Όροι που δεν είναι βεβαίως καινούργιοι, έχουν αποκτήσει όμως ιδιαίτερη σημασία στα χρόνια της κρίσης.
«Είναι η προσπάθεια των ανθρώπων να αλληλοβοηθηθούν με ένα διαφορετικό τρόπο ώστε να παράγουν αυτά που έχουν ανάγκη και όχι αυτά που υποδεικνύει η οικονομία ή μια οικονομία της αγοράς. Είναι η προσπάθεια να βρεθεί ένας δρόμος που δεν στηρίζεται στο κράτος, αλλά να μην ανήκει και στην οικονομία της αγοράς. Είναι προσπάθειες παραγωγής χωρίς κέρδος»(1).
Εδώ και γενιές το κράτος και η αγορά έχουν αναπτύξει μια τόσο στενή σχέση συμβίωσης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί το δυοπώλιο(δίπολο) της αγοράς και του κράτους.
Η αγορά χρησιμοποιεί το σύστημα τιμών και την ιδιωτική διαχείριση ανθρώπων, κεφαλαίων και πόρων για την παραγωγή υλικού πλούτου. Και το κράτος αντιπροσωπεύει τη λαϊκή θέληση και παράλληλα διευκολύνει τη «δίκαιη» λειτουργία της «ελεύθερης αγοράς». Λένε ότι το ιδεώδες αυτό του «δημοκρατικού καπιταλισμού» μεγιστοποιεί την ευχαρίστηση των καταναλωτών και ταυτόχρονα διευρύνει τις πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες του ατόμου. Αυτό στην πραγματικότητα είναι η ουσία του σύγχρονου δόγματος της «προόδου».
Η χρηματοοικονομική κατάρρευση του 2007-2008 και η συνεχιζόμενη κρίση των κρατικών χρεών αποκάλυψε ότι η κλασική εξιδανίκευση του δημοκρατικού καπιταλισμού είναι κατά μεγάλο μέρος απάτη. Η «ελεύθερη αγορά» δεν είναι στην πραγματικότητα αυτορυθμιζόμενη και ιδιωτική, αλλά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δημόσιες παρεμβάσεις και κυβερνητικά προγράμματα «σωτηρίας τραπεζών», επιδοτήσεις, άμβλυνση του κινδύνου και νομικά προνόμια. Το κράτος, στην πραγματικότητα, δεν αντιπροσωπεύει την κυρίαρχη λαϊκή βούληση και ούτε η αγορά υλοποιεί τις αυτόνομες προτιμήσεις των μικρών επενδυτών και καταναλωτών. Αντίθετα, το σύστημα είναι αποδεικνύεται ως το κλειστό ολιγοπώλιο μιας ελίτ μυημένων. Οι πολιτικές και προσωπικές συνδέσεις μεταξύ των μεγαλύτερων εταιρειών και της κυβέρνησης είναι τόσο εκτεταμένες, ώστε να ισοδυναμούν με συμπαιγνία. Η διαφάνεια είναι ελάχιστη, η ρύθμιση της αγοράς έχει διαφθαρεί από τα συμφέροντα των βιομηχανιών και των τραπεζών, η λογοδοσία είναι ένα σόου που χειραγωγείται πολιτικά και η αυτοδιάθεση των πολιτών, ως επί το πλείστον, περιορίζεται στην επιλογή του «Γιάννη» ή του «Γιαννάκη» την ώρα της εκλογικής αναμέτρησης(2).
Η συνεχιζόμενη γενικευμένη και καθολική κρίση του παγκοσμιοποιημένου και νεοφιλελεύθερου χρηματιστικού καπιταλισμού, που προσλαμβάνει ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, οδηγεί σε ολική αμφισβήτηση της κρατούσας τάξης πραγμάτων. Στο πλαίσιο αυτό η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία συνιστά, ή τουλάχιστον επιδιώκει, μια εναλλακτική (τρίτη) οικονομία. Στην εναλλακτική («απλή» ή υποκαταστατική του συστήματος) αυτή οικονομία, θεωρία και πρακτική αλληλοσυνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται «πραξεολογικά».
