Το παρακάτω κείμενο ήταν η εισήγησή μου στη συζήτηση που έγινε στα πλαίσια της οικογιορτής στην Κατερίνη με θέμα : αποανάπτυξη-τοπικοποίηση και η μετάβαση στην "οικουμενικότητα" με βάση την "κοινότητα των κοινοτήτων"
1. Το σημερινό αδιέξοδο του καπιταλισμού
Ο καπιταλισμός σαν κοινωνικοοικονομικό σύστημα στηρίζεται στο δόγμα: συνεχής μεγέθυνση-επέκταση!
Τα μικρά συστήματα και μεγέθη εξελίσσονται πάντα-αν δεν καταστρέφονται μέσα από τον ανταγωνισμό τους-σε όλο και μεγαλύτερες κοινωνικοοικονομικές δομές. Ώσπου φθάνουν σε μεγασυστήματα που παγκοσμιοποιούνται. Σήμερα μιλάμε για παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού, εννοώντας ακριβώς αυτό, ότι οι δομές του έχουν εξελιχθεί σε παγκοσμιοποιημένα μεγασυστήματα[1].
Μέσα από αυτή τη διαδικασία μεγέθυνσης το παραγωγικό του σύστημα φθάνει σε υπερπαραγωγές προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ το καταναλωτικό του σε αντίστοιχη υπερκατανάλωση. Ο κινητήρας σε αυτή τη διαδικασία είναι πάντα ο στόχος της «μεγιστοποίησης του κέρδους» και οδηγεί μερικές φορές και σε παραλογισμούς[2].
Στο ιδεολογικό επίπεδο αυτή η διαδικασία πήρε τη μορφή της ιδεολογίας της συνεχούς ανάπτυξης: θα λύσουμε τα προβλήματα της ανθρωπότητας μεγαλώνοντας συνεχώς την πίττα και άρα και το κομμάτι που αντιστοιχεί στον καθένα.
Αυτή η ιδεολογία έχει γίνει σχεδόν θρησκεία[3] και έχει δημιουργήσει ένα σύστημα αξιών που στηρίζεται στην προτροπή προς το πόπολο: «είσαι ότι έχεις και κατέχεις. Όσο περισσότερο δουλεύεις, τόσο περισσότερα χρήματα θα αποκτήσεις, τόσα περισσότερα πράγματα και υπηρεσίες μπορείς να έχεις στη διάθεσή σου για να καταναλώνεις».
Με αυτή την ιδεολογία φτιάχτηκε μια κοινωνική συνείδηση που μετέτρεψε τον άνθρωπο σε ένα μονοδιάστατο ον. Ένα ον που σκέφτεται, δρα και κινείται μόνο οικονομικά. Έχει δημιουργηθεί από το είδος homo-sapiens(λογικός άνθρωπος), που ήταν ταυτόχρονα και homo-demians(παρορμητικός άνθρωπος), ένα καινούργιο είδος, ο homo-economicus, όπως έχει ονομασθεί από ορισμένους φιλοσόφους και κοινωνιολόγους.
Ποιο το αδιέξοδο;
Μέσα από τη διαδικασία συνεχούς καπιταλιστικής συσσώρευσης και της μετατροπής του χρήματος από μέσο ανταλλαγής σε μέσο πλουτισμού, έχουμε κατοχή του πλούτου από πολύ λίγα χέρια. Έχουν αυξηθεί υπέρμετρα οι χρηματικές περιουσίες μιας μικρής παγκόσμιας και τοπικής κάθε φορά ελίτ.[4]
Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έγινε τα τελευταία χρόνια ο ηγέτης του παγκόσμιου βιομηχανικού-παραγωγικού κεφαλαίου. Η χρηματική οικονομία κυριάρχησε επί της πραγματικής οικονομίας.
Το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα δημιούργησε μια μεγάλη «χρηματοοικονομική φούσκα». Με νέες μορφές χάρτινου(π.χ. ομολόγων) και ηλεκτρονικού χρήματος που κυκλοφόρησε δανείζοντας νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις, έφθασε να διακινούνται τεράστιοι όγκοι χρήματος.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις συμβατικών οικονομολόγων κυκλοφορούν ετήσια 10πλάσιες-έως και 15πλάσιες υποστηρίζουν κάποιοι-χρηματικές αξίες από ότι πραγματικές. Είχαμε δε τέτοιο δανεισμό, που το 2008 όταν ξεκινούσε η παρούσα κρίση του καπιταλισμού, το χρέος είχε φθάσει στο 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ[5].
Αυτός ο δανεισμός στηρίχθηκε και στηριζόταν πάντα στην προσδοκία της χρηματοπιστωτικής ελίτ(χ.ε) για ρυθμούς ανάπτυξης της πραγματικής παγκόσμιας οικονομίας και του παγκόσμιου ΑΕΠ της τάξης του 2-3% ετησίως.
