Εισαγωγή
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Μέχρι σήμερα, ο τρόπος λειτουργίας των δημοτικών αρχών αποτελεί μικρογραφία της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Αντιπρόσωποι εκλεγμένοι από ένα μικρό ποσοστό του λαού σχηματίζουν πλειοψηφίες, πολλές φορές οριακές, οι οποίες λειτουργούν ως συμπαγείς ομάδες που ακολουθούν τις γραμμές της ηγεσίας τους (σε αντίθετες περιπτώσεις οι αποστάτες είθισται να διαγράφονται). Οι πλειοψηφίες αυτές λαμβάνουν αποφάσεις που αφορούν το σύνολο των πολιτών για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με μόνη εγγύηση διαφύλαξης του κοινού συμφέροντος, τον φόβο για την μη επανεκλογή τους. Οι δε μειοψηφίες που επίσης έχουν σκοπό να έρθουν στην θέση της συμπολίτευσης αντιτίθενται κατά κανόνα στις θέσεις της πλειοψηφίας ακόμη και όταν οι απόψεις τους στην ουσία συγκλίνουν.
Έτσι, δημιουργούνται δημαρχοκεντρικοί δήμοι, δήμοι με κομματικές κατευθυντήριες γραμμές ή δήμοι που κινούνται σύμφωνα με τα συμφέροντα των ημέτερων, των ιδιωτών και των εταιριών που δωροδοκούν προκειμένου να ολοκληρώσουν τα σχέδιά τους (βλ. SIEMENS, Ελληνικός Χρυσός). Σε κάθε περίπτωση οι αποφάσεις των δημοτικών αρχών διασφαλίζουν το συμφέρον των πολιτών έως το βαθμό που οι τελευταίοι δεν θα φτάσουν σε σημείο να απογοητευτούν εντελώς και να μην ξαναψηφίσουν τους ίδιους. Όσο οι δημοτικοί άρχοντες θεωρούν ότι η εκλογική ζυγαριά του “μη χείρον βέλτιστον” κλείνει σε αυτούς συνεχίζουν να κινούνται όπως περιγράφηκε.
Η λογική της ανάθεσης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ενισχύει αυτές τις “αυταρχικές” συμπεριφορές. Αναθέτουμε σε μια ομάδα ανθρώπων να αποφασίζει, πιστεύοντας το πρόγραμμα που παρουσιάζουν πριν τις εκλογές, δίχως να τους ελέγχουμε για την υλοποίησή του, δίχως να μας ξαναρωτάνε για θέματα εκτός προγράμματος. Φτάνουμε σε σημείο να θεωρούμε λογικό ότι δεν είναι δυνατόν καμία δημοτική αρχή να υλοποιεί όντως το πρόγραμμά της επειδή... έτσι γίνεται πάντα.
Τεχνοκράτες, επιστήμονες, ειδικοί και πολίτες
Κυρίαρχη παραμένει η άποψη ότι οι πολίτες δεν είναι αρμόδιοι να αποφασίζουν για εξειδικευμένα θέματα, πόσο μάλλον να προτείνουν λύσεις. Τελικά δεν πρέπει να αποφασίζουν για τίποτε, διότι δεν μπορούν να έχουν επαρκείς γνώσεις για τα πάντα. Αρμόδιοι να προτείνουν λύσεις και πολλές φορές να παίρνουν και τις τελικές αποφάσεις είναι όσοι έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, επιστήμονες δηλαδή, ειδικοί πάνω στα θέματα, τεχνοκράτες. Η περίπτωση Παπαδήμου αποτελεί πρόσφατο παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας.
Αυτή η λογική παραβλέπει εντελώς τρία απλά σημεία:
α. Οι τεχνοκράτες γνωρίζουν πολύ καλά να υπολογίζουν αριθμούς και επιστημονικά δεδομένα, αγνοούν όμως πολύ συχνά τον ανθρώπινο παράγοντα
β. Συνήθως, οι τεχνοκράτες συνεργάζονται με ιδιωτικές εταιρίες οι οποίες έχουν συμφέροντα που σχετίζονται με τις αποφάσεις για τις οποίες είτε γνωμοδοτούν είτε τις λαμβάνουν οι ίδιοι
γ. Οι τεχνοκράτες αποτελούν μία μικρή ομάδα ανθρώπων η οποία μπορεί εύκολα να εξαγοραστεί
Και ποιος πρέπει να αποφασίζει;
Η δική μας άποψη είναι απλή. Οι λύσεις προτείνονται και οι αποφάσεις παίρνονται από όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα, με βέλτιστο ποσοστό συμμετοχής το 100% των ενδιαφερόμενων. Αυτό δεν συμβαίνει μία φορά κάθε 4 ή 5 χρόνια αλλά πολύ συχνότερα, με προοπτική να επαναλαμβάνεται κάθε φορά που χρειάζεται να ληφθεί μια απόφαση, όποια και αν είναι αυτή. Αυτό το σύστημα πολιτειακής οργάνωσης που αποτελεί επίσης και μια διαφορετική αντίληψη για τον άνθρωπο, ονομάζεται άμεση δημοκρατία.
Σε αυτήν, ο κάθε άνθρωπος ανεξάρτητα από τα ειδικά χαρακτηριστικά του, αποτελεί ισότιμο μέλος μιας κοινωνίας και συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες αυτοδιοίκησής της, αναλαμβάνοντας ο ίδιος την λήψη αλλά και την εκτέλεση των αποφάσεων μέσω συνελεύσεων και ομάδων εργασίας.
Σημειώνεται εδώ ότι σε καμία περίπτωση η φιλοσοφία της άμεσης δημοκρατίας δεν αναιρεί τον σημαντικό ρόλο των επιστημών, της τεχνολογίας και των ειδικών τους. Όμως τοποθετεί τους ανθρώπους αυτούς σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, αυτό του συμβούλου, του υπεύθυνου για την παρουσίαση των εξειδικευμένων λεπτομερειών, των τεχνοκρατικών δεδομένων και των επιστημονικών λύσεων με τρόπο κατανοητό από τους πολλούς που καλούνται στο τέλος να αποφασίσουν.
Πως μπορεί να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο;
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε συνηθίσει η δημοτική αρχή να δουλεύει με αυτόν τον τρόπο. Χρόνια πελατειακών σχέσεων, παραγοντισμού και εξαρτήσεων μας δίδαξαν έναν τρόπο αυτοδιοίκησης που απείχε πολύ από την συμμετοχή των πολιτών.
Ακόμη περισσότερο, με τον Καλλικράτη η τοπική αυτοδιοίκηση έχει εκφυλιστεί σε συγκεντρωτική διοίκηση υπερμεγεθών δήμων ενώ οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας (λαϊκές συνελεύσεις, συμβούλια γειτονιάς κλπ.) έχουν εξαφανιστεί οριστικά.
Αυτό σημαίνει ότι ο δρόμος που πρέπει να διανύσουμε είναι μακρύς και δεν μπορούμε να τον βαδίσουμε παρά μόνο όλοι μαζί. Όμως κάθε βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι σημαντικό και πάνω από όλα ελπιδοφόρο. Τα βήματα που προτείνουμε εμείς συνοψίζονται στα παρακάτω.
