Το παρακάτω κείμενο είναι μετάφραση δική μας ενός κειμένου που είχε κατατεθεί από τον συγγραφέα σα συμβολή στο διεθνές συνέδριο για την αποανάπτυξη στη Λειψία, τον τελευταίο Σεπτέβριο. Το κείμενο στα γερμανικά είναι αναρτημένο στο: http://leipzig.degrowth.org/de/2014/08/die-veranderung-der-wirtschaftskultur-beginnt-beim-einzelnen/
Πολλές δημοσιεύσεις που υποστηρίζουν την επάρκεια**( Suffizienz) και την απόρριψη του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης, απευθύνονται μόνο στην πολιτική. Αυτή πρέπει να φροντίσει να αλλάξουν οι συνθήκες, "έτσι ώστε η καλή ζωή να γίνει πιο απλή". Θα πρέπει να μετασχηματίσει το χρηματικό σύστημα σε ένα πλήρες χρηματο-σύστημα (Vollgeld-System, Huber) και / ή, τέλος, να θέσει σε εφαρμογή μια οικολογική φορολογική μεταρρύθμιση (Binswanger/ Nutzinger), για τη μείωση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων με οικονομικά κίνητρα.
Όσο σωστά είναι αυτά τα επιχειρήματα, τόσο δυστυχώς είναι και μακριά από πολιτικές πιθανότητες υλοποίησης. Γιατί δεν υπάρχουν ορατές πολιτικές πλειοψηφίες για τέτοιες μεταρρυθμίσεις στη Γερμανία, την Ευρώπη και στις άλλες μεγάλες οικονομίες μεσοπρόθεσμα. Ακόμη και ο γερμανικός λεγόμενος Περιβαλλοντικός φόρος δεν είναι κάτι τέτοιο.
Όποιος θέλει πραγματικά να κάνει βήματα προς την κατεύθυνση της αειφορικής οικονομίας, θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του τους επιμέρους οικονομικά δρώντες. Είναι σημαντικό να τους δίνονται δυνατότητες, μέσα από τις δικές τους καθημερινές ενέργειες και την καθημερινή τους συμπεριφορά, να πετυχαίνουν μια αύξηση στην ποιότητα της ζωής, ενώ την ίδια στιγμή να μπορεί να επιτυγχάνεται κάτι περισσότερο στο δρόμο προς την αειφορία. Διότι έτσι μπορεί η οικονομική κουλτούρα να αλλάξει στο σύνολό της και να ετοιμαστεί το έδαφος επίσης για πολιτικά εφικτές συστημικές αλλαγές.
Δεν υπάρχει διχοτομία: Πολιτική από δω και οικονομικά δρώντες από κει.
Η κυρίαρχη οικονομική θεωρία περιγράφει μια διχοτομική εικόνα των ρόλων και των λειτουργιών των σχετικών παραγόντων σε μια οικονομία της αγοράς: Η πολιτική καθορίζει τους όρους που θα πρέπει να εκπληρώνονται από τους επιμέρους οικονομικά δρώντες, μέσω των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων.
Στην πραγματικότητα, η υπόθεση είναι πιο περίπλοκη: από τη μια, οι όροι του πλαισίου συνκαθορίζονται από τη σημαντική, αλλά άνισα κατανεμημένη συμμετοχή των μεμονωμένων δρώντων και των ενώσεών τους. Από την άλλη οι όροι του πλαισίου και ατομικές οικονομικές δραστηριότητες βρίσκονται σε μια αμοιβαία επιρροή. Η ατομική συμπεριφορά πράγματι επηρεάζεται από τις συνολικές οικονομικές δομές, αλλά είναι βασικά ακαθόριστη, δηλαδή έχει ένα πεδίο στο οποίο μπορεί να παίζει και δεν καθορίζεται ολοκληρωτικά από το πλαίσιο. Στο πεδίο που δρουν οικονομικά ιδιώτες, εδραιώνουν αυτοί τις συνθήκες δράσης ή αυτοί τις αλλάζουν ώστε να αποκλίνουν από το πλαίσιο.