Με το σπάσιμο της χρηματοπιστωτικής φούσκας[6], χάθηκε η εμπιστοσύνη της χ.ε. προς τις δυνατότητες της πραγματικής οικονομίας να αναπτύσσεται με τους ρυθμούς που προαναφέραμε. Με ρυθμούς που να εξασφαλίζεται απρόσκοπτα η επιστροφή των τόκων και των κεφαλαίων προς τους δανειστές και τους παγκόσμιους χρηματοπιστωτικούς παίκτες-αγορές κεφαλαίων. Αυτή η άρση εμπιστοσύνης ξεκίνησε σε σχέση με τους κρατικούς ιδίως τομείς της οικονομίας στις χώρες της Ν. ευρωζώνης και πρώτα-πρώτα της Ελλάδας.
Η διαπίστωση της χ.ε. είναι σωστή, θα μπορούσαμε να πούμε. Η πραγματική παγκόσμια οικονομία δε μπορεί πλέον να αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς 2-3% (εκτός από κάποιες περιοχές βεβαίως). Πού οφείλεται όμως αυτό;
Κατά τη γνώμη μας στους εξής παράγοντες:
i)Υπάρχει κορεσμός στην κατανάλωση στον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο[7]
ii)Υπάρχει μια αντιφατική διαδικασία: στον «αναπτυγμένο κόσμο»-κύρια Ν. Ευρώπη-ακολουθείται πια μια πολιτική «λιτότητας» με «κινεζοποίηση» των μισθών και συρρίκνωση των μεσαίων τάξεων, που περνάνε στους «από κάτω». Στις «αναδυόμενες χώρες» του καπιταλισμού αντίθετα αυξάνεται η αγοραστική δύναμη και αναπτύσσονται πολυπληθείς μεσαίες τάξεις, οι οποίες διεκδικούν για τον εαυτό τους μεγαλύτερο κομμάτι της πίττας, ενστερνιζόμενες το δυτικό καταναλωτικό μοντέλο[8]
iii) Ο βασικός όμως λόγος για μας, όπως το διατυπώνουμε και στο βιβλίο «ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης –τοπικοποίησης»(με τον Γιάννη Μπίλλα), είναι ότι αποδεικνύεται όλο και πιο καθαρά ότι υπάρχουν όρια και ελλείψεις και στους φυσικούς πόρους του πλανητικού συστήματος, αλλά και στις δυνατότητες απορρόφησης των αποβλήτων των οικονομικών δραστηριοτήτων από αυτό. Η παραγωγή πραγματικών αξιών χρήσης από το παραγωγικό καπιταλιστικό σύστημα, δε στηρίζεται μόνο στην ανθρώπινη εργασία, στην εργατική δύναμη δηλαδή. Στηρίζεται εξίσου στους φυσικούς παραγωγικούς πόρους, τις πρώτες ύλες και την ενέργεια, που παρέχει «δωρεάν»-έως τώρα-το πλανητικό και τα επί μέρους οικοσυστήματα.
Όμως αυτά τα οικοσυστήματα έχουν περιορισμένες δυνατότητες για ετήσια αναπαραγωή αυτών των πόρων, που παρέχουν «δωρεάν». Επίσης έχουν περιορισμένες δυνατότητες ενσωμάτωσης των απόβλητων που εναποθέτει στο περιβάλλον το παραγωγικό-καταναλωτικό σύστημα.
Ήδη η μη δυνατότητα απορρόφησης των αερίων του θερμοκηπίου έχει αποσταθεροποιήσει το παγκόσμιο κλίμα, λόγω της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας. Η τάση που υπάρχει: θα έχουμε μεγάλη ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Είναι ήδη εδώ: αύξηση π.χ. πλημμυρών, τυφώνων, καυσώνων, που έχουν επεκταθεί και στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη με αντίστοιχες καταστροφές, λιώσιμο των πάγων και άνοδο του επιπέδου της θάλασσας κ.λπ. Στο μέλλον η κλιματική αλλαγή θα πάρει τέτοιες διαστάσεις, που δε θα είναι δυνατή οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί σήμερα στις ασφάλειες, έχει αρχίσει να το νοιώθει αυτό, αφού είναι υποχρεωμένο να αποζημιώνει για τις καταστροφές τους ασφαλισμένους του.
Αυτό είναι το αδιέξοδο του καπιταλισμού, η υπόσχεση για κοινωνίες της αφθονίας τον έχει οδηγήσει να πέσει στην παγίδα που ο ίδιος έστησε. Αποδεικνύεται ότι το οικονομικό σύστημα, που είναι ένα υποσύστημα ενός πεπερασμένου πλανητικού συστήματος, δε μπορεί να αυξάνεται στο συνεχές. Αν συνεχίσει να αυξάνεται θα τινάξει στον αέρα τον πλανήτη. Θα έχουμε κατάρρευση και πτώχευση της Α.Ε. Γης.
Ήδη έχουμε ξεπεράσει το σημείο από το οποίο έχει ξεκινήσει αυτή η κατάρρευση. Μέχρι το 1960 το παγκόσμιο παραγωγικό σύστημα(καπιταλιστικό και μη) κατανάλωνε το 70% των πόρων που μπορούσε να αναπαράγει ετήσια ο ίδιος ο πλανήτης. Το 1980 έφθασε στο 100%. Το 1999 στο 120% και το 2008(πριν τη σημερινή κρίση) στο 130%. Αν επιστρέψουμε πάλι σε ανάπτυξη 2-3%, το 2030 θα φθάσει στο 200%. Θα χρειαζόμαστε δηλαδή δύο πλανήτες σαν τη γη.
