Η παρουσίαση του βιβλίου μας από τη Μαρία Τεχνοπούλου στην εκδήλωση στο Βόλο:
Έχουμε στα χέρια μας ένα βιβλίο που από τον τίτλο του κιόλας μας βάζει διάφορα ερωτήματα: Τι είναι αποανάπτυξη και τοπικοποίηση; Γιατί χρειάζεται να οριστεί ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης; Πού στοχεύει ένας τέτοιος τύπος; Και ενώ οι συγγραφείς απαντάνε σ’ αυτά τα ερωτήματα, στη ροή του βιβλίου γεννιούνται κι άλλα που θέτουν το πλαίσιο για ένα διάλογο πάνω στο θέμα της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Πρόκειται για μια σύντομη και περιεκτική μελέτη των αδιεξόδων του καπιταλισμού καθώς και του σημερινού ανθρωπολογικού τύπου που πλέον χαρακτηρίζεται ως homo oeconomicus. Μέσα από παραδείγματα κοινωνιών του βορειοδυτικού κόσμου, οι συγγραφείς διαπιστώνουν ότι η μηχανή του καπιταλισμού ρετάρει και ο πλανήτης Γη οδηγείται σε χρεωκοπία. Ο καπιταλισμός, λοιπόν σύμφωνα με τους συγγραφείς μπορεί και πρέπει να ξεπεραστεί και ν’ αντιμετωπίσουμε όχι μόνο την οικονομική-οικολογική κρίση που βιώνουμε αλλά και την ανθρωπολογική κρίση που έχει προκαλέσει. Το ζητούμενο είναι ένα κίνημα που θα δημιουργήσει εναλλακτικές μορφές ατομικής και κοινωνικής ύπαρξης και παράλληλα ένα νέο ανθρωπολογικό τύπο κι ένα μετακαπιταλιστικό πολιτισμικό πρότυπο.
Πριν προχωρήσω στη δομή του βιβλίου, θα ήθελα να υπενθυμίσω τι είναι αποανάπτυξη και τι τοπικοποίηση.
Η αποανάπτυξη, όρος που χρησιμοποιήθηκε εδώ και περισσότερο από 10 χρόνια από το Γάλλο φιλόσοφο και οικονομολόγο Σερζ Λατούς, εμπεριέχει την ανάγκη κάθε λαός, κάθε κουλτούρα να βρει τον δικό της δρόμο για να δημιουργήσει μια κοινωνία λιτής αφθονίας. Η πρόταση της αποανάπτυξης έχει στόχο τον επανακαθορισμό του μέλλοντός μας, να ξαναδούμε εκ βάθρων την πολιτική, να πάρουμε στα χέρια μας το μέλλον μας, με μια λέξη να λάβουμε αποφάσεις: Τι να παράγουμε; Πώς να παράγουμε; κλπ. Η κατεύθυνση της αποανάπτυξης προτείνει να στηριχθούμε στην αυτοδυναμία και αυτάρκεια –όσο γίνεται περισσότερο- περιοχών και χωρών και στις δίκαιες ανταλλαγές μεταξύ τους.
Η τοπικοποίηση, που αποτελεί και τίτλο του πρώτου βιβλίου του ΓΚ, είναι ένας όρος σε αντιδιαστολή με τον όρο παγκοσμιοποίηση και προέκυψε από την κριτική στο δυτικό καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, που επιδιώκει να παγκοσμιοποιηθεί, οδηγώντας τον κόσμο προς την ισοπέδωση, την άλογη μονομερή ανάπτυξη και πιθανά στη καταστροφή. Η Τοπικοποίηση, λοιπόν, είναι μια στρατηγική με την οποία θα απαντήσουμε στην "υπαρκτή" παγκοσμιοποίηση και στις οικονομικές και οικολογικές κρίσεις που γέννησε και γεννά. Μια στρατηγική με την οποία θα επιδιώξουμε τη στροφή σε μια αποκεντρωμένη, επανατοπικοποιημένη, αυτοδιαχειριζόμενη, οικολογική κοινωνία της ισοκατανομής, που θα έχει σαν κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα και το δήμο και θα στηρίζεται στην ομοσπονδιοποίηση δήμων-περιφερειών-εθνών. Είναι μια στρατηγική στα πλαίσια της γενικότερης πρότασης της Αποανάπτυξης.