Οι προτάσεις μας
Τοπικές συνελεύσεις
Οι τοπικές συνελεύσεις είναι το κατεξοχήν βασικό όργανο της άμεσης δημοκρατίας. Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων ενός χωριού, μιας γειτονιάς ή μιας περιοχής, εάν είναι δυνατόν όλοι, συνέρχονται τακτικά (κάθε εβδομάδα ή κάθε δύο εβδομάδες), σε συγκεκριμένο τόπο για να συζητήσουν τα θέματα που τους αφορούν. Στις συνελεύσεις αυτές, οι δημότες ενημερώνονται από τους τοπικά εκλεγμένους αντιπροσώπους τους, ανταλλάζουν απόψεις και ιδέες και λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες είτε εκτελούνται από τους ίδιους είτε προωθούνται προς το δημοτικό συμβούλιο σαν δεσμευτικές εντολές ή σαν συμβουλευτικές προτάσεις.
Οι τοπικές συνελεύσεις πρέπει να αριθμούν από μερικές δεκάδες μέχρι λίγες εκατοντάδες άτομα ώστε να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των μελών τους στην συζήτηση. Έτσι σε έναν δήμο περίπου 9.000 δημοτών θα πρέπει ιδανικά να συνέρχονται τακτικά 60-100 τοπικές συνελεύσεις.
Δημόσιες διαβουλεύσεις
Δημόσια διαβούλευση είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα θέμα συζητείται δημόσια από διάφορους φορείς, συλλόγους, ομάδες πολιτών κλπ. με σκοπό την γνωμοδότησή τους.
Η δική μας πρόταση είναι τα περισσότερα από τα ζητήματα που συζητούνται στο δημοτικό συμβούλιο να προωθούνται προς δημόσια διαβούλευση είτε μέσω επιστολών είτε μέσω διαδικτύου προς τους ενδιαφερόμενους.
Ένας ακόμη σημαντικός τρόπος δημόσιας διαβούλευσης είναι τα διαδικτυακά blogs και forums. Ένας τρόπος πολύ εύκολα υλοποιήσιμος από μία δημοτική κίνηση ή από την δημοτική αρχή.
Δημοψηφίσματα
Δημοψήφισμα σε επίπεδο δήμου, είναι η διαδικασία κατά την οποία το σύνολο του εκλογικού σώματος των δημοτών καλείται να πάρει θέση πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα με την ψήφο του, η οποία μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Σημειώνουμε ότι ενώ ο Καλλικράτης προέβλεψε την δυνατότητα τοπικών δημοψηφισμάτων μετά από σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, δεν εκδόθηκαν μέχρι σήμερα οι σχετικές κανονιστικές διατάξεις για την οργάνωσή τους με αποτέλεσμα να μην μπορούν να διεξαχθούν νομότυπα.
Εμείς παρά τις ελλείψεις του Καλλικράτη, προτείνουμε τρία βασικά είδη δημοψηφίσματος για τους δημότες.
Πρωτοβουλία ορίζεται μία ιδέα η οποία μπορεί να εκφραστεί από μία μερίδα δημοτών και να προταθεί στην δημοτική αρχή προς δημοψήφισμα ή ακόμη και να τεθεί σε δημοψήφισμα από την ίδια την ομάδα που την προτάσσει (πχ. το δημοψήφισμα της 16ης Φεβρουαρίου 2014 σε Πάρο και Αντίπαρο για την καταστροφή των δομών υγείας)
Δημοψήφισμα πολιτών ορίζεται το δημοψήφισμα το οποίο διενεργεί η δημοτική αρχή είτε έπειτα από απαίτηση συγκεκριμένου αριθμού δημοτών μέσω συλλογής υπογραφών είτε διότι έχει δεσμευτεί ότι για συγκεκριμένα θέματα θα διενεργείται πάντοτε δημοψήφισμα.
Δημοψήφισμα εκ των άνω ορίζεται το δημοψήφισμα που διενεργείται έπειτα από απόφαση του δημοτικού συμβουλίου είτε με απόλυτη πλειοψηφία είτε κερδίζοντας μια ισχυρή μειοψηφία. Θα είναι σε θέση έτσι ακόμη και η αντιπολίτευση του δήμου να ζητάει την άποψη των δημοτών όταν το κρίνει απαραίτητο.
Η διαδικασία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος μπορεί να γίνει είτε ηλεκτρονικά μέσω διαδικτύου είτε με τον συμβατικό τρόπο στα εκλογικά τμήματα του δήμου. Στα διαδικτυακά δημοψηφίσματα κάθε δημότης παίρνει από την δημοτική αρχή έναν κωδικό με τον οποίο διασφαλίζεται η μοναδική ψήφος. Αυτά θα πρέπει να διαρκούν αρκετές ημέρες ώστε να μπορέσουν να ψηφίσουν όλοι οι δημότες. Τα συμβατικά δημοψηφίσματα διαρκούν μία ημέρα από την ανατολή έως την δύση του ηλίου όπως οι εκλογές.
Συμμετοχικός προϋπολογισμός
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός είναι μια διαδικασία συμμετοχής των δημοτών στην λήψη των αποφάσεων που σχετίζονται με την κατανομή των δημοσίων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο. Η διαδικασία αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και έχει αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Αποτελεί μέρος ενός συνολικού συστήματος συμμετοχής των δημοτών και μέχρι σήμερα έχει εφαρμοστεί με δύο τρόπους κυρίως.
α. Οι δημότες παίζουν ενεργό ρόλο στην λήψη των αποφάσεων (Βραζιλία, Περού, Βολιβία κλπ.)
β. Οι δημότες έχουν περισσότερο συμβουλευτικό και ελεγκτικό ρόλο (Βόρεια Ευρώπη, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ)
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός είναι ένας τομέας στρατηγικής σημασίας καθώς οι δημότες συμμετέχουν άμεσα στην διαχείριση των οικονομικών πόρων που προέρχονται από τα δικά τους χρήματα μέσω των φόρων. Επίσης αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα από την πλευρά της δημοτικής αρχής που καταδεικνύει την πραγματική της βούληση για στροφή στην άμεση δημοκρατία.
Σαν πρώτο βήμα, προτείνεται η συνδιαχείριση των περισσότερο “ελαστικών” δαπανών με τους δημότες. Τέτοιες είναι οι δαπάνες για δημόσια έργα και υπηρεσίες. Στόχος βέβαια είναι η συνδιαχείριση του συνόλου ή τουλάχιστον μεγάλου ποσοστού των δαπανών. Σε πόλεις όπως το Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία, οι κάτοικοι συμμετέχουν στην συζήτηση που αφορά το 100% των δαπανών για έργα και υπηρεσίες. Αυτές οι δαπάνες αποτελούν το 15%-25% των συνολικών δαπανών. Εξακολουθούν να εξαιρούνται δαπάνες όπως τα έξοδα τρέχουσας διαχείρισης και τα έξοδα προσωπικού.
