Ο Νίκος με "φίλεψε" με ένα μικρό κείμενο-σχεδίασμα που έγραψε πρόσφατα και ίσως το αναπτύξει μελλοντικά. Το αναρτώ γιατί βοηθά στον διάλογο που προσπαθούμε να αναπτύξουμε σε αυτή την ιστοσελίδα για τη δημοκρατία χωρίς επίθετα.
Κάποια στιγμή, όπως προτείνει και ο ίδιος, θα χρειασθεί μια μορφή συντονισμού ανάμεσα σε όλες τις συλλογικές και ατομικές προσπάθειες που γίνονται στη χώρα προς τη κατεύθυνση μιας άλλης ζωής μέσα στη Δημοκρατία.
Να τι έγραψε ο νίκος:
Τις προάλλες θέλησα να συνθέσω φιλοσοφικο-ποιητικά την κατάσταση της Ελλάδος τα πολλά και ατελείωτα τελευταία χρόνια. Να τι έγραψα :
Σχεδίασμα
Η ύβρις που δεν χρειάζεται νέμεσιν !
Αρχή πρώτη. Η πειθώ είναι ο μόνος τρόπος πολιτικής.
Αρχή δεύτερη. Κανένας σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Ή, αν χρησιμοποιήσουμε τον τρόπο με τον οποίο το είπε ο Νικολό Μακιαβέλλι, αντιστρέφοντάς τον όμως : Κανένα αποτέλεσμα δεν δικαιολογεί τα μέσα.
Διότι, πρώτον, ποτέ δεν ξέρουμε εκ των προτέρων το αποτέλεσμα. Δεύτερον, διότι πάντα το αποτέλεσμα φέρει μέσα του τα μέσα.
Αρχή τρίτη. Κάθε άλλη κατάσταση είναι προ-πολιτική, βάρβαρη. Ύψιστη ανάγκη να εισέλθουμε στο χώρο της πολιτικής. Αν δεν γίνει αυτό, τίποτα δεν μπορεί να γίνει.
Διαπίστωση. Σε όλους τους τομείς υπήρξε ύβρις. Η οποία όμως αντιμετωπίστηκε στη συνέχεια με την ύβριν !
Συμπέρασμα. Για το λόγο αυτό, κανένας δεν μπορεί να επικαλείται νέμεσιν. Δεν έχει το ανάστημα, το δικαίωμα, να την επικαλείται.
Δεύτερο συμπέρασμα. Δεν είναι για να μονιάσουμε. Αυτό, ας μη γίνει ποτέ. Και αυτό είναι η δημοκρατία, που κάνει τα μεγάλα έργα (πάλι ο Μακιαβέλλι εδώ, οικτρά λαθεμένα μεταφρασμένος από αυτούς που τον χρησιμοποιούν γιατί δήθεν τον ξέρουν). Είναι για να γίνουμε πολίτες !
Πας μη Έλλην, βάρβαρος ; Μάλλον το αντίθετο : Πας μη βάρβαρος, πολίτης !
Τούτο το γραπτό θεωρήθηκε κάπως «σκοτεινό», αλά Ηράκλειτο. (Κάθε σύγκριση δεν έχει φυσικά κανένα νόημα.)
Κάνω δύο αναγκαίες αποσαφηνίσεις. Πρώτον, η νέμεσις δεν έχει καμιά σχέση με την τρέχουσα δικαστική δίωξη της Χρυσής Αυγής. Το κείμενο αγκαλιάζει μια πολύ μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Να μην υπάρξει νέμεσις, δεν εννοώ να μην υπάρξει δικαιοσύνη και να επικρατήσει ατιμωρησία· εννοώ να δούμε όλα τα πράγματα πολιτικά, και να τα αντιμετωπίσουμε με ιδέες, διάλογο και πειθώ.