Ας επανέλθουμε στο βιβλίο: Οι συγγραφείς ΓΚ και ΓΜ, «επιλέγουν συνειδητά τον όρο αποανάπτυξη – τοπικοποίηση γιατί θέλουν να πλήξουν το κεντρικό φετίχ αυτής της κοινωνίας», την ανάπτυξη. Έτσι αρχικά επιχειρούν να αποδομήσουν την κυρίαρχη αντίληψη για την πρόοδο, η οποία ορίζεται ως η διαρκής γραμμική εξέλιξη των κοινωνιών μέσα από τη διαρκή ανάπτυξη της παραγωγής και της κατανάλωσης.
Κατόπιν παρουσιάζεται το αδιέξοδο του καπιταλισμού, καθώς η αντικειμενική μείωση της κατανάλωσης στις χώρες του βορρά της Δύσης βάζει φρένο στη μηχανή του καπιταλισμού, ενώ στη νότια Ευρώπη η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών μειώνεται δραστικά λόγω της φτωχοποίησης. Έτσι φτάνουμε στην οικονομική κρίση, που είναι συστημική και της οποίας η βασική αιτία είναι η μετατροπή του χρήματος από μέσο ανταλλαγών σε εμπόρευμα που πουλιέται και η συγκέντρωση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια μιας οικονομικο-πολιτικής ελίτ. Κι ενώ ο καπιταλισμός παγκοσμιοποιήθηκε και ενέταξε στην κατανάλωση όλη την ανθρωπότητα, ο πλανήτης δεν μπορεί να υπακούσει στις επιταγές του. Το αποτέλεσμα των αυξημένων οικονομικών δραστηριοτήτων οποιασδήποτε μορφής κεφαλαίου είναι η κατάρρευση των αποθεμάτων των φυσικών πόρων του πλανήτη και η καταστροφή του περιβάλλοντός. Το οικολογικό μας αποτύπωμα αυξάνεται ραγδαία. Μετά 30 χρόνια παγκοσμιοποίησης, όσο και να επιδιώκει το καπιταλιστικό σύστημα να μεγαλώσει την «πίτα», αυτό δεν μπορεί να γίνει ερήμην του πλανήτη που διαθέτει περιορισμένους πόρους και θέτει όρια. Αντί να τη μεγαλώνει, «φουσκώνει» την πίτα. Όταν οι «φούσκες» όμως σπάνε έχουμε οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις.
Στη συνέχεια και ύστερα από σύντομη αναφορά στο αδιέξοδο του ελληνικού καπιταλισμού, οι συγγραφείς παρουσιάζουν την ανθρωπολογική κρίση που βιώνουμε και αναλύουν τη δημιουργία και τα χαρακτηριστικά του νεωτερικού ανθρωπολογικού τύπου. Ο μαζικός άνθρωπος των αναπτυγμένων βιομηχανικών καπιταλιστικών κοινωνιών είναι αποτέλεσμα της βιολογικής και της κοινωνικοπολιτιστικής του εξέλιξης σε συνάρτηση με τις τοπικές γεωγραφικές συνθήκες. Είναι ένας ανθρωπολογικός τύπος μοναχικός, νευρωτικός, αγχώδης, φοβικός, ανταγωνιστικός, ενεργοβόρος, που ενστερνίζεται τις αξίες που στηρίζουν τον καπιταλισμό. Για να δημιουργηθεί, λοιπόν, μια αυτόνομη δημοκρατική και οικολογική κοινωνία προτάσσεται η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου.
Και για να αλλάξει ο υπάρχων κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος έτσι όπως έχει διαμορφωθεί από τον καπιταλισμό, χρειάζεται πρωτίστως να αλλάξουν οι κοινωνικοπολιτικές αξίες του, χρειάζεται επανανοηματοδότηση της ζωής του. Το παράδειγμα των αγροτών της Θεσσαλίας είναι χαρακτηριστικό: στο όνομα της αύξησης και της εντατικοποίησης της παραγωγής υιοθετούν το νόημα ζωής που προβάλλει η διαρκής καπιταλιστική ανάπτυξη με αποτέλεσμα να χάσουν την επαφή με τον κύκλο ζωής της γης και να καταστρέψουν το φυσικό περιβάλλον. Οι συγγραφείς ασπάζονται την άποψη του Καστοριάδη: «Η οικολογία είναι ανατρεπτική επειδή θέτει υπό αμφισβήτηση το καπιταλιστικό φαντασιακό που εξουσιάζει τον πλανήτη. Απορρίπτει το κεντρικό κίνητρο, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα μας είναι να αυξάνουμε ασταμάτητα την παραγωγή και την κατανάλωση. Δείχνει τον καταστροφικό αντίκτυπο της καπιταλιστικής λογικής πάνω στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή των ανθρώπινων όντων.»
