Το βρετανικό περιοδικό «Εκόνομιστ» καλεί τους ηγέτες να θέσουν ως προτεραιότητά τους τη μείωση της «ψαλίδας», ακόμη και «αν δεν φαίνεται στον ορίζοντα το ενδεχόμενο προλεταριακής επανάστασης»
Του Μιχάλη Ψύλου
«Γιατί οι φτωχοί δεν κατεβαίνουν στα οδοφράγματα; Με τόσο αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα γιατί δεν εξεγείρεται η εργατική τάξη;» Τα ερωτήματα θέτει το βρετανικό περιοδικό «Εκόνομιστ» και την απάντηση δίνει ο αναλυτής Ματ Μίλερ της «Ουάσινγκτον Ποστ»: «Οι φτωχοί δεν βιώνουν μια ανυπόφορη ανισότητα» λέει ο Αμερικανός αναλυτής, στηρίζοντας την άποψή του στην τεχνολογία. «Στην αρχή του 20ού αιώνα μόνο οι πολύ πλούσιοι είχαν ψυγείο ή αυτοκίνητο, ενώ σήμερα μια τεράστια τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας δίνει άλλη αίσθηση, αλλά και ο φτωχός με μια φτηνή τηλεόραση 19 ιντσών παλιάς τεχνολογίας μπορεί να παρακολουθήσει τον “Σρεκ” και να γελάσει επίσης» λέει ο Ματ Μίλερ. «Μπορεί τα ψυγεία, είτε κοστίζουν 11.000 δολάρια είτε 500, να κάνουν την ίδια δουλειά, αλλά τα τρόφιμα που έχουν μέσα διαφέρουν πολύ με βάση το εισόδημα» ανταπαντά ο συντηρητικός «Εκόνομιστ», που βλέπει πολύ πιο πέρα από τη «μύτη» του.
Το βρετανικό περιοδικό, που το τελευταίο διάστημα μας εκπλήσσει με σειρά ρηξικέλευθων αναλύσεων για τις κοινωνικές εξελίξεις, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το ίδιο το σύστημα: «Αν αποδεχτούμε ότι οι φτωχοί μπορούν σήμερα να έχουν ψυγεία, κλιματιστικά και κινητά τηλέφωνα και γενικά βρίσκονται αντικειμενικά σε καλύτερη κατάσταση σε σχέση με τους δουλοπάροικους του Μεσαίωνα, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να ανησυχούμε για τη διεύρυνση του χάσματος πλούσιων-φτωχών» προειδοποιεί το συντηρητικό περιοδικό. Καλεί μάλιστα τους ηγέτες να θέσουν ως προτεραιότητά τους τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, ακόμη και «αν δεν φαίνεται στον ορίζοντα το ενδεχόμενο προλεταριακής επανάστασης»
Οχι, ο «Εκόνομιστ» δεν πέρασε στο στρατόπεδο της αντικαπιταλιστικής συμμαχίας. Παραμένει στο προπύργιο των υπερασπιστών του καπιταλιστικού συστήματος, μόνο που καταλαβαίνει πλέον ότι η συνεχιζόμενη σκληρή πολιτική της λιτότητας, την οποία επιβάλλει το Βερολίνο και ακολουθούν πιστά οι πολιτικές ελίτ σε όλη την Ευρώπη, οδηγεί σε αναταραχές.
Μεγάλες αναταραχές εν όψει
Σοβαροί αναλυτές δεν αποκλείουν πλέον ακόμη και κατακλυσμιαίες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανατροπές στην Ευρώπη και μάλιστα πολύ σύντομα. Στα τέλη Δεκεμβρίου ο «Εκόνομιστ» δημοσίευε τον χάρτη του 2014 με τις χώρες «πολύ υψηλού κινδύνου» σε ό,τι αφορά το ενδεχόμενο έκρηξης κοινωνικών αναταραχών. Στον χάρτη αυτό ανάμεσα σε δεκάδες χώρες ήταν φυσικά και η Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Εκόνομιστ, «όταν η οικονομική δυσπραγία συνοδεύεται από άλλα στοιχεία ευπάθειας, υπάρχει υψηλός κίνδυνος αστάθειας. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ανισότητα στους μισθούς, οι αδύναμες κυβερνήσεις, τα χαμηλά επίπεδα κοινωνικής πρόνοιας, οι εθνικές εντάσεις και η προϊστορία σε αναταραχές. Ιδιαίτερη σημασία στην έκρηξη των αναταραχών τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι έχει η μειωμένη εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις και τους θεσμούς: μια κρίση δημοκρατίας».