Αρχικά, ως εναλλακτική «οικονομία των πολιτών» (συλλογικές τοπικές πρωτοβουλίες «εκ των κάτω») και των αναγκών τους, που συναρθρώνει την οικονομική δημοκρατία με νέες παραγωγικές σχέσεις και νέους δείκτες ευημερίας. Αλλά και παραπέρα, στοχεύει σ’ ένα ανταγωνιστικό σχέδιο που θα αποτρέπει τη συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής δύναμης, η οποία σήμερα πηγάζει από το ισχύον μεγεθυνσιακό οικονομικό και (το σύστοιχό του) πολιτικό σύστημα(3).
Τα τελευταία τρία χρόνια παρατηρείται στη χώρα μας η ανάδυση ολοένα και περισσότερων ομάδων και δικτύων αλληλέγγυας, ανταλλακτικής οικονομίας. Σύμφωνα με διάφορες καταγραφές, εντοπίζονται σήμερα περίπου 1.000 τέτοιες προσπάθειες και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, συνεταιρισμούς στον εκδοτικό χώρο, συνεταιρισμούς διαχείρισης νερού, συνεταιριστικά καφενεία, συνεταιρισμοί καταναλωτών-παντοπωλεία, δίκτυα αλληλεγγύης χωρίς μεσάζοντες, πολυμετοχικές εταιρείες λαϊκης βάσης, « τοπικά νομίσματα» ανταλλαγών όπως το εναλλακτικό νόμισμα του Βόλου κ.α.
Στην χώρα των περίπου δύο εκατομμυρίων ανέργων και των απλήρωτων εργαζόμενων, θα χρειασθεί να προωθηθεί η ιδέα είναι ότι θα μπορούσαν ώστε σιγά σιγά αυτοί οι άνθρωποι, στο μέτρο του δυνατού, να πάρουν πρωτοβουλίες και να φτιάξουν συνεταιρισμούς, οι οποίοι προσπαθούν να προσφέρουν κάτι χρήσιμο στην κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν εξισωτικές σχέσεις μεταξύ αυτών που ξεκινούν την προσπάθεια.
Γιώργος Λιερός «Υπαρκτός καινούργιος κόσμος. Κοινωνική/αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία». Εκδόσεις των Συναδέλφων
David Bollier και Silke Helfric
The Wealth of theCommons - A World Beyond Market &State
Τάκης Νικολόπουλος / Δημήτρης Καπογιάννης
Εισαγωγή στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.
Το μετέωρο βήμα μιας δυνατότητας. Εκδόσεις των Συναδέλφων
Π. Τ.
«Είναι η προσπάθεια των ανθρώπων να αλληλοβοηθηθούν με ένα διαφορετικό τρόπο ώστε να παράγουν αυτά που έχουν ανάγκη και όχι αυτά που υποδεικνύει η οικονομία ή μια οικονομία της αγοράς. Είναι η προσπάθεια να βρεθεί ένας δρόμος που δεν στηρίζεται στο κράτος, αλλά να μην ανήκει και στην οικονομία της αγοράς. Είναι προσπάθειες παραγωγής χωρίς κέρδος»(1).
Εδώ και γενιές το κράτος και η αγορά έχουν αναπτύξει μια τόσο στενή σχέση συμβίωσης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί το δυοπώλιο(δίπολο) της αγοράς και του κράτους.
Η αγορά χρησιμοποιεί το σύστημα τιμών και την ιδιωτική διαχείριση ανθρώπων, κεφαλαίων και πόρων για την παραγωγή υλικού πλούτου. Και το κράτος αντιπροσωπεύει τη λαϊκή θέληση και παράλληλα διευκολύνει τη «δίκαιη» λειτουργία της «ελεύθερης αγοράς». Λένε ότι το ιδεώδες αυτό του «δημοκρατικού καπιταλισμού» μεγιστοποιεί την ευχαρίστηση των καταναλωτών και ταυτόχρονα διευρύνει τις πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες του ατόμου. Αυτό στην πραγματικότητα είναι η ουσία του σύγχρονου δόγματος της «προόδου».
