Για την αναγέννηση μιας συμβιωτικής κοινωνίας.
του Γιώργου Λιερού
Το κοινωνικό συμβόλαιο έχει ακυρωθεί. Όχι από τα κάτω ή από τους αντιεξουσιαστές και την άκρα αριστερά, αλλά με πρωτοβουλία της πολιτικής και επιχειρηματικής ολιγαρχίας της Αθήνας και των Βρυξελλών. Όλο και περισσότερο η κατάσταση “εξαίρεσης” αποτελεί τον κανόνα.
Κατάσταση εξαίρεσης, ανομία, πόλεμος όλων εναντίον όλων, “κοινωνικός κανιβαλισμός”: πρόκειται για λέξεις ή φράσεις που περιγράφουν το ίδιο φαινόμενο το οποίο δεν έχει σε τίποτα να κάνει με τη συμβιωτική κοινωνία, την κοινωνία χωρίς κράτος για την οποία παλεύουμε.
Η κοινωνία χωρίς κράτος δεν είναι μια κοινωνία σε θεσμική αποσύνθεση, το εντελώς αντίθετο. Η άμεση δημοκρατία, η συνεργατική και αλληλέγγυα οικονομία, συνάδουν με πλούσιους, πολυεπίπεδους και ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, με έναν επανανοηματοδοτημένο κόσμο, με αξίες ηθικά δεσμευτικές, με σφριγηλούς και λειτουργικούς δεσμούς, με ελεύθερους και περήφανους ανθρώπους που σέβονται το λόγο τους και την τιμή τους, και δεν ανέχονται κανενός είδους εξευτελισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά, κατά την πιο ευτυχισμένη περίοδο του είδους μας σύμφωνα με τον Ρουσσώ, επέτρεψαν στις αρχαϊκές κοινωνίες να ανθίζουν για χιλιάδες χρόνια χωρίς να έχουν ανάγκη το κράτος. Η ηθική ήταν πάντα ανάμεσα στις προτεραιότητες των αναρχικών του 19ου αιώνα. Για όποιον απλά θέλει να επιβάλλεται το δίκιο του ισχυρότερου, η παγκοσμιοποίηση και ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι ο καλύτερος δυνατός κόσμος.
Η ίδια η εξουσία έχει αποφασίσει την ανομική κατάρρευση αλλά προσπαθεί να την φορτώσει στους αναρχικούς. Εκτός από τους πολύ συντηρητικούς νοικοκυραίους, επίσης και μερικοί αναρχικοί παίρνουν στα σοβαρά τα ψέματά της. Η δυναμική της ανάπτυξης του καπιταλισμού, ιδιαίτερα σε καιρούς κρίσης, δημιουργεί διαρκώς αλλά και προϋποθέτει ζώνες αποκλεισμού, εξαίρεσης, ανομίας. Αυτές οι ζώνες εξαίρεσης είναι το πεδίο μιας χωρίς κανόνες ταξικής πάλης· ο νόμος που αίρεται πρώτα απ’ όλα είναι τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα του ανθρώπου, και προπάντων η νομική κατοχύρωση των κεκτημένων της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Από αυτή την άποψη, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ζώνης ανομίας δεν είναι καθόλου τα Εξάρχεια, αλλά οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες (ΕΟΖ) και οι φορολογικοί παράδεισοι.
