Από το περιοδικό Ν. Σελήνη, τεύχος 7ο, Δεκέμβρης-Γενάρης-Φλεβάρης 1997-98
ΜΑΡΟΥΛΙ (Lactuca sativa και Lactuca vizosa)
Φυσιολογικές ιδιότητες
Υπάρχουν πάνω από εκατό ποικιλίες.
Lactuca sativa είναι η καλλιεργούμενη ποικιλία. Lactuca virosa είναι η άγρια ποικιλία, ποιο δραστική αλλά σε μεγάλες ποσότητες τοξική.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Στέλεχος, φύλλα και σπόροι.
Κύρια, γνωστά συστατικά: Lactucarium, το οποίον ενεργεί σαν το όπιο, lacticerine, lactucine, acide lactucique, ασπαραγγίνη, υοσκυαμίνη, χλωροφύλλη, βιταμίνες, Κοβάλτιο, Αρσενικό, Ασβέστιο, Σίδηρο, Θείο, Ιώδιο, φωσφάτα, sulfortes, στερόλες, Καροτίνη.
Υπάρχουν 1 μονάδα βιταμίνης Ε σε 50 γραμμάρια και 17,7 χιλιοστόγραμμα βιταμίνης C σε 100 γραμμάρια φρέσκο μαρούλι. Σε τρεις ημέρες η ποσότητα της βιταμίνης C πέφτει σε 4 χιλιοστόγραμμα, αν δεν φροντίσουμε να διατηρήσουμε τη ρίζα του μέσα σε νερό.
Ιδιότητες:
Πολλές ιδιότητες οι οποίες το καθιστούν και αυτό φάρμακο, όπως φαίνεται από τα παρακάτω.
Ενδείξεις:
- Ερεθισμός των νεύρων, ψυχασθένειες.
- Ταχυπαλμίες, σπλαχνικοί σπασμοί, γαστραλγίες.
- Σπερματόρροια, σεξουαλική διέγερση.
- Priapisme de la blennorrgie.
- Αϋπνίες.
- Ελλειψη ιχνοστοιχείων.
- Βρογχίτις, κοκίτης, νευρικός βήχας.
-Ασθμα.
-Διαβήτης
- Πληθώρα.
- Ουρικό οξύ, αρθρίτις, λιθιάσεις, νεφρίτις.
-Δυσμηνόρροια.
- Ικτερος, συμφόρηση του ήπατος. - Δυσκοιλότητα.
Τρόπος χρήσης:
Εσωτερική γοήση:
- Lactucarium: 0.10 με 1 γραμμ. την ημέρα σε κάψουλες.
- Υδροαλκοολικό εκχύλισμα του lactucarium: 0,05 με 0,30 γραμμ. την ημέρα σε κάψουλες των 0,05 γραμμ.
- Διάβρεγμα σε οινόπνευμα: 60 σταγόνες πριν κάθε ένα απο τα τρία γεύματα (διαβήτης).
- Υγρό εκχύλισμα μαρουλιού: 2 με 3 κουταλιές του καφέ, ως φάρμακο (δυσμηνόρροιες και ηρεμιστικό για τις γυναίκες που έχουν ακούσια και επίπονη σεξουαλική διέγερση).
- Αφέψημα φύλλων: 75 γραμμ. μαρουλιού σε 1 λίτρο νερό. Βράζουμε σε σιγανή φωτιά για 30 λεπτά. Πίνουμε3ποτήριατην ημέρα ανάμεσα στα γεύματα.
- Χαπάκια καταπραϋντικά (σπερματόρροια)
εκχύλισμα lactucarium 0,05 γραμμ. , lupulin για ένα χάπι 0,10 γραμμ.
Παίρνουμε 2 με 6 χαπάκια πριντην κατάκλιση.
- Σπόροι (*): Αφέψημα: Ενα κουταλάκι του καφέ για κάθε φλυντζάνι 2 με 3 φλυντζάνια την ημέρα (άσθμα, πλευρίτις, αϋπνία).
- Διυλισμένο ύδωρ (hydrolat) για ανήσυχο ύπνο και εφιάλτες:
1 2κ. του καφέ απ’ το ακόλουθο μείγμα
- Διυλισμένο ύδωρ άνθους μαρουλιού 25 γραμμ.
- ,, ,, ,, πορτοκαλιάς, 50 γραμμ.
- ,, ,, ,, τίλιου, 25 γραμμ. ή
2 1 με 2 κουταλιές της σούπας πριν απο την κατάκλιση (χρησιμοποιείται ειδικά για τα παιδιά και τους γέρους).
- Διυλισμένο ύδωρ άνθους μαρουλιού 20 γραμ.
- ,, ,, ,, βαλεριάνας “ τίλιου
- ,, ,, ,, μαντζουράνας 40 γραμ.
(*) Χρησιμοποιούμε σπόρους είτε απο καλλιεργημένο μαρούλι είτε απο άγριο. Φυσικά δενχρησιμοποιούμε σπόρους του εμπορίου που προορίζονται για σπορά και που μπορεί να είναι εμποτισμένο με δηλητήριο.
Εξωτερική χρήση:
- Αφέψημα φύλλων: Πλύσεις για την ακμή.
- Βρασμένα φύλλα με λίγο ελαιόλαδο: Σε κατάπλασμα για εγκαύματα, αποστήματα, δοθιήνες.
-Σπόροι: Γιατα ερεθισμένα μάτια: Βράζουμε ένα κουταλάκι του καφέ σπόρους μέσα σ’ ένα φλυτζάνι νερό. Αφήνουμε να κρυώσει λίγο και όσο είναι χλιαρό κάνουμε πλύσεις στα μάτια.
- Αιθέριο έλαιο μαρουλιου (lactuca sativa) για την αϋπνία. Μερικές σταγόνες σε ζεστό μπάνιο.
Σημαντικές σημειώσεις:
1. Το σποριασμένο μαρούλι έχει τις μέγιστες θεραπευτικές ιδιότητες. Η γεύση του μόνο στη σαλάτα είναι πιο πικρή.
2. Οι καταπραϋντικές ιδιότητες του μαρουλιού συμπεριλαμβανομένου και του σεξουαλικού πεδίου, δεν θα πρέπει να εμποδίζουντις ερωτευμένες γυναίκες να δίνουν μαρούλι στον σύντροφό τους, γιατί μέσα στη σαλάτα οι ιδιότητες αυτές του lactucarium εξισορροπούνται απο πλήθος διεγερτικών συστατικών. Εξάλλου πειράματα που έγιναν στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας απο τον Η.Μ.Evans, απέδειξαν ότι το μαρούλι ευνοεί την αναπαραγωγή.
3. Αντίθετα απο το όπιο, το lactucarium ηρεμεί τους νευρικούς ερεθισμούς χωρίς να προκαλεί υπερδιέγερση στην αρχή της δράσης του. Επίσης δεν προκαλεί δυσκοιλιότητα ούτε ανορεξία και δεν βλάπτειτα όργανα του κυκλοφοριακού και του πεπτικού συστήματος.
Φυτοπροστασία: Για να προστατέψουμε τις ρίζες των δέντρων απο τιν νύμφες τωνχρυσοκανθάρων, μπορούμε να θυσιάσουμε μερικά μαρούλια φυτεύοντάς τα γύρω-γύρω. Το βράδυ, ξεριζώνουμε όσα θα έχουν μαραθεί. Στις ρίζες θα είναι προσκολλημένες οι νύμφες, τις οποίες εύκολα απομακρύνουμε.
Δ.Π. ΣΟ
Καλλιέργεια Μαρουλιού(Lactuca Sativa-οικογένεια συνθέτων Compositae)
Χατζηπανανιώτου Μένη
Στοιχεία Καλλιέργειας
Το μαρούλι κατάγεται από την Κεντρική και Δυτική Ασία. Είναι φυτό που προτιμάει τις ψυχρές και δροσερές περιοχές και περιόδους του έτους. Η καλύτερη ποιότητα παράγεται όταν η θερμοκρασία είναι κάτω από 22ο C. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες. Η ελάχιστη ανεκτή θερμοκρασία για τα αναπτυγμένα φυτά είναι -8ο C και για τα νεαρά που μόλις μεταφυτεύτηκαν -5ο C. Τα μαρούλια μπορούν να καλλιεργηθούν και το καλοκαίρι, κινδυνεύουν όμως λόγω των υψηλών θερμοκρασιών ν’ ανθήσουν πρόωρα ή να αποκτήσουν πικρά φύλλα.
Πρόωρη άνθηση μπορεί να συμβεί και την άνοιξη αν για λίγες μέρες επικρατήσουν υψηλές θερμοκρασίες. Καλλιεργώντας τα μαρούλια σε κλίνες με μεγάλες ποσότητες οργανικής ουσίας τα συμπτώματα αυτά μειώνονται.