Η διαδικασία του συμμετοχικού προϋπολογισμού μπορεί να περιλαμβάνει ανοιχτές συγκεντρώσεις, δημοσκοπήσεις, ερωτηματολόγια, θεματικές ομάδες, δημοψηφίσματα κ.α. Όλα αυτά θα πρέπει να συμβαίνουν σε δύο κατευθύνσεις παράλληλα. Η πρώτη αφορά γεωγραφικά κριτήρια ενώ η δεύτερη θεματικά. Για παράδειγμα θα πρέπει να οργανώνονται συνελεύσεις σε κάθε χωριό για τα τοπικά θέματα ενώ ταυτόχρονα θα γίνονται συζητήσεις με θεματική βάση σε ολόκληρο τον δήμο. Σε αυτές τις διαδικασίες ο δημοτικός φορέας λειτουργεί ως συντονιστής της συζήτησης ή της ψηφοφορίας. Οι τοπικοί εκλεγμένοι εκπρόσωποι καλούνται να συντονίσουν τις διαδικασίες λαμβάνοντας υπόψιν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του κάθε δημότη. Μία απόφαση σε ένα χωριό με ηλικιωμένους για παράδειγμα δεν μπορεί να παρθεί μέσω διαδικτυακής ψηφοφορίας. Οι ίδιοι είναι επίσης υπεύθυνοι για την μέγιστη διάδοση των πληροφοριών και την ενημέρωση των δημοτών.
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός συνδυάζει στοιχεία άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι δημότες μέσω των συνελεύσεων δίνουν τις κατευθύνσεις οι οποίες συζητούνται και εγκρίνονται από τα τοπικά συμβούλια με “δέσμευση εντολής”. Τα διοικητικά όργανα στην συνέχεια εναρμονίζουν αυτές τις κατευθύνσεις με τις δικές τους αυτόνομες προτάσεις και τις υποβάλουν εκ νέου στους δημότες για αξιολόγηση. Τέλος οι αξιολογημένες προτάσεις ψηφίζονται από το δημοτικό συμβούλιο και εγκρίνονται στον Δημοτικό Προϋπολογισμό.
Τα μοντέλα Συμμετοχικού Προϋπολογισμού που έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες τοπικές κοινωνίες απέδειξαν ότι αυτός διαθέτει όχι μόνο σημαντικό παιδευτικό περιεχόμενο και δυνατότητα να κινητοποιεί το υπάρχον δυναμικό ενεργών και στρατευμένων στη συνδιαχείριση του χώρου πολιτών, αλλά ότι, επιπλέον, διευκολύνει τη διαδικασία επιμερισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών και την αύξηση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης του Δήμου.
Κοινωνικός έλεγχος
Η πορεία και οι επιλογές της δημοτικής αρχής θα πρέπει να ελέγχονται και να αξιολογούνται από την κοινωνία συνεχώς και όχι κάθε πέντε χρόνια στις δημοτικές εκλογές. Ο κάθε δημότης θα πρέπει να νιώθει σίγουρος ότι η δυσαρέσκειά του ή η ικανοποίησή του σχετικά με τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου θα μεταφέρεται άμεσα στους εκλεγμένους εκπροσώπους του.
Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί μέσω σφυγμομετρήσεων της κοινής γνώμης που θα λαμβάνουν χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα κρατώντας σε συνεχή επαφή την δημοτική αρχή με τις επιθυμίες των δημοτών. Οι σφυγμομετρήσεις αυτές μπορεί να διενεργούνται από την ίδια την δημοτική αρχή ή από ανεξάρτητους φορείς ή ακόμη και από εθελοντές και στην συνέχεια να γνωστοποιούνται στον δήμο αλλά και να δημοσιεύονται.
Σημαντικό ρόλο στον κοινωνικό έλεγχο παίζει η άμεση και πλήρης ενημέρωση των δημοτών για το τι συζητιέται και τι αποφασίζεται στο δημοτικό συμβούλιο. Η δημοτική αρχή είναι υποχρεωμένη να φέρνει στη δημοσιότητα μέσω της δημοτικής τηλεόρασης, μέσω του διαδικτύου, με κατά τόπους παρουσιάσεις, με γραπτές ανακοινώσεις και επιστολές προς τους ενδιαφερόμενους και μέσω των τοπικών συμβούλων της, κάθε ζήτημα που προκύπτει όπως για παράδειγμα η πρόταση που είχε γίνει το 2011 από την ΕΥΔΑΠ Νήσων για την διαχείριση και την λειτουργία της ύδρευσης και της αποχέτευσης του δήμου μας.
Αντιιεραρχία - αυτοοργάνωση
Το όραμά μας είναι μια κοινωνία αντιιεραρχική, αντίθετη δηλαδή με την σημερινή αυστηρά ιεραρχημένη κοινωνία. Θεωρούμε πως μια κοινωνία μπορεί να είναι λειτουργική χωρίς την ανάγκη κάποιας κεντρικής ομάδας που να διοικεί και να οργανώνει. Η πορεία προς μία τέτοια κοινωνία είναι όχι μόνο μακρά αλλά και απροσδιόριστη. Μπορούμε όμως σαν άνθρωποι να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε μικρές ομάδες που θα λειτουργήσουν ως προάγγελοι αυτής της κοινωνίας.
Για τον λόγο αυτόν θεωρούμε καθήκον μας να υποστηρίξουμε οποιαδήποτε προσπάθεια αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης λαμβάνει χώρα εντός των ορίων του δήμου μας αλλά και εκτός όταν αυτό είναι δυνατόν. Ένα παράδειγμα αυτοδιαχείρισης στην Ελλάδα αποτελεί το εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ. το οποίο παράγει φυσικά και χημικά καθαριστικά και διοικείται εξ ολοκλήρου από τους εργαζόμενούς του. Θα μπορούσε η δημοτική αρχή να φέρει σε συνεργασία τους τοπικούς εμπόρους σχετικών προϊόντων με το αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο ώστε να αρχίσουν να διατίθενται τα προϊόντα αυτά και στην Τήνο.
Δημοκρατική παιδεία
Προκειμένου να εφαρμοστούν δημοκρατικότερες διαδικασίες στην αυτοδιοίκηση, απαιτείται αυξημένη συμμετοχή από τους ίδιους τους δημότες. Το σημερινό πολιτειακό σύστημα έχει φέρει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των ανθρώπων σε κατάσταση αδράνειας. Εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτό που ονομάζουμε “κοινά”, είναι λίγοι.
Οι λόγοι είναι σίγουρα πολλοί και διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να είναι:
Έλλειψη χρόνου και ενέργειας
Υποτίμηση της αξίας του ατόμου
Φόβος έκθεσης απόψεων
Φόβος στιγματισμού
Συνήθεια
“Ωχαδερφισμός”
Είναι καθήκον μιας δημοτικής αρχής που θέλει να λέγεται δημοκρατική να προσπαθεί ποικιλοτρόπως να υπερνικήσει τέτοια εμπόδια.
Για τον λόγο αυτόν, κρίνεται απαραίτητο να ενεργεί προς την κατεύθυνση της “δημοκρατικής εκπαίδευσης” των δημοτών με σκοπό την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής τους, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Οι δικές μας προτάσεις για τον σκοπό αυτό είναι:
Προβολή αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών σε άλλους δήμους (Ελλάδα – Εξωτερικό)
Διαφημιστικές καμπάνιες
Εκπαιδευτικά προγράμματα άμεσης δημοκρατίας για τα σχολεία όλων των βαθμίδων
Διαλέξεις για την άμεση δημοκρατία
Ενίσχυση των αμεσοδημοκρατικών θεσμών (τοπικές συνελεύσεις, δημοψηφίσματα κλπ.) με προβολή αυτών στα ΜΜΕ
Δημόσιος χώρος
Οι χώροι που ανήκουν στον δήμο (δημοτικά ακίνητα, αίθουσες, σχολεία, αθλητικοί χώροι, πλατείες, παραλίες) μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην διαδικασία συμμετοχής των δημοτών. Πρωτίστως μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χώροι που θα φιλοξενούν τις τοπικές συνελεύσεις γειτονιών, χωριών κτλ.