Η χρηματοοικονομική κατάρρευση του 2007-2008 και η συνεχιζόμενη κρίση των κρατικών χρεών αποκάλυψε ότι η κλασική εξιδανίκευση του δημοκρατικού καπιταλισμού είναι κατά μεγάλο μέρος απάτη. Η «ελεύθερη αγορά» δεν είναι στην πραγματικότητα αυτορυθμιζόμενη και ιδιωτική, αλλά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δημόσιες παρεμβάσεις και κυβερνητικά προγράμματα «σωτηρίας τραπεζών», επιδοτήσεις, άμβλυνση του κινδύνου και νομικά προνόμια. Το κράτος, στην πραγματικότητα, δεν αντιπροσωπεύει την κυρίαρχη λαϊκή βούληση και ούτε η αγορά υλοποιεί τις αυτόνομες προτιμήσεις των μικρών επενδυτών και καταναλωτών. Αντίθετα, το σύστημα είναι αποδεικνύεται ως το κλειστό ολιγοπώλιο μιας ελίτ μυημένων. Οι πολιτικές και προσωπικές συνδέσεις μεταξύ των μεγαλύτερων εταιρειών και της κυβέρνησης είναι τόσο εκτεταμένες, ώστε να ισοδυναμούν με συμπαιγνία. Η διαφάνεια είναι ελάχιστη, η ρύθμιση της αγοράς έχει διαφθαρεί από τα συμφέροντα των βιομηχανιών και των τραπεζών, η λογοδοσία είναι ένα σόου που χειραγωγείται πολιτικά και η αυτοδιάθεση των πολιτών, ως επί το πλείστον, περιορίζεται στην επιλογή του «Γιάννη» ή του «Γιαννάκη» την ώρα της εκλογικής αναμέτρησης(2).
Η συνεχιζόμενη γενικευμένη και καθολική κρίση του παγκοσμιοποιημένου και νεοφιλελεύθερου χρηματιστικού καπιταλισμού, που προσλαμβάνει ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, οδηγεί σε ολική αμφισβήτηση της κρατούσας τάξης πραγμάτων. Στο πλαίσιο αυτό η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία συνιστά, ή τουλάχιστον επιδιώκει, μια εναλλακτική (τρίτη) οικονομία. Στην εναλλακτική («απλή» ή υποκαταστατική του συστήματος) αυτή οικονομία, θεωρία και πρακτική αλληλοσυνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται «πραξεολογικά».
Αρχικά, ως εναλλακτική «οικονομία των πολιτών» (συλλογικές τοπικές πρωτοβουλίες «εκ των κάτω») και των αναγκών τους, που συναρθρώνει την οικονομική δημοκρατία με νέες παραγωγικές σχέσεις και νέους δείκτες ευημερίας. Αλλά και παραπέρα, στοχεύει σ’ ένα ανταγωνιστικό σχέδιο που θα αποτρέπει τη συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής δύναμης, η οποία σήμερα πηγάζει από το ισχύον μεγεθυνσιακό οικονομικό και (το σύστοιχό του) πολιτικό σύστημα(3).
Τα τελευταία τρία χρόνια παρατηρείται στη χώρα μας η ανάδυση ολοένα και περισσότερων ομάδων και δικτύων αλληλέγγυας, ανταλλακτικής οικονομίας. Σύμφωνα με διάφορες καταγραφές, εντοπίζονται σήμερα περίπου 1.000 τέτοιες προσπάθειες και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, συνεταιρισμούς στον εκδοτικό χώρο, συνεταιρισμούς διαχείρισης νερού, συνεταιριστικά καφενεία, συνεταιρισμοί καταναλωτών-παντοπωλεία, δίκτυα αλληλεγγύης χωρίς μεσάζοντες, πολυμετοχικές εταιρείες λαϊκης βάσης, « τοπικά νομίσματα» ανταλλαγών όπως το εναλλακτικό νόμισμα του Βόλου κ.α.
Στην χώρα των περίπου δύο εκατομμυρίων ανέργων και των απλήρωτων εργαζόμενων, θα χρειασθεί να προωθηθεί η ιδέα είναι ότι θα μπορούσαν ώστε σιγά σιγά αυτοί οι άνθρωποι, στο μέτρο του δυνατού, να πάρουν πρωτοβουλίες και να φτιάξουν συνεταιρισμούς, οι οποίοι προσπαθούν να προσφέρουν κάτι χρήσιμο στην κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν εξισωτικές σχέσεις μεταξύ αυτών που ξεκινούν την προσπάθεια.
Γιώργος Λιερός «Υπαρκτός καινούργιος κόσμος. Κοινωνική/αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία». Εκδόσεις των Συναδέλφων
David Bollier και Silke Helfric
The Wealth of theCommons - A World Beyond Market &State
Τάκης Νικολόπουλος / Δημήτρης Καπογιάννης
Εισαγωγή στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.
Το μετέωρο βήμα μιας δυνατότητας. Εκδόσεις των Συναδέλφων
Π. Τ.
RSS Feed