Δεύτερον, προσπαθώ να «αποκαταστήσω» έναν μεγάλο πολιτικό στοχαστή, γιατί πράγματι βρισκόμαστε σε εποχές που πολλά φαίνονται μακιαβελλισμός, μακιαβελλικά. Ο Νικολό Μακιαβέλλι όμως δεν ήταν μακιαβελλικός. Όλοι οι πολιτικοί στοχαστές θα έπρεπε να επιστρατευτούν, και κυρίως το μυαλό μας, για να μας βοηθήσουν να δούμε πιο καθαρά και να πράξουμε με την αριστοτελική φρόνησιν. Τον Μακιαβέλλι τον αναφέρω διότι φέρεται να έχει πει πως όλα τα μέσα είναι δικαιολογημένα για να υπηρετήσουμε έναν σκοπό, αλλά δεν το έχει πει. Η φράση του Μακιαβέλλι στη γλώσσα του είναι η ίδια με την απόδοσή της στα γαλλικά, φράση σχεδόν ποιητική : «Là où l’acte accuse, le résultat excuse». Μεταφράζω : Όταν η πράξη κατηγορεί, το αποτέλεσμα συγχωρεί. (Λόγοι γύρω από την πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, Βιβλίο πρώτο, κεφάλαιο 9.) Αυτή η φράση δεν έχει καμιά σχέση με το «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», ιδέα που αποδίδεται – ορθώς ; – στους Ιησουίτες.
Εξηγώ γιατί. Η φράση «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», προϋποθέτει ότι κάποιος έχει εκ των προτέρων έναν σκοπό, τον οποίον θεωρεί ασυζητητί ορθό. Θέλει π. χ. να φέρει τον σοσιαλισμό. Εν ονόματι αυτού του σκοπού, που τον θεωρεί ασυζητητί άψογο, χρησιμοποιεί όλα τα μέσα. Δεν ξέρουμε όμως, σε αυτή την περίπτωση το αποτέλεσμα. Ή στην πραγματική ιστορία το ξέρουμε : είτε η δημοκρατία, είτε ο σοσιαλισμός, είτε οτιδήποτε άλλο, αν επιδιωχθούν με αντι-δημοκρατικά μέσα, το αποτέλεσμα θα είναι φρικτό. Ερχόμαστε τώρα στη φράση του Μακιαβέλλι. Ο τελευταίος μιλά για το αποτέλεσμα, μας ζητά να έχουμε δει το αποτέλεσμα, κάνει, για να το πούμε έτσι, ιστορική προσέγγιση. Και λέει : πολλές φορές η ιστορία έδειξε ότι πράξεις που θα μπορούσαν να κατηγορηθούν ως ανήθικες, συγχωρούνται με βάση το αποτέλεσμά τους. Το οποίο όμως το είδαμε, το ξέρουμε. Τον σκοπό που μας τσαμπουνά κάποιος ότι έχει τώρα και θέλει να μας σώσει, δεν τον βλέπουμε, τον ακούμε μόνο από έναν σωτήρα. Θα πρέπει να προσθέσω κάτι στο οποίο όλοι οι αναλυτές του Φλωρεντινού συμφωνούν. Ο Μακιαβέλλι δεν μιλά στο κενό, μιλά μέσα στην εποχή του, η βαθιά λογική του είναι : δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική πράξη που να κρίνεται με θρησκευτικά, για την ακρίβεια με τα χριστιανικά, κριτήρια. Όλα τα παραπάνω προκύπτουν από το σύνολο του έργου του. Αυτός, όμως, είναι ο λόγος για τον οποίον γράφει στο κεφάλαιο 15 του Πρίγκηπα (Ηγεμόνας, μεταφράστηκε στα ελληνικά) ότι ο πρίγκηπας χρειάζεται να μάθει να μπορεί να μην είναι πάντα καλός. Καλός χριστιανός εννοεί. Δεν σημαίνει αυτό ότι η πολιτική πράξη δεν έχει κριτήρια αξιολόγησης των μέσων που χρησιμοποιεί· στο κεφάλαιο 8 του Πρίγκηπα, ο Μακιαβέλλι γράφει : «δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι αξιοσύνη να δολοφονεί κάποιος τους συμπολίτες του, να προδίδει τους φίλους του, να είναι άπιστος, ανελέητος και άθρησκος. Μπορεί κάποιος έτσι να κατακτήσει την εξουσία όχι όμως να αποκτήσει δόξα.»