O Anthony Giddens, στον οποίο οφείλεται αυτή η άποψη, απεικονίζει αυτή τη σχέση στο παράδειγμα της γλώσσας. Όταν μαθαίνουμε μια γλώσσα στο σχολείο, το κάνουμε μαθαίνοντας λέξεις και γλωσσικούς κανόνες. Προσπαθούμε να συμμορφωθούμε με αυτούς τους κανόνες όσο το δυνατόν περισσότερο. Ενεργώντας με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, συμβάλουμε στην ενίσχυση των κανόνων. Αλλά αν δεν το κάνουμε έτσι ακριβώς με τους κανόνες, θα συνεισφέρουμε στην χαλάρωση των κανόνων. Αν μας ακολουθήσουν πολλοί σε αυτό, τότε για παράδειγμα, "η Δοτική ... θα οδηγήσει τη γενική στο θάνατο», όπως το έχει διατυπώσει ο Bastian Sick[1]. Οι ισχύοντες πραγματικά κοινωνικοί κανόνες και συνθήκες δεν καθορίζονται αποκλειστικά και μόνο από τους πολιτικούς θεσμούς. Υπόκεινται στην επιρροή των κοινωνικών δρώντων και φορέων και συνεπώς και στην επιρροή της ιστορικής αλλαγής, όταν δεν αλλάζουν επίσημα.
Εφαρμόζοντας αυτές τις απόψεις στο ζήτημα της ανάπτυξης μιας βιώσιμης οικονομίας, αναφέρουμε ότι αυτό περιλαμβάνει απαραίτητα και μια απόκλιση από την σημερινή πορεία της μεγέθυνσης, τουλάχιστον για τις αναπτυγμένες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι είναι λογικό να θέσουμε καθαρά στα μάτια των επιμέρους φορέων, το θεμελιώδες ενδεχόμενο της συμπεριφοράς τους. Για το σκοπό αυτό, είναι αναγκαίο να δείξουμε ότι στην πραγματικότητα δεν θα κερδίσουμε περισσότερη ευημερία με τις τρέχουσες δράσεις και συμπεριφορές μας, αλλά ότι βλάπτουμε τον εαυτό μας και παράλληλα επίσης επηρεάζουμε αρνητικά τα φυσικά θεμέλια της ζωής μας ή τα καταστρέφουμε.
Μπορούμε να είμαστε homo sapiens, αντί homo economicus
Μπορούμε διαφορετικά, μπορούμε homo sapiens αντί homo economicus, ακόμα και υπό τις επικρατούσες συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας της οικονομίας:
Πάνω απ 'όλα, ως καταναλωτές που είμαστε όλοι, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε συνειδητά τα χρήματά μας και να αγοράζουμε και να χρησιμοποιούμε τέτοια προϊόντα και υπηρεσίες, που να μας κάνουν να ζούμε καλά, ενώ μας βοηθούν ταυτόχρονα να μειώσουμε το αποτύπωμα μας. Η βιβλιογραφία για τη βιώσιμη κατανάλωση (π.χ. Bilharz) δείχνει ότι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους τομείς των αναγκών της στέγασης, της κινητικότητας και της διατροφής. Οι λέξεις κλειδιά είναι: πυκνή κατοίκηση, ποδήλατο, λεωφορείο και τρένο, λιγότερο κρέας, δίκαια εμπορεύσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον τρόφιμα. Επιπλέον: τοπικότητα, συμμετοχική οικονομία και οικονομία μοιράσματος, επέκταση της διάρκειας ζωής στη χρήση, κλείσιμο των κύκλων .... Επιπλέον όμως και πάνω από όλα - γιατί εδώ πρόκειται για τη συμμετοχή μας σε μια πολιτιστική αλλαγή - να γνωστοποιούμε τη δική μας στοχασμένη και προσεγμένη κατανάλωση σε φίλους και γείτονες, για να δείξουμε ότι αυτή είναι εφικτή και σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται απώλεια της ποιότητας ζωής, αλλά και ότι είναι δυνατή και με «μικρό πορτοφόλι».