Για να κατανοήσουμε πόσο αδιανόητες είναι πλέον σε σχέση με άλλες εποχές οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου σήμερα, αρκεί να αναφέρουμε ότι οι… 85 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη έχουν τόσα χρήματα όσα έχουν 3,5… δισεκατομμύρια φτωχότεροι άνθρωποι της υφηλίου. Κατά μέσον όρο δηλαδή ο καθένας από αυτούς τους 85 βαθύπλουτους έχει τόση περιουσία όση έχουν… 41 εκατομμύρια φτωχοί.
Οι «Φαινάνσιαλ Τάιμς» σημειώνουν μάλιστα ότι «μπορεί να βρισκόμαστε στην αρχή αυτής της μακροπρόθεσμης αποσύνθεσης των δεσμών που ενώνουν τους πολίτες με τα δημοκρατικά αστικά κράτη».
«Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα»
«Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» -ένα βιβλίο που αναμένεται να κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα στην Αμερική- δίνει ανάγλυφα την ιστορική εξέλιξη των κοινωνικών ανισοτήτων από το 1800 έως τις μέρες μας και αποδεικνύει ότι σήμερα το «χάσμα του πλούτου» διευρύνεται επικίνδυνα. Συγγραφέας ο Τόμας Πίκετι, από τους κορυφαίους οικονομολόγους του κόσμου, που ειδικεύεται σε συγκριτικές μελέτες της ανισότητας πλούτου και εισοδήματος.
Ο Πίκετι αναφέρει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες σε όλον τον κόσμο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 200 ετών κορυφώθηκαν λίγο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στη συνέχεια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μειώθηκαν, ενώ σήμερα το χάσμα αυξάνεται και πάλι. Για παράδειγμα, γράφει ο Πίκετι, το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού στην Ευρώπη κατείχε το 1810 το 52% του πλούτου και στις ΗΠΑ το 25%. Το 1910 τα ποσοστά αυτά ήταν αντίστοιχα 63% για την Ευρώπη και 45% για τις ΗΠΑ. Το 1940, πριν από την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το πλουσιότερο 1% των Ευρωπαίων κατείχε το 44% του πλούτου και των Αμερικανών το 30%.
Στα μεταπολεμικά χρόνια της σχετικής ευημερίας μειώθηκαν οι ανισότητες και το 1970 το πλουσιότερο 1% των Ευρωπαίων κατείχε το 20% του πλούτου και των Αμερικανών το 28%. Με τη νέα χρηματοπιστωτική κρίση αυξάνονται όμως και πάλι οι ανισότητες, με αποτέλεσμα στην Ευρώπη το πλουσιότερο 1% να κατέχει το 2010 το 24% και στην Αμερική το 34%. Οσο για το πλουσιότερο 20% των Αμερικανών; Τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά: το 20% κατέχει σήμερα το 87,7% του πλούτου. Οπως ανέφερε ο νομπελίστας Αμερικανός οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, από τη νέα ύφεση του 2008 «τα πράγματα χειροτέρευσαν για τους πιο φτωχούς: το 95% των κερδών που παράχθηκαν από το 2009 μέχρι το 2012 κατέληξαν στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι, το 99% του πληθυσμού, δεν ανέκαμψαν ποτέ».
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι πλουσιότεροι Αμερικανοί υπέστησαν μόνο μέτριες απώλειες πλούτου στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης 1929-33 και ουδεμία απώλεια στη διάρκεια του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ στη δεκαετία του 1980, το πλουσιότερο 1% ανέκτησε μάλιστα τα υψηλά ποσοστά πλούτου που είχε πριν από έναν αιώνα, το… 1880.