Έχουμε δημιουργήσει ήδη για τις νέες γενιές όχι μόνο χρηματοοικονομικά χρέη, αλλά και οικολογικά χρέη, με την έννοια ότι οι επόμενες ανθρώπινες γενιές θα πρέπει να αποκαταστήσουν τα οικοσυστήματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπαράγουν το 100% τουλάχιστον των πόρων που θα χρειάζονται οι ίδιες για να επιβιώσουν.
Αν οι παγκόσμιοι δανειστές επιμείνουν στην πληρωμή των χρηματοοικονομικών χρεών, θα απαιτηθούν από τις νέες γενιές τέτοιες αυξημένες οικονομικές δραστηριότητες και εργασία, που όπως αναφερθήκαμε πιο πάνω θα φθάσουμε μια ώρα νωρίτερα στην κατάρρευση του πλανήτη. Και δεν υπάρχει κοντά μας ένας άλλος πλανήτης για να μετακομίσουν.
2. Η μακροπρόθεσμη λύση που προτείνουμε
Καταρχήν παγκόσμια σεισάχθεια με αποανάπτυξη και τοπικοποίηση. Το πως συγκεκριμένα διαβάστε τις θέσεις στην ιστοσελίδα της τοπικοποίησης: http://www.topikopoiisi.com/theta941sigmaepsiloniotasigmaf.html
Έτσι θα μας δοθεί ο χρόνος να δημιουργήσουμε τις βάσεις για το ξεπέρασμα της παγκοσμιοποίησης. Για τη δημιουργία μιας «νέας οικουμενικότητας», που θα στηρίζεται στην έννοια της «κοινότητας και των κοινών».
Όταν λέμε νέα οικουμενικότητα εννοούμε ότι θα χρειασθεί να στραφούμε σε κοινωνίες και κοινότητες ανθρώπων που θα εφαρμόζουν τις αρχές:
· Μια είναι η πατρίδα όλων, ο μπλε πεπερασμένος και μοναχικός στο κοντινό διάστημα πλανήτης μας.
· Ο αέρας, η θάλασσα, το νερό, η γη και οι καρποί της, ο υλικός πλούτος, το υπέδαφος και οι ενεργειακοί του πόροι είναι δώρα και κοινή κληρονομιά για όλους τους ανθρώπους και τις άλλες μορφές ζωής που δημιούργησε η φύση.
· Κοινή επίσης κληρονομιά είναι και τα κοινωνικά αγαθά, αυτά που δημιούργησαν και δημιουργούν οι πριν και οι νυν κοινωνίες: οι σπόροι και οι ποικιλίες –ράτσες, ο εφοδιασμός των πόλεων και οικισμών με νερό και ενέργεια μέσω των δικτύων που έχτισαν και χτίζουν οι κοινωνίες με κοινωνικούς πόρους, η κοινωνικά παραγόμενη γνώση, η παιδεία και η κοινωνικοποίηση της νέας γενιάς, η διατήρηση και η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού. Επίσης τα νέα κοινωνικά αγαθά-επίκαιρη σήμερα η ιδιωτικοποίησή τους-όπως είναι τα σιδηροδρομικά δίκτυα μετακίνησης, οι λιμενικοί σταθμοί ή τα μεταλλεύματα και οι «πολύτιμες γαίες», καθώς επίσης και οι ραδιοσυχνότητες- τηλεσυχνότητες, η τηλεφωνία ή οι πληροφοριακοί λεωφόροι.
Σε όλα τα παραπάνω δίνουμε τον όρο «κοινά»(στα αγγλικά «commons»), για να τα διαχωρίσουμε από τις έννοιες των κρατικών ή των δημοσίων αγαθών, όπου γίνεται σύγχυση σήμερα και τα ταυτίζουν εσκεμμένα οι περισσότεροι καθεστωτικοί οικονομολόγοι-για να τα λυμαίνονται οι έχοντες την εξουσία στο κράτος.
Στηριζόμενοι λοιπόν στα «κοινά», στους φυσικούς και κοινωνικούς πόρους, να δημιουργήσουμε τη νέας μορφής οικονομία. Ούτε την κρατική, ούτε την ιδιωτική. Να περάσουμε σε δομές κοινωνικής, αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας των αναγκών και της εγγύτητας(των μικρών αποστάσεων). Που δε θα έχει στόχο το ατομικό κέρδος και την ατομική κτήση, αλλά θα στηρίζεται στη «κοινή χρήση».
Για να στηριχθούμε όμως κυρίως στα «κοινά», θα χρειασθεί να στηριχθούμε και στην παράλληλη έννοια της «κοινότητας», όσον αφορά στην κοινωνική και πολιτική μας οργάνωση.
Το πρώτο κύτταρο της κοινότητας είναι όχι το μονοδιάστατο κυρίαρχο σήμερα άτομο, αλλά το πολύπλευρα αναπτυγμένο πρόσωπο-πολίτης. Αυτό το πρόσωπο, ο νέος ανθρωπολογικός τύπος στον οποίο αναφερόμαστε θα μπορέσει να δημιουργήσει το επόμενο κύτταρο της έννοιας της κοινότητας, που είναι η «διευρυμένη οικογένεια»(όχι φυλετική αλλά ιδεολογική περισσότερο συγγένεια).