Ως εργαζόμενοι, μπορούμε να συνεισφέρουμε επίσης στο σχεδιασμό των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της παραγωγής. Αντί να έχουμε όλο και περισσότερο άγχος, μπορούμε να εργαζόμαστε λιγότερο σε μισθωτές θέσεις εργασίας και αυτό σε επιχειρήσεις που κάνουν κάτι για την αειφορία. Σε αυτές τις επιχειρήσεις μπορούμε να φέρουμε μαζί μας τις ανησυχίες μας και τη δημιουργικότητά μας. Αυτό μεγαλώνει όχι μόνο τη δική μας ικανοποίηση από την εργασία, αλλά μας δίνει επίσης περιθώρια για αυτοκαθοριζόμενη ζωή σε άλλα κοινωνικά πλαίσια. Μπορούμε επίσης, ως δραστήρια μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων, να επηρεάσουμε τις συνθήκες και το πλαίσιο ελπίζοντας π.χ. όχι σε κρατική βοήθεια για την εξασφάλιση επαρκών μισθών, αλλά επιβάλλοντάς τους με τις δικές τους δυνάμεις. Μαζί με την ικανότητα και τη θέληση όμως, περιλαμβάνεται επίσης και το επιτρέπεται και έτσι η μπάλα πάει στα χέρια των επιχειρήσεων, οι οποίες θα πρέπει να διευκολύνουν το έργο και τη δέσμευση για την αειφορία των εργαζόμενων.
Ως επιχειρηματίες, μπορούμε επιτέλους να έχουμε επίγνωση της κοινωνικής ευθύνης που έχουμε, αντί με όποιο κόστος να συμπιέζουμε τους μισθούς, να λειτουργούμε με γνώμονα το εξωτερικό κόστος που αναθέτουμε στην κοινωνία και να ανακαλούμε την αειφορία μόνο σε γυαλιστερά φυλλάδια. Μπορούμε να κλείνουμε τους κύκλους των υλικών και να εφαρμόζουμε την κλιματική προστασία, επίσης για να σιγουρέψουμε τα αποθέματα των πρώτων υλών και να εξασφαλίσουμε την ανθεκτικότητα της επιχείρισης μακροπρόθεσμα. Και μπορούμε να αποφεύγουμε οτιδήποτε που οδηγεί μακριά από την αειφόρο ανάπτυξη. Ακόμη και οι επιχειρήσεις που δεν θέλουν να επεκτείνονται είναι οικονομικά επιτυχείς. Υπάρχουν όλο και περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που παρέχουν αυτή την απόδειξη.
Οι ολιγαρκείς είναι στην πρωτοπορία του νέου τρόπου ζωής
Μια απομάκρυνση από την αποφευκτέας μορφής σημερινή ανάπτυξη είναι δυνατή για τον καθένα στους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους. Ο /η ολιγαρκής και σκεπτόμενος/η δεν είναι σε καμιά περίπτωση ο/η ανόητος/η, αλλά η εμπροσθοφυλακή ενός νέου μοντέλου ανθρώπινης ζωής.
Οι δυσκολίες αυτού του δρόμου, του επικεντρωμένου στον «οικονομικό πρωταγωνιστή», δεν θα πρέπει να αγνοηθούν. Οι τρέχουσες τεχνολογικές και κοινωνικές δομές συχνά θέτουν στο περιθώριο όσους θέλουν να δοκιμάσουν άλλους τρόπους και δρόμους. Και αυτοί οι τρόποι πολλές φορές θα πρέπει να υλοποιούνται και ενάντια στον ίδιο τον εαυτό. Από τον Michael Bilharz γνωρίζουμε ότι, για παράδειγμα, μέλη του BUND[2] έχουν ένα μεγαλύτερο οικολογικό αποτύπωμα από τον μέσο όρο των Γερμανών. Είναι συχνά ευκολότερο να πετάς την μπάλα στην πολιτική και να της ασκείς κριτική για λάθος μονοπάτια, από το να ξεκινήσεις από τον εαυτό σου. Η «σωστή ζωή στο λάθος» μπορεί να ξεκινήσει με επιτυχία και ειρηνικό τρόπο μια βαθιά πολιτιστική αλλαγή, μόνο εάν ο αριθμός των ανθρώπων που είναι φορείς μιας τέτοιας αλλαγής, από μειονότητα που χωρίς αμφιβολία είναι σήμερα, μετατραπεί σε μια λειτουργική πλειοψηφία με μακρά πνοή.
*Ο καθηγητής Dr. i.R. Jürgen Freimann ήταν διευθυντής του τμήματος για την αειφορική επιχειρησιακή διαχείριση του πανεπιστημίου του Kassel. Το κέντρο βάρους της τωρινής του εργασίας είναι η υπέρβαση της κυριαρχίας της χρηματικής οικονομίας στην καθημερινή συμπεριφορά των οικονομικών παραγόντων.