Ωστόσο μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν ένα πρώτο χειροπιαστό αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης και συλλογικής απόφασης, μέσα από αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Η ανάπλαση της πλατείας ενός χωριού για παράδειγμα, είναι ένα θέμα για το οποίο οι κάτοικοί του χωριού ευχαρίστως θα δεχόταν να συμμετάσχουν στις σχετικές αποφάσεις. Έτσι μετά από την πρώτη αυτή αμεσοδημοκρατική εμπειρία η συμμετοχή των κατοίκων σε ανάλογες διαδικασίες θεωρείται πιθανότερη.
Τρεις ακόμη ριζοσπαστικοί θεσμοί
Η δημοτική κίνηση “Κοινό Τηνίων” πιστή στην συμμετοχή, στην συλλογικότητα και στην δημοκρατία, δεσμεύεται να εισαγάγει και να υποστηρίξει τρεις ακόμη ριζοσπαστικούς θεσμούς σχετικά με την λειτουργία του κυρίαρχου μοντέλου στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Ο πρώτος υλοποιείται ήδη προεκλογικά και έγκειται στην απουσία ουσιαστικά ενός “αρχηγού”, ενός υποψηφίου δημάρχου επικεφαλής του ψηφοδελτίου της δημοτικής κίνησης. Η επιλογή ενός επικεφαλής ψηφοδελτίου είναι μεν υποχρεωτική από το νόμο, όμως υπάρχει δυνατότητα
α. αρχικά να δηλωθεί τυπικά μόνον ένας εκ των υποψηφίων, ενώ
β. στην συνέχεια ως υποψήφιος δήμαρχος να επιλεγεί ουσιαστικά από τους ψηφοφόρους, εκείνος από τον συνδυασμό που θα συγκεντρώσει τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης.
Κάτι ανάλογο έγινε το 2010 στον δήμο Αλιάρτου του νομού Βοιωτίας. Όπου ο συνδυασμός της Ανεξάρτητης Κίνησης Πολιτών Αλιάρτου έφτασε μέχρι τον πρώτο γύρο των εκλογών χωρίς αρχηγό και κέρδισε τον δεύτερο γύρο με 58,5%, με υποψήφιο δήμαρχο επιλεγμένο στην πραγματικότητα από τους ίδιους τους δημότες.
Ο δεύτερος αφορά τους εκλεγμένους πια υποψηφίους του συνδυασμού μας οι οποίοι θα πρέπει να εναλλάσσονται μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα (πχ. 18 μήνες) παρουσίας τους στο δημοτικό συμβούλιο. Οι εκλεγμένοι δημοτικοί μας σύμβουλοι δηλαδή θα πρέπει να παραιτούνται, παραχωρώντας την θέση τους στους επόμενους κατά σειρά σταυροδοσίας. Επιπλέον είναι αναγκαίο, σύμβουλοι που εκλέχτηκαν σε έναν αριθμό συνεχόμενων εκλογικών διαδικασιών να μην μπαίνουν εκ νέου ως υποψήφιοι. Έτσι εξασφαλίζονται περισσότερες φωνές στο δημοτικό συμβούλιο, λιγότεροι επαγγελματίες πολιτικοί, περισσότερη δημοκρατία.
Ο τρίτος αφορά τους εκλεγμένους σε έμμισθες θέσεις στο δημοτικό συμβούλιο και σχετίζεται άμεσα με τον δεύτερο. Όλα τα μέλη της δημοτικής κίνησης “Κοινό Τηνίων” θα πρέπει να δεσμευτούν ότι εάν εκλεγούν σε οποιαδήποτε έμμισθη θέση, ένα ποσοστό (πχ. 30%) του μισθού τους θα αξιοποιείται ανάλογα με τις αποφάσεις της γενικής συνέλευσης των μελών σε ενίσχυση δομών αλληλεγγύης, εναλλακτικής οικονομίας, αυτοδιαχείρισης και κοινωνικού αγώνα. Έτσι οι έμμισθες αυτές θέσεις γίνονται λιγότερο θελκτικές και επαγγελματικές.
Αντί επιλόγου
Η άμεση δημοκρατία αποτελεί ένα πολιτειακό και κοινωνικό ταυτόχρονα σύστημα. Στο κέντρο της είναι ο άνθρωπος ως πρόσωπο, ως μοναδικό άτομο ως ατομική κοινοτική ύπαρξη ενώ το κατεξοχήν πολιτικό της υποκείμενο είναι το σύνολο των πολιτών. Η άμεση δημοκρατία είναι ένας πολιτικός και κοινωνικός πολιτισμός, μια ολόκληρη αντίληψη για τον κοινωνικό άνθρωπο.
Η άμεση δημοκρατία έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία. Ήταν ο τρόπος οργάνωσης των αρχαϊκών κοινωνιών που ανθούσαν σε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη ακόμα και πριν λίγους αιώνες. Ήταν το πολίτευμα που είχαν πολλές από τις αρχαίες πόλεις-κράτη. Φυσικά αυτές επρόκειτο για ταξικές κοινωνίες όπου υπήρχαν δούλοι, όπου αποκλειόταν από τα κοινά οι ξένοι και οι γυναίκες κλπ. Αποτελούν όμως μέρος της παράδοσής μας και έδωσαν έμπνευση στους σύγχρονους αγώνες για δημοκρατία.
Τα τελευταία διακόσια χρόνια έγιναν επίσης απόπειρες να εφαρμοστεί η άμεση δημοκρατία (η Παρισινή κομμούνα, τα εργατικά συμβούλια το 1917-1923 κλπ.) Αυτές πάντοτε συνέπιπταν με την εισβολή των “από κάτω” στο πολιτικό προσκήνιο, συνέπιπταν με το άνοιγμα του κοινωνικού ζητήματος.
Η άμεση δημοκρατία διασφαλίζει την εξάσκηση όλων των πολιτών στην λήψη σωστών αποφάσεων, μετασχηματίζει τους ιδιώτες σε πολίτες εκπαιδεύοντας τους συνεχώς στην ενασχόληση με τα κοινά.
Τέλος, η άμεση δημοκρατία έχει το βασικό πλεονέκτημα να οδηγεί σε αποφάσεις με το ευρύτερο ποσοστό αποδοχής από οποιοδήποτε άλλο σύστημα, αφού αυτές λαμβάνονται κατευθείαν από το σύνολο των πολιτών.
Για αυτούς τους λόγους υποστηρίζουμε ότι η ανάγκη στροφής προς την άμεση δημοκρατία με μικρά αλλά σταθερά και σημαντικά βήματα είναι επιτακτική και θα αγωνιστούμε προς αυτήν την κατεύθυνση από όποια θέση και αν βρεθούμε μετά το πέρας των δημοτικών εκλογών.