Ευτυχώς υπάρχουν ομάδες αγροτών και κοινότητες ανθρώπων που ξαναπιάνουν το νήμα από το σημείο που κόπηκε. Έχοντας απορρίψει τα χαρακτηριστικά του μαζικού ανθρώπου-καταναλωτή και του ανθρώπου-ιδιώτη μπορούν να ανοίξουν το δρόμο προς ένα κίνημα μαζί και με τις κοινωνικές ομάδες των από κάτω. Πρόκειται για τον ανθρωπολογικό τύπο της μετάβασης. Κι ενώ οι συγγραφείς σκιαγραφούν το νέο τύπο, βάζουν ταυτόχρονα στο τραπέζι του διαλόγου και τα χαρακτηριστικά της μετακαπιταλιστικής κοινωνίας. Η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, ο σεβασμός προς όλες της μορφές ζωής, η ανεκτικότητα του διπλανού, το συνανήκειν και το συναποφασίζειν είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του νέου ανθρωπολογικού τύπου. Και το πρώτο βήμα για να δημιουργήσει ο άνθρωπος νέες αξίες ζωής είναι το ξεπέρασμα του φόβου.
Επίσης προτείνονται διευρυμένες μορφές οικογενειών που δε θα στηρίζονται στην εξ αίματος συγγένεια και θα αποτελέσουν τη βασική δομή του νέου κοινοτισμού. Περιγράφεται, τέλος η συμβολή της κοινωνικής, συνεργατικής και αλληλέγγυας οικονομίας στη δημιουργία του νέου ανθρωπολογικού τύπου καθώς και η κοινωνικοποίηση της παιδείας και γενικά της μάθησης στην προοπτική της χειραφέτησής της χωρίς τη διαμεσολάβηση του ειδικού εκπαιδευτή.
Και για να κλείσω: ο ΓΚ και ο ΓΜ οραματίζονται μια κοινωνία αταξική, αυτοδιευθυνόμενη σε όλα τα επίπεδα, που η οργάνωσή της θα στηρίζεται στην κοινότητα με άμεση δημοκρατία και αυτοδιαχείριση. Είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό; Το μπαλάκι τώρα περνάει στον καθένα από μας!
Έχουμε στα χέρια μας ένα βιβλίο που από τον τίτλο του κιόλας μας βάζει διάφορα ερωτήματα: Τι είναι αποανάπτυξη και τοπικοποίηση; Γιατί χρειάζεται να οριστεί ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης; Πού στοχεύει ένας τέτοιος τύπος; Και ενώ οι συγγραφείς απαντάνε σ’ αυτά τα ερωτήματα, στη ροή του βιβλίου γεννιούνται κι άλλα που θέτουν το πλαίσιο για ένα διάλογο πάνω στο θέμα της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Πρόκειται για μια σύντομη και περιεκτική μελέτη των αδιεξόδων του καπιταλισμού καθώς και του σημερινού ανθρωπολογικού τύπου που πλέον χαρακτηρίζεται ως homo oeconomicus. Μέσα από παραδείγματα κοινωνιών του βορειοδυτικού κόσμου, οι συγγραφείς διαπιστώνουν ότι η μηχανή του καπιταλισμού ρετάρει και ο πλανήτης Γη οδηγείται σε χρεωκοπία. Ο καπιταλισμός, λοιπόν σύμφωνα με τους συγγραφείς μπορεί και πρέπει να ξεπεραστεί και ν’ αντιμετωπίσουμε όχι μόνο την οικονομική-οικολογική κρίση που βιώνουμε αλλά και την ανθρωπολογική κρίση που έχει προκαλέσει. Το ζητούμενο είναι ένα κίνημα που θα δημιουργήσει εναλλακτικές μορφές ατομικής και κοινωνικής ύπαρξης και παράλληλα ένα νέο ανθρωπολογικό τύπο κι ένα μετακαπιταλιστικό πολιτισμικό πρότυπο.
Πριν προχωρήσω στη δομή του βιβλίου, θα ήθελα να υπενθυμίσω τι είναι αποανάπτυξη και τι τοπικοποίηση.