Μπορούμε να ρυθμίσουμε το μικρόκλιμα σκιάζοντας τα φυτά με δίχτυα. Ετσι φιλτράρεται η ηλιακή ακτινοβολία μειώνεται η θερμοκρασία και η εξάτμιση του νερού από τα φυτά. Αυτή η πρακτική είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τις καλοκαιρινές καλλιέργειες.
Τα μαρούλια μπορούν να καλλιεργηθούν σε ποικιλία εδαφών αλλά προτιμούν τα αμμοπηλώδη ή πηλοαμμώδη εδάφη με πολύ οργανική ουσία. Οσον αφορά την οξύτητα του εδάφους κάτω από ΡΗ5 δεν αναπτύσσεται και πάνω από 7 παρουσιάζουν χλώρωση. Χλώρωση επίσης παρουσιάζουν και στα ασβεστώδη εδάφη. Τα εδάφη αυτά βελτιώνονται με προσθήκη άφθονης οργανικής ουσίας.
Το ριζικό σύστημα του μαρουλιού ενώ στο φυσικό του σχήμα είναι πασσαλώδες μετά τη μεταφύτευση γίνεται θυσανωτό και από τα 60 cm του εδάφους περιορίζεται στα 30. Γι’ αυτό το λόγο, το έδαφος θα πρέπει να είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά κοντά στις ρίζες.
Επειδή έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις σε άζωτο και οργανική ουσία μπορούμε να τα λιπάνουμε μα καλοχωνεμένη κοπριά (3-5 τόνους στο στρέμμα) αμέσως πριν τη μεταφύτευση. Μπορούμε επίσης να τα λιπάνουμε με ένα ταχείας απελευθερώσεως λίπασμα όπως αιματά λευρα ή σογιάλευρα ή με ένα βραδείας απελευθερώσεως όπως κόμποστ ή μηδικάλευρο. Συμπληρωματικά μια φορά το μήνα και για καλύτερες παραγωγές κάθε 2 βδομάδες, μπορούμε να κάνουμε ριζοπότισμα ή να ψεκάσουμε τα φύλλα με εκχύλισμα φυκιών ή εκχύλισμα κόμοστ. Αυτό βοηθά και στην πρόληψη μυκητολογικών ασθενειών. Το εκχύλισμα φτιάχνεται βάζοντας μισό κιλό κόμποστ σε 10 λίτρα νερό για 24 ώρες, μετά τα σουρώνουμε και ψεκάζουμε με το διάλυμα τα φυτά.
Τα μαρούλια θέλουν πότισμα κάθε 4-6 μέρες. Η άρδευση πρέπει να γίνεται με διήθηση γιατί η κατάκλιση και ο καταιονισμός βοηθούν στη σήψη των φυτών. Τα φυτά δεν χρειάζονται τόσο νερό όσο υγρασία. Κρίσιμη περίοδος ποτίσματος για τα κοινά μαρούλια είναι η περίοδος ανάπτυξης ενώ για τα κεφαλωτά ο σχηματισμός της κεφαλής.
Παραγωγή σπόρου
Αν θέλουμε να κρατήσουμε σπόρο για να παράγουμε δικά μας φυτά επισημαίνουμε από μικρά τα φυτά που παρουσιάζουν έντονα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποικιλίας και τα αφήνουμε να σποροποιήσουν επί τόπου.
Σήμερα καλλιεργούνται τρεις τύποι μαρουλιών: τα κοινά μαρούλια με μακριά και λεία φύλλα, οι σαλάτες με κοντά και κατσαρά φύλλα και τα κεφαλωτά μαρούλια με στρογγυλά και κλειστά φύλα σαν μικρό λάχανο. Στα κεφαλωτά μπορούμε να διευκολύνουμε το ανθοφόρο στέλεχος να βγει χαράζοντας ένα σταυρό πάνω στην κεφαλή λίγες μέρες πριν τη χαλάρωση των φύλλων.
Τα μαρούλια ανθίζουν το καλοκαίρι. Τα άνθη ανοίγουν το πρωί και μόνο για λίγες ώρες. Τότε είναι δυνατή η σταυρονομοποίηση από τα έντομα. Η γονιμοποίηση γίνεται κατά διάφορα χρονικά διαστήματα γι’ αυτό και η ωρίμανση των σπόρων γίνεται σταδιακά. Αν θέλουμε να αποφύγουμε τη σταυρογονιμοποίηση θα πρέπει οι ποικιλίες να φυτεύονται σε απόσταση τουλάχιστον 100 μέτρων μεταξύ τους.
Οταν μέρος των σπόρων ωριμάσει 10-15 μέρες μετά τη γονιμοποίηση, κόβουμε τα στελέχη και τα μεταφέρουμε στην αποθήκη όπου συνεχίζεται η αποξήρανση υπό σκιά. Αφού ολοκληρωθεί η ξήρανση αφαιρούμε το σπόρο. Ο σπόρος του μαρουλιού συντηρείται για 5 χρόνια.
Σπορά και Μεταφύτευση
Σπέρνουμε τα μαρούλια σε θερμά ή ψυχρά σπορεία. Η σπορά γίνεται στα πεταχτά ή σε γραμμές και σε βάθος 8-10 mm. Μετά τη σπορά πιέζουμε ελαφρά το χώμα για να έρθουν σ’ επαφή. Αρκούν 100 gr σπόρου για να αποκτήσουμε φυτά για 1 στρέμμα. Για το φύτρωμα απαιτούνται 2-10 μέρες. Οι σπόροι δεν φυτρώνουν αν η θερμοκρασία είναι πάνω από 26o C, γι’ αυτό το καλοκαίρι κάνουμε το σπορείο σ’ ένα δροσερό μέρος και κατόπιν μεταφυτεύουμε τα φυτά στο λαχανόκηπο.
Η μεταφύτευση γίνεται από την Ανοιξη ως το Φθινόπωρο και μόλις τα φυτά αποκτήσουν 3-4 φύλλα (διάστημα 4-6 εβδομάδων). Η μεταφύτευση γίνεται σε κλίνες (εικόνα 1) ή σε σαμάρια, οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30-40cm μεταξύ των γραμμών και 20- 30 cm επί των γραμμών, παίρνοντας υπ’ όψιν πάντα το μέγεθος της ποικιλίας. Το βάθος φύτευσης είναι λίγο μεγαλύτερο απ’ αυτό που είχαν τα φυτά στο σπορείο.
Μερικοί παραγωγοί συνηθίζουν να κάνουν μια μεταφύτευση στο σπορείο πριν τη μεταφύτευση στην οριστική τους θέση. Μ’ αυτό τον τρόπο τα φυτά αραιώνονται και σκληραγωγούνται.
Μια εβδομάδα πριν τη μεταφύτευση καλό είναι να δώσουμε στα φυτά μια ελαφριά λίπανση (1 κουταλάκι εκχύλισμα φυκιών σε 1 lit νερό) για να τα εφοδιάσουμε με θρεπτικά στοιχεία στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους και για να τα βοηθήσουμε να ξεπε ράσουν το μεταφυτευτικό σοκ.
Στην περίπτωση που τα φυτά είναι έτοιμα για μεταφύτευση αλλά ο καιρός ή το έδαφος δεν επιτρέπουν, μπορούμε να τα διατηρήσουμε για 2 εβδομάδες στο ψυγείο στους
2 ο C. Ετσι τα φυτά παύουν να αναπτύσσονται αλλά δεν καταστρέφονται.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ
Φυσιολογικές παθήσεις
- Τα περιθώρια των φύλλων καφετιάζουν και ξηραίνονται ενώ στις νευρώσεις εμφανίζονται μαύρα στίγματα.
Είναι πιθανόν τα συμπτώματα αυτά να οφείλονται ή σε υψηλές θερμοκρασίες ή σε περίσσια νερού στο έδαφος ή σε έλλειψη ασβεστίου. Ανάλογα με το τι συμβαίνει στον δικό μας λαχανόκηπο φροντίζου με να σκιάσουμετα φυτά (εικόνα 2α, 2β) να διατηρήσουμε το έδαφος υγρό αλλά όχι μουσκεμένο, να προσθέσουμε θρυμματισμένα κελύφη οστράκων ή τσόφλια αυγών, γύψο ή σκόνη ασβέστη στο έδαφος, αν πρόκειται για έλλειψη ασβεστίου. Για πιο άμεσα αποτελέσματα ψεκάζουμε τα μαρούλια με εκχύλισμα φυκιών.
- Τα περιθώρια των εξωτερικών φύλλων μαυρίζουν και σχηματίζονται φουσκάλες.
Τα φυτά έχουν πληγεί από παγετό. Για να τα προστατεύσουμε τα καλύπτουμε με οργανικά υπολείμματα ή φτιάχνουμε τούνελ με πλαστικό όταν προβλέπεται παγετός. Μερικοί καλλιεργητές για α- ντιπαγετική προστασία καλλιεργούντο μαρούλια μέσα σε αυλάκια.
- Τα φύλλα αποκτούν πικρή γεύση και περιφερειακή χλώρωση.