Οι ζώνες ανομικής κατάρρευσης διανοίγονται από την καταστροφή ή την απαξίωση του κεφαλαίου, των υποδομών αλλά και των ανθρώπων και την υποβάθμιση ολόκληρων περιοχών, διεργασίες οι οποίες εντείνονται κατά την κρίση. Σ’ αυτές τις ζώνες συντελούνται διαδικασίες πρωταρχικής συσσώρευσης που είναι κρίσιμες για τη δρομολόγηση της εξόδου από την κρίση. Η κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους σήμερα στην Ευρώπη σχετίζεται με ένα γιγαντιαίο εγχείρημα πρωταρχικής συσσώρευσης, δηλαδή κατάλυσης θεσμών, νόμων ή εθίμων που θα εμπόδιζαν την χωρίς όρια εκμετάλλευση των αποκάτω και την αρπαγή της “ιδιοκτησίας” τους. Η πρωταρχική συσσώρευση δεν συντελέστηκε άπαξ δια παντός στην αυγή του καπιταλισμού· είναι μια παράλληλη και συμπληρωματική της επίσημης οικονομίας διαδικασία, η οποία αποκτά μια ιδιαίτερη σπουδαιότητα στον καιρό της κρίσης αλλά και στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, και η οποία εδώ και πέντε αιώνες πάντα συνδέθηκε με απίστευτης έκτασης ανθρωπιστικές καταστροφές (ο αποικισμός της Αμερικής, οι περιφράξεις, το κυνήγι των μαγισσών, η αυγή της βιομηχανικής επανάστασης, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, κ.τ.λ.). Και η καταστροφή, όταν αποσύρονται ή διαλύονται οι κρατικές δομές, μπορεί να είναι ανυπολόγιστη, ιδίως κατά τη μεταβιομηχανική εποχή, ακριβώς γιατί οι κοινοτικοί και κοινωνικοί δεσμοί και η αλληλεγγύη έχουν αντικατασταθεί από τέτοιες δομές.
Οι ελεύθεροι, οι αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι και οι καταλήψεις βρίσκονται στις ζώνες εξαίρεσης, παρεμβαίνουν σε αυτές τις διαδικασίες, όχι για να φέρουν πίσω το κράτος όπως θα ήθελε η μεταρρυθμιστική αριστερά, αλλά για να ανασυγκροτήσουν τους κοινωνικούς δεσμούς, να ξαναϋφάνουν τον κοινωνικό ιστό, να αναστρέψουν τη θεσμική αποσύνθεση. Δεν βρίσκονται εκεί ούτε για να επιβάλουν τη βία του ισχυρότερου, ούτε για να αναπαράγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις στην πιο βίαιη εκδοχή τους μέσω του οργανωμένου εγκλήματος και της μαύρης οικονομίας. Η αυτοοργάνωση των κατοίκων, ο πολλαπλασιασμός των δομών αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας, οι αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις, θα μπορούσαν –όπως ακριβώς έγινε στην Λατινική Αμερική– να μετατρέψουν περιθωριοποιημένες ή υποβαθμισμένες ζώνες σε “απελευθερωμένες” περιοχές.
Τέτοιες απελευθερωμένες περιοχές δεν έχουν καμιά σχέση με τον πόλεμο όλων εναντίον όλων. Όταν απαιτούμε να φύγει η αστυνομία από μια γειτονιά, ταυτόχρονα πρέπει να φροντίσουμε να δώσουμε καλύτερες συνθήκες ασφάλειας στον ηλικιωμένο ή σε μια ασυνόδευτη το βράδυ γυναίκα από εκείνες που προσφέρει η αστυνομία στις καλές γειτονιές. Πρέπει να αναμετρηθούμε με το ενδεχόμενο συμμορίες να εκτελούν την εγκληματική τους δραστηριότητα χρησιμοποιώντας ένα προσωπείο αναρχικού και απέναντί τους να είμαστε αμείλικτοι. Η εμπειρία του διεθνούς κινήματος είναι διαφωτιστική: μερικές από τις πιο δυναμικές σύγχρονες μαφίες έχουν την καταγωγή τους σε αριστερά κινήματα της δεκαετίας του 1970, τα οποία στη συνέχεια εγκληματοποιήθηκαν.