Τη δεύτερη φορά που μιλώ για τον Μακιαβέλλι, αναφέρομαι σε μια θεμελιώδη ιδέα του έργου του Λόγοι γύρω από την πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, Βιβλίο πρώτο, κεφάλαιο 4. Η ιδέα, ιστορικής προσέγγισης και αυτή τη φορά, είναι ότι η Ρώμη μεγαλούργησε όταν υπήρχαν πολιτικές διαιρέσεις και συγκρούσεις στους κόλπους της. Και ότι η ύπαρξη αυτών των διαιρέσεων εκπηγάζει από την αρχή της ελευθερίας. Από την παραπάνω ιδέα εξάγουμε το απλό πολιτικό συμπέρασμα ότι δημοκρατία που δεν δέχεται το διάλογο, τη σύγκρουση των ιδεών, και των συμφερόντων, αρκεί να μην καταλήγουν στη βαρβαρότητα, δεν είναι δημοκρατία, είναι όαση ουτοπική ή έρημος απολυταρχισμού.
Κρατάμε από τον Μακιαβέλλι ότι η πολιτική πράξη κρίνεται με πολιτικά κριτήρια, και ότι η δημοκρατία αποδέχεται τη σύγκρουση ιδεών. Προσθέτουμε το αυτονόητο : δημοκρατία δεν γίνεται με αντιδημοκρατικά μέσα.
Ο απαιτητικός αναγνώστης μπορεί να βρει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από το «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», στο δοκίμιο του Τρότσκι Η ηθική τους και η δική μας (1938). Αυτονόητο, αλλά και αναγκαίο να προστεθεί μέσα στη γενική σύγχυση όπου βρέχει ταμπέλες : δεν χρειάζεται να είσαι τροτσκιστής για να διαβάζεις Τρότσκι, ούτε να συμφωνείς με ό,τι διαβάζεις, ούτε να διαβάζεις μόνο αυτά με τα οποία συμφωνείς.
Παρίσι, 10 Οκτωβρίου 2013 νίκος ηλιόπουλος
Κάποια στιγμή, όπως προτείνει και ο ίδιος, θα χρειασθεί μια μορφή συντονισμού ανάμεσα σε όλες τις συλλογικές και ατομικές προσπάθειες που γίνονται στη χώρα προς τη κατεύθυνση μιας άλλης ζωής μέσα στη Δημοκρατία.
Να τι έγραψε ο νίκος:
Τις προάλλες θέλησα να συνθέσω φιλοσοφικο-ποιητικά την κατάσταση της Ελλάδος τα πολλά και ατελείωτα τελευταία χρόνια. Να τι έγραψα :
Σχεδίασμα
Η ύβρις που δεν χρειάζεται νέμεσιν !
Αρχή πρώτη. Η πειθώ είναι ο μόνος τρόπος πολιτικής.
Αρχή δεύτερη. Κανένας σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Ή, αν χρησιμοποιήσουμε τον τρόπο με τον οποίο το είπε ο Νικολό Μακιαβέλλι, αντιστρέφοντάς τον όμως : Κανένα αποτέλεσμα δεν δικαιολογεί τα μέσα.
Διότι, πρώτον, ποτέ δεν ξέρουμε εκ των προτέρων το αποτέλεσμα. Δεύτερον, διότι πάντα το αποτέλεσμα φέρει μέσα του τα μέσα.
Αρχή τρίτη. Κάθε άλλη κατάσταση είναι προ-πολιτική, βάρβαρη. Ύψιστη ανάγκη να εισέλθουμε στο χώρο της πολιτικής. Αν δεν γίνει αυτό, τίποτα δεν μπορεί να γίνει.
Διαπίστωση. Σε όλους τους τομείς υπήρξε ύβρις. Η οποία όμως αντιμετωπίστηκε στη συνέχεια με την ύβριν !
