Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Roar Magazine, τεύχος #7, Φθινόπωρο 2017. Η April Humble είναι διευθύντρια της οργάνωσης Borderlands που βοηθά πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο στο Μπρίστολ. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
Κάθε λεπτό, είκοσι πέντε άνθρωποι εκτοπίζονται κάπου στο κόσμο – τετραπλάσιοι σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Την ίδια στιγμή, τα διεθνή σύνορα γίνονται όλο και πιο δύσκολο για τους ανεπιθύμητους, τους διωγμένους και τους φτωχούς να τα διαβούν.
Πρόσφατες εξελίξεις στην Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική τονίζουν την κεντρικότητα της μετανάστευσης στους πολιτικούς διαλόγους και στους κοινωνικούς αγώνες των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα. Τον Ιούνιο του 2016, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από μια καμπάνια που χαρακτηρίστηκε από ακραία αντιμεταναστατευτική ρητορική. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, ο Donald Trump κέρδισε τις αμερικάνικες προεδρικές εκλογές καθώς καλόπιανε τους λευκούς ρατσιστές και κόμπαζε για το «μεγάλο τείχος» που θα έφτιαχνε στα σύνορα με το Μεξικό.
Οι εξελίξεις αυτές συνοδεύτηκαν από μια εκτόξευση στην υποστήριξη για δεξιά εθνικιστικά κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, στον απόηχο μια μεγάλης «προσφυγικής κρίσης» που οδήγησε πάνω από 2,3 εκατομμύρια ανθρώπους να μπουν με παράτυπο τρόπο στην Ευρώπη, 80 τις εκατό από αυτούς καταφτάνουν από τη Συρία, ο Ιράκ και το Αφγανιστάν – όλες τους χώρες που υποφέρουν από συνεχιζόμενες συγκρούσεις και πολιτικά αστάθεια. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), ο αριθμός των ανθρώπων σε ολόκληρο το κόσμο που έχουν εγκαταλείψει αναγκαστικά τα σπίτια τους έχει φτάσει στο δίχως προηγούμενο επίπεδο των 65,6 εκατομμυρίων.
Ένας παράγοντας που μένει συχνά εκτός από αυτούς τους πολιτικούς διαλόγους, όμως είναι ο ρόλος που παίζει η κλιματικά αλλαγή ως ενισχυτής των παραγόντων που προωθούν την ανθρώπινη μετανάστευση παντού. Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια σε περιοχές που πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις εξαφανίζουν την δυνατότητα για προσαρμογή. Η κλιματική αλλαγή θα υποβαθμίσει την ικανότητα πολλών χωρών να θρέψει τον πληθυσμό τους, σπρώχνοντας τους ρυθμούς μετανάστευσης προς τα πάνω σε όλο το κόσμο. Σε ένα ταχέως θερμαινόμενο κόσμο, οι κανόνες του συνοριακού ελέγχου είναι ξεκάθαρο πως πρέπει να γραφούν ξανά για να κάνουν την μετανάστευση μια επιλογή για αυτούς που τρέχουν να ξεφύγουν από τις συνέπειες της κλιματικής αποσταθεροποίησης στη πατρίδα τους.
Ασφάλεια των συνόρων
Μετά την 9η Σεπτέμβρη, μια επικίνδυνη ερωτική σχέση άνθισε μεταξύ των δυτικών ηγετών και της ιδέας της ασφάλειας των συνόρων, με φόντο την ριζική κλιμάκωση του Παγκόσμιου Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας. Σήμερα, μια δεκαετία και μισή αργότερα, η επίσημη απάντηση στις αυξημένες παγκόσμιες μεταναστευτικές ροές είναι η παγίωση αυτού του αφηγήματος – των μεταναστών ως απειλή για τη Δυτική ασφάλεια, κοινωνία και κουλτούρα και την ασφάλεια των συνόρων ως τη μόνη πιθανή απάντηση – στο μυαλό εκατομμυρίων.
Στην Ευρώπη, η πρόσφατη «προσφυγική κρίση» έδειξε την γρήγορη οπισθοχώρηση της Ένωσης από την μακροχρόνια υπόσχεση να προστατεύει τους ανθρώπους που έφευγαν από το πόλεμο και τις διώξεις παγκοσμίως. Σε μόλις ένα χρόνο, η ασφάλεια και ο έλεγχος έχει αυξηθεί ή επανεισαχθεί σε περισσότερα από είκοσι εθνικά σύνορα. Η επίμαχη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία, όρισε τον Πρόεδρο Erdoğan ως τον de facto θυροφύλακα του Φρουρίου Ευρώπη, ενώ αποδέσμευε την ΕΕ από κάθε ευθύνη προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που προσπαθούν να σκαρφαλώσουν τα τείχη του.