Αν αργήσουμε να ποτίσουμε τα φυτά για κάποιο διάστημα, τότε πικρίζου ντα φύλλα και αναπτύσσεται περιφερειακή χλώρωση, ενώ στις κατσαρές και κε- φαλωτές ποικιλίες μπορεί να αναπτυχθούν χαλαρά κεφάλια.
Λεύκανση των εσωτερικών φύλλων του μαρουλιού
Τα κοινά μαρούλια πολλές φορές έχουν ανάγκη από δέσιμο για να αναπτύξουν την “καρδιά”. Το δέσιμο γίνεται με ράφια μια ή δύο βδομάδες πριν τη συγκομιδή.
Τροφοπενίες
- Αν κιτρινίζουν τα παλαιότερα φύλλα ξεκινώντας από την περιφέρεια προς το εσωτερικό και συγχρόνως αποχρωματίζονται τα μικρότερα νεύρα ενώ οι καρδιές κακοοχηματίζονται πιθανόν να έχουμε τροφοπενία μαγνησίου.
- Αν η ανάπτυξη των μαρουλιών περιορίζεται ση μαντικά και συγχρόνως τα φύλλα γίνονται πιο λεπτά και ανοιχτοπράσινα πιθανόν έχουμε έλλειψη θείου.
- Κιτρινισμένα φύλλα υποδηλώνουν έλλειψη αζώτου.
- Αν δεν σχηματίζονται κεφάλια ίσως έχουμε έλλειψη χαλκού, ενώ κακοσχηματισμένα κεφάλια μπορεί να οφείλονται σε έλλειψη βορίου. Αντίθετα όταν έχουμε περίσσεια βορίου ξηραίνονται περιφερειακά τα φύλλα.
Για να αντιμετωπίσουμε τις ελλείψεις ψεκάζουμε όπως είπαμε πριν, κάθε 2 βδομάδες με εκχύλισμα κόμποστ ή φυκιών. Γ ια να βεβαιωθούμε για τις ελλείψεις που πιθανόν παρουσιάζει το έδαφος μας, κάνουμε εδαφολογική ανάλυση και προσθέτου με τα ανάλογα υλικά για να το ισορροπήσουμε Ασθένειες
- Περονόσπορος. Η ασθένεια αυτή εκδηλώνεται στο σπορείο με την εμφάνιση κίτρινων κηλίδων στην πάνω πλευρά των φύλλων και άσπρο χνούδι στην κάτω. Μερικά φύλλα ξηραίνονται και τα φυτά παύουν να αναπτύσσονται. Στα φύλλα των μεταφυτευμένων φυτών η προσβολή εκδηλώνεται με χλωρωτικές κηλίδες ανάμεσα στα νεύρα και άσπρο χνούδι στην κάτω πλευρά (εικόνα 3) τελικά τα μαρούλια σαπίζουν. Το σάπισμα μπορεί να συμβεί και μετά τη συγκομιδή κατά τη μεταφορά στην αγορά.
Η ασθένεια ευνοείται από ζεστό, υγρό και ομιχλώδη καιρό. Φροντίζουμε για καλή αποστράγγιση του εδάφους και αποφεύγουμε την πυκνή σπορά ή μετα- φύτευση για να έχουμε καλό αερισμό. Εναλλάσσουμε τις καλλιέργειες και χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Για να προλάβουμε μεγαλύτερες προσβολές ψεκάζουμε με χαλκό ή βορδιγάλειου πολτό 1%. Θα πρέπει να αποφεύγουμε τον ψεκασμό στα μεγάλα φυτά που προορίζονται για κατανάλωση.
Παρασκευή Βορδιγάλειου πολτού
Υλικά Μέρη
α) Θειικός χαλκός 1
νερό 5
β) ασβέστης (όχι σβησμένος) 1
νερό 4
γ) νερό 5
δ) νερό 45
Εκτέλεση
α) Ο θειικός χαλκός διαλύεται στο νερό
β) Ο ασβέστης “σβήνεται” για 5 λεπτά στο νερό (προσοχή μη πιτσιλίσει στα μάτια)
γ) Αυτή η ποσότητα νερού χύνεται στο β όταν είναι έτοιμο.
Κατόπιν τα διαλύματα β και γ σουρώνονται μ’ ένα ψιλό σουρωτήρι
δ) Σ’ ένα ξύλινο ή πλαστικό δοχείο χύνονται τα α, β και γ και ανακατεύονται με την ποσότητα νερού δ που υπάρχει ήδη εκεί. Καλό είναι στην ποσότητα του νερού δ να έχουμε προηγουμένως διαλύσει 30 gr ζάχαρη για κάθε λίτρο νερού. (μειώνεται το σοκ στα φυτά από την καυστική δράση του βορδιγάλειου πολτού και συγχρόνως κολλά καλύτερα στην επιφάνεια των φύλλων)
- Ωϊδιο. Η προσβολή ξεκινά από τα παλαιότερα φύλλα όπου αναπτύσσεται άσπρο χνούδι ενώ σταδιακά καφετιάζουν και νεκρώνονται. Μπορούμε να ψεκάσουμε με μαγειρική σόδα (1 κουταλάκι σε 1 λίτρο νερό) ή με θειάφι. Συγχρόνως φροντίζουμε να αραιώσουμε τα φυτά για να αερίζονται καλύτερα.
- Αλτεναρίωση. Η ασθένεια αυτή προσβάλλει τα πιο ώριμα φύλλα. Εμφανίζονται μικρές κυκλικές ή γωνιώδεις καστανόμαυρες κηλίδες και σχηματίζονται χαρακτηριστικοί ομόκεντροι δακτύλιοι. Το κέντρο νεκρώνεται (εικόνα 4). Προληπτικά απολυμαίνουμε το σπόρο
- Βοτρύτης, σκληρωτίνια, πύθιο. Οι σπόροι δεν φυτρώνουν, τα νεαρά φυτάρια εμφανίζουν στο λαιμό καστανό κόκκινες κηλίδες και τα φυτά λιώνουν. Στα μεγαλύτερα φυτά μπορεί το σάπισμα στο λαιμό να είναι ξερό. Τα εξωτερικά φύλλα κιτρινίζουν ή κοκκινίζουν και πέφτουν ενώ η καρδιά μένει όρθια. Παράλληλα παρουσιάζονται νεκρώσεις στις νευρώσεις και αναπτύσσεται σταχτιά μούχλα
(εικόνα 5)·
Για να αποφύγουμε αυτές τις ασθένειες φροντίζουμε να μην πληγώνουμε τα φυτά, να έχουμε καλό αερισμό, να στραγγίζει καλά το έδαφος. Η αμειψισπορά δεν βοηθάει ιδιαίτερα γιατί σχεδόν όλα τα φυτά προσβάλλονται απ’ αυτές τις ασθένειες. Η καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες και η ενσωμάτωση μεγάλης ποσότητας κό- μποστ βοηθούν στηνπρόληψη. Για τον ίδιο λόγο ψεκάζουμε με εκχύλισμα μόλις βγουν τα πρώτα πραγματικά φύλλα. Ο ψεκασμός επαναλαμβάνονται κάθε 15 μέρες.
- Βακτηριώσεις. Κατά μήκος των νεύρων ή προς τα χείλη εμφανίζεται κίτρινη καστανή και τέλος μαύρη κηλίδωση. Οι κηλίδες μεγαλώνουν μαυρίζουν και μπορεί να καλύψουν ολόκληρα τα φύλλα. Οι βακτηριώσεις δεν αντιμετωπίζονται παρά μόνο προληπτικά. Χρησιμοποιούμε καλά χωνεμένη κοπριά, αποφεύγουμε να βρέχου με τα φύλλα, φροντίζουμε για καλή αποστράγγιση του εδάφους, εφαρμόζουμε αμειψισπορά. Αν διατηρούμε τα φυτά μας καλοθρεμμένα προλαβαίνουμε τα προβλήματα.
- Ιώσεις. Στα φύλλα παρατηρούνται εναλλαγές πράσινου και κίτρινου χρώματος (μωσαϊκό) ασυμμετρία στο έλασμα και πιο τονισμένα “δόντια” (τα τελειώματα των φύλλων). Τα μαρούλια δεν σχηματίζουν κεφάλια. Αυτά τα συμπτώματα υποδηλώνουν την ίωση μωσαϊκό του μαρουλιού. Αν παρατηρούμε αφύσικη πάχυνση των νευρώσεων και συγχρόνως κιτρινίζουν και φουσκαλιάζουν τα σημεία που γειτονιάζουν μ’ αυτές τις νευρώσεις, τότε πιθανόν έχουμε μια άλλη ίωση την ίωση των χοντρών νευρώσεων του μαρουλιού. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται απαραίτητη η χρήση εγγυημένου σπόρου απαλλαγμένου από ιώσεις καθώς και η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Προληπτικά καταστρέφουμε τα αγριόχορτα και τα προσβεβλημένα φυτά. Καταπολεμούμε τις αφίδες που είναι φορείς των ιώσεων. Φροντίζουμε για την καλή αποστράγγιση του εδάφους και μειώνουμε τα ποτίσματα. Μεταφυτεύουμε αφού ζεστάνει ο καιρός και όχι σε κρύα και υγρά εδάφη. Δεν καλλιεργούμε όπου είχε ξαναεμφανιστεί η ίδια αρρώστια.
