γ) Η γαλλική επανάσταση, η παρισινή κομμούνα του 1789 και η δημοκρατία του Μάιντζ 1792-93 (Mainzer Republik)
Με την διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού για τον άνθρωπο[1], διεκδικείται από τους ανθρώπους στην Β. Αμερική και την Ευρώπη η απελευθέρωση από τα δεσμά της μοναρχίας και της εκκλησίας. Στην Αμερική στην διακήρυξη της Ανεξαρτησίας(από την Αγγλία στις 4 Ιουλίου 1776) διατυπώθηκαν για πρώτη φορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των πολιτών.
Στη Γαλλία και πριν την επανάσταση(1789) και κατά τη διάρκειά της δημιουργήθηκαν παντού –και όχι μόνο στο Παρίσι- λαϊκές εταιρείες και λέσχες(societes populaires), οι οποίες πρωταγωνίστησαν στην ανατροπή της μοναρχίας. Οι συλλογικότητες αυτές που υπήρχαν σε πολλά διαμερίσματα του Παρισιού συγκρότησαν ένα είδος Συμβουλιακής Δημοκρατίας και απετέλεσαν στην ουσία την πρώτη παρισινή κομμούνα.
Διεκδίκησαν μια διαφορετική μορφή διακυβέρνησης από αυτήν που προωθούσαν ο Ροβεσπιέρος και κάποιοι από τους ηγέτες των Γιακωβίνων. Αν δεν είχαν επικρατήσει οι φατρίες των Γιακωβίνων στην εθνοσυνέλευση, δεν θα διαλύονταν βίαια η συμβουλιακή δημοκρατία και θα είχαμε διαφορετικές εξελίξεις μετά την γαλλική επανάσταση. Αλλά για αυτήν έχουν γραφεί πολλά και δε θα επιμείνουμε. Θα σταθούμε περισσότερο στις μετα-επαναστατικές εξελίξεις στη Γερμανία, για τις οποίες δεν είναι γνωστά και πολλά.
Στη Γερμανία αυτήν την περίοδο είχε συσταθεί μια συμμαχία της απόλυτης Μοναρχίας από την Αυστρία, Πρωσία και τα διάφορα ενδιάμεσα γερμανικά Δουκάτα-Κομητάτα, για να αντιμετωπίσουν την επαναστατημένη Γαλλία. Στις 20 Απρίλη 1792 της κήρυξαν τον πόλεμο και με προέλαση κατάφεραν μέχρι το τέλος του καλοκαιριού να απειλήσουν με κατάληψη και το Παρίσι. Αλλά στις 20 Σεπτέμβρη οι Γάλλοι επαναστάτες απέκρουσαν την εισβολή στο οροπέδιο του Valmy[2] και στη συνέχεια με αντεπίθεση ο στρατηγός Custine μπήκε με τον επαναστατικό στρατό στο Pfalz και το Rheinland, κατέλαβε και τις πόλεις Speyer, Bingen και Worms, ενώ στις 21 Οκτώβρη 1792 μπήκε χωρίς αντίσταση στο Mainz, πρωτεύουσα του Πριγκηπάτου.
Οι Γάλλοι συμπεριφέρθηκαν όχι ως κατακτητές, αλλά σαν ελευθερωτές των κατοίκων της περιοχής από την καταπίεση των φεουδαρχών. Τους έκαναν την πρόταση: με τη δική σας ελεύθερη βούληση να αποφασίσετε για την τύχη σας. Και διακηρύξανε την χωρίς όρια Αυτοδιάθεσή τους.
Αμέσως στις προαναφερθείσες πόλεις δημιουργήθηκαν λέσχες των φίλων της Ελευθερίας και Ισότητας με στόχο την προώθηση όχι μόνον των σκοπών του διαφωτισμού- ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη-αλλά και τη δημιουργία μιας Γερμανικής Δημοκρατίας. Κύτταρα αυτής της δημοκρατίας θα ήταν οι νέες τοπικές διοικήσεις, οι δήμοι δηλαδή(„Munizipalitäten“) και τα τοπικά κοινοβούλια στα οποία θα εκλέγονταν εκπρόσωποι μετά από τοπικές εκλογές. Πρώτα όμως θα έπρεπε και οι εκλογείς και οι εκλεγμένοι να ορκισθούν στις βασικές αξίες της ελευθερίας και ισότητας. Οι γερμανοί Γιακωβίνοι προώθησαν με ζήλο αυτή τη «δημοτικοποίηση» των κοινοτήτων των χωριών και των πόλεων, με φυλλάδια, αφίσες, προκηρύξεις, αλλά και προπαγανδιστικές εκστρατείες, όπως το «φύτεμα των δέντρων της ελευθερίας».
