Του Γιώργου Ν. Οικονόμου*
Με την ευκαιρία της 40ής επετείου από τον Ιούλιο 1974, που έγινε η «ομαλή» μεταβίβαση της εξουσίας από το δικτατορικό καθεστώς στον παραδοσιακό πολιτικό κόσμο, γράφτηκαν μερικές ανακρίβειες και παρανοήσεις για την αλλαγή αυτή. Η μεγαλύτερη από αυτές είναι ότι τότε υπήρξε «αποκατάσταση της δημοκρατίας». Όμως η αλήθεια είναι διαφορετική. Δεν έγινε καμία «αποκατάσταση της δημοκρατίας», διότι, αφ’ ενός, πριν από τη δικτατορία δεν υπήρχε δημοκρατία, αλλά μοναρχία («Βασίλειον της Ελλάδος») με συνταγματικές εκτροπές (1965) και, αφ’ ετέρου, το μεταπολιτευτικό καθεστώς δεν ήταν δημοκρατία, αλλά κοινοβουλευτισμός. Ο κοινοβουλευτισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία, είναι φιλελεύθερη ολιγαρχία, όπως έχει αναλύσει ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Βεβαίως, στη Μεταπολίτευση έγιναν ορισμένες μεταρρυθμίσεις, όπως δημοψήφισμα για την απαλλαγή από τη μοναρχία, εγκαθίδρυση σχετικώς ομαλού κοινοβουλευτικού βίου χωρίς πραξικοπήματα και εκτροπές, χωρίς διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις, με δικαιώματα και ελευθερίες, νομιμοποίηση του ΚΚΕ, αναγνώριση του ΕΑΜ ως αντιστασιακής οργάνωσης, καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας, θεσμοθέτηση του κράτους προνοίας. Οι πρωτοφανείς αυτές αλλαγές -καθυστερημένες βεβαίως, αφού στην υπόλοιπη Ευρώπη ήταν κεκτημένες από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου- προήλθαν ένεκα κυρίως της δυναμικής από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, του πραξικοπήματος της Χούντας κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974 (εισβολή της Τουρκίας, κατοχή του 40% της Κύπρου) και την πλήρη αναξιοπιστία όχι μόνο της δικτατορίας, αλλά και του προδικτατορικού βασιλικού καθεστώτος.
Όμως, οι μεταρρυθμίσεις αυτές άφησαν άθικτο το πλέγμα εξουσίας που είχε υφανθεί επί δεκαετίες πριν: στρατό, αστυνομία, δικαστική εξουσία, ΜΜΕ, Εκκλησία, μηχανισμούς της Δεξιάς, πελατειακό κομματοκρατικό καθεστώς, διαφθορά και διαπλοκή με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Ταυτοχρόνως, η κοινωνία αρκέσθηκε σε διεκδικήσεις παροχών και δεν έδειξε ευαισθησία για θεσμικές και πολιτικές αλλαγές. Αφέθηκε εντελώς στα δύο κόμματα ψηφίζοντάς τα με 85%-90% των ψήφων επί τριάντα πέντε συναπτά έτη! Ακόμη και στη μεγάλη κρίση του 1989 (Σκάνδαλο Κοσκωτά) δεν μπόρεσε να διεκδικήσει μια πολιτική και θεσμική αλλαγή που χρειαζόταν.
Το αποτέλεσμα ήταν να εδραιωθεί το σύστημα της κομματοκρατίας, του πελατειακού κράτους, της διαπλοκής και της ρεμούλας που οδήγησε στη χρεοκοπία. Μια σειρά από λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις, χωρίς την ουσιαστική ενημέρωση της κοινωνίας, επέτρεψαν τον περαιτέρω εγκλωβισμό στον δανεισμό και τη χρεοκρατία – ανάληψη της Ολυμπιάδας του 2004, μεγάλα άχρηστα έργα, είσοδος στο ευρώ με ψευδή στοιχεία, τεράστια οικονομική ενίσχυση των τραπεζών από τα χρήματα των φορολογουμένων, επίθεση στο εισόδημα, στο βιοτικό επίπεδο, στα δικαιώματα των μικρομεσαίων στρωμάτων, υπαγωγή στην τρόικα. Σημειωτέον πως για τα μεγάλα οικονομικο-πολιτικά σκάνδαλα και τη χρεοκοπία ουδείς πολιτικός έχει οδηγηθεί στη φυλακή, ουδενός η περιουσία δημεύθηκε.