Εχθροί
-Σιδηροσκώληκας- νηματώδεις. Τα συμπτώματα της προσβολής είναι κιτρίνισμα των φύλλων, σταμάτημα της ανάπτυξης και κατά τη διάρκεια φωτεινών και ζεστών ημερών τα φυτά μαραίνονται ενώ τα βράδια ξαναζωντανεύουν.
Τα σιδηροσκούληκα έχουν χρώμα κίτρινο - καφέ είναι λεπτά έχουν μήκος πάνω από 3 cm και καφέ κεφάλια (εικόνα 6). Εχουν μια γενιά το χρόνο και τις μεγάλες καταστροφές τις κάνουν όταν βρίσκονται στο στάδιο της λάρβας. Τρώνε σπόρους, ρίζες, κονδύλους και καταστρέφουν και άλλα τμήματα των φυτών. Προσβάλλουν εκτός από τα μαρούλια και πολλά άλλα φυτά όπως τεύτλα, φασόλια, καρότα, καλαμπόκια, κρεμμύδια, αρακά, πατάτα. Τα παγιδεύουμε με πατάτες. Μπορούμε επίσης να τα ελέγξουμε σκορπίζοντας στο έδαφος παρασιτικούς νηματώδεις πριν την εγκατάσταση των φυτών. Αποφεύγουμε να καλλιεργήσουμε σε χωράφια που την προηγούμενη χρόνια είχαμε το ίδιο πρόβλημα. Παρόμοια συμπτώματα έχουμε και όταν τα φυτά μας έχουν προσβληθεί από νηματώδεις για να βεβαιωθούμε ψάχνουμε για ογκίδια στις ρίζες .
- Αφίδες. Τα νεαρά φύλλα που έχουν δεχτεί επίθεση από αφίδες στρίβουν και καρουλιάζουν. Σε ελαφριά προσβολή ψεκάζουμε στα φυτά νερό με πίεση. Το επόμενο βήμα είναι ψεκασμός με εντομοκτόνα σαπούνια και αν δεν τις ελέγξουμε ούτε έτσι τότε ψεκάζουμε με ροτενόνη και πυρεθρίνη μαζί.
- Θρίπες. Οταν τα φύλλα των μαρουλιών είναι άτονα με γκρίζο - πράσινες ή ασημένιες αποχρώσεις, ψάχνουμε για θρίπες απλώνοντας ένα λευ κό χαρτί και τινάζοντας τα φύλλα, έχουν μέγεθος κεφαλιού καρφίτσας. Για τον έλεγχό τους τοποθετούμε μπλε, κίτρινες ή άσπρες κολλώδεις παγίδες, αμέσως πάνω από το ύψος των φυτών.
- Αλευρώδεις. Τα φυτά είναι εξασθενημένα με κίτρινα φύλλα, επιρρεπή σε ασθένειες. Ψάχνουμε για αλευρώδεις στην κάτω επιφάνεια των φύλλων (εικόνα 7). Οι νύμφες και τα ενήλικα απομυζούν τους χυμούς από τα νεαρά φύλλα και τα εξασθενούν. Για τον έλεγχό τους σκονίζουμε τα φυτά με σκόνη καπνού ή ψεκάζουμε με τσάι καπνού (νικοτίνης).
Παρασκευή τσαγιού νικοτίνης:
Μας χρειάζονται 3 γεμάτες χούφτες καπνού. Ρίχνουμε τον καπνό σ’ ένα δοχείο με 2 λίτρα νερό. Σκεπάζουμε το δοχείο και το αφήνουμε 24 ώρες. Ενδιάμεσα το ανακατεύουμε. Μετά σουρώνουμε μ’ ένα πανί και προσθέτου με κι άλλο νερό ώστε να συμπληρωθούν 5 λίτρα. Αν θέλουμε προσθέτουμε 2% οινόπνευμα και 1 % σαπούνι για καλύτερα αποτελέσματα. Το εκχύλισμα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ταχύτερο δυνα- τόν και μετά τον ψεκασμό δρα για 3 μέρες. Υπ’ όψιν ότι σκοτώνει και πολλά ωφέλιμα είδη, γι’ αυτό χρησιμοποιούμε τη νικοτίνη σαν τελευταία λύση. - Τζιτζικάκια. Αν στα φύλλα εμφανίζονται ανοιχτόχρωμες κηλίδες και τα φύλλα παύουν να αναπτύσσονται ψάχνουμε για τζιτζίκια. Τα έντομα αυτά απομυζούν τους χυμούς των φυτών και μεταδίδουν αρρώστιες. Για να τα ελέγξουμε ψεκάζουμε το βράδυ με εντομοκτόνα σαπούνια ή με μείγμα πυρεθρίνης και ροτενόνης όταν έχουμε σημαντική προσβολή. Αν καλύψουμε προληπτικά τα φυτά μας κατά το φύτρωμα με οργανικά υπολείμματα μειώνουμε σημαντικά το πρόβλημα.
- Κάμπιες - γυμνοσάλιαγκες. Στην περίπτωση που εμφανίζονται τρύπες στα φύλλα ψάχνουμε για κάμπιες. Τις ελέγχουμε ψεκάζοντας με βάκιλο θουριγκιένσις. Αν τα φύλλα είναι κουρελιασμένα, τότε ψάχνουμε για ίχνη από γυμνοσάλιαγκες ή σαλιγκάρια. Για να τα αντιμετωπίσουμε σκορπάμε γύρω από τα φυτά στάχτες ξύλου ή γη διατομών. Μπορούμε επίσης να τα ελέγξουμε με παγίδες μπίρας.
- Λυριόμιζα. Αν τα φυτά μας έχουνπροσβληθεί από τη λυριόμυ ζα τότε εμφανίζονται λευκές ή ημι διαφανείς στοές στα φύλλα. Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να καταστρέψουμε τα προσβεβλημένα φύλλα. Μπορούμε να ελέγξουμε τα ενήλικα παγιδεύοντας τα με κολλώδεις παγίδες μπλε, κίτρινου ή λευκού χρώματος. Αν η προσβολή είναι σημαντική ψεκάζουμε με πυρεθρίνη και ροτενόνη μαζί. Οταν η λάρβα μπει στο φύλλο (εικόνα 8) οι ψεκασμοί είναι ανώφελοι, έκτος κι αν ψεκάσουμε με παρασιτικούς νηματώδεις (Neoplectana carpocapsa) που την ακολουθούν στις στοές. Προληπτικά μειώνουμε σημαντικά το πρόβλημα καλύπτοντας τα φυτά με οργανικά υπολείμματα στο φύτρωμα.
Συγκαλλιέργεια
Παραδοσιακά τα μαρούλια συγκαλλιεργούνται με καρότα και ραδίκια. Επίσης μοιράζονται με επιτυχία το χώρο αν καλλιεργηθούν μαζί με κρεμμύδια και παντζάρια.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Τα μαρούλια μπορούν να διαδεχθούν στο χωράφι τα φασόλια, τις πατάτες, ριζώδεις καλλιέργειες, τα κολοκυθάκια, τις μελιτζάνες, τα αγγούρια και το καλαμπόκι.
Συγκομιδή και διατήρηση
Τα κοινά μαρούλια ωριμάζουν σε 40-50 μέρες μετά τη μεταφύτευση και τα κεφαλωτά σε 70-75. Τα κατσαρά μπορούν να συγκομιστούν πολύ νωρίς, μόλις τα φυτά αποκτήσουν 10-15 cm μήκος με σχηματισμένη την καρδιά και βαθύ πράσινο χρώμα. Τα κεφαλωτά συγκομίζονται αφού έχουν αποκτήσει μεγάλη και σφικτή κεφαλή πριντην εμφάνιση του ανθοφόρου στελέχους.
Τα μαρούλια δεν διατηρούνται για πολύ. Μόνο σε ειδικά ψυγεία σε θερμοκρασία 0 - 2 o C και σχετική υγρασία 85 - 90% μπορούν να διατηρηθούν για 2-3 βδομάδες. Στον λαχανόκηπο μας μπορούμε να κόβουμε κάθε φορά τα εξωτερικά φύλλα του μαρουλιού για τη σαλάτα μας δίνοντας έτσι την ευκαιρία στα υπόλοιπα φύλλα να μεγαλώσουν κι άλλο. Μ’ αυτό τον τρόπο παρατείνουμε τη συγκομιδή τους και παίρνουμε περισσότερη παραγωγή...
Βιβλιογραφία
- Γενική και ειδική λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου
-GARDEN PROBLEM SOLVER, JEFF BALL
- HIGH - YIELD GARDENING, HUNT and BORTZ
- COLOR HANDBOOK OF GARDEN INSECTS, ANNA CARR
- Φυτοπροστασία χωρίς χημικά, Γαβριήλ Πανάγος
- Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία (περιοδικό).