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Μέχρι σήμερα, ο τρόπος λειτουργίας των δημοτικών αρχών αποτελεί μικρογραφία της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Αντιπρόσωποι εκλεγμένοι από ένα μικρό ποσοστό του λαού σχηματίζουν πλειοψηφίες, πολλές φορές οριακές, οι οποίες λειτουργούν ως συμπαγείς ομάδες που ακολουθούν τις γραμμές της ηγεσίας τους (σε αντίθετες περιπτώσεις οι αποστάτες είθισται να διαγράφονται). Οι πλειοψηφίες αυτές λαμβάνουν αποφάσεις που αφορούν το σύνολο των πολιτών για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με μόνη εγγύηση διαφύλαξης του κοινού συμφέροντος, τον φόβο για την μη επανεκλογή τους. Οι δε μειοψηφίες που επίσης έχουν σκοπό να έρθουν στην θέση της συμπολίτευσης αντιτίθενται κατά κανόνα στις θέσεις της πλειοψηφίας ακόμη και όταν οι απόψεις τους στην ουσία συγκλίνουν.
Έτσι, δημιουργούνται δημαρχοκεντρικοί δήμοι, δήμοι με κομματικές κατευθυντήριες γραμμές ή δήμοι που κινούνται σύμφωνα με τα συμφέροντα των ημέτερων, των ιδιωτών και των εταιριών που δωροδοκούν προκειμένου να ολοκληρώσουν τα σχέδιά τους (βλ. SIEMENS, Ελληνικός Χρυσός). Σε κάθε περίπτωση οι αποφάσεις των δημοτικών αρχών διασφαλίζουν το συμφέρον των πολιτών έως το βαθμό που οι τελευταίοι δεν θα φτάσουν σε σημείο να απογοητευτούν εντελώς και να μην ξαναψηφίσουν τους ίδιους. Όσο οι δημοτικοί άρχοντες θεωρούν ότι η εκλογική ζυγαριά του “μη χείρον βέλτιστον” κλείνει σε αυτούς συνεχίζουν να κινούνται όπως περιγράφηκε.
Η λογική της ανάθεσης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ενισχύει αυτές τις “αυταρχικές” συμπεριφορές. Αναθέτουμε σε μια ομάδα ανθρώπων να αποφασίζει, πιστεύοντας το πρόγραμμα που παρουσιάζουν πριν τις εκλογές, δίχως να τους ελέγχουμε για την υλοποίησή του, δίχως να μας ξαναρωτάνε για θέματα εκτός προγράμματος. Φτάνουμε σε σημείο να θεωρούμε λογικό ότι δεν είναι δυνατόν καμία δημοτική αρχή να υλοποιεί όντως το πρόγραμμά της επειδή... έτσι γίνεται πάντα.
Τεχνοκράτες, επιστήμονες, ειδικοί και πολίτες
Κυρίαρχη παραμένει η άποψη ότι οι πολίτες δεν είναι αρμόδιοι να αποφασίζουν για εξειδικευμένα θέματα, πόσο μάλλον να προτείνουν λύσεις. Τελικά δεν πρέπει να αποφασίζουν για τίποτε, διότι δεν μπορούν να έχουν επαρκείς γνώσεις για τα πάντα. Αρμόδιοι να προτείνουν λύσεις και πολλές φορές να παίρνουν και τις τελικές αποφάσεις είναι όσοι έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, επιστήμονες δηλαδή, ειδικοί πάνω στα θέματα, τεχνοκράτες. Η περίπτωση Παπαδήμου αποτελεί πρόσφατο παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας.
Αυτή η λογική παραβλέπει εντελώς τρία απλά σημεία:
α. Οι τεχνοκράτες γνωρίζουν πολύ καλά να υπολογίζουν αριθμούς και επιστημονικά δεδομένα, αγνοούν όμως πολύ συχνά τον ανθρώπινο παράγοντα
β. Συνήθως, οι τεχνοκράτες συνεργάζονται με ιδιωτικές εταιρίες οι οποίες έχουν συμφέροντα που σχετίζονται με τις αποφάσεις για τις οποίες είτε γνωμοδοτούν είτε τις λαμβάνουν οι ίδιοι
γ. Οι τεχνοκράτες αποτελούν μία μικρή ομάδα ανθρώπων η οποία μπορεί εύκολα να εξαγοραστεί
Και ποιος πρέπει να αποφασίζει;
Η δική μας άποψη είναι απλή. Οι λύσεις προτείνονται και οι αποφάσεις παίρνονται από όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα, με βέλτιστο ποσοστό συμμετοχής το 100% των ενδιαφερόμενων. Αυτό δεν συμβαίνει μία φορά κάθε 4 ή 5 χρόνια αλλά πολύ συχνότερα, με προοπτική να επαναλαμβάνεται κάθε φορά που χρειάζεται να ληφθεί μια απόφαση, όποια και αν είναι αυτή. Αυτό το σύστημα πολιτειακής οργάνωσης που αποτελεί επίσης και μια διαφορετική αντίληψη για τον άνθρωπο, ονομάζεται άμεση δημοκρατία.
Σε αυτήν, ο κάθε άνθρωπος ανεξάρτητα από τα ειδικά χαρακτηριστικά του, αποτελεί ισότιμο μέλος μιας κοινωνίας και συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες αυτοδιοίκησής της, αναλαμβάνοντας ο ίδιος την λήψη αλλά και την εκτέλεση των αποφάσεων μέσω συνελεύσεων και ομάδων εργασίας.
Σημειώνεται εδώ ότι σε καμία περίπτωση η φιλοσοφία της άμεσης δημοκρατίας δεν αναιρεί τον σημαντικό ρόλο των επιστημών, της τεχνολογίας και των ειδικών τους. Όμως τοποθετεί τους ανθρώπους αυτούς σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, αυτό του συμβούλου, του υπεύθυνου για την παρουσίαση των εξειδικευμένων λεπτομερειών, των τεχνοκρατικών δεδομένων και των επιστημονικών λύσεων με τρόπο κατανοητό από τους πολλούς που καλούνται στο τέλος να αποφασίσουν.
Πως μπορεί να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο;
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε συνηθίσει η δημοτική αρχή να δουλεύει με αυτόν τον τρόπο. Χρόνια πελατειακών σχέσεων, παραγοντισμού και εξαρτήσεων μας δίδαξαν έναν τρόπο αυτοδιοίκησης που απείχε πολύ από την συμμετοχή των πολιτών.
Ακόμη περισσότερο, με τον Καλλικράτη η τοπική αυτοδιοίκηση έχει εκφυλιστεί σε συγκεντρωτική διοίκηση υπερμεγεθών δήμων ενώ οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας (λαϊκές συνελεύσεις, συμβούλια γειτονιάς κλπ.) έχουν εξαφανιστεί οριστικά.
Αυτό σημαίνει ότι ο δρόμος που πρέπει να διανύσουμε είναι μακρύς και δεν μπορούμε να τον βαδίσουμε παρά μόνο όλοι μαζί. Όμως κάθε βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι σημαντικό και πάνω από όλα ελπιδοφόρο. Τα βήματα που προτείνουμε εμείς συνοψίζονται στα παρακάτω.