Αν και μερικοί αναρχικοί αυτοαποκαλούνται μηδενιστές, στην πραγματικότητα το ελευθεριακό κίνημα είναι ένα ανάχωμα εναντίον του μηδενισμού και της ανομικής κατάρρευσης. Πολλοί μεγάλοι κοινωνικοί και θρησκευτικοί αναμορφωτές είχαν κατηγορηθεί στον καιρό τους για “μηδενιστές” (άθεοι κ.τ.λ.). Πράγματι, γκρέμισαν τα είδωλα των παλιών θεών και πυρπόλησαν τους ναούς τους. Η καταστροφή σίγουρα είναι μια στιγμή της δημιουργίας. Ο Νίτσε καταλάβαινε πολύ καλά αυτή την αντίφαση όταν αποκαλούσε τον εαυτό του τον πρώτο τέλειο μηδενιστή της Ευρώπης, διακρίνοντας έναν μηδενισμό της αδυναμίας ή της παρακμής και έναν μηδενισμό της δύναμης ή μιας νέας αρχής. Έλεγε: “Για τα σημεία της αρχής και της παρακμής έχω την λεπτότερη οσμή απ’ ό,τι είχε ποτέ άνθρωπος, σε κάτι τέτοιο είμαι ο δάσκαλος par excellence – γνωρίζω και τα δυο, είμαι και τα δυο. ”
Δεν πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε την κύρια πλευρά που είναι η δημιουργία, η νέα αρχή, και να αφήνουμε έτσι να μας μπερδεύουν με τους εχθρούς μας. Με την επανάσταση ξαναγεννιούνται οι κοινωνίες των ανθρώπων. Η δράση του επαναστάτη είναι Πράξη, γένεση του εντελώς καινούριου, του πρωτότυπου, του μοναδικού, αυτού που δεν προβλέπεται από τις αιτίες του· φιλοδοξία του είναι η νέα αρχή.
Οι αναρχικοί είναι ανάχωμα στο μηδενισμό γιατί είναι από τους λίγους που έχουν απομείνει στην ελληνική κοινωνία οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να ματώσουν για τις ιδέες τους. Ανάμεσά τους ακόμη μπορεί κανείς να βρει και να θαυμάσει (και ας το προσέξουν αυτό οι πατριώτες) ό,τι ο Τ. Σιμώτας ονόμαζε “ωραία και γενναία συμπεριφορά”.
του Γιώργου Λιερού
Το κοινωνικό συμβόλαιο έχει ακυρωθεί. Όχι από τα κάτω ή από τους αντιεξουσιαστές και την άκρα αριστερά, αλλά με πρωτοβουλία της πολιτικής και επιχειρηματικής ολιγαρχίας της Αθήνας και των Βρυξελλών. Όλο και περισσότερο η κατάσταση “εξαίρεσης” αποτελεί τον κανόνα.
Κατάσταση εξαίρεσης, ανομία, πόλεμος όλων εναντίον όλων, “κοινωνικός κανιβαλισμός”: πρόκειται για λέξεις ή φράσεις που περιγράφουν το ίδιο φαινόμενο το οποίο δεν έχει σε τίποτα να κάνει με τη συμβιωτική κοινωνία, την κοινωνία χωρίς κράτος για την οποία παλεύουμε.
Η κοινωνία χωρίς κράτος δεν είναι μια κοινωνία σε θεσμική αποσύνθεση, το εντελώς αντίθετο. Η άμεση δημοκρατία, η συνεργατική και αλληλέγγυα οικονομία, συνάδουν με πλούσιους, πολυεπίπεδους και ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, με έναν επανανοηματοδοτημένο κόσμο, με αξίες ηθικά δεσμευτικές, με σφριγηλούς και λειτουργικούς δεσμούς, με ελεύθερους και περήφανους ανθρώπους που σέβονται το λόγο τους και την τιμή τους, και δεν ανέχονται κανενός είδους εξευτελισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά, κατά την πιο ευτυχισμένη περίοδο του είδους μας σύμφωνα με τον Ρουσσώ, επέτρεψαν στις αρχαϊκές κοινωνίες να ανθίζουν για χιλιάδες χρόνια χωρίς να έχουν ανάγκη το κράτος. Η ηθική ήταν πάντα ανάμεσα στις προτεραιότητες των αναρχικών του 19ου αιώνα. Για όποιον απλά θέλει να επιβάλλεται το δίκιο του ισχυρότερου, η παγκοσμιοποίηση και ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι ο καλύτερος δυνατός κόσμος.