Του Μιχάλη Ψύλου
«Γιατί οι φτωχοί δεν κατεβαίνουν στα οδοφράγματα; Με τόσο αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα γιατί δεν εξεγείρεται η εργατική τάξη;» Τα ερωτήματα θέτει το βρετανικό περιοδικό «Εκόνομιστ» και την απάντηση δίνει ο αναλυτής Ματ Μίλερ της «Ουάσινγκτον Ποστ»: «Οι φτωχοί δεν βιώνουν μια ανυπόφορη ανισότητα» λέει ο Αμερικανός αναλυτής, στηρίζοντας την άποψή του στην τεχνολογία. «Στην αρχή του 20ού αιώνα μόνο οι πολύ πλούσιοι είχαν ψυγείο ή αυτοκίνητο, ενώ σήμερα μια τεράστια τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας δίνει άλλη αίσθηση, αλλά και ο φτωχός με μια φτηνή τηλεόραση 19 ιντσών παλιάς τεχνολογίας μπορεί να παρακολουθήσει τον “Σρεκ” και να γελάσει επίσης» λέει ο Ματ Μίλερ. «Μπορεί τα ψυγεία, είτε κοστίζουν 11.000 δολάρια είτε 500, να κάνουν την ίδια δουλειά, αλλά τα τρόφιμα που έχουν μέσα διαφέρουν πολύ με βάση το εισόδημα» ανταπαντά ο συντηρητικός «Εκόνομιστ», που βλέπει πολύ πιο πέρα από τη «μύτη» του.
Το βρετανικό περιοδικό, που το τελευταίο διάστημα μας εκπλήσσει με σειρά ρηξικέλευθων αναλύσεων για τις κοινωνικές εξελίξεις, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το ίδιο το σύστημα: «Αν αποδεχτούμε ότι οι φτωχοί μπορούν σήμερα να έχουν ψυγεία, κλιματιστικά και κινητά τηλέφωνα και γενικά βρίσκονται αντικειμενικά σε καλύτερη κατάσταση σε σχέση με τους δουλοπάροικους του Μεσαίωνα, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να ανησυχούμε για τη διεύρυνση του χάσματος πλούσιων-φτωχών» προειδοποιεί το συντηρητικό περιοδικό. Καλεί μάλιστα τους ηγέτες να θέσουν ως προτεραιότητά τους τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, ακόμη και «αν δεν φαίνεται στον ορίζοντα το ενδεχόμενο προλεταριακής επανάστασης»
Οχι, ο «Εκόνομιστ» δεν πέρασε στο στρατόπεδο της αντικαπιταλιστικής συμμαχίας. Παραμένει στο προπύργιο των υπερασπιστών του καπιταλιστικού συστήματος, μόνο που καταλαβαίνει πλέον ότι η συνεχιζόμενη σκληρή πολιτική της λιτότητας, την οποία επιβάλλει το Βερολίνο και ακολουθούν πιστά οι πολιτικές ελίτ σε όλη την Ευρώπη, οδηγεί σε αναταραχές.
Μεγάλες αναταραχές εν όψει
Σοβαροί αναλυτές δεν αποκλείουν πλέον ακόμη και κατακλυσμιαίες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανατροπές στην Ευρώπη και μάλιστα πολύ σύντομα. Στα τέλη Δεκεμβρίου ο «Εκόνομιστ» δημοσίευε τον χάρτη του 2014 με τις χώρες «πολύ υψηλού κινδύνου» σε ό,τι αφορά το ενδεχόμενο έκρηξης κοινωνικών αναταραχών. Στον χάρτη αυτό ανάμεσα σε δεκάδες χώρες ήταν φυσικά και η Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Εκόνομιστ, «όταν η οικονομική δυσπραγία συνοδεύεται από άλλα στοιχεία ευπάθειας, υπάρχει υψηλός κίνδυνος αστάθειας. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ανισότητα στους μισθούς, οι αδύναμες κυβερνήσεις, τα χαμηλά επίπεδα κοινωνικής πρόνοιας, οι εθνικές εντάσεις και η προϊστορία σε αναταραχές. Ιδιαίτερη σημασία στην έκρηξη των αναταραχών τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι έχει η μειωμένη εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις και τους θεσμούς: μια κρίση δημοκρατίας».