Οι προτάσεις μας
Τοπικές συνελεύσεις
Οι τοπικές συνελεύσεις είναι το κατεξοχήν βασικό όργανο της άμεσης δημοκρατίας. Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων ενός χωριού, μιας γειτονιάς ή μιας περιοχής, εάν είναι δυνατόν όλοι, συνέρχονται τακτικά (κάθε εβδομάδα ή κάθε δύο εβδομάδες), σε συγκεκριμένο τόπο για να συζητήσουν τα θέματα που τους αφορούν. Στις συνελεύσεις αυτές, οι δημότες ενημερώνονται από τους τοπικά εκλεγμένους αντιπροσώπους τους, ανταλλάζουν απόψεις και ιδέες και λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες είτε εκτελούνται από τους ίδιους είτε προωθούνται προς το δημοτικό συμβούλιο σαν δεσμευτικές εντολές ή σαν συμβουλευτικές προτάσεις.
Οι τοπικές συνελεύσεις πρέπει να αριθμούν από μερικές δεκάδες μέχρι λίγες εκατοντάδες άτομα ώστε να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των μελών τους στην συζήτηση. Έτσι σε έναν δήμο περίπου 9.000 δημοτών θα πρέπει ιδανικά να συνέρχονται τακτικά 60-100 τοπικές συνελεύσεις.
Δημόσιες διαβουλεύσεις
Δημόσια διαβούλευση είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα θέμα συζητείται δημόσια από διάφορους φορείς, συλλόγους, ομάδες πολιτών κλπ. με σκοπό την γνωμοδότησή τους.
Η δική μας πρόταση είναι τα περισσότερα από τα ζητήματα που συζητούνται στο δημοτικό συμβούλιο να προωθούνται προς δημόσια διαβούλευση είτε μέσω επιστολών είτε μέσω διαδικτύου προς τους ενδιαφερόμενους.
Ένας ακόμη σημαντικός τρόπος δημόσιας διαβούλευσης είναι τα διαδικτυακά blogs και forums. Ένας τρόπος πολύ εύκολα υλοποιήσιμος από μία δημοτική κίνηση ή από την δημοτική αρχή.
Δημοψηφίσματα
Δημοψήφισμα σε επίπεδο δήμου, είναι η διαδικασία κατά την οποία το σύνολο του εκλογικού σώματος των δημοτών καλείται να πάρει θέση πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα με την ψήφο του, η οποία μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Σημειώνουμε ότι ενώ ο Καλλικράτης προέβλεψε την δυνατότητα τοπικών δημοψηφισμάτων μετά από σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, δεν εκδόθηκαν μέχρι σήμερα οι σχετικές κανονιστικές διατάξεις για την οργάνωσή τους με αποτέλεσμα να μην μπορούν να διεξαχθούν νομότυπα.
Εμείς παρά τις ελλείψεις του Καλλικράτη, προτείνουμε τρία βασικά είδη δημοψηφίσματος για τους δημότες.
Πρωτοβουλία ορίζεται μία ιδέα η οποία μπορεί να εκφραστεί από μία μερίδα δημοτών και να προταθεί στην δημοτική αρχή προς δημοψήφισμα ή ακόμη και να τεθεί σε δημοψήφισμα από την ίδια την ομάδα που την προτάσσει (πχ. το δημοψήφισμα της 16ης Φεβρουαρίου 2014 σε Πάρο και Αντίπαρο για την καταστροφή των δομών υγείας)
Δημοψήφισμα πολιτών ορίζεται το δημοψήφισμα το οποίο διενεργεί η δημοτική αρχή είτε έπειτα από απαίτηση συγκεκριμένου αριθμού δημοτών μέσω συλλογής υπογραφών είτε διότι έχει δεσμευτεί ότι για συγκεκριμένα θέματα θα διενεργείται πάντοτε δημοψήφισμα.
Δημοψήφισμα εκ των άνω ορίζεται το δημοψήφισμα που διενεργείται έπειτα από απόφαση του δημοτικού συμβουλίου είτε με απόλυτη πλειοψηφία είτε κερδίζοντας μια ισχυρή μειοψηφία. Θα είναι σε θέση έτσι ακόμη και η αντιπολίτευση του δήμου να ζητάει την άποψη των δημοτών όταν το κρίνει απαραίτητο.
Η διαδικασία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος μπορεί να γίνει είτε ηλεκτρονικά μέσω διαδικτύου είτε με τον συμβατικό τρόπο στα εκλογικά τμήματα του δήμου. Στα διαδικτυακά δημοψηφίσματα κάθε δημότης παίρνει από την δημοτική αρχή έναν κωδικό με τον οποίο διασφαλίζεται η μοναδική ψήφος. Αυτά θα πρέπει να διαρκούν αρκετές ημέρες ώστε να μπορέσουν να ψηφίσουν όλοι οι δημότες. Τα συμβατικά δημοψηφίσματα διαρκούν μία ημέρα από την ανατολή έως την δύση του ηλίου όπως οι εκλογές.
Συμμετοχικός προϋπολογισμός
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός είναι μια διαδικασία συμμετοχής των δημοτών στην λήψη των αποφάσεων που σχετίζονται με την κατανομή των δημοσίων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο. Η διαδικασία αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και έχει αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Αποτελεί μέρος ενός συνολικού συστήματος συμμετοχής των δημοτών και μέχρι σήμερα έχει εφαρμοστεί με δύο τρόπους κυρίως.
α. Οι δημότες παίζουν ενεργό ρόλο στην λήψη των αποφάσεων (Βραζιλία, Περού, Βολιβία κλπ.)
β. Οι δημότες έχουν περισσότερο συμβουλευτικό και ελεγκτικό ρόλο (Βόρεια Ευρώπη, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ)
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός είναι ένας τομέας στρατηγικής σημασίας καθώς οι δημότες συμμετέχουν άμεσα στην διαχείριση των οικονομικών πόρων που προέρχονται από τα δικά τους χρήματα μέσω των φόρων. Επίσης αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα από την πλευρά της δημοτικής αρχής που καταδεικνύει την πραγματική της βούληση για στροφή στην άμεση δημοκρατία.
Σαν πρώτο βήμα, προτείνεται η συνδιαχείριση των περισσότερο “ελαστικών” δαπανών με τους δημότες. Τέτοιες είναι οι δαπάνες για δημόσια έργα και υπηρεσίες. Στόχος βέβαια είναι η συνδιαχείριση του συνόλου ή τουλάχιστον μεγάλου ποσοστού των δαπανών. Σε πόλεις όπως το Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία, οι κάτοικοι συμμετέχουν στην συζήτηση που αφορά το 100% των δαπανών για έργα και υπηρεσίες. Αυτές οι δαπάνες αποτελούν το 15%-25% των συνολικών δαπανών. Εξακολουθούν να εξαιρούνται δαπάνες όπως τα έξοδα τρέχουσας διαχείρισης και τα έξοδα προσωπικού.