Στη συνέχεια θα έχουμε τις χωρικές αγροτικές ή αστικές(γειτονιών) κοινότητες-οικοκοινότητες ή τις κοινότητες ενδιαφερόντων-πολιτισμού. Με ομοσπονδιοποίηση των κοινοτήτων περνάμε σε δήμους, με ομοσπονδιοποίηση δήμων σε περιφέρειες και στη συνέχεια σε συνομοσπονδιοποίηση περιφερειών για τις εθνικές ή διεθνικές επικράτειες. Έτσι θα φθάσουμε και στην παγκόσμια «κοινότητα των κοινοτήτων», αντικαθιστώντας το σημερινό «εικονικό παγκόσμιο χωριό» με την «νέα οικουμενικότητα».
Όλη αυτή η διαδικασία στο πολιτικό επίπεδο θα στηριχθεί στον αμεσοδημοκρατικό τρόπο λήψης αποφάσεων και διακυβέρνησης. Με συνελεύσεις προσώπων-πολιτών στις κοινότητες, συνελεύσεις εντολοδόχων στο δεύτερο και τρίτο στάδιο ομοσπονδιοποίησης. Κάποια στιγμή σε αυτή την διαδικασία, οι «συνελεύσεις των συνελεύσεων» θα καταλήγουν και σε νέα «κοινωνικά συμβόλαια», που θα θεσμοθετούν την άμεση δημοκρατία, ξεπερνώντας τα σημερινά κοινοβουλευτικά συστήματα διακυβέρνησης.
Όλη αυτή η εξέλιξη μπορεί να γίνει καλύτερα-γιατί είναι χρονοβόρα διαδικασία-με τη στρατηγική της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης, που θα δώσει χρόνο στις νέες γενιές αφού θα σταματήσει την πλανητική κατάρρευση. Το κοινωνικό κίνημα της μετάβασης στη νέα οικουμενικότητα, προφανώς θα χρειασθεί να προετοιμάζεται και για συγκρούσεις με τις εξουσιαστικές ελίτ, οι οποίες δε θα παραδώσουν τόσο εύκολα τη σκυτάλη. Θα επιδιώξουν μέσω της ιδεολογίας της «έκτακτης ανάγκης» να περάσουν σε αυταρχικά καθεστώτα.
[1] Έχουν διογκωθεί τόσο που στη φάση της παγκοσμιοποίησης έχουμε σαν αποτέλεσμα 147 μεγάλες εταιρείες να ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ οι 1318 (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι 147) το 80% (Μελέτη από το Ελβετικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης)
[2] Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό τροφίμων και γεωργίας FAO:
1,3 δις τόνοι τροφίμων που παράγονται κάθε χρόνο δεν καταναλώνονται, με ετήσιο κόστος 750 δις δολάρια. Για την παραγωγή τους καλλιεργούνται 14 δις στρέμματα ή το 28% των παγκόσμιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Το κλιματικό αποτύπωμα της σπατάλης αυτής είναι ~70% μεγαλύτερο από εκείνο όλης της Ινδίας
[3] στην οποία πιστεύει και μέρος της αριστεράς.
[4] Σύμφωνα με έρευνα της Wealth-X και της UBS, ο αριθμός των ατόμων με 10ψήφιο τραπεζικό λογαριασμό ξεπέρασε φέτος τους 2.000 με την περιουσία τους να ανέρχεται αθροιστικά στο αστρονομικό ποσό των 6,5 τρισ. δολαρίων, όσο δηλαδή το ΑΕΠ της Γαλλίας και της Γερμανίας μαζί!
[5] Από μελέτη π.χ. της γνωστής εταιρείας συμβούλων McKinsey: το συνολικό παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, στις 31/12/10 άγγιζε το ποσό των 158 τρίς δολαρίων. Αντίστοιχα το παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε το 2010 σε περίπου 60 τρίς δολάρια, δηλαδή το χρέος ήταν 263% του ΑΕΠ. Τη χρονιά της κρίσης ο συνολικός δανεισμός παγκοσμίως ήταν 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μια δεκαετία πριν, το 1995, ήταν στο 200%.
[6] Ξεκίνησε από τη Β. Αμερική στον οικοδομικό τομέα το 2007-08.
[7] Παράδειγμα Γερμανία: σύμφωνα με την εβδομαδιαία εφημερίδα Die Zeit ο μέσος Γερμανός σήμερα, που έχει και τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη, κατέχει κάπου 10.000 αντικείμενα. Δεν έχει ούτε το χρόνο να τα χρησιμοποιήσει, ούτε τον χώρο για να τα αποθηκεύσει. Κάπου -κάπου αγοράζει ακόμα, αλλά για να αντικαταστήσει μόνο, πετώντας τα παλιά στα σκουπίδια ή προωθώντας τα σαν «δεύτερο χέρι».
[8] Στην Κίνα π.χ. ο νέος πρόεδρος του Κ.Κ.Κ. υποσχέθηκε στο τελευταίο συνέδριο του κόμματος ότι μέχρι το 2020 θα διπλασιασθεί η αγοραστική δύναμη του μέσου Κινέζου. Και φυσικά οι δυτικοί δε μπορούν να απαιτήσουν να μη αποκτήσει και κάθε κινέζος ένα αυτοκίνητο, αφού κάθε δυτικό νοικοκυριό μπορεί να διαθέτει και τέσσερα αυτοκίνητα.