**Ο όρος Επάρκεια(Suffizienz από το λατινικό sufficere, που σημαίνει αρκώ, επαρκώ) χρησιμοποιείται στην Οικολογία για να δηλώσει την προσπάθεια για όσο γίνεται λιγότερη κατανάλωση πόρων και ενέργειας. Στη συζήτηση για την αειφορική πρακτική η επάρκεια θεωρείται συμπληρωματική της έννοιας της Οικο-απόδοσης και της Συνοχής. Χρησιμοποιείται με την έννοια του ζητούμενου σωστού μέτρου, τόσο σε σχέση με τον αυτοπεριορισμό, τη μειωμένη κατανάλωση ή ακόμη και τον ασκητισμό, όσο επίσης με την επιβράδυνση και την εκκαθάριση-πέταμα των βαρών-αχρείαστων.
[1] Στη Γερμανία αρχίζει να συμβαίνει αυτό με τη νέα γενιά, όπως συνέβη στην Ελλάδα με την εξαφάνιση της δοτικής από την αιτιατική συνήθως. Εδώ εξαφανίζεται η γενική πτώση από τη δοτική στη γλώσσα των νέων.
[2] Μεγάλη οικολογική οργάνωση στη Γερμανία
Σχόλιο: το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι η επιστροφή στον homo sapiens από τον κυρίαρχο σήμερα homo economicus είναι αμφισβητήσιμη. Μα από τον πρώτο ο καπιταλισμός διαμόρφωσε τον δεύτερο σε κυρίαρχο. Σήμερα είναι ανάγκη να περάσουμε σε αυτό που έχουμε ονομάσει homo oecosoziologicus, με την έννοια ότι θα χρειασθεί να διαμορφωθεί ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος-όχι επιστροφή στον παλιό-ο οποίος έχοντας συνείδηση των δυνατοτήτων του πλανητικού οικοσυστήματος του οποίου είναι μέρος, θα ξαναενσωματώσει τις ανθρώπινες κοινότητες-με κοινοτίστικες κοινωνικές σχέσεις- με ισορροπία στη βιόσφαιρα. Αυτό απαιτεί-για μια ολόκληρη περίοδο μετάβασης-οι οικονομικά σήμερα δρώντες να είναι ταυτόχρονα και πολιτικά δρώντες, ώστε να αλλάζουν σταδιακά τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και να καταλήξουν στο τέλος σε νέα κοινωνικά συμβόλαια παντού που θα θεσπίζουν τις συνθήκες ευζωίας των ανθρώπων, στα πλαίσια μιας νέας οικουμενικότητας, που θα στηρίζεται πράγματι στην επάρκεια των πόρων.
Πολλές δημοσιεύσεις που υποστηρίζουν την επάρκεια**( Suffizienz) και την απόρριψη του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης, απευθύνονται μόνο στην πολιτική. Αυτή πρέπει να φροντίσει να αλλάξουν οι συνθήκες, "έτσι ώστε η καλή ζωή να γίνει πιο απλή". Θα πρέπει να μετασχηματίσει το χρηματικό σύστημα σε ένα πλήρες χρηματο-σύστημα (Vollgeld-System, Huber) και / ή, τέλος, να θέσει σε εφαρμογή μια οικολογική φορολογική μεταρρύθμιση (Binswanger/ Nutzinger), για τη μείωση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων με οικονομικά κίνητρα.
Όσο σωστά είναι αυτά τα επιχειρήματα, τόσο δυστυχώς είναι και μακριά από πολιτικές πιθανότητες υλοποίησης. Γιατί δεν υπάρχουν ορατές πολιτικές πλειοψηφίες για τέτοιες μεταρρυθμίσεις στη Γερμανία, την Ευρώπη και στις άλλες μεγάλες οικονομίες μεσοπρόθεσμα. Ακόμη και ο γερμανικός λεγόμενος Περιβαλλοντικός φόρος δεν είναι κάτι τέτοιο.
Όποιος θέλει πραγματικά να κάνει βήματα προς την κατεύθυνση της αειφορικής οικονομίας, θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του τους επιμέρους οικονομικά δρώντες. Είναι σημαντικό να τους δίνονται δυνατότητες, μέσα από τις δικές τους καθημερινές ενέργειες και την καθημερινή τους συμπεριφορά, να πετυχαίνουν μια αύξηση στην ποιότητα της ζωής, ενώ την ίδια στιγμή να μπορεί να επιτυγχάνεται κάτι περισσότερο στο δρόμο προς την αειφορία. Διότι έτσι μπορεί η οικονομική κουλτούρα να αλλάξει στο σύνολό της και να ετοιμαστεί το έδαφος επίσης για πολιτικά εφικτές συστημικές αλλαγές.