Η αποανάπτυξη, όρος που χρησιμοποιήθηκε εδώ και περισσότερο από 10 χρόνια από το Γάλλο φιλόσοφο και οικονομολόγο Σερζ Λατούς, εμπεριέχει την ανάγκη κάθε λαός, κάθε κουλτούρα να βρει τον δικό της δρόμο για να δημιουργήσει μια κοινωνία λιτής αφθονίας. Η πρόταση της αποανάπτυξης έχει στόχο τον επανακαθορισμό του μέλλοντός μας, να ξαναδούμε εκ βάθρων την πολιτική, να πάρουμε στα χέρια μας το μέλλον μας, με μια λέξη να λάβουμε αποφάσεις: Τι να παράγουμε; Πώς να παράγουμε; κλπ. Η κατεύθυνση της αποανάπτυξης προτείνει να στηριχθούμε στην αυτοδυναμία και αυτάρκεια –όσο γίνεται περισσότερο- περιοχών και χωρών και στις δίκαιες ανταλλαγές μεταξύ τους.
Η τοπικοποίηση, που αποτελεί και τίτλο του πρώτου βιβλίου του ΓΚ, είναι ένας όρος σε αντιδιαστολή με τον όρο παγκοσμιοποίηση και προέκυψε από την κριτική στο δυτικό καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, που επιδιώκει να παγκοσμιοποιηθεί, οδηγώντας τον κόσμο προς την ισοπέδωση, την άλογη μονομερή ανάπτυξη και πιθανά στη καταστροφή. Η Τοπικοποίηση, λοιπόν, είναι μια στρατηγική με την οποία θα απαντήσουμε στην "υπαρκτή" παγκοσμιοποίηση και στις οικονομικές και οικολογικές κρίσεις που γέννησε και γεννά. Μια στρατηγική με την οποία θα επιδιώξουμε τη στροφή σε μια αποκεντρωμένη, επανατοπικοποιημένη, αυτοδιαχειριζόμενη, οικολογική κοινωνία της ισοκατανομής, που θα έχει σαν κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα και το δήμο και θα στηρίζεται στην ομοσπονδιοποίηση δήμων-περιφερειών-εθνών. Είναι μια στρατηγική στα πλαίσια της γενικότερης πρότασης της Αποανάπτυξης.
Ας επανέλθουμε στο βιβλίο: Οι συγγραφείς ΓΚ και ΓΜ, «επιλέγουν συνειδητά τον όρο αποανάπτυξη – τοπικοποίηση γιατί θέλουν να πλήξουν το κεντρικό φετίχ αυτής της κοινωνίας», την ανάπτυξη. Έτσι αρχικά επιχειρούν να αποδομήσουν την κυρίαρχη αντίληψη για την πρόοδο, η οποία ορίζεται ως η διαρκής γραμμική εξέλιξη των κοινωνιών μέσα από τη διαρκή ανάπτυξη της παραγωγής και της κατανάλωσης.
Κατόπιν παρουσιάζεται το αδιέξοδο του καπιταλισμού, καθώς η αντικειμενική μείωση της κατανάλωσης στις χώρες του βορρά της Δύσης βάζει φρένο στη μηχανή του καπιταλισμού, ενώ στη νότια Ευρώπη η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών μειώνεται δραστικά λόγω της φτωχοποίησης. Έτσι φτάνουμε στην οικονομική κρίση, που είναι συστημική και της οποίας η βασική αιτία είναι η μετατροπή του χρήματος από μέσο ανταλλαγών σε εμπόρευμα που πουλιέται και η συγκέντρωση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια μιας οικονομικο-πολιτικής ελίτ. Κι ενώ ο καπιταλισμός παγκοσμιοποιήθηκε και ενέταξε στην κατανάλωση όλη την ανθρωπότητα, ο πλανήτης δεν μπορεί να υπακούσει στις επιταγές του. Το αποτέλεσμα των αυξημένων οικονομικών δραστηριοτήτων οποιασδήποτε μορφής κεφαλαίου είναι η κατάρρευση των αποθεμάτων των φυσικών πόρων του πλανήτη και η καταστροφή του περιβάλλοντός. Το οικολογικό μας αποτύπωμα αυξάνεται ραγδαία. Μετά 30 χρόνια παγκοσμιοποίησης, όσο και να επιδιώκει το καπιταλιστικό σύστημα να μεγαλώσει την «πίτα», αυτό δεν μπορεί να γίνει ερήμην του πλανήτη που διαθέτει περιορισμένους πόρους και θέτει όρια. Αντί να τη μεγαλώνει, «φουσκώνει» την πίτα. Όταν οι «φούσκες» όμως σπάνε έχουμε οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις.