Έτσι, το αποτυχημένο σύστημα εδώ και τέσσερα χρόνια, αφότου οδήγησε στη χρεοκοπία, επιβιώνει πάντα χάρις στη συναίνεση της κοινωνικής «πλειοψηφίας» (έστω εκλογικής). Από την πλευρά της, η πολυδιασπασμένη Αριστερά παρουσιάζεται ανίκανη να εμπνεύσει ένα κοινωνικό κίνημα για ουσιαστικές αλλαγές. Πράγματι, ένα μέρος της συναίνεσε στην ακροδεξιά κυβέρνηση των Σαμαρά – Βενιζέλου, ενώ το κομμουνιστικό μέρος της, αρνούμενο την πραγματικότητα, αυτοϊκανοποιείται στο περιθώριο με μαρξιστικές ιδεολογίες και σταλινικές ορθοδοξίες. Τέλος, το τρίτο μέρος της, αιφνιδίως διογκωθέν λόγω της χρεοκοπίας και της αποτυχίας του δικομματισμού, αναλώνεται σε λαϊκίστικα συνθήματα, κρατικίστικες ιδεολογίες, εκλογικίστικες αλχημείες, προσωπικές φιλοδοξίες, αρχηγισμούς, παραγοντισμούς και σοσιαλιστικές στρατηγικές, παραμένοντας εξαρτημένο από την εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα πασοκική νομενκλατούρα.
Υπάρχει επομένως ανάγκη για μια ουσιαστική αλλαγή, για πραγματική δημοκρατία, για νέα μεταπολίτευση. Με το κίνημα των πλατειών το καλοκαίρι του 2011 άρχισε να σχηματίζεται αφ’ ενός μια κοινωνική αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος και αφ’ ετέρου απεξάρτηση από την αποτυχημένη κομματοκρατία. Το κίνημα αυτό έθεσε ζητήματα ριζικών θεσμικών-δομικών αλλαγών και τις βάσεις για την ανάπτυξη πολλών εγχειρημάτων κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, αυτοδιαχείρισης και τοπικοποίησης των προβλημάτων. Επίσης, δημιούργησε το πλαίσιο για την περαιτέρω συγκρότηση ενός κοινωνικού-πολιτικού κινήματος που θα υπερβαίνει τις κομματικές επιρροές και τους εκλογικούς τακτικισμούς, δεν θα εγκλωβίζεται σε αντικυβερνητισμούς και αντιπολιτευτισμούς, αλλά θα ανοίγεται στην αυτοκυβέρνηση και στη δημιουργία πρωτογενούς πολιτικής. Η ριζική αλλαγή δεν μπορεί να προέλθει από ένα ή δύο κόμματα, ούτε σημαίνει μόνο οικονομικές ελαφρύνσεις των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων ή έξοδο από το ευρώ, ούτε μόνο απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως μείωση του αριθμού των βουλευτών και των προνομίων τους, κατάργηση της υπουργικής και βουλευτικής ασυλίας, αναδιάρθρωση δικαστικής εξουσίας κ.ά.
Ριζική αλλαγή σημαίνει εκδημοκρατισμός της κοινοβουλευτικής ολιγαρχίας, συμμετοχή της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων και στον ουσιαστικό έλεγχο της εξουσίας. Είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να οδηγήσει στην ανάκαμψη. Αν η κοινωνία αφεθεί στις υποσχέσεις της Αριστεράς για εκλογικές διευθετήσεις και της αναθέσει εν λευκώ τον χειρισμό των μεγάλων προβλημάτων, όπως έχει κάνει μέχρι σήμερα, τότε θα χαθεί ακόμη μια ευκαιρία, ίσως η τελευταία, πριν από τον οριστικό καταποντισμό. Ας ελπίσουμε πως το κίνημα των πλατειών του 2011 δεν ήταν ο επιθανάτιος ρόγχος της κοινωνίας, αλλά η αρχή ενός νέου αυτόνομου κινήματος που θα οδηγήσει σε μια νέα μεταπολίτευση, ουσιαστικώς διαφορετική από αυτήν του 1974.
………………………………………………………………………..