ΜΑΡΟΥΛΙ (Lactuca sativa και Lactuca vizosa)
Φυσιολογικές ιδιότητες
Υπάρχουν πάνω από εκατό ποικιλίες.
Lactuca sativa είναι η καλλιεργούμενη ποικιλία. Lactuca virosa είναι η άγρια ποικιλία, ποιο δραστική αλλά σε μεγάλες ποσότητες τοξική.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Στέλεχος, φύλλα και σπόροι.
Κύρια, γνωστά συστατικά: Lactucarium, το οποίον ενεργεί σαν το όπιο, lacticerine, lactucine, acide lactucique, ασπαραγγίνη, υοσκυαμίνη, χλωροφύλλη, βιταμίνες, Κοβάλτιο, Αρσενικό, Ασβέστιο, Σίδηρο, Θείο, Ιώδιο, φωσφάτα, sulfortes, στερόλες, Καροτίνη.
Υπάρχουν 1 μονάδα βιταμίνης Ε σε 50 γραμμάρια και 17,7 χιλιοστόγραμμα βιταμίνης C σε 100 γραμμάρια φρέσκο μαρούλι. Σε τρεις ημέρες η ποσότητα της βιταμίνης C πέφτει σε 4 χιλιοστόγραμμα, αν δεν φροντίσουμε να διατηρήσουμε τη ρίζα του μέσα σε νερό.
Ιδιότητες:
Πολλές ιδιότητες οι οποίες το καθιστούν και αυτό φάρμακο, όπως φαίνεται από τα παρακάτω.
Ενδείξεις:
- Ερεθισμός των νεύρων, ψυχασθένειες.
- Ταχυπαλμίες, σπλαχνικοί σπασμοί, γαστραλγίες.
- Σπερματόρροια, σεξουαλική διέγερση.
- Priapisme de la blennorrgie.
- Αϋπνίες.
- Ελλειψη ιχνοστοιχείων.
- Βρογχίτις, κοκίτης, νευρικός βήχας.
-Ασθμα.
-Διαβήτης
- Πληθώρα.
- Ουρικό οξύ, αρθρίτις, λιθιάσεις, νεφρίτις.
-Δυσμηνόρροια.
- Ικτερος, συμφόρηση του ήπατος. - Δυσκοιλότητα.
Τρόπος χρήσης:
Εσωτερική γοήση:
- Lactucarium: 0.10 με 1 γραμμ. την ημέρα σε κάψουλες.
- Υδροαλκοολικό εκχύλισμα του lactucarium: 0,05 με 0,30 γραμμ. την ημέρα σε κάψουλες των 0,05 γραμμ.
- Διάβρεγμα σε οινόπνευμα: 60 σταγόνες πριν κάθε ένα απο τα τρία γεύματα (διαβήτης).
- Υγρό εκχύλισμα μαρουλιού: 2 με 3 κουταλιές του καφέ, ως φάρμακο (δυσμηνόρροιες και ηρεμιστικό για τις γυναίκες που έχουν ακούσια και επίπονη σεξουαλική διέγερση).
- Αφέψημα φύλλων: 75 γραμμ. μαρουλιού σε 1 λίτρο νερό. Βράζουμε σε σιγανή φωτιά για 30 λεπτά. Πίνουμε3ποτήριατην ημέρα ανάμεσα στα γεύματα.
- Χαπάκια καταπραϋντικά (σπερματόρροια)
εκχύλισμα lactucarium 0,05 γραμμ. , lupulin για ένα χάπι 0,10 γραμμ.
Παίρνουμε 2 με 6 χαπάκια πριντην κατάκλιση.
- Σπόροι (*): Αφέψημα: Ενα κουταλάκι του καφέ για κάθε φλυντζάνι 2 με 3 φλυντζάνια την ημέρα (άσθμα, πλευρίτις, αϋπνία).
- Διυλισμένο ύδωρ (hydrolat) για ανήσυχο ύπνο και εφιάλτες:
1 2κ. του καφέ απ’ το ακόλουθο μείγμα
- Διυλισμένο ύδωρ άνθους μαρουλιού 25 γραμμ.
- ,, ,, ,, πορτοκαλιάς, 50 γραμμ.
- ,, ,, ,, τίλιου, 25 γραμμ. ή
2 1 με 2 κουταλιές της σούπας πριν απο την κατάκλιση (χρησιμοποιείται ειδικά για τα παιδιά και τους γέρους).
- Διυλισμένο ύδωρ άνθους μαρουλιού 20 γραμ.
- ,, ,, ,, βαλεριάνας “ τίλιου
- ,, ,, ,, μαντζουράνας 40 γραμ.
(*) Χρησιμοποιούμε σπόρους είτε απο καλλιεργημένο μαρούλι είτε απο άγριο. Φυσικά δενχρησιμοποιούμε σπόρους του εμπορίου που προορίζονται για σπορά και που μπορεί να είναι εμποτισμένο με δηλητήριο.
Εξωτερική χρήση:
- Αφέψημα φύλλων: Πλύσεις για την ακμή.
- Βρασμένα φύλλα με λίγο ελαιόλαδο: Σε κατάπλασμα για εγκαύματα, αποστήματα, δοθιήνες.
-Σπόροι: Γιατα ερεθισμένα μάτια: Βράζουμε ένα κουταλάκι του καφέ σπόρους μέσα σ’ ένα φλυτζάνι νερό. Αφήνουμε να κρυώσει λίγο και όσο είναι χλιαρό κάνουμε πλύσεις στα μάτια.
- Αιθέριο έλαιο μαρουλιου (lactuca sativa) για την αϋπνία. Μερικές σταγόνες σε ζεστό μπάνιο.
Σημαντικές σημειώσεις:
1. Το σποριασμένο μαρούλι έχει τις μέγιστες θεραπευτικές ιδιότητες. Η γεύση του μόνο στη σαλάτα είναι πιο πικρή.
2. Οι καταπραϋντικές ιδιότητες του μαρουλιού συμπεριλαμβανομένου και του σεξουαλικού πεδίου, δεν θα πρέπει να εμποδίζουντις ερωτευμένες γυναίκες να δίνουν μαρούλι στον σύντροφό τους, γιατί μέσα στη σαλάτα οι ιδιότητες αυτές του lactucarium εξισορροπούνται απο πλήθος διεγερτικών συστατικών. Εξάλλου πειράματα που έγιναν στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας απο τον Η.Μ.Evans, απέδειξαν ότι το μαρούλι ευνοεί την αναπαραγωγή.
3. Αντίθετα απο το όπιο, το lactucarium ηρεμεί τους νευρικούς ερεθισμούς χωρίς να προκαλεί υπερδιέγερση στην αρχή της δράσης του. Επίσης δεν προκαλεί δυσκοιλιότητα ούτε ανορεξία και δεν βλάπτειτα όργανα του κυκλοφοριακού και του πεπτικού συστήματος.
Φυτοπροστασία: Για να προστατέψουμε τις ρίζες των δέντρων απο τιν νύμφες τωνχρυσοκανθάρων, μπορούμε να θυσιάσουμε μερικά μαρούλια φυτεύοντάς τα γύρω-γύρω. Το βράδυ, ξεριζώνουμε όσα θα έχουν μαραθεί. Στις ρίζες θα είναι προσκολλημένες οι νύμφες, τις οποίες εύκολα απομακρύνουμε.
Δ.Π. ΣΟ
Καλλιέργεια Μαρουλιού(Lactuca Sativa-οικογένεια συνθέτων Compositae)
Χατζηπανανιώτου Μένη
Στοιχεία Καλλιέργειας
Το μαρούλι κατάγεται από την Κεντρική και Δυτική Ασία. Είναι φυτό που προτιμάει τις ψυχρές και δροσερές περιοχές και περιόδους του έτους. Η καλύτερη ποιότητα παράγεται όταν η θερμοκρασία είναι κάτω από 22ο C. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες. Η ελάχιστη ανεκτή θερμοκρασία για τα αναπτυγμένα φυτά είναι -8ο C και για τα νεαρά που μόλις μεταφυτεύτηκαν -5ο C. Τα μαρούλια μπορούν να καλλιεργηθούν και το καλοκαίρι, κινδυνεύουν όμως λόγω των υψηλών θερμοκρασιών ν’ ανθήσουν πρόωρα ή να αποκτήσουν πικρά φύλλα.
Πρόωρη άνθηση μπορεί να συμβεί και την άνοιξη αν για λίγες μέρες επικρατήσουν υψηλές θερμοκρασίες. Καλλιεργώντας τα μαρούλια σε κλίνες με μεγάλες ποσότητες οργανικής ουσίας τα συμπτώματα αυτά μειώνονται.
Μπορούμε να ρυθμίσουμε το μικρόκλιμα σκιάζοντας τα φυτά με δίχτυα. Ετσι φιλτράρεται η ηλιακή ακτινοβολία μειώνεται η θερμοκρασία και η εξάτμιση του νερού από τα φυτά. Αυτή η πρακτική είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τις καλοκαιρινές καλλιέργειες.