Στα μέσα Δεκέμβρη του 1792 έγινε ένα είδος δημοσκόπησης μάλιστα, όπου στις 29 από τις 40 κοινότητες όπου έγινε η έρευνα, η πλειοψηφία των εχόντων το εκλογικό δικαίωμα(άνδρες πάνω από 21 χρονών) ήταν υπέρ των αλλαγών αυτών.[3] Στις 24 Φεβρουαρίου 1793 έγιναν εκλογές και 130 πόλεις και χωριά –αριστερά του Ρήνου και νότια του παραποτάμου του Nahe-έστειλαν εκπροσώπους στην Γερμανική Εθνοσυνέλευση του Ρήνου στο Μάιντζ.
Ήταν η πρώτη συνέλευση εκλεγμένων εκπροσώπων κοινοτήτων στην γερμανική ιστορία και συνήλθε για πρώτη φορά στις 17 Μαρτίου 1793. Την επόμενη μέρα εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καταργήθηκαν όλες οι προηγούμενες αυθαίρετες εξουσίες.
Στο άρθρο 1 του διατάγματος αναφερόταν: Σε όλη την περιοχή από Landau μέχρι το Bingen, η οποία έστειλε εκπροσώπους σε αυτή τη συνέλευση, θα πρέπει από τώρα και στο εξής να δημιουργηθεί ένα ελεύθερο, ανεξάρτητο, αναπόσπαστο κράτος των Κοινοτήτων, με υπακοή στους με βάση την ελευθερία και την ισότητα θεσμοθετημένους νόμους.
Στο άρθρο 2: Η μόνη νόμιμη εξουσία αυτής της χώρας, δηλαδή ο ελεύθερος λαός εκφρασμένος με τη φωνή των εκπροσώπων του, καταργεί όλα όσα σχετίζονται με τον γερμανό αυτοκράτορα και τα γερμανικά βασίλεια(Reiche). Στη συνέχεια το διάταγμα αναφερόταν στην κατάργηση του φεουδαρχικού δικαίου και απειλούσε τους φεουδάρχες και όλους όσους τους βοηθούσαν να επαναφέρουν την εξουσία τους με θανατική ποινή.
Το τέλος της δημοκρατίας του Μάιντζ
Ήταν όμως φανερό ότι η δημοκρατία του Μάιντζ δε θα μπορούσε να σταθεί για μεγάλο διάστημα, γιατί στο μεταξύ εμφανίσθηκαν στην ελεύθερη περιοχή τα πρωσικά στρατεύματα, τα οποία πολιόρκησαν το Μάιντζ. Έτσι για 4 μήνες μέχρι τη παράδοση της πόλης στις 23 Ιουλίου, η δημοκρατία περιοριζόταν μόνο στην πόλη, αφού η γύρω περιοχή είχε καταληφθεί και οι Γάλλοι είχαν φύγει.
Με την παράδοση ακολούθησε το κυνήγι των γερμανών διαφωτιστών και επαναστατών, που δεν είχαν διαφύγει. Βασανίστηκαν, φυλακίσθηκαν και τους δημεύθηκαν ότι είχαν. Ακολούθησε δηλαδή ένα πογκρόμ, που ονομάσθηκε διωγμός των λεσχών (Klubistenverfolgung) και κράτησε μέχρι το 1795, όταν επανήλθαν τα επαναστατικά γαλλικά στρατεύματα και προσάρτησαν στη Γαλλία, όλη την περιοχή αριστερά του Ρήνου για τα 20 επόμενα χρόνια. Σε αυτή την «γαλλική περίοδο» της ιστορίας της περιοχής, υλοποιήθηκαν πολλά σημεία του προγράμματος της δημοκρατίας του Ρήνου. Όμως αυτά επιβλήθηκαν στην ουσία «από τα πάνω» και δεν ήταν αποτέλεσμα της αυτοοργάνωσης των κατοίκων.