1. Το σημερινό αδιέξοδο του καπιταλισμού
Ο καπιταλισμός σαν κοινωνικοοικονομικό σύστημα στηρίζεται στο δόγμα: συνεχής μεγέθυνση-επέκταση!
Τα μικρά συστήματα και μεγέθη εξελίσσονται πάντα-αν δεν καταστρέφονται μέσα από τον ανταγωνισμό τους-σε όλο και μεγαλύτερες κοινωνικοοικονομικές δομές. Ώσπου φθάνουν σε μεγασυστήματα που παγκοσμιοποιούνται. Σήμερα μιλάμε για παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού, εννοώντας ακριβώς αυτό, ότι οι δομές του έχουν εξελιχθεί σε παγκοσμιοποιημένα μεγασυστήματα[1].
Μέσα από αυτή τη διαδικασία μεγέθυνσης το παραγωγικό του σύστημα φθάνει σε υπερπαραγωγές προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ το καταναλωτικό του σε αντίστοιχη υπερκατανάλωση. Ο κινητήρας σε αυτή τη διαδικασία είναι πάντα ο στόχος της «μεγιστοποίησης του κέρδους» και οδηγεί μερικές φορές και σε παραλογισμούς[2].
Στο ιδεολογικό επίπεδο αυτή η διαδικασία πήρε τη μορφή της ιδεολογίας της συνεχούς ανάπτυξης: θα λύσουμε τα προβλήματα της ανθρωπότητας μεγαλώνοντας συνεχώς την πίττα και άρα και το κομμάτι που αντιστοιχεί στον καθένα.
Αυτή η ιδεολογία έχει γίνει σχεδόν θρησκεία[3] και έχει δημιουργήσει ένα σύστημα αξιών που στηρίζεται στην προτροπή προς το πόπολο: «είσαι ότι έχεις και κατέχεις. Όσο περισσότερο δουλεύεις, τόσο περισσότερα χρήματα θα αποκτήσεις, τόσα περισσότερα πράγματα και υπηρεσίες μπορείς να έχεις στη διάθεσή σου για να καταναλώνεις».
Με αυτή την ιδεολογία φτιάχτηκε μια κοινωνική συνείδηση που μετέτρεψε τον άνθρωπο σε ένα μονοδιάστατο ον. Ένα ον που σκέφτεται, δρα και κινείται μόνο οικονομικά. Έχει δημιουργηθεί από το είδος homo-sapiens(λογικός άνθρωπος), που ήταν ταυτόχρονα και homo-demians(παρορμητικός άνθρωπος), ένα καινούργιο είδος, ο homo-economicus, όπως έχει ονομασθεί από ορισμένους φιλοσόφους και κοινωνιολόγους.
Ποιο το αδιέξοδο;
Μέσα από τη διαδικασία συνεχούς καπιταλιστικής συσσώρευσης και της μετατροπής του χρήματος από μέσο ανταλλαγής σε μέσο πλουτισμού, έχουμε κατοχή του πλούτου από πολύ λίγα χέρια. Έχουν αυξηθεί υπέρμετρα οι χρηματικές περιουσίες μιας μικρής παγκόσμιας και τοπικής κάθε φορά ελίτ.[4]
Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έγινε τα τελευταία χρόνια ο ηγέτης του παγκόσμιου βιομηχανικού-παραγωγικού κεφαλαίου. Η χρηματική οικονομία κυριάρχησε επί της πραγματικής οικονομίας.
Το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα δημιούργησε μια μεγάλη «χρηματοοικονομική φούσκα». Με νέες μορφές χάρτινου(π.χ. ομολόγων) και ηλεκτρονικού χρήματος που κυκλοφόρησε δανείζοντας νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις, έφθασε να διακινούνται τεράστιοι όγκοι χρήματος.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις συμβατικών οικονομολόγων κυκλοφορούν ετήσια 10πλάσιες-έως και 15πλάσιες υποστηρίζουν κάποιοι-χρηματικές αξίες από ότι πραγματικές. Είχαμε δε τέτοιο δανεισμό, που το 2008 όταν ξεκινούσε η παρούσα κρίση του καπιταλισμού, το χρέος είχε φθάσει στο 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ[5].
Αυτός ο δανεισμός στηρίχθηκε και στηριζόταν πάντα στην προσδοκία της χρηματοπιστωτικής ελίτ(χ.ε) για ρυθμούς ανάπτυξης της πραγματικής παγκόσμιας οικονομίας και του παγκόσμιου ΑΕΠ της τάξης του 2-3% ετησίως.
Με το σπάσιμο της χρηματοπιστωτικής φούσκας[6], χάθηκε η εμπιστοσύνη της χ.ε. προς τις δυνατότητες της πραγματικής οικονομίας να αναπτύσσεται με τους ρυθμούς που προαναφέραμε. Με ρυθμούς που να εξασφαλίζεται απρόσκοπτα η επιστροφή των τόκων και των κεφαλαίων προς τους δανειστές και τους παγκόσμιους χρηματοπιστωτικούς παίκτες-αγορές κεφαλαίων. Αυτή η άρση εμπιστοσύνης ξεκίνησε σε σχέση με τους κρατικούς ιδίως τομείς της οικονομίας στις χώρες της Ν. ευρωζώνης και πρώτα-πρώτα της Ελλάδας.