Τα μαρούλια μπορούν να καλλιεργηθούν σε ποικιλία εδαφών αλλά προτιμούν τα αμμοπηλώδη ή πηλοαμμώδη εδάφη με πολύ οργανική ουσία. Οσον αφορά την οξύτητα του εδάφους κάτω από ΡΗ5 δεν αναπτύσσεται και πάνω από 7 παρουσιάζουν χλώρωση. Χλώρωση επίσης παρουσιάζουν και στα ασβεστώδη εδάφη. Τα εδάφη αυτά βελτιώνονται με προσθήκη άφθονης οργανικής ουσίας.
Το ριζικό σύστημα του μαρουλιού ενώ στο φυσικό του σχήμα είναι πασσαλώδες μετά τη μεταφύτευση γίνεται θυσανωτό και από τα 60 cm του εδάφους περιορίζεται στα 30. Γι’ αυτό το λόγο, το έδαφος θα πρέπει να είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά κοντά στις ρίζες.
Επειδή έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις σε άζωτο και οργανική ουσία μπορούμε να τα λιπάνουμε μα καλοχωνεμένη κοπριά (3-5 τόνους στο στρέμμα) αμέσως πριν τη μεταφύτευση. Μπορούμε επίσης να τα λιπάνουμε με ένα ταχείας απελευθερώσεως λίπασμα όπως αιματά λευρα ή σογιάλευρα ή με ένα βραδείας απελευθερώσεως όπως κόμποστ ή μηδικάλευρο. Συμπληρωματικά μια φορά το μήνα και για καλύτερες παραγωγές κάθε 2 βδομάδες, μπορούμε να κάνουμε ριζοπότισμα ή να ψεκάσουμε τα φύλλα με εκχύλισμα φυκιών ή εκχύλισμα κόμοστ. Αυτό βοηθά και στην πρόληψη μυκητολογικών ασθενειών. Το εκχύλισμα φτιάχνεται βάζοντας μισό κιλό κόμποστ σε 10 λίτρα νερό για 24 ώρες, μετά τα σουρώνουμε και ψεκάζουμε με το διάλυμα τα φυτά.
Τα μαρούλια θέλουν πότισμα κάθε 4-6 μέρες. Η άρδευση πρέπει να γίνεται με διήθηση γιατί η κατάκλιση και ο καταιονισμός βοηθούν στη σήψη των φυτών. Τα φυτά δεν χρειάζονται τόσο νερό όσο υγρασία. Κρίσιμη περίοδος ποτίσματος για τα κοινά μαρούλια είναι η περίοδος ανάπτυξης ενώ για τα κεφαλωτά ο σχηματισμός της κεφαλής.
Παραγωγή σπόρου
Αν θέλουμε να κρατήσουμε σπόρο για να παράγουμε δικά μας φυτά επισημαίνουμε από μικρά τα φυτά που παρουσιάζουν έντονα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποικιλίας και τα αφήνουμε να σποροποιήσουν επί τόπου.
Σήμερα καλλιεργούνται τρεις τύποι μαρουλιών: τα κοινά μαρούλια με μακριά και λεία φύλλα, οι σαλάτες με κοντά και κατσαρά φύλλα και τα κεφαλωτά μαρούλια με στρογγυλά και κλειστά φύλα σαν μικρό λάχανο. Στα κεφαλωτά μπορούμε να διευκολύνουμε το ανθοφόρο στέλεχος να βγει χαράζοντας ένα σταυρό πάνω στην κεφαλή λίγες μέρες πριν τη χαλάρωση των φύλλων.
Τα μαρούλια ανθίζουν το καλοκαίρι. Τα άνθη ανοίγουν το πρωί και μόνο για λίγες ώρες. Τότε είναι δυνατή η σταυρονομοποίηση από τα έντομα. Η γονιμοποίηση γίνεται κατά διάφορα χρονικά διαστήματα γι’ αυτό και η ωρίμανση των σπόρων γίνεται σταδιακά. Αν θέλουμε να αποφύγουμε τη σταυρογονιμοποίηση θα πρέπει οι ποικιλίες να φυτεύονται σε απόσταση τουλάχιστον 100 μέτρων μεταξύ τους.
Οταν μέρος των σπόρων ωριμάσει 10-15 μέρες μετά τη γονιμοποίηση, κόβουμε τα στελέχη και τα μεταφέρουμε στην αποθήκη όπου συνεχίζεται η αποξήρανση υπό σκιά. Αφού ολοκληρωθεί η ξήρανση αφαιρούμε το σπόρο. Ο σπόρος του μαρουλιού συντηρείται για 5 χρόνια.
Σπορά και Μεταφύτευση
Σπέρνουμε τα μαρούλια σε θερμά ή ψυχρά σπορεία. Η σπορά γίνεται στα πεταχτά ή σε γραμμές και σε βάθος 8-10 mm. Μετά τη σπορά πιέζουμε ελαφρά το χώμα για να έρθουν σ’ επαφή. Αρκούν 100 gr σπόρου για να αποκτήσουμε φυτά για 1 στρέμμα. Για το φύτρωμα απαιτούνται 2-10 μέρες. Οι σπόροι δεν φυτρώνουν αν η θερμοκρασία είναι πάνω από 26o C, γι’ αυτό το καλοκαίρι κάνουμε το σπορείο σ’ ένα δροσερό μέρος και κατόπιν μεταφυτεύουμε τα φυτά στο λαχανόκηπο.
Η μεταφύτευση γίνεται από την Ανοιξη ως το Φθινόπωρο και μόλις τα φυτά αποκτήσουν 3-4 φύλλα (διάστημα 4-6 εβδομάδων). Η μεταφύτευση γίνεται σε κλίνες (εικόνα 1) ή σε σαμάρια, οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30-40cm μεταξύ των γραμμών και 20- 30 cm επί των γραμμών, παίρνοντας υπ’ όψιν πάντα το μέγεθος της ποικιλίας. Το βάθος φύτευσης είναι λίγο μεγαλύτερο απ’ αυτό που είχαν τα φυτά στο σπορείο.
Μερικοί παραγωγοί συνηθίζουν να κάνουν μια μεταφύτευση στο σπορείο πριν τη μεταφύτευση στην οριστική τους θέση. Μ’ αυτό τον τρόπο τα φυτά αραιώνονται και σκληραγωγούνται.
Μια εβδομάδα πριν τη μεταφύτευση καλό είναι να δώσουμε στα φυτά μια ελαφριά λίπανση (1 κουταλάκι εκχύλισμα φυκιών σε 1 lit νερό) για να τα εφοδιάσουμε με θρεπτικά στοιχεία στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους και για να τα βοηθήσουμε να ξεπε ράσουν το μεταφυτευτικό σοκ.
Στην περίπτωση που τα φυτά είναι έτοιμα για μεταφύτευση αλλά ο καιρός ή το έδαφος δεν επιτρέπουν, μπορούμε να τα διατηρήσουμε για 2 εβδομάδες στο ψυγείο στους
2 ο C. Ετσι τα φυτά παύουν να αναπτύσσονται αλλά δεν καταστρέφονται.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ
Φυσιολογικές παθήσεις
- Τα περιθώρια των φύλλων καφετιάζουν και ξηραίνονται ενώ στις νευρώσεις εμφανίζονται μαύρα στίγματα.
Είναι πιθανόν τα συμπτώματα αυτά να οφείλονται ή σε υψηλές θερμοκρασίες ή σε περίσσια νερού στο έδαφος ή σε έλλειψη ασβεστίου. Ανάλογα με το τι συμβαίνει στον δικό μας λαχανόκηπο φροντίζου με να σκιάσουμετα φυτά (εικόνα 2α, 2β) να διατηρήσουμε το έδαφος υγρό αλλά όχι μουσκεμένο, να προσθέσουμε θρυμματισμένα κελύφη οστράκων ή τσόφλια αυγών, γύψο ή σκόνη ασβέστη στο έδαφος, αν πρόκειται για έλλειψη ασβεστίου. Για πιο άμεσα αποτελέσματα ψεκάζουμε τα μαρούλια με εκχύλισμα φυκιών.
- Τα περιθώρια των εξωτερικών φύλλων μαυρίζουν και σχηματίζονται φουσκάλες.
Τα φυτά έχουν πληγεί από παγετό. Για να τα προστατεύσουμε τα καλύπτουμε με οργανικά υπολείμματα ή φτιάχνουμε τούνελ με πλαστικό όταν προβλέπεται παγετός. Μερικοί καλλιεργητές για α- ντιπαγετική προστασία καλλιεργούντο μαρούλια μέσα σε αυλάκια.
- Τα φύλλα αποκτούν πικρή γεύση και περιφερειακή χλώρωση.
Αν αργήσουμε να ποτίσουμε τα φυτά για κάποιο διάστημα, τότε πικρίζου ντα φύλλα και αναπτύσσεται περιφερειακή χλώρωση, ενώ στις κατσαρές και κε- φαλωτές ποικιλίες μπορεί να αναπτυχθούν χαλαρά κεφάλια.