* Δρ Φιλοσοφίας
Με την ευκαιρία της 40ής επετείου από τον Ιούλιο 1974, που έγινε η «ομαλή» μεταβίβαση της εξουσίας από το δικτατορικό καθεστώς στον παραδοσιακό πολιτικό κόσμο, γράφτηκαν μερικές ανακρίβειες και παρανοήσεις για την αλλαγή αυτή. Η μεγαλύτερη από αυτές είναι ότι τότε υπήρξε «αποκατάσταση της δημοκρατίας». Όμως η αλήθεια είναι διαφορετική. Δεν έγινε καμία «αποκατάσταση της δημοκρατίας», διότι, αφ’ ενός, πριν από τη δικτατορία δεν υπήρχε δημοκρατία, αλλά μοναρχία («Βασίλειον της Ελλάδος») με συνταγματικές εκτροπές (1965) και, αφ’ ετέρου, το μεταπολιτευτικό καθεστώς δεν ήταν δημοκρατία, αλλά κοινοβουλευτισμός. Ο κοινοβουλευτισμός ουδεμία σχέση έχει με τη δημοκρατία, είναι φιλελεύθερη ολιγαρχία, όπως έχει αναλύσει ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Βεβαίως, στη Μεταπολίτευση έγιναν ορισμένες μεταρρυθμίσεις, όπως δημοψήφισμα για την απαλλαγή από τη μοναρχία, εγκαθίδρυση σχετικώς ομαλού κοινοβουλευτικού βίου χωρίς πραξικοπήματα και εκτροπές, χωρίς διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις, με δικαιώματα και ελευθερίες, νομιμοποίηση του ΚΚΕ, αναγνώριση του ΕΑΜ ως αντιστασιακής οργάνωσης, καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας, θεσμοθέτηση του κράτους προνοίας. Οι πρωτοφανείς αυτές αλλαγές -καθυστερημένες βεβαίως, αφού στην υπόλοιπη Ευρώπη ήταν κεκτημένες από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου- προήλθαν ένεκα κυρίως της δυναμικής από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, του πραξικοπήματος της Χούντας κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974 (εισβολή της Τουρκίας, κατοχή του 40% της Κύπρου) και την πλήρη αναξιοπιστία όχι μόνο της δικτατορίας, αλλά και του προδικτατορικού βασιλικού καθεστώτος.
Όμως, οι μεταρρυθμίσεις αυτές άφησαν άθικτο το πλέγμα εξουσίας που είχε υφανθεί επί δεκαετίες πριν: στρατό, αστυνομία, δικαστική εξουσία, ΜΜΕ, Εκκλησία, μηχανισμούς της Δεξιάς, πελατειακό κομματοκρατικό καθεστώς, διαφθορά και διαπλοκή με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Ταυτοχρόνως, η κοινωνία αρκέσθηκε σε διεκδικήσεις παροχών και δεν έδειξε ευαισθησία για θεσμικές και πολιτικές αλλαγές. Αφέθηκε εντελώς στα δύο κόμματα ψηφίζοντάς τα με 85%-90% των ψήφων επί τριάντα πέντε συναπτά έτη! Ακόμη και στη μεγάλη κρίση του 1989 (Σκάνδαλο Κοσκωτά) δεν μπόρεσε να διεκδικήσει μια πολιτική και θεσμική αλλαγή που χρειαζόταν.
Το αποτέλεσμα ήταν να εδραιωθεί το σύστημα της κομματοκρατίας, του πελατειακού κράτους, της διαπλοκής και της ρεμούλας που οδήγησε στη χρεοκοπία. Μια σειρά από λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις, χωρίς την ουσιαστική ενημέρωση της κοινωνίας, επέτρεψαν τον περαιτέρω εγκλωβισμό στον δανεισμό και τη χρεοκρατία – ανάληψη της Ολυμπιάδας του 2004, μεγάλα άχρηστα έργα, είσοδος στο ευρώ με ψευδή στοιχεία, τεράστια οικονομική ενίσχυση των τραπεζών από τα χρήματα των φορολογουμένων, επίθεση στο εισόδημα, στο βιοτικό επίπεδο, στα δικαιώματα των μικρομεσαίων στρωμάτων, υπαγωγή στην τρόικα. Σημειωτέον πως για τα μεγάλα οικονομικο-πολιτικά σκάνδαλα και τη χρεοκοπία ουδείς πολιτικός έχει οδηγηθεί στη φυλακή, ουδενός η περιουσία δημεύθηκε.