Η ίδια η εξουσία έχει αποφασίσει την ανομική κατάρρευση αλλά προσπαθεί να την φορτώσει στους αναρχικούς. Εκτός από τους πολύ συντηρητικούς νοικοκυραίους, επίσης και μερικοί αναρχικοί παίρνουν στα σοβαρά τα ψέματά της. Η δυναμική της ανάπτυξης του καπιταλισμού, ιδιαίτερα σε καιρούς κρίσης, δημιουργεί διαρκώς αλλά και προϋποθέτει ζώνες αποκλεισμού, εξαίρεσης, ανομίας. Αυτές οι ζώνες εξαίρεσης είναι το πεδίο μιας χωρίς κανόνες ταξικής πάλης· ο νόμος που αίρεται πρώτα απ’ όλα είναι τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα του ανθρώπου, και προπάντων η νομική κατοχύρωση των κεκτημένων της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Από αυτή την άποψη, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ζώνης ανομίας δεν είναι καθόλου τα Εξάρχεια, αλλά οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες (ΕΟΖ) και οι φορολογικοί παράδεισοι.
Οι ζώνες ανομικής κατάρρευσης διανοίγονται από την καταστροφή ή την απαξίωση του κεφαλαίου, των υποδομών αλλά και των ανθρώπων και την υποβάθμιση ολόκληρων περιοχών, διεργασίες οι οποίες εντείνονται κατά την κρίση. Σ’ αυτές τις ζώνες συντελούνται διαδικασίες πρωταρχικής συσσώρευσης που είναι κρίσιμες για τη δρομολόγηση της εξόδου από την κρίση. Η κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους σήμερα στην Ευρώπη σχετίζεται με ένα γιγαντιαίο εγχείρημα πρωταρχικής συσσώρευσης, δηλαδή κατάλυσης θεσμών, νόμων ή εθίμων που θα εμπόδιζαν την χωρίς όρια εκμετάλλευση των αποκάτω και την αρπαγή της “ιδιοκτησίας” τους. Η πρωταρχική συσσώρευση δεν συντελέστηκε άπαξ δια παντός στην αυγή του καπιταλισμού· είναι μια παράλληλη και συμπληρωματική της επίσημης οικονομίας διαδικασία, η οποία αποκτά μια ιδιαίτερη σπουδαιότητα στον καιρό της κρίσης αλλά και στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, και η οποία εδώ και πέντε αιώνες πάντα συνδέθηκε με απίστευτης έκτασης ανθρωπιστικές καταστροφές (ο αποικισμός της Αμερικής, οι περιφράξεις, το κυνήγι των μαγισσών, η αυγή της βιομηχανικής επανάστασης, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, κ.τ.λ.). Και η καταστροφή, όταν αποσύρονται ή διαλύονται οι κρατικές δομές, μπορεί να είναι ανυπολόγιστη, ιδίως κατά τη μεταβιομηχανική εποχή, ακριβώς γιατί οι κοινοτικοί και κοινωνικοί δεσμοί και η αλληλεγγύη έχουν αντικατασταθεί από τέτοιες δομές.
Οι ελεύθεροι, οι αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι και οι καταλήψεις βρίσκονται στις ζώνες εξαίρεσης, παρεμβαίνουν σε αυτές τις διαδικασίες, όχι για να φέρουν πίσω το κράτος όπως θα ήθελε η μεταρρυθμιστική αριστερά, αλλά για να ανασυγκροτήσουν τους κοινωνικούς δεσμούς, να ξαναϋφάνουν τον κοινωνικό ιστό, να αναστρέψουν τη θεσμική αποσύνθεση. Δεν βρίσκονται εκεί ούτε για να επιβάλουν τη βία του ισχυρότερου, ούτε για να αναπαράγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις στην πιο βίαιη εκδοχή τους μέσω του οργανωμένου εγκλήματος και της μαύρης οικονομίας. Η αυτοοργάνωση των κατοίκων, ο πολλαπλασιασμός των δομών αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας, οι αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις, θα μπορούσαν –όπως ακριβώς έγινε στην Λατινική Αμερική– να μετατρέψουν περιθωριοποιημένες ή υποβαθμισμένες ζώνες σε “απελευθερωμένες” περιοχές.
