Του Γιώργου Μπάλια*
Το 2010 η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού σχετικά με την έγκριση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) με την οποία δίνει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργειά τους στο έδαφός τους είτε ολικά είτε μερικά. Υστερα από τέσσερα χρόνια συνεχών αρνήσεων αρκετών κρατών-μελών να συζητήσουν την πρόταση κανονισμού, τα κράτη-μέλη συμφώνησαν τελικά με την παραπάνω πρόταση, όπως αυτή τροποποιήθηκε από τη Δανία και παρουσιάστηκε από την Ελλάδα. Η πολιτική συμφωνία στις 12 Ιουνίου 2014 απεμπλέκει το ζήτημα από το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει, πλην όμως είναι νομικά διάτρητη και πολιτικά ανισοβαρής υπέρ των εταιρειών βιοτεχνολογίας, αν και εκ πρώτης όψεως δείχνει να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση.
Υπό το ισχύον καθεστώς, τα κράτη-μέλη έχουν τη δυνατότητα να απαγορεύουν στο έδαφός τους την καλλιέργεια ΓΤΟ που έχουν ήδη εγκριθεί από την Επιτροπή, κάνοντας χρήση της ρήτρας διασφάλισης ή των μέτρων επείγουσας ανάγκης που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Και στις δύο περιπτώσεις, οι απαγορεύσεις πρέπει να στηρίζονται σε επιστημονικά επιχειρήματα αναφορικά με τις επιπτώσεις της καλλιέργειας ΓΤΟ στην υγεία και στο περιβάλλον, τα οποία πρέπει να είναι νέα σε σχέση με εκείνα που εξετάστηκαν από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι όσες φορές ένα κράτος-μέλος έκανε χρήση των παραπάνω δυνατοτήτων, η απαγόρευση στην οποία προέβη θεωρήθηκε παράνομη από την Επιτροπή.
Το κείμενο του Συμβουλίου των Υπουργών Περιβάλλοντος που ψηφίστηκε στις 12 Ιουνίου 2014 διευρύνει τις παραπάνω (κατ’ ουσίαν θεωρητικές) δυνατότητες με τρόπο ώστε κάθε κράτος-μέλος θα μπορεί στο εξής να ζητήσει, μέσω της Επιτροπής, από την αιτούσα εταιρεία βιοτεχνολογίας είτε κατά τη διαδικασία έγκρισης του ΓΤΟ που γίνεται σε ενωσιακό επίπεδο είτε μετά την έγκριση να εξαιρεθεί ο χώρος δικαιοδοσίας του (ολικά ή μερικά) από την έγκριση. Οι λόγοι τους οποίους μπορεί να επικαλεστεί μπορεί να είναι κοινωνικοί, οικονομικοί, ηθικοί ή δημοσίας τάξεως, σε κάθε δε περίπτωση να είναι πέραν εκείνων που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον ή την υγεία του ανθρώπου οι οποίοι ήδη εξετάστηκαν κατά τη διαδικασία της έγκρισης.
Το πρώτο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι για πρώτη φορά οι εταιρείες βιοτεχνολογίας αποκτούν ένα σημαντικό πλεονέκτημα καθόσον εμπλέκονται άμεσα όχι μόνο στη φάση της έγκρισης των ΓΤΟ αλλά και στη φάση της εφαρμογής της από τα κράτη-μέλη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαστρέβλωση των κανόνων έγκρισης, δεδομένου ότι ένα κράτος-μέλος, για να επιτύχει τον στόχο της εξαίρεσής του από την εφαρμογή της έγκρισης, μπορεί να δίνει ως αντάλλαγμα στην εταιρεία βιοτεχνολογίας τη συμφωνία του (ή την αποχή του) για την αιτούμενη έγκριση του ΓΤΟ σε ενωσιακό επίπεδο.
Ηδεύτερη ένσταση έχει να κάνει με τη συμβατότητα των ρυθμίσεων τόσο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων όσο –κυρίως– με τη νομοθεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ετσι, στην άρνηση ενός κράτους-μέλους για την έγκριση ΓΤΟ για καλλιέργεια στο έδαφός του επικαλούμενο οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους θα υπάρξει προσφυγή εναντίον του στον ΠΟΕ. Με βάση τη μέχρι τώρα νομολογία του οργανισμού είναι βέβαιη η νίκη των εταιρειών βιοτεχνολογίας.