Έτσι, το αποτυχημένο σύστημα εδώ και τέσσερα χρόνια, αφότου οδήγησε στη χρεοκοπία, επιβιώνει πάντα χάρις στη συναίνεση της κοινωνικής «πλειοψηφίας» (έστω εκλογικής). Από την πλευρά της, η πολυδιασπασμένη Αριστερά παρουσιάζεται ανίκανη να εμπνεύσει ένα κοινωνικό κίνημα για ουσιαστικές αλλαγές. Πράγματι, ένα μέρος της συναίνεσε στην ακροδεξιά κυβέρνηση των Σαμαρά – Βενιζέλου, ενώ το κομμουνιστικό μέρος της, αρνούμενο την πραγματικότητα, αυτοϊκανοποιείται στο περιθώριο με μαρξιστικές ιδεολογίες και σταλινικές ορθοδοξίες. Τέλος, το τρίτο μέρος της, αιφνιδίως διογκωθέν λόγω της χρεοκοπίας και της αποτυχίας του δικομματισμού, αναλώνεται σε λαϊκίστικα συνθήματα, κρατικίστικες ιδεολογίες, εκλογικίστικες αλχημείες, προσωπικές φιλοδοξίες, αρχηγισμούς, παραγοντισμούς και σοσιαλιστικές στρατηγικές, παραμένοντας εξαρτημένο από την εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα πασοκική νομενκλατούρα.
Υπάρχει επομένως ανάγκη για μια ουσιαστική αλλαγή, για πραγματική δημοκρατία, για νέα μεταπολίτευση. Με το κίνημα των πλατειών το καλοκαίρι του 2011 άρχισε να σχηματίζεται αφ’ ενός μια κοινωνική αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος και αφ’ ετέρου απεξάρτηση από την αποτυχημένη κομματοκρατία. Το κίνημα αυτό έθεσε ζητήματα ριζικών θεσμικών-δομικών αλλαγών και τις βάσεις για την ανάπτυξη πολλών εγχειρημάτων κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, αυτοδιαχείρισης και τοπικοποίησης των προβλημάτων. Επίσης, δημιούργησε το πλαίσιο για την περαιτέρω συγκρότηση ενός κοινωνικού-πολιτικού κινήματος που θα υπερβαίνει τις κομματικές επιρροές και τους εκλογικούς τακτικισμούς, δεν θα εγκλωβίζεται σε αντικυβερνητισμούς και αντιπολιτευτισμούς, αλλά θα ανοίγεται στην αυτοκυβέρνηση και στη δημιουργία πρωτογενούς πολιτικής. Η ριζική αλλαγή δεν μπορεί να προέλθει από ένα ή δύο κόμματα, ούτε σημαίνει μόνο οικονομικές ελαφρύνσεις των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων ή έξοδο από το ευρώ, ούτε μόνο απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως μείωση του αριθμού των βουλευτών και των προνομίων τους, κατάργηση της υπουργικής και βουλευτικής ασυλίας, αναδιάρθρωση δικαστικής εξουσίας κ.ά.
Ριζική αλλαγή σημαίνει εκδημοκρατισμός της κοινοβουλευτικής ολιγαρχίας, συμμετοχή της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων και στον ουσιαστικό έλεγχο της εξουσίας. Είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να οδηγήσει στην ανάκαμψη. Αν η κοινωνία αφεθεί στις υποσχέσεις της Αριστεράς για εκλογικές διευθετήσεις και της αναθέσει εν λευκώ τον χειρισμό των μεγάλων προβλημάτων, όπως έχει κάνει μέχρι σήμερα, τότε θα χαθεί ακόμη μια ευκαιρία, ίσως η τελευταία, πριν από τον οριστικό καταποντισμό. Ας ελπίσουμε πως το κίνημα των πλατειών του 2011 δεν ήταν ο επιθανάτιος ρόγχος της κοινωνίας, αλλά η αρχή ενός νέου αυτόνομου κινήματος που θα οδηγήσει σε μια νέα μεταπολίτευση, ουσιαστικώς διαφορετική από αυτήν του 1974.
………………………………………………………………………..
* Δρ Φιλοσοφίας
RSS Feed