Η διαπίστωση της χ.ε. είναι σωστή, θα μπορούσαμε να πούμε. Η πραγματική παγκόσμια οικονομία δε μπορεί πλέον να αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς 2-3% (εκτός από κάποιες περιοχές βεβαίως). Πού οφείλεται όμως αυτό;
Κατά τη γνώμη μας στους εξής παράγοντες:
i)Υπάρχει κορεσμός στην κατανάλωση στον λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο[7]
ii)Υπάρχει μια αντιφατική διαδικασία: στον «αναπτυγμένο κόσμο»-κύρια Ν. Ευρώπη-ακολουθείται πια μια πολιτική «λιτότητας» με «κινεζοποίηση» των μισθών και συρρίκνωση των μεσαίων τάξεων, που περνάνε στους «από κάτω». Στις «αναδυόμενες χώρες» του καπιταλισμού αντίθετα αυξάνεται η αγοραστική δύναμη και αναπτύσσονται πολυπληθείς μεσαίες τάξεις, οι οποίες διεκδικούν για τον εαυτό τους μεγαλύτερο κομμάτι της πίττας, ενστερνιζόμενες το δυτικό καταναλωτικό μοντέλο[8]
iii) Ο βασικός όμως λόγος για μας, όπως το διατυπώνουμε και στο βιβλίο «ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης –τοπικοποίησης»(με τον Γιάννη Μπίλλα), είναι ότι αποδεικνύεται όλο και πιο καθαρά ότι υπάρχουν όρια και ελλείψεις και στους φυσικούς πόρους του πλανητικού συστήματος, αλλά και στις δυνατότητες απορρόφησης των αποβλήτων των οικονομικών δραστηριοτήτων από αυτό. Η παραγωγή πραγματικών αξιών χρήσης από το παραγωγικό καπιταλιστικό σύστημα, δε στηρίζεται μόνο στην ανθρώπινη εργασία, στην εργατική δύναμη δηλαδή. Στηρίζεται εξίσου στους φυσικούς παραγωγικούς πόρους, τις πρώτες ύλες και την ενέργεια, που παρέχει «δωρεάν»-έως τώρα-το πλανητικό και τα επί μέρους οικοσυστήματα.
Όμως αυτά τα οικοσυστήματα έχουν περιορισμένες δυνατότητες για ετήσια αναπαραγωή αυτών των πόρων, που παρέχουν «δωρεάν». Επίσης έχουν περιορισμένες δυνατότητες ενσωμάτωσης των απόβλητων που εναποθέτει στο περιβάλλον το παραγωγικό-καταναλωτικό σύστημα.
Ήδη η μη δυνατότητα απορρόφησης των αερίων του θερμοκηπίου έχει αποσταθεροποιήσει το παγκόσμιο κλίμα, λόγω της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας. Η τάση που υπάρχει: θα έχουμε μεγάλη ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Είναι ήδη εδώ: αύξηση π.χ. πλημμυρών, τυφώνων, καυσώνων, που έχουν επεκταθεί και στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη με αντίστοιχες καταστροφές, λιώσιμο των πάγων και άνοδο του επιπέδου της θάλασσας κ.λπ. Στο μέλλον η κλιματική αλλαγή θα πάρει τέτοιες διαστάσεις, που δε θα είναι δυνατή οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί σήμερα στις ασφάλειες, έχει αρχίσει να το νοιώθει αυτό, αφού είναι υποχρεωμένο να αποζημιώνει για τις καταστροφές τους ασφαλισμένους του.
Αυτό είναι το αδιέξοδο του καπιταλισμού, η υπόσχεση για κοινωνίες της αφθονίας τον έχει οδηγήσει να πέσει στην παγίδα που ο ίδιος έστησε. Αποδεικνύεται ότι το οικονομικό σύστημα, που είναι ένα υποσύστημα ενός πεπερασμένου πλανητικού συστήματος, δε μπορεί να αυξάνεται στο συνεχές. Αν συνεχίσει να αυξάνεται θα τινάξει στον αέρα τον πλανήτη. Θα έχουμε κατάρρευση και πτώχευση της Α.Ε. Γης.
Ήδη έχουμε ξεπεράσει το σημείο από το οποίο έχει ξεκινήσει αυτή η κατάρρευση. Μέχρι το 1960 το παγκόσμιο παραγωγικό σύστημα(καπιταλιστικό και μη) κατανάλωνε το 70% των πόρων που μπορούσε να αναπαράγει ετήσια ο ίδιος ο πλανήτης. Το 1980 έφθασε στο 100%. Το 1999 στο 120% και το 2008(πριν τη σημερινή κρίση) στο 130%. Αν επιστρέψουμε πάλι σε ανάπτυξη 2-3%, το 2030 θα φθάσει στο 200%. Θα χρειαζόμαστε δηλαδή δύο πλανήτες σαν τη γη.