Η μικρής διάρκειας δημοκρατία του Μάιντζ ήταν λοιπόν αποτέλεσμα της «εξαγωγής της επανάστασης» από τους επαναστατημένους Γάλλους και της προσπάθειας των γερμανών διαφωτιστών να προωθήσουν τη δημοκρατία με την ουσιαστική της μορφή, δηλαδή σαν ομοσπονδία κοινοτήτων.
Αν αυτή η προσπάθεια είχε γενικευθεί- έστω στο χώρο των διάσπαρτων πριγκηπάτων μεταξύ των δύο μεγάλων της εποχής γερμανικών δυνάμεων Πρωσίας και Αυστρίας-τότε η ανάδυση μιας ομοσπονδιακής δημοκρατίας των κοινοτήτων στον γερμανικό χώρο ήταν μια από τις δυνατότητες, απέναντι στον τότε ανταγωνισμό των διάφορων αριστοκρατικών «οίκων» και των φεουδαρχικών δυνάμεων. Απέναντι επίσης στην ανάδυση του αιτήματος των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων των πόλεων και της αστικής διανόησης για ένα ενωμένο εθνικό γερμανικό αστικό κράτος, που επικράτησε το επόμενο διάστημα, ιδίως μετά τη «ναπολεόντεια εποχή» της Γερμανίας.
[1] Με λίγα λόγια: Όλοι οι άνθρωποι από τη γέννα τους έχουν αδιαπραγμάτευτα φυσικά δικαιώματα. Για να τα απολαμβάνουν και να τα προστατεύουν σχηματίζουν κοινότητες, στα πλαίσια των οποίων συνάπτουν «κοινωνικά συμβόλαια». Σε αυτά τα συμβόλαια διατυπώνονται, μεταξύ άλλων, καθαρά τα δικαιώματα και τα καθήκοντα των κυβερνητών και κυβερνούμενων. Η εξουσία στα πλαίσια των ανθρώπινων κοινοτήτων δεν πηγάζει «από τον θεό», αλλά από τον «λαό». Όταν υπάρχει βίαιος σφετερισμός της, τότε ο λαός επαναφέρει την εξουσία του με τη βία.
[2] Μετά από αυτή τη νίκη, στο Παρίσι καταργήθηκε η Μοναρχία και ανακηρύχθηκε η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία
[3] Die Mainzer Republik: http://www.mainzer-republik.de/startseite.html και http://de.wikipedia.org/wiki/Mainzer_Republik
Με την διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού για τον άνθρωπο[1], διεκδικείται από τους ανθρώπους στην Β. Αμερική και την Ευρώπη η απελευθέρωση από τα δεσμά της μοναρχίας και της εκκλησίας. Στην Αμερική στην διακήρυξη της Ανεξαρτησίας(από την Αγγλία στις 4 Ιουλίου 1776) διατυπώθηκαν για πρώτη φορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των πολιτών.
Στη Γαλλία και πριν την επανάσταση(1789) και κατά τη διάρκειά της δημιουργήθηκαν παντού –και όχι μόνο στο Παρίσι- λαϊκές εταιρείες και λέσχες(societes populaires), οι οποίες πρωταγωνίστησαν στην ανατροπή της μοναρχίας. Οι συλλογικότητες αυτές που υπήρχαν σε πολλά διαμερίσματα του Παρισιού συγκρότησαν ένα είδος Συμβουλιακής Δημοκρατίας και απετέλεσαν στην ουσία την πρώτη παρισινή κομμούνα.
Διεκδίκησαν μια διαφορετική μορφή διακυβέρνησης από αυτήν που προωθούσαν ο Ροβεσπιέρος και κάποιοι από τους ηγέτες των Γιακωβίνων. Αν δεν είχαν επικρατήσει οι φατρίες των Γιακωβίνων στην εθνοσυνέλευση, δεν θα διαλύονταν βίαια η συμβουλιακή δημοκρατία και θα είχαμε διαφορετικές εξελίξεις μετά την γαλλική επανάσταση. Αλλά για αυτήν έχουν γραφεί πολλά και δε θα επιμείνουμε. Θα σταθούμε περισσότερο στις μετα-επαναστατικές εξελίξεις στη Γερμανία, για τις οποίες δεν είναι γνωστά και πολλά.