Η περιφρόνηση των δικαιωμάτων των προσφύγων δεν περιορίζεται με κανένα τρόπο στην Ευρώπη. Μεταξύ 3023 και 2015, για παράδειγμα, περισσότεροι από 120000 Ροχίνγια μπήκαν σε βάρκες σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν από τις θρησκευτικές διώξεις στην Μυανμάρ. Χιλιάδες διώχθηκαν από τα γειτονικά κράτη καθώς περιπλανιόταν στη θάλασσα, δίχως καμμιά χώρα να θέλει να αναλάβει την ευθύνη για τα δεινά τους. Από εκείνους που υπόκεινται σε κακοποιήσεις, βασανιστήρια και φόνους στα χέρια των συνοριοφυλάκων στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας ή στα σύνορα Ινδίας-Μπαγκλαντές στις αφίσες που βάζει η Αυστραλιανή κυβέρνηση σε πόλεις της νοτιοανατολικής Ασίας προειδοποιώντας τους μετανάστες πως δεν είναι καλοδεχούμενοι, η κακοποίηση και η καταστολή των μεταναστευτικών πληθυσμών αυξάνεται σε όλη την υδρόγειο.
Σήμερα, υπάρχουν πάνω από εβδομήντα ασφαλή κλειστά σύνορα στο κόσμο – πέντε φορές περισσότερα σε σχέση με 25 χρόνια πριν. Πέρα από το Φρούριο Ευρώπη, η στρατιωτικοποιημένη ασφάλεια συνόρων είναι όλο και πιο συνηθισμένη σε ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία. Μεγάλο μέρος αυτό΄ύ είναι μέρος της ευρύτερης στρατηγικής που αναπτύσουν οι δυτικές χώρες για να εμποδίσουν τις μεταναστευτικές ροές να φτάσουν στα σύνορά τους. Η ΕΕ, για παράδειγμα, έχει προγράμματα «εξωτερίκευσης» – στηρίζει υλικά τρίτες χώρες να ασφαλίσουν τα εξωτερικά τους σύνορα – από την Αφρική, ως τη Κίνα, ως την Καραϊβική, ενώ η Αυστραλία έχει παρόμοια προγράμματα στην Ασία και την Ωκεανία. Ο στρατός των ΗΠΑ έχει εκπαιδεύσει στρατιώτες στην ασφάλεια συνόρων σε περισσότερες από εκατό χώρες, και πολλοί ηγέτες σε άλλες περιοχές – ιδιαίτερα στην Μέση Ανατολή και Νότια Ασία – αγωνιούν ώστε να μπουν και αυτοί στο παιχνίδι.
Χωρίς έξοδο
Σε πολλά μέρη του κόσμου που η κοινωνική ανασφάλεια, η πολιτική καταπίεση και η οικονομική αστάθεια έχουν ήδη δηλητηριάσει τα θεμέλια της κοινωνίας, οι αποδιοργανωτικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής έχουν ήδη να αφήνουν το σημάδι τους. Οι δυνατότητες των ανθρώπων να επιβιώσουν και να ευημερήσουν επηρεάζεται, αναγκάζοντας τους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τα παραδοσιακά μέσα επιβίωσης τους. Αυτό το είδος μετανάστευσης σχετιζόμενης με το κλίμα γίνεται με γρήγορους ρυθμούς παγκόσμιο φαινόμενο. Από την Υποσαχάρια Αφρική ως την Αλάσκα, από τις Άνδεις ως τα Ιμαλάια, πληθυσμοί είναι ήδη εν κινήσει λόγω των αλλαγών στη θερμοκρασία και τα καιρικά μοτίβα. Το 2016, 23 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν έπειτα από καταστροφές που σχετίζοταν φυσικές καταστροφές. Το έτος αυτό η αναλογία ανθρώπων που έφευγαν από φυσικές καταστροφές σε σχέση με αυτούς που έφευγαν λόγω συγκρούσεων ήταν 3:1.
Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει διεθνές πλαίσιο που να είναι έστω κοντά στο να συμπεριλάβει όλες τις ανάγκες και να προστατέψει όλα τα δικαιώματα όσων μεταναστεύουν στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Ούτε και μοιάζει πιθανό πως ένα τέτοιο πλαίσιο θα δημιουργηθεί σύντομα. Όταν συνυπάρχουν, τα στρατιωτικοποιημένα σύνορα και η κλιματική αλλαγή κάνουν ένα τοξικό συνδυασμό, ιδιαίτερα στο Παγκόσμιο Νότο, όπου οι τοπικοί πληθυσμοί αντιμετωπίζουν συχνά τα πιο σοβαρά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά εμπόδια στην κλιματική προσαρμογή.