Η διαδικασία του συμμετοχικού προϋπολογισμού μπορεί να περιλαμβάνει ανοιχτές συγκεντρώσεις, δημοσκοπήσεις, ερωτηματολόγια, θεματικές ομάδες, δημοψηφίσματα κ.α. Όλα αυτά θα πρέπει να συμβαίνουν σε δύο κατευθύνσεις παράλληλα. Η πρώτη αφορά γεωγραφικά κριτήρια ενώ η δεύτερη θεματικά. Για παράδειγμα θα πρέπει να οργανώνονται συνελεύσεις σε κάθε χωριό για τα τοπικά θέματα ενώ ταυτόχρονα θα γίνονται συζητήσεις με θεματική βάση σε ολόκληρο τον δήμο. Σε αυτές τις διαδικασίες ο δημοτικός φορέας λειτουργεί ως συντονιστής της συζήτησης ή της ψηφοφορίας. Οι τοπικοί εκλεγμένοι εκπρόσωποι καλούνται να συντονίσουν τις διαδικασίες λαμβάνοντας υπόψιν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του κάθε δημότη. Μία απόφαση σε ένα χωριό με ηλικιωμένους για παράδειγμα δεν μπορεί να παρθεί μέσω διαδικτυακής ψηφοφορίας. Οι ίδιοι είναι επίσης υπεύθυνοι για την μέγιστη διάδοση των πληροφοριών και την ενημέρωση των δημοτών.
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός συνδυάζει στοιχεία άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι δημότες μέσω των συνελεύσεων δίνουν τις κατευθύνσεις οι οποίες συζητούνται και εγκρίνονται από τα τοπικά συμβούλια με “δέσμευση εντολής”. Τα διοικητικά όργανα στην συνέχεια εναρμονίζουν αυτές τις κατευθύνσεις με τις δικές τους αυτόνομες προτάσεις και τις υποβάλουν εκ νέου στους δημότες για αξιολόγηση. Τέλος οι αξιολογημένες προτάσεις ψηφίζονται από το δημοτικό συμβούλιο και εγκρίνονται στον Δημοτικό Προϋπολογισμό.
Τα μοντέλα Συμμετοχικού Προϋπολογισμού που έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες τοπικές κοινωνίες απέδειξαν ότι αυτός διαθέτει όχι μόνο σημαντικό παιδευτικό περιεχόμενο και δυνατότητα να κινητοποιεί το υπάρχον δυναμικό ενεργών και στρατευμένων στη συνδιαχείριση του χώρου πολιτών, αλλά ότι, επιπλέον, διευκολύνει τη διαδικασία επιμερισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών και την αύξηση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης του Δήμου.
Κοινωνικός έλεγχος
Η πορεία και οι επιλογές της δημοτικής αρχής θα πρέπει να ελέγχονται και να αξιολογούνται από την κοινωνία συνεχώς και όχι κάθε πέντε χρόνια στις δημοτικές εκλογές. Ο κάθε δημότης θα πρέπει να νιώθει σίγουρος ότι η δυσαρέσκειά του ή η ικανοποίησή του σχετικά με τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου θα μεταφέρεται άμεσα στους εκλεγμένους εκπροσώπους του.
Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί μέσω σφυγμομετρήσεων της κοινής γνώμης που θα λαμβάνουν χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα κρατώντας σε συνεχή επαφή την δημοτική αρχή με τις επιθυμίες των δημοτών. Οι σφυγμομετρήσεις αυτές μπορεί να διενεργούνται από την ίδια την δημοτική αρχή ή από ανεξάρτητους φορείς ή ακόμη και από εθελοντές και στην συνέχεια να γνωστοποιούνται στον δήμο αλλά και να δημοσιεύονται.
Σημαντικό ρόλο στον κοινωνικό έλεγχο παίζει η άμεση και πλήρης ενημέρωση των δημοτών για το τι συζητιέται και τι αποφασίζεται στο δημοτικό συμβούλιο. Η δημοτική αρχή είναι υποχρεωμένη να φέρνει στη δημοσιότητα μέσω της δημοτικής τηλεόρασης, μέσω του διαδικτύου, με κατά τόπους παρουσιάσεις, με γραπτές ανακοινώσεις και επιστολές προς τους ενδιαφερόμενους και μέσω των τοπικών συμβούλων της, κάθε ζήτημα που προκύπτει όπως για παράδειγμα η πρόταση που είχε γίνει το 2011 από την ΕΥΔΑΠ Νήσων για την διαχείριση και την λειτουργία της ύδρευσης και της αποχέτευσης του δήμου μας.
Αντιιεραρχία - αυτοοργάνωση
Το όραμά μας είναι μια κοινωνία αντιιεραρχική, αντίθετη δηλαδή με την σημερινή αυστηρά ιεραρχημένη κοινωνία. Θεωρούμε πως μια κοινωνία μπορεί να είναι λειτουργική χωρίς την ανάγκη κάποιας κεντρικής ομάδας που να διοικεί και να οργανώνει. Η πορεία προς μία τέτοια κοινωνία είναι όχι μόνο μακρά αλλά και απροσδιόριστη. Μπορούμε όμως σαν άνθρωποι να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε μικρές ομάδες που θα λειτουργήσουν ως προάγγελοι αυτής της κοινωνίας.
Για τον λόγο αυτόν θεωρούμε καθήκον μας να υποστηρίξουμε οποιαδήποτε προσπάθεια αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης λαμβάνει χώρα εντός των ορίων του δήμου μας αλλά και εκτός όταν αυτό είναι δυνατόν. Ένα παράδειγμα αυτοδιαχείρισης στην Ελλάδα αποτελεί το εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ. το οποίο παράγει φυσικά και χημικά καθαριστικά και διοικείται εξ ολοκλήρου από τους εργαζόμενούς του. Θα μπορούσε η δημοτική αρχή να φέρει σε συνεργασία τους τοπικούς εμπόρους σχετικών προϊόντων με το αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο ώστε να αρχίσουν να διατίθενται τα προϊόντα αυτά και στην Τήνο.
Δημοκρατική παιδεία
Προκειμένου να εφαρμοστούν δημοκρατικότερες διαδικασίες στην αυτοδιοίκηση, απαιτείται αυξημένη συμμετοχή από τους ίδιους τους δημότες. Το σημερινό πολιτειακό σύστημα έχει φέρει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των ανθρώπων σε κατάσταση αδράνειας. Εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτό που ονομάζουμε “κοινά”, είναι λίγοι.
Οι λόγοι είναι σίγουρα πολλοί και διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να είναι:
Έλλειψη χρόνου και ενέργειας
Υποτίμηση της αξίας του ατόμου
Φόβος έκθεσης απόψεων
Φόβος στιγματισμού
Συνήθεια
“Ωχαδερφισμός”
Είναι καθήκον μιας δημοτικής αρχής που θέλει να λέγεται δημοκρατική να προσπαθεί ποικιλοτρόπως να υπερνικήσει τέτοια εμπόδια.
Για τον λόγο αυτόν, κρίνεται απαραίτητο να ενεργεί προς την κατεύθυνση της “δημοκρατικής εκπαίδευσης” των δημοτών με σκοπό την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής τους, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Οι δικές μας προτάσεις για τον σκοπό αυτό είναι:
Προβολή αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών σε άλλους δήμους (Ελλάδα – Εξωτερικό)
Διαφημιστικές καμπάνιες
Εκπαιδευτικά προγράμματα άμεσης δημοκρατίας για τα σχολεία όλων των βαθμίδων
Διαλέξεις για την άμεση δημοκρατία
Ενίσχυση των αμεσοδημοκρατικών θεσμών (τοπικές συνελεύσεις, δημοψηφίσματα κλπ.) με προβολή αυτών στα ΜΜΕ
Δημόσιος χώρος
Οι χώροι που ανήκουν στον δήμο (δημοτικά ακίνητα, αίθουσες, σχολεία, αθλητικοί χώροι, πλατείες, παραλίες) μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην διαδικασία συμμετοχής των δημοτών. Πρωτίστως μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χώροι που θα φιλοξενούν τις τοπικές συνελεύσεις γειτονιών, χωριών κτλ.