Στη Γερμανία αυτήν την περίοδο είχε συσταθεί μια συμμαχία της απόλυτης Μοναρχίας από την Αυστρία, Πρωσία και τα διάφορα ενδιάμεσα γερμανικά Δουκάτα-Κομητάτα, για να αντιμετωπίσουν την επαναστατημένη Γαλλία. Στις 20 Απρίλη 1792 της κήρυξαν τον πόλεμο και με προέλαση κατάφεραν μέχρι το τέλος του καλοκαιριού να απειλήσουν με κατάληψη και το Παρίσι. Αλλά στις 20 Σεπτέμβρη οι Γάλλοι επαναστάτες απέκρουσαν την εισβολή στο οροπέδιο του Valmy[2] και στη συνέχεια με αντεπίθεση ο στρατηγός Custine μπήκε με τον επαναστατικό στρατό στο Pfalz και το Rheinland, κατέλαβε και τις πόλεις Speyer, Bingen και Worms, ενώ στις 21 Οκτώβρη 1792 μπήκε χωρίς αντίσταση στο Mainz, πρωτεύουσα του Πριγκηπάτου.
Οι Γάλλοι συμπεριφέρθηκαν όχι ως κατακτητές, αλλά σαν ελευθερωτές των κατοίκων της περιοχής από την καταπίεση των φεουδαρχών. Τους έκαναν την πρόταση: με τη δική σας ελεύθερη βούληση να αποφασίσετε για την τύχη σας. Και διακηρύξανε την χωρίς όρια Αυτοδιάθεσή τους.
Αμέσως στις προαναφερθείσες πόλεις δημιουργήθηκαν λέσχες των φίλων της Ελευθερίας και Ισότητας με στόχο την προώθηση όχι μόνον των σκοπών του διαφωτισμού- ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη-αλλά και τη δημιουργία μιας Γερμανικής Δημοκρατίας. Κύτταρα αυτής της δημοκρατίας θα ήταν οι νέες τοπικές διοικήσεις, οι δήμοι δηλαδή(„Munizipalitäten“) και τα τοπικά κοινοβούλια στα οποία θα εκλέγονταν εκπρόσωποι μετά από τοπικές εκλογές. Πρώτα όμως θα έπρεπε και οι εκλογείς και οι εκλεγμένοι να ορκισθούν στις βασικές αξίες της ελευθερίας και ισότητας. Οι γερμανοί Γιακωβίνοι προώθησαν με ζήλο αυτή τη «δημοτικοποίηση» των κοινοτήτων των χωριών και των πόλεων, με φυλλάδια, αφίσες, προκηρύξεις, αλλά και προπαγανδιστικές εκστρατείες, όπως το «φύτεμα των δέντρων της ελευθερίας».
Στα μέσα Δεκέμβρη του 1792 έγινε ένα είδος δημοσκόπησης μάλιστα, όπου στις 29 από τις 40 κοινότητες όπου έγινε η έρευνα, η πλειοψηφία των εχόντων το εκλογικό δικαίωμα(άνδρες πάνω από 21 χρονών) ήταν υπέρ των αλλαγών αυτών.[3] Στις 24 Φεβρουαρίου 1793 έγιναν εκλογές και 130 πόλεις και χωριά –αριστερά του Ρήνου και νότια του παραποτάμου του Nahe-έστειλαν εκπροσώπους στην Γερμανική Εθνοσυνέλευση του Ρήνου στο Μάιντζ.
Ήταν η πρώτη συνέλευση εκλεγμένων εκπροσώπων κοινοτήτων στην γερμανική ιστορία και συνήλθε για πρώτη φορά στις 17 Μαρτίου 1793. Την επόμενη μέρα εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καταργήθηκαν όλες οι προηγούμενες αυθαίρετες εξουσίες.
Στο άρθρο 1 του διατάγματος αναφερόταν: Σε όλη την περιοχή από Landau μέχρι το Bingen, η οποία έστειλε εκπροσώπους σε αυτή τη συνέλευση, θα πρέπει από τώρα και στο εξής να δημιουργηθεί ένα ελεύθερο, ανεξάρτητο, αναπόσπαστο κράτος των Κοινοτήτων, με υπακοή στους με βάση την ελευθερία και την ισότητα θεσμοθετημένους νόμους.
Στο άρθρο 2: Η μόνη νόμιμη εξουσία αυτής της χώρας, δηλαδή ο ελεύθερος λαός εκφρασμένος με τη φωνή των εκπροσώπων του, καταργεί όλα όσα σχετίζονται με τον γερμανό αυτοκράτορα και τα γερμανικά βασίλεια(Reiche). Στη συνέχεια το διάταγμα αναφερόταν στην κατάργηση του φεουδαρχικού δικαίου και απειλούσε τους φεουδάρχες και όλους όσους τους βοηθούσαν να επαναφέρουν την εξουσία τους με θανατική ποινή.