Συμπέρασμα. Για το λόγο αυτό, κανένας δεν μπορεί να επικαλείται νέμεσιν. Δεν έχει το ανάστημα, το δικαίωμα, να την επικαλείται.
Δεύτερο συμπέρασμα. Δεν είναι για να μονιάσουμε. Αυτό, ας μη γίνει ποτέ. Και αυτό είναι η δημοκρατία, που κάνει τα μεγάλα έργα (πάλι ο Μακιαβέλλι εδώ, οικτρά λαθεμένα μεταφρασμένος από αυτούς που τον χρησιμοποιούν γιατί δήθεν τον ξέρουν). Είναι για να γίνουμε πολίτες !
Πας μη Έλλην, βάρβαρος ; Μάλλον το αντίθετο : Πας μη βάρβαρος, πολίτης !
Τούτο το γραπτό θεωρήθηκε κάπως «σκοτεινό», αλά Ηράκλειτο. (Κάθε σύγκριση δεν έχει φυσικά κανένα νόημα.)
Κάνω δύο αναγκαίες αποσαφηνίσεις. Πρώτον, η νέμεσις δεν έχει καμιά σχέση με την τρέχουσα δικαστική δίωξη της Χρυσής Αυγής. Το κείμενο αγκαλιάζει μια πολύ μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Να μην υπάρξει νέμεσις, δεν εννοώ να μην υπάρξει δικαιοσύνη και να επικρατήσει ατιμωρησία· εννοώ να δούμε όλα τα πράγματα πολιτικά, και να τα αντιμετωπίσουμε με ιδέες, διάλογο και πειθώ.
Δεύτερον, προσπαθώ να «αποκαταστήσω» έναν μεγάλο πολιτικό στοχαστή, γιατί πράγματι βρισκόμαστε σε εποχές που πολλά φαίνονται μακιαβελλισμός, μακιαβελλικά. Ο Νικολό Μακιαβέλλι όμως δεν ήταν μακιαβελλικός. Όλοι οι πολιτικοί στοχαστές θα έπρεπε να επιστρατευτούν, και κυρίως το μυαλό μας, για να μας βοηθήσουν να δούμε πιο καθαρά και να πράξουμε με την αριστοτελική φρόνησιν. Τον Μακιαβέλλι τον αναφέρω διότι φέρεται να έχει πει πως όλα τα μέσα είναι δικαιολογημένα για να υπηρετήσουμε έναν σκοπό, αλλά δεν το έχει πει. Η φράση του Μακιαβέλλι στη γλώσσα του είναι η ίδια με την απόδοσή της στα γαλλικά, φράση σχεδόν ποιητική : «Là où l’acte accuse, le résultat excuse». Μεταφράζω : Όταν η πράξη κατηγορεί, το αποτέλεσμα συγχωρεί. (Λόγοι γύρω από την πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, Βιβλίο πρώτο, κεφάλαιο 9.) Αυτή η φράση δεν έχει καμιά σχέση με το «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», ιδέα που αποδίδεται – ορθώς ; – στους Ιησουίτες.