Ωστόσο μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν ένα πρώτο χειροπιαστό αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης και συλλογικής απόφασης, μέσα από αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Η ανάπλαση της πλατείας ενός χωριού για παράδειγμα, είναι ένα θέμα για το οποίο οι κάτοικοί του χωριού ευχαρίστως θα δεχόταν να συμμετάσχουν στις σχετικές αποφάσεις. Έτσι μετά από την πρώτη αυτή αμεσοδημοκρατική εμπειρία η συμμετοχή των κατοίκων σε ανάλογες διαδικασίες θεωρείται πιθανότερη.
Τρεις ακόμη ριζοσπαστικοί θεσμοί
Η δημοτική κίνηση “Κοινό Τηνίων” πιστή στην συμμετοχή, στην συλλογικότητα και στην δημοκρατία, δεσμεύεται να εισαγάγει και να υποστηρίξει τρεις ακόμη ριζοσπαστικούς θεσμούς σχετικά με την λειτουργία του κυρίαρχου μοντέλου στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Ο πρώτος υλοποιείται ήδη προεκλογικά και έγκειται στην απουσία ουσιαστικά ενός “αρχηγού”, ενός υποψηφίου δημάρχου επικεφαλής του ψηφοδελτίου της δημοτικής κίνησης. Η επιλογή ενός επικεφαλής ψηφοδελτίου είναι μεν υποχρεωτική από το νόμο, όμως υπάρχει δυνατότητα
α. αρχικά να δηλωθεί τυπικά μόνον ένας εκ των υποψηφίων, ενώ
β. στην συνέχεια ως υποψήφιος δήμαρχος να επιλεγεί ουσιαστικά από τους ψηφοφόρους, εκείνος από τον συνδυασμό που θα συγκεντρώσει τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης.
Κάτι ανάλογο έγινε το 2010 στον δήμο Αλιάρτου του νομού Βοιωτίας. Όπου ο συνδυασμός της Ανεξάρτητης Κίνησης Πολιτών Αλιάρτου έφτασε μέχρι τον πρώτο γύρο των εκλογών χωρίς αρχηγό και κέρδισε τον δεύτερο γύρο με 58,5%, με υποψήφιο δήμαρχο επιλεγμένο στην πραγματικότητα από τους ίδιους τους δημότες.
Ο δεύτερος αφορά τους εκλεγμένους πια υποψηφίους του συνδυασμού μας οι οποίοι θα πρέπει να εναλλάσσονται μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα (πχ. 18 μήνες) παρουσίας τους στο δημοτικό συμβούλιο. Οι εκλεγμένοι δημοτικοί μας σύμβουλοι δηλαδή θα πρέπει να παραιτούνται, παραχωρώντας την θέση τους στους επόμενους κατά σειρά σταυροδοσίας. Επιπλέον είναι αναγκαίο, σύμβουλοι που εκλέχτηκαν σε έναν αριθμό συνεχόμενων εκλογικών διαδικασιών να μην μπαίνουν εκ νέου ως υποψήφιοι. Έτσι εξασφαλίζονται περισσότερες φωνές στο δημοτικό συμβούλιο, λιγότεροι επαγγελματίες πολιτικοί, περισσότερη δημοκρατία.
Ο τρίτος αφορά τους εκλεγμένους σε έμμισθες θέσεις στο δημοτικό συμβούλιο και σχετίζεται άμεσα με τον δεύτερο. Όλα τα μέλη της δημοτικής κίνησης “Κοινό Τηνίων” θα πρέπει να δεσμευτούν ότι εάν εκλεγούν σε οποιαδήποτε έμμισθη θέση, ένα ποσοστό (πχ. 30%) του μισθού τους θα αξιοποιείται ανάλογα με τις αποφάσεις της γενικής συνέλευσης των μελών σε ενίσχυση δομών αλληλεγγύης, εναλλακτικής οικονομίας, αυτοδιαχείρισης και κοινωνικού αγώνα. Έτσι οι έμμισθες αυτές θέσεις γίνονται λιγότερο θελκτικές και επαγγελματικές.
Αντί επιλόγου
Η άμεση δημοκρατία αποτελεί ένα πολιτειακό και κοινωνικό ταυτόχρονα σύστημα. Στο κέντρο της είναι ο άνθρωπος ως πρόσωπο, ως μοναδικό άτομο ως ατομική κοινοτική ύπαρξη ενώ το κατεξοχήν πολιτικό της υποκείμενο είναι το σύνολο των πολιτών. Η άμεση δημοκρατία είναι ένας πολιτικός και κοινωνικός πολιτισμός, μια ολόκληρη αντίληψη για τον κοινωνικό άνθρωπο.
Η άμεση δημοκρατία έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία. Ήταν ο τρόπος οργάνωσης των αρχαϊκών κοινωνιών που ανθούσαν σε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη ακόμα και πριν λίγους αιώνες. Ήταν το πολίτευμα που είχαν πολλές από τις αρχαίες πόλεις-κράτη. Φυσικά αυτές επρόκειτο για ταξικές κοινωνίες όπου υπήρχαν δούλοι, όπου αποκλειόταν από τα κοινά οι ξένοι και οι γυναίκες κλπ. Αποτελούν όμως μέρος της παράδοσής μας και έδωσαν έμπνευση στους σύγχρονους αγώνες για δημοκρατία.
Τα τελευταία διακόσια χρόνια έγιναν επίσης απόπειρες να εφαρμοστεί η άμεση δημοκρατία (η Παρισινή κομμούνα, τα εργατικά συμβούλια το 1917-1923 κλπ.) Αυτές πάντοτε συνέπιπταν με την εισβολή των “από κάτω” στο πολιτικό προσκήνιο, συνέπιπταν με το άνοιγμα του κοινωνικού ζητήματος.
Η άμεση δημοκρατία διασφαλίζει την εξάσκηση όλων των πολιτών στην λήψη σωστών αποφάσεων, μετασχηματίζει τους ιδιώτες σε πολίτες εκπαιδεύοντας τους συνεχώς στην ενασχόληση με τα κοινά.
Τέλος, η άμεση δημοκρατία έχει το βασικό πλεονέκτημα να οδηγεί σε αποφάσεις με το ευρύτερο ποσοστό αποδοχής από οποιοδήποτε άλλο σύστημα, αφού αυτές λαμβάνονται κατευθείαν από το σύνολο των πολιτών.
Για αυτούς τους λόγους υποστηρίζουμε ότι η ανάγκη στροφής προς την άμεση δημοκρατία με μικρά αλλά σταθερά και σημαντικά βήματα είναι επιτακτική και θα αγωνιστούμε προς αυτήν την κατεύθυνση από όποια θέση και αν βρεθούμε μετά το πέρας των δημοτικών εκλογών.