Η δυνατότητα άρνησης καλλιέργειας ΓΤΟ από ένα κράτος-μέλος, έτσι όπως προτείνεται στην πολιτική συμφωνία, δεν υπάρχει λόγος να προβλέπεται στο πλαίσιο της παραπάνω ενωσιακής διαδικασίας. Μπορεί να γίνει με αμιγώς εθνικές ρυθμίσεις, όπως έγινε πρόσφατα στη Γαλλία όπου απαγορεύτηκε με νόμο (5.6.2014) η καλλιέργεια οποιουδήποτε Γ.Τ. καλαμποκιού, χωρίς μάλιστα να γίνει ουδεμία επίκληση των λόγων απαγόρευσης. Απεναντίας, εάν η δυνατότητα άρνησης καλλιέργειας ΓΤΟ από ένα κράτος-μέλος παραμείνει στο πλαίσιο της ενωσιακής διαδικασίας, υπάρχει ο επιπλέον κίνδυνος να ενταχθεί στο πεδίο εφαρμογής της επικείμενης εμπορικής συμφωνίας Ε.Ε.-ΗΠΑ (Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP).
Το λόμπι των εταιρειών βιοτεχνολογίας που εκπροσωπείται από την οργάνωση Europabio δεν φαίνεται να διαφωνεί με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, όπως αυτό προκύπτει από ένα εσωτερικό της κείμενο με χρονολογία 2012 που αποκάλυψε η βρετανική ΜΚΟ Genewatch. Στο εν λόγω κείμενο η Europabio επισημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει συμφωνία σε μια σειρά ζητημάτων, όπως είναι η δυνατότητα απαγόρευσης καλλιέργειας ΓΤΟ από τα κράτη-μέλη, η κατάργηση της ρήτρας διασφάλισης και η κατοχύρωση της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Επιτροπής για την έγκριση των ΓΤΟ.
Η πολιτική συμφωνία της 12ης Ιουνίου 2014 θα τεθεί σε περαιτέρω συζήτηση το ερχόμενο φθινόπωρο μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής με στόχο να ψηφιστούν οι ρυθμίσεις μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014. Αν ληφθεί υπόψη ότι η εκφρασθείσα άποψη του Ευρωκοινοβουλίου πόρρω απέχει από την πρόταση της Επιτροπής και τη συμφωνία της 12ης Ιουνίου, δεν φαίνεται ότι θα λήξει σύντομα η ιστορία. Οι συσχετισμοί στο νέο Ευρωκοινοβούλιο και η πίεση των Ευρωπαίων πολιτών ίσως επανακαθορίσουν τους όρους διαμόρφωσης του τελικού αποτελέσματος.
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
*Επίκ. καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Πηγή
Το 2010 η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού σχετικά με την έγκριση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) με την οποία δίνει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργειά τους στο έδαφός τους είτε ολικά είτε μερικά. Υστερα από τέσσερα χρόνια συνεχών αρνήσεων αρκετών κρατών-μελών να συζητήσουν την πρόταση κανονισμού, τα κράτη-μέλη συμφώνησαν τελικά με την παραπάνω πρόταση, όπως αυτή τροποποιήθηκε από τη Δανία και παρουσιάστηκε από την Ελλάδα. Η πολιτική συμφωνία στις 12 Ιουνίου 2014 απεμπλέκει το ζήτημα από το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει, πλην όμως είναι νομικά διάτρητη και πολιτικά ανισοβαρής υπέρ των εταιρειών βιοτεχνολογίας, αν και εκ πρώτης όψεως δείχνει να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση.
Υπό το ισχύον καθεστώς, τα κράτη-μέλη έχουν τη δυνατότητα να απαγορεύουν στο έδαφός τους την καλλιέργεια ΓΤΟ που έχουν ήδη εγκριθεί από την Επιτροπή, κάνοντας χρήση της ρήτρας διασφάλισης ή των μέτρων επείγουσας ανάγκης που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Και στις δύο περιπτώσεις, οι απαγορεύσεις πρέπει να στηρίζονται σε επιστημονικά επιχειρήματα αναφορικά με τις επιπτώσεις της καλλιέργειας ΓΤΟ στην υγεία και στο περιβάλλον, τα οποία πρέπει να είναι νέα σε σχέση με εκείνα που εξετάστηκαν από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι όσες φορές ένα κράτος-μέλος έκανε χρήση των παραπάνω δυνατοτήτων, η απαγόρευση στην οποία προέβη θεωρήθηκε παράνομη από την Επιτροπή.