Έχουμε δημιουργήσει ήδη για τις νέες γενιές όχι μόνο χρηματοοικονομικά χρέη, αλλά και οικολογικά χρέη, με την έννοια ότι οι επόμενες ανθρώπινες γενιές θα πρέπει να αποκαταστήσουν τα οικοσυστήματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπαράγουν το 100% τουλάχιστον των πόρων που θα χρειάζονται οι ίδιες για να επιβιώσουν.
Αν οι παγκόσμιοι δανειστές επιμείνουν στην πληρωμή των χρηματοοικονομικών χρεών, θα απαιτηθούν από τις νέες γενιές τέτοιες αυξημένες οικονομικές δραστηριότητες και εργασία, που όπως αναφερθήκαμε πιο πάνω θα φθάσουμε μια ώρα νωρίτερα στην κατάρρευση του πλανήτη. Και δεν υπάρχει κοντά μας ένας άλλος πλανήτης για να μετακομίσουν.
2. Η μακροπρόθεσμη λύση που προτείνουμε
Καταρχήν παγκόσμια σεισάχθεια με αποανάπτυξη και τοπικοποίηση. Το πως συγκεκριμένα διαβάστε τις θέσεις στην ιστοσελίδα της τοπικοποίησης: http://www.topikopoiisi.com/theta941sigmaepsiloniotasigmaf.html
Έτσι θα μας δοθεί ο χρόνος να δημιουργήσουμε τις βάσεις για το ξεπέρασμα της παγκοσμιοποίησης. Για τη δημιουργία μιας «νέας οικουμενικότητας», που θα στηρίζεται στην έννοια της «κοινότητας και των κοινών».
Όταν λέμε νέα οικουμενικότητα εννοούμε ότι θα χρειασθεί να στραφούμε σε κοινωνίες και κοινότητες ανθρώπων που θα εφαρμόζουν τις αρχές:
· Μια είναι η πατρίδα όλων, ο μπλε πεπερασμένος και μοναχικός στο κοντινό διάστημα πλανήτης μας.
· Ο αέρας, η θάλασσα, το νερό, η γη και οι καρποί της, ο υλικός πλούτος, το υπέδαφος και οι ενεργειακοί του πόροι είναι δώρα και κοινή κληρονομιά για όλους τους ανθρώπους και τις άλλες μορφές ζωής που δημιούργησε η φύση.
· Κοινή επίσης κληρονομιά είναι και τα κοινωνικά αγαθά, αυτά που δημιούργησαν και δημιουργούν οι πριν και οι νυν κοινωνίες: οι σπόροι και οι ποικιλίες –ράτσες, ο εφοδιασμός των πόλεων και οικισμών με νερό και ενέργεια μέσω των δικτύων που έχτισαν και χτίζουν οι κοινωνίες με κοινωνικούς πόρους, η κοινωνικά παραγόμενη γνώση, η παιδεία και η κοινωνικοποίηση της νέας γενιάς, η διατήρηση και η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού. Επίσης τα νέα κοινωνικά αγαθά-επίκαιρη σήμερα η ιδιωτικοποίησή τους-όπως είναι τα σιδηροδρομικά δίκτυα μετακίνησης, οι λιμενικοί σταθμοί ή τα μεταλλεύματα και οι «πολύτιμες γαίες», καθώς επίσης και οι ραδιοσυχνότητες- τηλεσυχνότητες, η τηλεφωνία ή οι πληροφοριακοί λεωφόροι.
Σε όλα τα παραπάνω δίνουμε τον όρο «κοινά»(στα αγγλικά «commons»), για να τα διαχωρίσουμε από τις έννοιες των κρατικών ή των δημοσίων αγαθών, όπου γίνεται σύγχυση σήμερα και τα ταυτίζουν εσκεμμένα οι περισσότεροι καθεστωτικοί οικονομολόγοι-για να τα λυμαίνονται οι έχοντες την εξουσία στο κράτος.
Στηριζόμενοι λοιπόν στα «κοινά», στους φυσικούς και κοινωνικούς πόρους, να δημιουργήσουμε τη νέας μορφής οικονομία. Ούτε την κρατική, ούτε την ιδιωτική. Να περάσουμε σε δομές κοινωνικής, αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας των αναγκών και της εγγύτητας(των μικρών αποστάσεων). Που δε θα έχει στόχο το ατομικό κέρδος και την ατομική κτήση, αλλά θα στηρίζεται στη «κοινή χρήση».
Για να στηριχθούμε όμως κυρίως στα «κοινά», θα χρειασθεί να στηριχθούμε και στην παράλληλη έννοια της «κοινότητας», όσον αφορά στην κοινωνική και πολιτική μας οργάνωση.
Το πρώτο κύτταρο της κοινότητας είναι όχι το μονοδιάστατο κυρίαρχο σήμερα άτομο, αλλά το πολύπλευρα αναπτυγμένο πρόσωπο-πολίτης. Αυτό το πρόσωπο, ο νέος ανθρωπολογικός τύπος στον οποίο αναφερόμαστε θα μπορέσει να δημιουργήσει το επόμενο κύτταρο της έννοιας της κοινότητας, που είναι η «διευρυμένη οικογένεια»(όχι φυλετική αλλά ιδεολογική περισσότερο συγγένεια).