Το τέλος της δημοκρατίας του Μάιντζ
Ήταν όμως φανερό ότι η δημοκρατία του Μάιντζ δε θα μπορούσε να σταθεί για μεγάλο διάστημα, γιατί στο μεταξύ εμφανίσθηκαν στην ελεύθερη περιοχή τα πρωσικά στρατεύματα, τα οποία πολιόρκησαν το Μάιντζ. Έτσι για 4 μήνες μέχρι τη παράδοση της πόλης στις 23 Ιουλίου, η δημοκρατία περιοριζόταν μόνο στην πόλη, αφού η γύρω περιοχή είχε καταληφθεί και οι Γάλλοι είχαν φύγει.
Με την παράδοση ακολούθησε το κυνήγι των γερμανών διαφωτιστών και επαναστατών, που δεν είχαν διαφύγει. Βασανίστηκαν, φυλακίσθηκαν και τους δημεύθηκαν ότι είχαν. Ακολούθησε δηλαδή ένα πογκρόμ, που ονομάσθηκε διωγμός των λεσχών (Klubistenverfolgung) και κράτησε μέχρι το 1795, όταν επανήλθαν τα επαναστατικά γαλλικά στρατεύματα και προσάρτησαν στη Γαλλία, όλη την περιοχή αριστερά του Ρήνου για τα 20 επόμενα χρόνια. Σε αυτή την «γαλλική περίοδο» της ιστορίας της περιοχής, υλοποιήθηκαν πολλά σημεία του προγράμματος της δημοκρατίας του Ρήνου. Όμως αυτά επιβλήθηκαν στην ουσία «από τα πάνω» και δεν ήταν αποτέλεσμα της αυτοοργάνωσης των κατοίκων.
Η μικρής διάρκειας δημοκρατία του Μάιντζ ήταν λοιπόν αποτέλεσμα της «εξαγωγής της επανάστασης» από τους επαναστατημένους Γάλλους και της προσπάθειας των γερμανών διαφωτιστών να προωθήσουν τη δημοκρατία με την ουσιαστική της μορφή, δηλαδή σαν ομοσπονδία κοινοτήτων.
Αν αυτή η προσπάθεια είχε γενικευθεί- έστω στο χώρο των διάσπαρτων πριγκηπάτων μεταξύ των δύο μεγάλων της εποχής γερμανικών δυνάμεων Πρωσίας και Αυστρίας-τότε η ανάδυση μιας ομοσπονδιακής δημοκρατίας των κοινοτήτων στον γερμανικό χώρο ήταν μια από τις δυνατότητες, απέναντι στον τότε ανταγωνισμό των διάφορων αριστοκρατικών «οίκων» και των φεουδαρχικών δυνάμεων. Απέναντι επίσης στην ανάδυση του αιτήματος των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων των πόλεων και της αστικής διανόησης για ένα ενωμένο εθνικό γερμανικό αστικό κράτος, που επικράτησε το επόμενο διάστημα, ιδίως μετά τη «ναπολεόντεια εποχή» της Γερμανίας.
[1] Με λίγα λόγια: Όλοι οι άνθρωποι από τη γέννα τους έχουν αδιαπραγμάτευτα φυσικά δικαιώματα. Για να τα απολαμβάνουν και να τα προστατεύουν σχηματίζουν κοινότητες, στα πλαίσια των οποίων συνάπτουν «κοινωνικά συμβόλαια». Σε αυτά τα συμβόλαια διατυπώνονται, μεταξύ άλλων, καθαρά τα δικαιώματα και τα καθήκοντα των κυβερνητών και κυβερνούμενων. Η εξουσία στα πλαίσια των ανθρώπινων κοινοτήτων δεν πηγάζει «από τον θεό», αλλά από τον «λαό». Όταν υπάρχει βίαιος σφετερισμός της, τότε ο λαός επαναφέρει την εξουσία του με τη βία.
[2] Μετά από αυτή τη νίκη, στο Παρίσι καταργήθηκε η Μοναρχία και ανακηρύχθηκε η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία
[3] Die Mainzer Republik: http://www.mainzer-republik.de/startseite.html και http://de.wikipedia.org/wiki/Mainzer_Republik
RSS Feed