Για να κατανοήσουμε πόσο αδιανόητες είναι πλέον σε σχέση με άλλες εποχές οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου σήμερα, αρκεί να αναφέρουμε ότι οι… 85 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη έχουν τόσα χρήματα όσα έχουν 3,5… δισεκατομμύρια φτωχότεροι άνθρωποι της υφηλίου. Κατά μέσον όρο δηλαδή ο καθένας από αυτούς τους 85 βαθύπλουτους έχει τόση περιουσία όση έχουν… 41 εκατομμύρια φτωχοί.
Οι «Φαινάνσιαλ Τάιμς» σημειώνουν μάλιστα ότι «μπορεί να βρισκόμαστε στην αρχή αυτής της μακροπρόθεσμης αποσύνθεσης των δεσμών που ενώνουν τους πολίτες με τα δημοκρατικά αστικά κράτη».
«Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα»
«Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» -ένα βιβλίο που αναμένεται να κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα στην Αμερική- δίνει ανάγλυφα την ιστορική εξέλιξη των κοινωνικών ανισοτήτων από το 1800 έως τις μέρες μας και αποδεικνύει ότι σήμερα το «χάσμα του πλούτου» διευρύνεται επικίνδυνα. Συγγραφέας ο Τόμας Πίκετι, από τους κορυφαίους οικονομολόγους του κόσμου, που ειδικεύεται σε συγκριτικές μελέτες της ανισότητας πλούτου και εισοδήματος.
Ο Πίκετι αναφέρει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες σε όλον τον κόσμο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 200 ετών κορυφώθηκαν λίγο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στη συνέχεια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μειώθηκαν, ενώ σήμερα το χάσμα αυξάνεται και πάλι. Για παράδειγμα, γράφει ο Πίκετι, το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού στην Ευρώπη κατείχε το 1810 το 52% του πλούτου και στις ΗΠΑ το 25%. Το 1910 τα ποσοστά αυτά ήταν αντίστοιχα 63% για την Ευρώπη και 45% για τις ΗΠΑ. Το 1940, πριν από την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το πλουσιότερο 1% των Ευρωπαίων κατείχε το 44% του πλούτου και των Αμερικανών το 30%.
Στα μεταπολεμικά χρόνια της σχετικής ευημερίας μειώθηκαν οι ανισότητες και το 1970 το πλουσιότερο 1% των Ευρωπαίων κατείχε το 20% του πλούτου και των Αμερικανών το 28%. Με τη νέα χρηματοπιστωτική κρίση αυξάνονται όμως και πάλι οι ανισότητες, με αποτέλεσμα στην Ευρώπη το πλουσιότερο 1% να κατέχει το 2010 το 24% και στην Αμερική το 34%. Οσο για το πλουσιότερο 20% των Αμερικανών; Τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά: το 20% κατέχει σήμερα το 87,7% του πλούτου. Οπως ανέφερε ο νομπελίστας Αμερικανός οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, από τη νέα ύφεση του 2008 «τα πράγματα χειροτέρευσαν για τους πιο φτωχούς: το 95% των κερδών που παράχθηκαν από το 2009 μέχρι το 2012 κατέληξαν στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι, το 99% του πληθυσμού, δεν ανέκαμψαν ποτέ».
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι πλουσιότεροι Αμερικανοί υπέστησαν μόνο μέτριες απώλειες πλούτου στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης 1929-33 και ουδεμία απώλεια στη διάρκεια του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ στη δεκαετία του 1980, το πλουσιότερο 1% ανέκτησε μάλιστα τα υψηλά ποσοστά πλούτου που είχε πριν από έναν αιώνα, το… 1880.