Λεύκανση των εσωτερικών φύλλων του μαρουλιού
Τα κοινά μαρούλια πολλές φορές έχουν ανάγκη από δέσιμο για να αναπτύξουν την “καρδιά”. Το δέσιμο γίνεται με ράφια μια ή δύο βδομάδες πριν τη συγκομιδή.
Τροφοπενίες
- Αν κιτρινίζουν τα παλαιότερα φύλλα ξεκινώντας από την περιφέρεια προς το εσωτερικό και συγχρόνως αποχρωματίζονται τα μικρότερα νεύρα ενώ οι καρδιές κακοοχηματίζονται πιθανόν να έχουμε τροφοπενία μαγνησίου.
- Αν η ανάπτυξη των μαρουλιών περιορίζεται ση μαντικά και συγχρόνως τα φύλλα γίνονται πιο λεπτά και ανοιχτοπράσινα πιθανόν έχουμε έλλειψη θείου.
- Κιτρινισμένα φύλλα υποδηλώνουν έλλειψη αζώτου.
- Αν δεν σχηματίζονται κεφάλια ίσως έχουμε έλλειψη χαλκού, ενώ κακοσχηματισμένα κεφάλια μπορεί να οφείλονται σε έλλειψη βορίου. Αντίθετα όταν έχουμε περίσσεια βορίου ξηραίνονται περιφερειακά τα φύλλα.
Για να αντιμετωπίσουμε τις ελλείψεις ψεκάζουμε όπως είπαμε πριν, κάθε 2 βδομάδες με εκχύλισμα κόμποστ ή φυκιών. Γ ια να βεβαιωθούμε για τις ελλείψεις που πιθανόν παρουσιάζει το έδαφος μας, κάνουμε εδαφολογική ανάλυση και προσθέτου με τα ανάλογα υλικά για να το ισορροπήσουμε Ασθένειες
- Περονόσπορος. Η ασθένεια αυτή εκδηλώνεται στο σπορείο με την εμφάνιση κίτρινων κηλίδων στην πάνω πλευρά των φύλλων και άσπρο χνούδι στην κάτω. Μερικά φύλλα ξηραίνονται και τα φυτά παύουν να αναπτύσσονται. Στα φύλλα των μεταφυτευμένων φυτών η προσβολή εκδηλώνεται με χλωρωτικές κηλίδες ανάμεσα στα νεύρα και άσπρο χνούδι στην κάτω πλευρά (εικόνα 3) τελικά τα μαρούλια σαπίζουν. Το σάπισμα μπορεί να συμβεί και μετά τη συγκομιδή κατά τη μεταφορά στην αγορά.
Η ασθένεια ευνοείται από ζεστό, υγρό και ομιχλώδη καιρό. Φροντίζουμε για καλή αποστράγγιση του εδάφους και αποφεύγουμε την πυκνή σπορά ή μετα- φύτευση για να έχουμε καλό αερισμό. Εναλλάσσουμε τις καλλιέργειες και χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Για να προλάβουμε μεγαλύτερες προσβολές ψεκάζουμε με χαλκό ή βορδιγάλειου πολτό 1%. Θα πρέπει να αποφεύγουμε τον ψεκασμό στα μεγάλα φυτά που προορίζονται για κατανάλωση.
Παρασκευή Βορδιγάλειου πολτού
Υλικά Μέρη
α) Θειικός χαλκός 1
νερό 5
β) ασβέστης (όχι σβησμένος) 1
νερό 4
γ) νερό 5
δ) νερό 45
Εκτέλεση
α) Ο θειικός χαλκός διαλύεται στο νερό
β) Ο ασβέστης “σβήνεται” για 5 λεπτά στο νερό (προσοχή μη πιτσιλίσει στα μάτια)
γ) Αυτή η ποσότητα νερού χύνεται στο β όταν είναι έτοιμο.
Κατόπιν τα διαλύματα β και γ σουρώνονται μ’ ένα ψιλό σουρωτήρι
δ) Σ’ ένα ξύλινο ή πλαστικό δοχείο χύνονται τα α, β και γ και ανακατεύονται με την ποσότητα νερού δ που υπάρχει ήδη εκεί. Καλό είναι στην ποσότητα του νερού δ να έχουμε προηγουμένως διαλύσει 30 gr ζάχαρη για κάθε λίτρο νερού. (μειώνεται το σοκ στα φυτά από την καυστική δράση του βορδιγάλειου πολτού και συγχρόνως κολλά καλύτερα στην επιφάνεια των φύλλων)
- Ωϊδιο. Η προσβολή ξεκινά από τα παλαιότερα φύλλα όπου αναπτύσσεται άσπρο χνούδι ενώ σταδιακά καφετιάζουν και νεκρώνονται. Μπορούμε να ψεκάσουμε με μαγειρική σόδα (1 κουταλάκι σε 1 λίτρο νερό) ή με θειάφι. Συγχρόνως φροντίζουμε να αραιώσουμε τα φυτά για να αερίζονται καλύτερα.
- Αλτεναρίωση. Η ασθένεια αυτή προσβάλλει τα πιο ώριμα φύλλα. Εμφανίζονται μικρές κυκλικές ή γωνιώδεις καστανόμαυρες κηλίδες και σχηματίζονται χαρακτηριστικοί ομόκεντροι δακτύλιοι. Το κέντρο νεκρώνεται (εικόνα 4). Προληπτικά απολυμαίνουμε το σπόρο
- Βοτρύτης, σκληρωτίνια, πύθιο. Οι σπόροι δεν φυτρώνουν, τα νεαρά φυτάρια εμφανίζουν στο λαιμό καστανό κόκκινες κηλίδες και τα φυτά λιώνουν. Στα μεγαλύτερα φυτά μπορεί το σάπισμα στο λαιμό να είναι ξερό. Τα εξωτερικά φύλλα κιτρινίζουν ή κοκκινίζουν και πέφτουν ενώ η καρδιά μένει όρθια. Παράλληλα παρουσιάζονται νεκρώσεις στις νευρώσεις και αναπτύσσεται σταχτιά μούχλα
(εικόνα 5)·
Για να αποφύγουμε αυτές τις ασθένειες φροντίζουμε να μην πληγώνουμε τα φυτά, να έχουμε καλό αερισμό, να στραγγίζει καλά το έδαφος. Η αμειψισπορά δεν βοηθάει ιδιαίτερα γιατί σχεδόν όλα τα φυτά προσβάλλονται απ’ αυτές τις ασθένειες. Η καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες και η ενσωμάτωση μεγάλης ποσότητας κό- μποστ βοηθούν στηνπρόληψη. Για τον ίδιο λόγο ψεκάζουμε με εκχύλισμα μόλις βγουν τα πρώτα πραγματικά φύλλα. Ο ψεκασμός επαναλαμβάνονται κάθε 15 μέρες.
- Βακτηριώσεις. Κατά μήκος των νεύρων ή προς τα χείλη εμφανίζεται κίτρινη καστανή και τέλος μαύρη κηλίδωση. Οι κηλίδες μεγαλώνουν μαυρίζουν και μπορεί να καλύψουν ολόκληρα τα φύλλα. Οι βακτηριώσεις δεν αντιμετωπίζονται παρά μόνο προληπτικά. Χρησιμοποιούμε καλά χωνεμένη κοπριά, αποφεύγουμε να βρέχου με τα φύλλα, φροντίζουμε για καλή αποστράγγιση του εδάφους, εφαρμόζουμε αμειψισπορά. Αν διατηρούμε τα φυτά μας καλοθρεμμένα προλαβαίνουμε τα προβλήματα.
- Ιώσεις. Στα φύλλα παρατηρούνται εναλλαγές πράσινου και κίτρινου χρώματος (μωσαϊκό) ασυμμετρία στο έλασμα και πιο τονισμένα “δόντια” (τα τελειώματα των φύλλων). Τα μαρούλια δεν σχηματίζουν κεφάλια. Αυτά τα συμπτώματα υποδηλώνουν την ίωση μωσαϊκό του μαρουλιού. Αν παρατηρούμε αφύσικη πάχυνση των νευρώσεων και συγχρόνως κιτρινίζουν και φουσκαλιάζουν τα σημεία που γειτονιάζουν μ’ αυτές τις νευρώσεις, τότε πιθανόν έχουμε μια άλλη ίωση την ίωση των χοντρών νευρώσεων του μαρουλιού. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται απαραίτητη η χρήση εγγυημένου σπόρου απαλλαγμένου από ιώσεις καθώς και η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Προληπτικά καταστρέφουμε τα αγριόχορτα και τα προσβεβλημένα φυτά. Καταπολεμούμε τις αφίδες που είναι φορείς των ιώσεων. Φροντίζουμε για την καλή αποστράγγιση του εδάφους και μειώνουμε τα ποτίσματα. Μεταφυτεύουμε αφού ζεστάνει ο καιρός και όχι σε κρύα και υγρά εδάφη. Δεν καλλιεργούμε όπου είχε ξαναεμφανιστεί η ίδια αρρώστια.
