Πηγή: Κοινωνικοποίηση, η διέξοδος από τις συμπληγάδες του κρατισμού και της ιδιωτικοποίησης, Γιώργος Κολέμπας/βασίλης Γιόκαρης, σελ. 140-145
[1] http://www.eetaa.gr/kodikas/k_arthra.jsp?arthro=252