Δεν υπάρχει διχοτομία: Πολιτική από δω και οικονομικά δρώντες από κει.
Η κυρίαρχη οικονομική θεωρία περιγράφει μια διχοτομική εικόνα των ρόλων και των λειτουργιών των σχετικών παραγόντων σε μια οικονομία της αγοράς: Η πολιτική καθορίζει τους όρους που θα πρέπει να εκπληρώνονται από τους επιμέρους οικονομικά δρώντες, μέσω των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων.
Στην πραγματικότητα, η υπόθεση είναι πιο περίπλοκη: από τη μια, οι όροι του πλαισίου συνκαθορίζονται από τη σημαντική, αλλά άνισα κατανεμημένη συμμετοχή των μεμονωμένων δρώντων και των ενώσεών τους. Από την άλλη οι όροι του πλαισίου και ατομικές οικονομικές δραστηριότητες βρίσκονται σε μια αμοιβαία επιρροή. Η ατομική συμπεριφορά πράγματι επηρεάζεται από τις συνολικές οικονομικές δομές, αλλά είναι βασικά ακαθόριστη, δηλαδή έχει ένα πεδίο στο οποίο μπορεί να παίζει και δεν καθορίζεται ολοκληρωτικά από το πλαίσιο. Στο πεδίο που δρουν οικονομικά ιδιώτες, εδραιώνουν αυτοί τις συνθήκες δράσης ή αυτοί τις αλλάζουν ώστε να αποκλίνουν από το πλαίσιο.
O Anthony Giddens, στον οποίο οφείλεται αυτή η άποψη, απεικονίζει αυτή τη σχέση στο παράδειγμα της γλώσσας. Όταν μαθαίνουμε μια γλώσσα στο σχολείο, το κάνουμε μαθαίνοντας λέξεις και γλωσσικούς κανόνες. Προσπαθούμε να συμμορφωθούμε με αυτούς τους κανόνες όσο το δυνατόν περισσότερο. Ενεργώντας με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, συμβάλουμε στην ενίσχυση των κανόνων. Αλλά αν δεν το κάνουμε έτσι ακριβώς με τους κανόνες, θα συνεισφέρουμε στην χαλάρωση των κανόνων. Αν μας ακολουθήσουν πολλοί σε αυτό, τότε για παράδειγμα, "η Δοτική ... θα οδηγήσει τη γενική στο θάνατο», όπως το έχει διατυπώσει ο Bastian Sick[1]. Οι ισχύοντες πραγματικά κοινωνικοί κανόνες και συνθήκες δεν καθορίζονται αποκλειστικά και μόνο από τους πολιτικούς θεσμούς. Υπόκεινται στην επιρροή των κοινωνικών δρώντων και φορέων και συνεπώς και στην επιρροή της ιστορικής αλλαγής, όταν δεν αλλάζουν επίσημα.
Εφαρμόζοντας αυτές τις απόψεις στο ζήτημα της ανάπτυξης μιας βιώσιμης οικονομίας, αναφέρουμε ότι αυτό περιλαμβάνει απαραίτητα και μια απόκλιση από την σημερινή πορεία της μεγέθυνσης, τουλάχιστον για τις αναπτυγμένες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι είναι λογικό να θέσουμε καθαρά στα μάτια των επιμέρους φορέων, το θεμελιώδες ενδεχόμενο της συμπεριφοράς τους. Για το σκοπό αυτό, είναι αναγκαίο να δείξουμε ότι στην πραγματικότητα δεν θα κερδίσουμε περισσότερη ευημερία με τις τρέχουσες δράσεις και συμπεριφορές μας, αλλά ότι βλάπτουμε τον εαυτό μας και παράλληλα επίσης επηρεάζουμε αρνητικά τα φυσικά θεμέλια της ζωής μας ή τα καταστρέφουμε.