Εχθροί
-Σιδηροσκώληκας- νηματώδεις. Τα συμπτώματα της προσβολής είναι κιτρίνισμα των φύλλων, σταμάτημα της ανάπτυξης και κατά τη διάρκεια φωτεινών και ζεστών ημερών τα φυτά μαραίνονται ενώ τα βράδια ξαναζωντανεύουν.
Τα σιδηροσκούληκα έχουν χρώμα κίτρινο - καφέ είναι λεπτά έχουν μήκος πάνω από 3 cm και καφέ κεφάλια (εικόνα 6). Εχουν μια γενιά το χρόνο και τις μεγάλες καταστροφές τις κάνουν όταν βρίσκονται στο στάδιο της λάρβας. Τρώνε σπόρους, ρίζες, κονδύλους και καταστρέφουν και άλλα τμήματα των φυτών. Προσβάλλουν εκτός από τα μαρούλια και πολλά άλλα φυτά όπως τεύτλα, φασόλια, καρότα, καλαμπόκια, κρεμμύδια, αρακά, πατάτα. Τα παγιδεύουμε με πατάτες. Μπορούμε επίσης να τα ελέγξουμε σκορπίζοντας στο έδαφος παρασιτικούς νηματώδεις πριν την εγκατάσταση των φυτών. Αποφεύγουμε να καλλιεργήσουμε σε χωράφια που την προηγούμενη χρόνια είχαμε το ίδιο πρόβλημα. Παρόμοια συμπτώματα έχουμε και όταν τα φυτά μας έχουν προσβληθεί από νηματώδεις για να βεβαιωθούμε ψάχνουμε για ογκίδια στις ρίζες .
- Αφίδες. Τα νεαρά φύλλα που έχουν δεχτεί επίθεση από αφίδες στρίβουν και καρουλιάζουν. Σε ελαφριά προσβολή ψεκάζουμε στα φυτά νερό με πίεση. Το επόμενο βήμα είναι ψεκασμός με εντομοκτόνα σαπούνια και αν δεν τις ελέγξουμε ούτε έτσι τότε ψεκάζουμε με ροτενόνη και πυρεθρίνη μαζί.
- Θρίπες. Οταν τα φύλλα των μαρουλιών είναι άτονα με γκρίζο - πράσινες ή ασημένιες αποχρώσεις, ψάχνουμε για θρίπες απλώνοντας ένα λευ κό χαρτί και τινάζοντας τα φύλλα, έχουν μέγεθος κεφαλιού καρφίτσας. Για τον έλεγχό τους τοποθετούμε μπλε, κίτρινες ή άσπρες κολλώδεις παγίδες, αμέσως πάνω από το ύψος των φυτών.
- Αλευρώδεις. Τα φυτά είναι εξασθενημένα με κίτρινα φύλλα, επιρρεπή σε ασθένειες. Ψάχνουμε για αλευρώδεις στην κάτω επιφάνεια των φύλλων (εικόνα 7). Οι νύμφες και τα ενήλικα απομυζούν τους χυμούς από τα νεαρά φύλλα και τα εξασθενούν. Για τον έλεγχό τους σκονίζουμε τα φυτά με σκόνη καπνού ή ψεκάζουμε με τσάι καπνού (νικοτίνης).
Παρασκευή τσαγιού νικοτίνης:
Μας χρειάζονται 3 γεμάτες χούφτες καπνού. Ρίχνουμε τον καπνό σ’ ένα δοχείο με 2 λίτρα νερό. Σκεπάζουμε το δοχείο και το αφήνουμε 24 ώρες. Ενδιάμεσα το ανακατεύουμε. Μετά σουρώνουμε μ’ ένα πανί και προσθέτου με κι άλλο νερό ώστε να συμπληρωθούν 5 λίτρα. Αν θέλουμε προσθέτουμε 2% οινόπνευμα και 1 % σαπούνι για καλύτερα αποτελέσματα. Το εκχύλισμα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ταχύτερο δυνα- τόν και μετά τον ψεκασμό δρα για 3 μέρες. Υπ’ όψιν ότι σκοτώνει και πολλά ωφέλιμα είδη, γι’ αυτό χρησιμοποιούμε τη νικοτίνη σαν τελευταία λύση. - Τζιτζικάκια. Αν στα φύλλα εμφανίζονται ανοιχτόχρωμες κηλίδες και τα φύλλα παύουν να αναπτύσσονται ψάχνουμε για τζιτζίκια. Τα έντομα αυτά απομυζούν τους χυμούς των φυτών και μεταδίδουν αρρώστιες. Για να τα ελέγξουμε ψεκάζουμε το βράδυ με εντομοκτόνα σαπούνια ή με μείγμα πυρεθρίνης και ροτενόνης όταν έχουμε σημαντική προσβολή. Αν καλύψουμε προληπτικά τα φυτά μας κατά το φύτρωμα με οργανικά υπολείμματα μειώνουμε σημαντικά το πρόβλημα.
- Κάμπιες - γυμνοσάλιαγκες. Στην περίπτωση που εμφανίζονται τρύπες στα φύλλα ψάχνουμε για κάμπιες. Τις ελέγχουμε ψεκάζοντας με βάκιλο θουριγκιένσις. Αν τα φύλλα είναι κουρελιασμένα, τότε ψάχνουμε για ίχνη από γυμνοσάλιαγκες ή σαλιγκάρια. Για να τα αντιμετωπίσουμε σκορπάμε γύρω από τα φυτά στάχτες ξύλου ή γη διατομών. Μπορούμε επίσης να τα ελέγξουμε με παγίδες μπίρας.
- Λυριόμιζα. Αν τα φυτά μας έχουνπροσβληθεί από τη λυριόμυ ζα τότε εμφανίζονται λευκές ή ημι διαφανείς στοές στα φύλλα. Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να καταστρέψουμε τα προσβεβλημένα φύλλα. Μπορούμε να ελέγξουμε τα ενήλικα παγιδεύοντας τα με κολλώδεις παγίδες μπλε, κίτρινου ή λευκού χρώματος. Αν η προσβολή είναι σημαντική ψεκάζουμε με πυρεθρίνη και ροτενόνη μαζί. Οταν η λάρβα μπει στο φύλλο (εικόνα 8) οι ψεκασμοί είναι ανώφελοι, έκτος κι αν ψεκάσουμε με παρασιτικούς νηματώδεις (Neoplectana carpocapsa) που την ακολουθούν στις στοές. Προληπτικά μειώνουμε σημαντικά το πρόβλημα καλύπτοντας τα φυτά με οργανικά υπολείμματα στο φύτρωμα.
Συγκαλλιέργεια
Παραδοσιακά τα μαρούλια συγκαλλιεργούνται με καρότα και ραδίκια. Επίσης μοιράζονται με επιτυχία το χώρο αν καλλιεργηθούν μαζί με κρεμμύδια και παντζάρια.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Τα μαρούλια μπορούν να διαδεχθούν στο χωράφι τα φασόλια, τις πατάτες, ριζώδεις καλλιέργειες, τα κολοκυθάκια, τις μελιτζάνες, τα αγγούρια και το καλαμπόκι.
Συγκομιδή και διατήρηση
Τα κοινά μαρούλια ωριμάζουν σε 40-50 μέρες μετά τη μεταφύτευση και τα κεφαλωτά σε 70-75. Τα κατσαρά μπορούν να συγκομιστούν πολύ νωρίς, μόλις τα φυτά αποκτήσουν 10-15 cm μήκος με σχηματισμένη την καρδιά και βαθύ πράσινο χρώμα. Τα κεφαλωτά συγκομίζονται αφού έχουν αποκτήσει μεγάλη και σφικτή κεφαλή πριντην εμφάνιση του ανθοφόρου στελέχους.
Τα μαρούλια δεν διατηρούνται για πολύ. Μόνο σε ειδικά ψυγεία σε θερμοκρασία 0 - 2 o C και σχετική υγρασία 85 - 90% μπορούν να διατηρηθούν για 2-3 βδομάδες. Στον λαχανόκηπο μας μπορούμε να κόβουμε κάθε φορά τα εξωτερικά φύλλα του μαρουλιού για τη σαλάτα μας δίνοντας έτσι την ευκαιρία στα υπόλοιπα φύλλα να μεγαλώσουν κι άλλο. Μ’ αυτό τον τρόπο παρατείνουμε τη συγκομιδή τους και παίρνουμε περισσότερη παραγωγή...
Βιβλιογραφία
- Γενική και ειδική λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου
-GARDEN PROBLEM SOLVER, JEFF BALL
- HIGH - YIELD GARDENING, HUNT and BORTZ
- COLOR HANDBOOK OF GARDEN INSECTS, ANNA CARR
- Φυτοπροστασία χωρίς χημικά, Γαβριήλ Πανάγος
- Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία (περιοδικό).
RSS Feed