Εξηγώ γιατί. Η φράση «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», προϋποθέτει ότι κάποιος έχει εκ των προτέρων έναν σκοπό, τον οποίον θεωρεί ασυζητητί ορθό. Θέλει π. χ. να φέρει τον σοσιαλισμό. Εν ονόματι αυτού του σκοπού, που τον θεωρεί ασυζητητί άψογο, χρησιμοποιεί όλα τα μέσα. Δεν ξέρουμε όμως, σε αυτή την περίπτωση το αποτέλεσμα. Ή στην πραγματική ιστορία το ξέρουμε : είτε η δημοκρατία, είτε ο σοσιαλισμός, είτε οτιδήποτε άλλο, αν επιδιωχθούν με αντι-δημοκρατικά μέσα, το αποτέλεσμα θα είναι φρικτό. Ερχόμαστε τώρα στη φράση του Μακιαβέλλι. Ο τελευταίος μιλά για το αποτέλεσμα, μας ζητά να έχουμε δει το αποτέλεσμα, κάνει, για να το πούμε έτσι, ιστορική προσέγγιση. Και λέει : πολλές φορές η ιστορία έδειξε ότι πράξεις που θα μπορούσαν να κατηγορηθούν ως ανήθικες, συγχωρούνται με βάση το αποτέλεσμά τους. Το οποίο όμως το είδαμε, το ξέρουμε. Τον σκοπό που μας τσαμπουνά κάποιος ότι έχει τώρα και θέλει να μας σώσει, δεν τον βλέπουμε, τον ακούμε μόνο από έναν σωτήρα. Θα πρέπει να προσθέσω κάτι στο οποίο όλοι οι αναλυτές του Φλωρεντινού συμφωνούν. Ο Μακιαβέλλι δεν μιλά στο κενό, μιλά μέσα στην εποχή του, η βαθιά λογική του είναι : δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική πράξη που να κρίνεται με θρησκευτικά, για την ακρίβεια με τα χριστιανικά, κριτήρια. Όλα τα παραπάνω προκύπτουν από το σύνολο του έργου του. Αυτός, όμως, είναι ο λόγος για τον οποίον γράφει στο κεφάλαιο 15 του Πρίγκηπα (Ηγεμόνας, μεταφράστηκε στα ελληνικά) ότι ο πρίγκηπας χρειάζεται να μάθει να μπορεί να μην είναι πάντα καλός. Καλός χριστιανός εννοεί. Δεν σημαίνει αυτό ότι η πολιτική πράξη δεν έχει κριτήρια αξιολόγησης των μέσων που χρησιμοποιεί· στο κεφάλαιο 8 του Πρίγκηπα, ο Μακιαβέλλι γράφει : «δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι αξιοσύνη να δολοφονεί κάποιος τους συμπολίτες του, να προδίδει τους φίλους του, να είναι άπιστος, ανελέητος και άθρησκος. Μπορεί κάποιος έτσι να κατακτήσει την εξουσία όχι όμως να αποκτήσει δόξα.»
Τη δεύτερη φορά που μιλώ για τον Μακιαβέλλι, αναφέρομαι σε μια θεμελιώδη ιδέα του έργου του Λόγοι γύρω από την πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, Βιβλίο πρώτο, κεφάλαιο 4. Η ιδέα, ιστορικής προσέγγισης και αυτή τη φορά, είναι ότι η Ρώμη μεγαλούργησε όταν υπήρχαν πολιτικές διαιρέσεις και συγκρούσεις στους κόλπους της. Και ότι η ύπαρξη αυτών των διαιρέσεων εκπηγάζει από την αρχή της ελευθερίας. Από την παραπάνω ιδέα εξάγουμε το απλό πολιτικό συμπέρασμα ότι δημοκρατία που δεν δέχεται το διάλογο, τη σύγκρουση των ιδεών, και των συμφερόντων, αρκεί να μην καταλήγουν στη βαρβαρότητα, δεν είναι δημοκρατία, είναι όαση ουτοπική ή έρημος απολυταρχισμού.
Κρατάμε από τον Μακιαβέλλι ότι η πολιτική πράξη κρίνεται με πολιτικά κριτήρια, και ότι η δημοκρατία αποδέχεται τη σύγκρουση ιδεών. Προσθέτουμε το αυτονόητο : δημοκρατία δεν γίνεται με αντιδημοκρατικά μέσα.
Ο απαιτητικός αναγνώστης μπορεί να βρει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από το «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», στο δοκίμιο του Τρότσκι Η ηθική τους και η δική μας (1938). Αυτονόητο, αλλά και αναγκαίο να προστεθεί μέσα στη γενική σύγχυση όπου βρέχει ταμπέλες : δεν χρειάζεται να είσαι τροτσκιστής για να διαβάζεις Τρότσκι, ούτε να συμφωνείς με ό,τι διαβάζεις, ούτε να διαβάζεις μόνο αυτά με τα οποία συμφωνείς.
Παρίσι, 10 Οκτωβρίου 2013 νίκος ηλιόπουλος
RSS Feed