Τέτοιες απελευθερωμένες περιοχές δεν έχουν καμιά σχέση με τον πόλεμο όλων εναντίον όλων. Όταν απαιτούμε να φύγει η αστυνομία από μια γειτονιά, ταυτόχρονα πρέπει να φροντίσουμε να δώσουμε καλύτερες συνθήκες ασφάλειας στον ηλικιωμένο ή σε μια ασυνόδευτη το βράδυ γυναίκα από εκείνες που προσφέρει η αστυνομία στις καλές γειτονιές. Πρέπει να αναμετρηθούμε με το ενδεχόμενο συμμορίες να εκτελούν την εγκληματική τους δραστηριότητα χρησιμοποιώντας ένα προσωπείο αναρχικού και απέναντί τους να είμαστε αμείλικτοι. Η εμπειρία του διεθνούς κινήματος είναι διαφωτιστική: μερικές από τις πιο δυναμικές σύγχρονες μαφίες έχουν την καταγωγή τους σε αριστερά κινήματα της δεκαετίας του 1970, τα οποία στη συνέχεια εγκληματοποιήθηκαν.
Αν και μερικοί αναρχικοί αυτοαποκαλούνται μηδενιστές, στην πραγματικότητα το ελευθεριακό κίνημα είναι ένα ανάχωμα εναντίον του μηδενισμού και της ανομικής κατάρρευσης. Πολλοί μεγάλοι κοινωνικοί και θρησκευτικοί αναμορφωτές είχαν κατηγορηθεί στον καιρό τους για “μηδενιστές” (άθεοι κ.τ.λ.). Πράγματι, γκρέμισαν τα είδωλα των παλιών θεών και πυρπόλησαν τους ναούς τους. Η καταστροφή σίγουρα είναι μια στιγμή της δημιουργίας. Ο Νίτσε καταλάβαινε πολύ καλά αυτή την αντίφαση όταν αποκαλούσε τον εαυτό του τον πρώτο τέλειο μηδενιστή της Ευρώπης, διακρίνοντας έναν μηδενισμό της αδυναμίας ή της παρακμής και έναν μηδενισμό της δύναμης ή μιας νέας αρχής. Έλεγε: “Για τα σημεία της αρχής και της παρακμής έχω την λεπτότερη οσμή απ’ ό,τι είχε ποτέ άνθρωπος, σε κάτι τέτοιο είμαι ο δάσκαλος par excellence – γνωρίζω και τα δυο, είμαι και τα δυο. ”
Δεν πρέπει, ωστόσο, να ξεχνάμε την κύρια πλευρά που είναι η δημιουργία, η νέα αρχή, και να αφήνουμε έτσι να μας μπερδεύουν με τους εχθρούς μας. Με την επανάσταση ξαναγεννιούνται οι κοινωνίες των ανθρώπων. Η δράση του επαναστάτη είναι Πράξη, γένεση του εντελώς καινούριου, του πρωτότυπου, του μοναδικού, αυτού που δεν προβλέπεται από τις αιτίες του· φιλοδοξία του είναι η νέα αρχή.
Οι αναρχικοί είναι ανάχωμα στο μηδενισμό γιατί είναι από τους λίγους που έχουν απομείνει στην ελληνική κοινωνία οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να ματώσουν για τις ιδέες τους. Ανάμεσά τους ακόμη μπορεί κανείς να βρει και να θαυμάσει (και ας το προσέξουν αυτό οι πατριώτες) ό,τι ο Τ. Σιμώτας ονόμαζε “ωραία και γενναία συμπεριφορά”.
RSS Feed