Το κείμενο του Συμβουλίου των Υπουργών Περιβάλλοντος που ψηφίστηκε στις 12 Ιουνίου 2014 διευρύνει τις παραπάνω (κατ’ ουσίαν θεωρητικές) δυνατότητες με τρόπο ώστε κάθε κράτος-μέλος θα μπορεί στο εξής να ζητήσει, μέσω της Επιτροπής, από την αιτούσα εταιρεία βιοτεχνολογίας είτε κατά τη διαδικασία έγκρισης του ΓΤΟ που γίνεται σε ενωσιακό επίπεδο είτε μετά την έγκριση να εξαιρεθεί ο χώρος δικαιοδοσίας του (ολικά ή μερικά) από την έγκριση. Οι λόγοι τους οποίους μπορεί να επικαλεστεί μπορεί να είναι κοινωνικοί, οικονομικοί, ηθικοί ή δημοσίας τάξεως, σε κάθε δε περίπτωση να είναι πέραν εκείνων που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον ή την υγεία του ανθρώπου οι οποίοι ήδη εξετάστηκαν κατά τη διαδικασία της έγκρισης.
Το πρώτο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι για πρώτη φορά οι εταιρείες βιοτεχνολογίας αποκτούν ένα σημαντικό πλεονέκτημα καθόσον εμπλέκονται άμεσα όχι μόνο στη φάση της έγκρισης των ΓΤΟ αλλά και στη φάση της εφαρμογής της από τα κράτη-μέλη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαστρέβλωση των κανόνων έγκρισης, δεδομένου ότι ένα κράτος-μέλος, για να επιτύχει τον στόχο της εξαίρεσής του από την εφαρμογή της έγκρισης, μπορεί να δίνει ως αντάλλαγμα στην εταιρεία βιοτεχνολογίας τη συμφωνία του (ή την αποχή του) για την αιτούμενη έγκριση του ΓΤΟ σε ενωσιακό επίπεδο.
Ηδεύτερη ένσταση έχει να κάνει με τη συμβατότητα των ρυθμίσεων τόσο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων όσο –κυρίως– με τη νομοθεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ετσι, στην άρνηση ενός κράτους-μέλους για την έγκριση ΓΤΟ για καλλιέργεια στο έδαφός του επικαλούμενο οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους θα υπάρξει προσφυγή εναντίον του στον ΠΟΕ. Με βάση τη μέχρι τώρα νομολογία του οργανισμού είναι βέβαιη η νίκη των εταιρειών βιοτεχνολογίας.
Η δυνατότητα άρνησης καλλιέργειας ΓΤΟ από ένα κράτος-μέλος, έτσι όπως προτείνεται στην πολιτική συμφωνία, δεν υπάρχει λόγος να προβλέπεται στο πλαίσιο της παραπάνω ενωσιακής διαδικασίας. Μπορεί να γίνει με αμιγώς εθνικές ρυθμίσεις, όπως έγινε πρόσφατα στη Γαλλία όπου απαγορεύτηκε με νόμο (5.6.2014) η καλλιέργεια οποιουδήποτε Γ.Τ. καλαμποκιού, χωρίς μάλιστα να γίνει ουδεμία επίκληση των λόγων απαγόρευσης. Απεναντίας, εάν η δυνατότητα άρνησης καλλιέργειας ΓΤΟ από ένα κράτος-μέλος παραμείνει στο πλαίσιο της ενωσιακής διαδικασίας, υπάρχει ο επιπλέον κίνδυνος να ενταχθεί στο πεδίο εφαρμογής της επικείμενης εμπορικής συμφωνίας Ε.Ε.-ΗΠΑ (Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP).
Το λόμπι των εταιρειών βιοτεχνολογίας που εκπροσωπείται από την οργάνωση Europabio δεν φαίνεται να διαφωνεί με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, όπως αυτό προκύπτει από ένα εσωτερικό της κείμενο με χρονολογία 2012 που αποκάλυψε η βρετανική ΜΚΟ Genewatch. Στο εν λόγω κείμενο η Europabio επισημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει συμφωνία σε μια σειρά ζητημάτων, όπως είναι η δυνατότητα απαγόρευσης καλλιέργειας ΓΤΟ από τα κράτη-μέλη, η κατάργηση της ρήτρας διασφάλισης και η κατοχύρωση της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Επιτροπής για την έγκριση των ΓΤΟ.
Η πολιτική συμφωνία της 12ης Ιουνίου 2014 θα τεθεί σε περαιτέρω συζήτηση το ερχόμενο φθινόπωρο μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής με στόχο να ψηφιστούν οι ρυθμίσεις μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014. Αν ληφθεί υπόψη ότι η εκφρασθείσα άποψη του Ευρωκοινοβουλίου πόρρω απέχει από την πρόταση της Επιτροπής και τη συμφωνία της 12ης Ιουνίου, δεν φαίνεται ότι θα λήξει σύντομα η ιστορία. Οι συσχετισμοί στο νέο Ευρωκοινοβούλιο και η πίεση των Ευρωπαίων πολιτών ίσως επανακαθορίσουν τους όρους διαμόρφωσης του τελικού αποτελέσματος.
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
*Επίκ. καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Πηγή
RSS Feed