Μπορούμε να είμαστε homo sapiens, αντί homo economicus
Μπορούμε διαφορετικά, μπορούμε homo sapiens αντί homo economicus, ακόμα και υπό τις επικρατούσες συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας της οικονομίας:
Πάνω απ 'όλα, ως καταναλωτές που είμαστε όλοι, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε συνειδητά τα χρήματά μας και να αγοράζουμε και να χρησιμοποιούμε τέτοια προϊόντα και υπηρεσίες, που να μας κάνουν να ζούμε καλά, ενώ μας βοηθούν ταυτόχρονα να μειώσουμε το αποτύπωμα μας. Η βιβλιογραφία για τη βιώσιμη κατανάλωση (π.χ. Bilharz) δείχνει ότι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους τομείς των αναγκών της στέγασης, της κινητικότητας και της διατροφής. Οι λέξεις κλειδιά είναι: πυκνή κατοίκηση, ποδήλατο, λεωφορείο και τρένο, λιγότερο κρέας, δίκαια εμπορεύσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον τρόφιμα. Επιπλέον: τοπικότητα, συμμετοχική οικονομία και οικονομία μοιράσματος, επέκταση της διάρκειας ζωής στη χρήση, κλείσιμο των κύκλων .... Επιπλέον όμως και πάνω από όλα - γιατί εδώ πρόκειται για τη συμμετοχή μας σε μια πολιτιστική αλλαγή - να γνωστοποιούμε τη δική μας στοχασμένη και προσεγμένη κατανάλωση σε φίλους και γείτονες, για να δείξουμε ότι αυτή είναι εφικτή και σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται απώλεια της ποιότητας ζωής, αλλά και ότι είναι δυνατή και με «μικρό πορτοφόλι».
Ως εργαζόμενοι, μπορούμε να συνεισφέρουμε επίσης στο σχεδιασμό των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της παραγωγής. Αντί να έχουμε όλο και περισσότερο άγχος, μπορούμε να εργαζόμαστε λιγότερο σε μισθωτές θέσεις εργασίας και αυτό σε επιχειρήσεις που κάνουν κάτι για την αειφορία. Σε αυτές τις επιχειρήσεις μπορούμε να φέρουμε μαζί μας τις ανησυχίες μας και τη δημιουργικότητά μας. Αυτό μεγαλώνει όχι μόνο τη δική μας ικανοποίηση από την εργασία, αλλά μας δίνει επίσης περιθώρια για αυτοκαθοριζόμενη ζωή σε άλλα κοινωνικά πλαίσια. Μπορούμε επίσης, ως δραστήρια μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων, να επηρεάσουμε τις συνθήκες και το πλαίσιο ελπίζοντας π.χ. όχι σε κρατική βοήθεια για την εξασφάλιση επαρκών μισθών, αλλά επιβάλλοντάς τους με τις δικές τους δυνάμεις. Μαζί με την ικανότητα και τη θέληση όμως, περιλαμβάνεται επίσης και το επιτρέπεται και έτσι η μπάλα πάει στα χέρια των επιχειρήσεων, οι οποίες θα πρέπει να διευκολύνουν το έργο και τη δέσμευση για την αειφορία των εργαζόμενων.
Ως επιχειρηματίες, μπορούμε επιτέλους να έχουμε επίγνωση της κοινωνικής ευθύνης που έχουμε, αντί με όποιο κόστος να συμπιέζουμε τους μισθούς, να λειτουργούμε με γνώμονα το εξωτερικό κόστος που αναθέτουμε στην κοινωνία και να ανακαλούμε την αειφορία μόνο σε γυαλιστερά φυλλάδια. Μπορούμε να κλείνουμε τους κύκλους των υλικών και να εφαρμόζουμε την κλιματική προστασία, επίσης για να σιγουρέψουμε τα αποθέματα των πρώτων υλών και να εξασφαλίσουμε την ανθεκτικότητα της επιχείρισης μακροπρόθεσμα. Και μπορούμε να αποφεύγουμε οτιδήποτε που οδηγεί μακριά από την αειφόρο ανάπτυξη. Ακόμη και οι επιχειρήσεις που δεν θέλουν να επεκτείνονται είναι οικονομικά επιτυχείς. Υπάρχουν όλο και περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που παρέχουν αυτή την απόδειξη.
Οι ολιγαρκείς είναι στην πρωτοπορία του νέου τρόπου ζωής
Μια απομάκρυνση από την αποφευκτέας μορφής σημερινή ανάπτυξη είναι δυνατή για τον καθένα στους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους. Ο /η ολιγαρκής και σκεπτόμενος/η δεν είναι σε καμιά περίπτωση ο/η ανόητος/η, αλλά η εμπροσθοφυλακή ενός νέου μοντέλου ανθρώπινης ζωής.