Στη συνέχεια και ύστερα από σύντομη αναφορά στο αδιέξοδο του ελληνικού καπιταλισμού, οι συγγραφείς παρουσιάζουν την ανθρωπολογική κρίση που βιώνουμε και αναλύουν τη δημιουργία και τα χαρακτηριστικά του νεωτερικού ανθρωπολογικού τύπου. Ο μαζικός άνθρωπος των αναπτυγμένων βιομηχανικών καπιταλιστικών κοινωνιών είναι αποτέλεσμα της βιολογικής και της κοινωνικοπολιτιστικής του εξέλιξης σε συνάρτηση με τις τοπικές γεωγραφικές συνθήκες. Είναι ένας ανθρωπολογικός τύπος μοναχικός, νευρωτικός, αγχώδης, φοβικός, ανταγωνιστικός, ενεργοβόρος, που ενστερνίζεται τις αξίες που στηρίζουν τον καπιταλισμό. Για να δημιουργηθεί, λοιπόν, μια αυτόνομη δημοκρατική και οικολογική κοινωνία προτάσσεται η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου.
Και για να αλλάξει ο υπάρχων κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος έτσι όπως έχει διαμορφωθεί από τον καπιταλισμό, χρειάζεται πρωτίστως να αλλάξουν οι κοινωνικοπολιτικές αξίες του, χρειάζεται επανανοηματοδότηση της ζωής του. Το παράδειγμα των αγροτών της Θεσσαλίας είναι χαρακτηριστικό: στο όνομα της αύξησης και της εντατικοποίησης της παραγωγής υιοθετούν το νόημα ζωής που προβάλλει η διαρκής καπιταλιστική ανάπτυξη με αποτέλεσμα να χάσουν την επαφή με τον κύκλο ζωής της γης και να καταστρέψουν το φυσικό περιβάλλον. Οι συγγραφείς ασπάζονται την άποψη του Καστοριάδη: «Η οικολογία είναι ανατρεπτική επειδή θέτει υπό αμφισβήτηση το καπιταλιστικό φαντασιακό που εξουσιάζει τον πλανήτη. Απορρίπτει το κεντρικό κίνητρο, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα μας είναι να αυξάνουμε ασταμάτητα την παραγωγή και την κατανάλωση. Δείχνει τον καταστροφικό αντίκτυπο της καπιταλιστικής λογικής πάνω στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή των ανθρώπινων όντων.»
Ευτυχώς υπάρχουν ομάδες αγροτών και κοινότητες ανθρώπων που ξαναπιάνουν το νήμα από το σημείο που κόπηκε. Έχοντας απορρίψει τα χαρακτηριστικά του μαζικού ανθρώπου-καταναλωτή και του ανθρώπου-ιδιώτη μπορούν να ανοίξουν το δρόμο προς ένα κίνημα μαζί και με τις κοινωνικές ομάδες των από κάτω. Πρόκειται για τον ανθρωπολογικό τύπο της μετάβασης. Κι ενώ οι συγγραφείς σκιαγραφούν το νέο τύπο, βάζουν ταυτόχρονα στο τραπέζι του διαλόγου και τα χαρακτηριστικά της μετακαπιταλιστικής κοινωνίας. Η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, ο σεβασμός προς όλες της μορφές ζωής, η ανεκτικότητα του διπλανού, το συνανήκειν και το συναποφασίζειν είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του νέου ανθρωπολογικού τύπου. Και το πρώτο βήμα για να δημιουργήσει ο άνθρωπος νέες αξίες ζωής είναι το ξεπέρασμα του φόβου.
Επίσης προτείνονται διευρυμένες μορφές οικογενειών που δε θα στηρίζονται στην εξ αίματος συγγένεια και θα αποτελέσουν τη βασική δομή του νέου κοινοτισμού. Περιγράφεται, τέλος η συμβολή της κοινωνικής, συνεργατικής και αλληλέγγυας οικονομίας στη δημιουργία του νέου ανθρωπολογικού τύπου καθώς και η κοινωνικοποίηση της παιδείας και γενικά της μάθησης στην προοπτική της χειραφέτησής της χωρίς τη διαμεσολάβηση του ειδικού εκπαιδευτή.
Και για να κλείσω: ο ΓΚ και ο ΓΜ οραματίζονται μια κοινωνία αταξική, αυτοδιευθυνόμενη σε όλα τα επίπεδα, που η οργάνωσή της θα στηρίζεται στην κοινότητα με άμεση δημοκρατία και αυτοδιαχείριση. Είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό; Το μπαλάκι τώρα περνάει στον καθένα από μας!
RSS Feed