Στη συνέχεια θα έχουμε τις χωρικές αγροτικές ή αστικές(γειτονιών) κοινότητες-οικοκοινότητες ή τις κοινότητες ενδιαφερόντων-πολιτισμού. Με ομοσπονδιοποίηση των κοινοτήτων περνάμε σε δήμους, με ομοσπονδιοποίηση δήμων σε περιφέρειες και στη συνέχεια σε συνομοσπονδιοποίηση περιφερειών για τις εθνικές ή διεθνικές επικράτειες. Έτσι θα φθάσουμε και στην παγκόσμια «κοινότητα των κοινοτήτων», αντικαθιστώντας το σημερινό «εικονικό παγκόσμιο χωριό» με την «νέα οικουμενικότητα».
Όλη αυτή η διαδικασία στο πολιτικό επίπεδο θα στηριχθεί στον αμεσοδημοκρατικό τρόπο λήψης αποφάσεων και διακυβέρνησης. Με συνελεύσεις προσώπων-πολιτών στις κοινότητες, συνελεύσεις εντολοδόχων στο δεύτερο και τρίτο στάδιο ομοσπονδιοποίησης. Κάποια στιγμή σε αυτή την διαδικασία, οι «συνελεύσεις των συνελεύσεων» θα καταλήγουν και σε νέα «κοινωνικά συμβόλαια», που θα θεσμοθετούν την άμεση δημοκρατία, ξεπερνώντας τα σημερινά κοινοβουλευτικά συστήματα διακυβέρνησης.
Όλη αυτή η εξέλιξη μπορεί να γίνει καλύτερα-γιατί είναι χρονοβόρα διαδικασία-με τη στρατηγική της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης, που θα δώσει χρόνο στις νέες γενιές αφού θα σταματήσει την πλανητική κατάρρευση. Το κοινωνικό κίνημα της μετάβασης στη νέα οικουμενικότητα, προφανώς θα χρειασθεί να προετοιμάζεται και για συγκρούσεις με τις εξουσιαστικές ελίτ, οι οποίες δε θα παραδώσουν τόσο εύκολα τη σκυτάλη. Θα επιδιώξουν μέσω της ιδεολογίας της «έκτακτης ανάγκης» να περάσουν σε αυταρχικά καθεστώτα.
[1] Έχουν διογκωθεί τόσο που στη φάση της παγκοσμιοποίησης έχουμε σαν αποτέλεσμα 147 μεγάλες εταιρείες να ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ οι 1318 (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι 147) το 80% (Μελέτη από το Ελβετικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης)
[2] Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό τροφίμων και γεωργίας FAO:
1,3 δις τόνοι τροφίμων που παράγονται κάθε χρόνο δεν καταναλώνονται, με ετήσιο κόστος 750 δις δολάρια. Για την παραγωγή τους καλλιεργούνται 14 δις στρέμματα ή το 28% των παγκόσμιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Το κλιματικό αποτύπωμα της σπατάλης αυτής είναι ~70% μεγαλύτερο από εκείνο όλης της Ινδίας
[3] στην οποία πιστεύει και μέρος της αριστεράς.
[4] Σύμφωνα με έρευνα της Wealth-X και της UBS, ο αριθμός των ατόμων με 10ψήφιο τραπεζικό λογαριασμό ξεπέρασε φέτος τους 2.000 με την περιουσία τους να ανέρχεται αθροιστικά στο αστρονομικό ποσό των 6,5 τρισ. δολαρίων, όσο δηλαδή το ΑΕΠ της Γαλλίας και της Γερμανίας μαζί!
[5] Από μελέτη π.χ. της γνωστής εταιρείας συμβούλων McKinsey: το συνολικό παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, στις 31/12/10 άγγιζε το ποσό των 158 τρίς δολαρίων. Αντίστοιχα το παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε το 2010 σε περίπου 60 τρίς δολάρια, δηλαδή το χρέος ήταν 263% του ΑΕΠ. Τη χρονιά της κρίσης ο συνολικός δανεισμός παγκοσμίως ήταν 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μια δεκαετία πριν, το 1995, ήταν στο 200%.
[6] Ξεκίνησε από τη Β. Αμερική στον οικοδομικό τομέα το 2007-08.
[7] Παράδειγμα Γερμανία: σύμφωνα με την εβδομαδιαία εφημερίδα Die Zeit ο μέσος Γερμανός σήμερα, που έχει και τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη, κατέχει κάπου 10.000 αντικείμενα. Δεν έχει ούτε το χρόνο να τα χρησιμοποιήσει, ούτε τον χώρο για να τα αποθηκεύσει. Κάπου -κάπου αγοράζει ακόμα, αλλά για να αντικαταστήσει μόνο, πετώντας τα παλιά στα σκουπίδια ή προωθώντας τα σαν «δεύτερο χέρι».
[8] Στην Κίνα π.χ. ο νέος πρόεδρος του Κ.Κ.Κ. υποσχέθηκε στο τελευταίο συνέδριο του κόμματος ότι μέχρι το 2020 θα διπλασιασθεί η αγοραστική δύναμη του μέσου Κινέζου. Και φυσικά οι δυτικοί δε μπορούν να απαιτήσουν να μη αποκτήσει και κάθε κινέζος ένα αυτοκίνητο, αφού κάθε δυτικό νοικοκυριό μπορεί να διαθέτει και τέσσερα αυτοκίνητα.
RSS Feed