Οι δυσκολίες αυτού του δρόμου, του επικεντρωμένου στον «οικονομικό πρωταγωνιστή», δεν θα πρέπει να αγνοηθούν. Οι τρέχουσες τεχνολογικές και κοινωνικές δομές συχνά θέτουν στο περιθώριο όσους θέλουν να δοκιμάσουν άλλους τρόπους και δρόμους. Και αυτοί οι τρόποι πολλές φορές θα πρέπει να υλοποιούνται και ενάντια στον ίδιο τον εαυτό. Από τον Michael Bilharz γνωρίζουμε ότι, για παράδειγμα, μέλη του BUND[2] έχουν ένα μεγαλύτερο οικολογικό αποτύπωμα από τον μέσο όρο των Γερμανών. Είναι συχνά ευκολότερο να πετάς την μπάλα στην πολιτική και να της ασκείς κριτική για λάθος μονοπάτια, από το να ξεκινήσεις από τον εαυτό σου. Η «σωστή ζωή στο λάθος» μπορεί να ξεκινήσει με επιτυχία και ειρηνικό τρόπο μια βαθιά πολιτιστική αλλαγή, μόνο εάν ο αριθμός των ανθρώπων που είναι φορείς μιας τέτοιας αλλαγής, από μειονότητα που χωρίς αμφιβολία είναι σήμερα, μετατραπεί σε μια λειτουργική πλειοψηφία με μακρά πνοή.
*Ο καθηγητής Dr. i.R. Jürgen Freimann ήταν διευθυντής του τμήματος για την αειφορική επιχειρησιακή διαχείριση του πανεπιστημίου του Kassel. Το κέντρο βάρους της τωρινής του εργασίας είναι η υπέρβαση της κυριαρχίας της χρηματικής οικονομίας στην καθημερινή συμπεριφορά των οικονομικών παραγόντων.
**Ο όρος Επάρκεια(Suffizienz από το λατινικό sufficere, που σημαίνει αρκώ, επαρκώ) χρησιμοποιείται στην Οικολογία για να δηλώσει την προσπάθεια για όσο γίνεται λιγότερη κατανάλωση πόρων και ενέργειας. Στη συζήτηση για την αειφορική πρακτική η επάρκεια θεωρείται συμπληρωματική της έννοιας της Οικο-απόδοσης και της Συνοχής. Χρησιμοποιείται με την έννοια του ζητούμενου σωστού μέτρου, τόσο σε σχέση με τον αυτοπεριορισμό, τη μειωμένη κατανάλωση ή ακόμη και τον ασκητισμό, όσο επίσης με την επιβράδυνση και την εκκαθάριση-πέταμα των βαρών-αχρείαστων.
[1] Στη Γερμανία αρχίζει να συμβαίνει αυτό με τη νέα γενιά, όπως συνέβη στην Ελλάδα με την εξαφάνιση της δοτικής από την αιτιατική συνήθως. Εδώ εξαφανίζεται η γενική πτώση από τη δοτική στη γλώσσα των νέων.
[2] Μεγάλη οικολογική οργάνωση στη Γερμανία
Σχόλιο: το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι η επιστροφή στον homo sapiens από τον κυρίαρχο σήμερα homo economicus είναι αμφισβητήσιμη. Μα από τον πρώτο ο καπιταλισμός διαμόρφωσε τον δεύτερο σε κυρίαρχο. Σήμερα είναι ανάγκη να περάσουμε σε αυτό που έχουμε ονομάσει homo oecosoziologicus, με την έννοια ότι θα χρειασθεί να διαμορφωθεί ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος-όχι επιστροφή στον παλιό-ο οποίος έχοντας συνείδηση των δυνατοτήτων του πλανητικού οικοσυστήματος του οποίου είναι μέρος, θα ξαναενσωματώσει τις ανθρώπινες κοινότητες-με κοινοτίστικες κοινωνικές σχέσεις- με ισορροπία στη βιόσφαιρα. Αυτό απαιτεί-για μια ολόκληρη περίοδο μετάβασης-οι οικονομικά σήμερα δρώντες να είναι ταυτόχρονα και πολιτικά δρώντες, ώστε να αλλάζουν σταδιακά τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και να καταλήξουν στο τέλος σε νέα κοινωνικά συμβόλαια παντού που θα θεσπίζουν τις συνθήκες ευζωίας των ανθρώπων, στα πλαίσια μιας νέας οικουμενικότητας, που θα στηρίζεται πράγματι στην επάρκεια των πόρων.
RSS Feed