Ένα εκπληκτικό παράδειγμα αυτών των εξελίξεων είναι το Πακιστάν, όπου ξηρασίες, καύσωνες και πλημμύρες γίνονται ένα όλο και σοβαρότερο πρόβλημα. Το 2010, ένα επεισόδιο πλημμυρών σκότωσε 2000 ανθρώπους και εκτόπισε σχεδόν 20 εκατομμύρια. Το Καράτσι, η οικονομική ραχοκοκαλιά της χώρας, που δέχεται κάθε χρόνο ένα εκατομμύριο μετανάστες το χρόνο σε αναζήτηση βιώσιμων συνθηκών ζωής, είναι εξαιρετικά ευάλωτο στα αυξανόμενα επίπεδα της θάλασσας και των καταιγίδων. Αν η πόλη αυτή αποσταθεροποιηθεί ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν φόβοι πως θα υπάρξουν βαθιές συνέπειες σε ολόκληρη τη χώρα, όπου η ελλιπής υποδομή και η κοινωνικό οικονομική ευπάθεια περιορίζουν σημαντικά τις επιλογές προσαρμογής.
Την ίδια στιγμή, οι δυνατότητες διασυνοριακής μετανάστευσης από το ευπαθές Πακιστάν είναι επίσης περιορισμένες. Ο Ινδοπακιστανικός φράχτης έχει μήκος 1958 χιλιόμετρα, και υπάρχουν σχέδια για το κλείσιμο ολόκληρης της συνοριογραμμής μέχρι το τέλος του 2018. Το Ιράν αυτή τη στιγμή ενισχύει το παλιό αναποτελεσματικό παλιό συνοριακό φραγμό και στο ιδιαίτερα στρατιωτικοποιημένο σύνορο με το Αφγανιστάν, το Πακιστάν πρόσφατα ανέπτυξε το πρώτο μοντέρνο σύστημα διαχείρισης συνόρων. Ως η έκτη πολυπληθέστερη χώρα στο κόσμο, οι πολίτες του Πακιστάν αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από την κλιματική αλλαγή. Αν οι κυβερνήσεις δεν εργαστούν για την αναγνώριση της διασυνοριακής μετανάστευσης ως ένα βασικό μηχανισμό αντιμετώπισης και διμερή σχέδια που να εξασφαλίσουν πως είναι μια ασφαλής επιλογή, πολλοί στο Πακιστάν θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα σενάριο χύτρας υπό πίεση με κυριολεκτικά δίχως διέξοδο.
Νοιώθοντας τις συνέπειες
Πληθυσμοί σε ολόκληρη την Δυτική και Βόρια Αφρική ήδη αισθάνονται τις συνέπειες και αυτοί. Προβλέψεις έχουν δείξει πως οι μέσες θερμοκρασίες στο Σαχέλ μπορεί να αυξηθούν ως και 5 βαθμούς μέχρι το 2050, με το πληθυσμό να αναμένεται να αυξηθεί τρεις φορές – από 100 εκατομμύρια στο δυσθεώρητο νούμερο των 300 εκατομμυρίων – μέσα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο. Ήδη υποφέροντας από την πολιτική καταστολή της Αραβικής Άνοιξης και την άνοδο εξτρεμιστικών ομάδων όπως το ISIS, η Boko Haram και η Al-Shabab, η περιοχή προβλέπεται να υποφέρει μεγάλα επίπεδα εκτοπισμού ως αποτέλεσμα της ερημοποίησης και της απώλειας νερού εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Η πολιτική της ΕΕ για την εξωτερικοποίηση των συνόρων, ήδη προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς Υποσαχάριους μετανάστες που ταξιδεύουν προς τις Βορειοαφρικανικές χώρες, ελπίζοντας πως τελικά θα φτάσουν στις Ευρωπαϊκές ακτές. Όχι μόνο το πέρασμα Λιβύης-Ιταλίας είναι το πλέον επικίνδυνο στο κόσμο – με τις πιθανότητες θανάτου καθ’ οδών να αγγίζουν την 1 στις 231 – αλλά σε απάντηση στις απαιτήσεις της ΕΕ να μειωθούν οι μεταναστευτικές ροές, χώρες όπως η Λιβύη και το Μαρόκο συλλαμβάνουν μαζικά μετανάστες και τους πετάνε στην έρημο.
Περιοχές που ο πληθυσμός είναι παγιδευμένος από γειτονικούς καταπιεστές υποφέρουν ιδιαίτερα. Πάρτε για παράδειγμα την Παλαιστίνη, που η κλιματική αλλαγή πιστεύεται πως προκαλεί άνοδο θερμοκρασιών και έλλειψη νερού. Οι αγροτικές καλλιέργειες αποτελούν μεγάλο μέρος της οικονομικής παραγωγής, απασχόλησης και της τροφικής επάρκειας τοπικά και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις αυξήσεις της θερμοκρασίας και τις ξηρασίες. Αυτό θα έχει μεγάλη επίπτωση στο Παλαιστινιακό λαό, του οποίου η κοινωνικοοικονομική αντοχή έχει ήδη τσαλακωθεί από δεκαετίες κατοχής και σύγκρουσης. Λόγω των σοβαρών περιορισμών στην μετακίνηση στη περιοχή, η εποχική μετανάστευση δεν είναι πλέον βιώσιμος μηχανισμός αντιμετώπισης.
Όλα αυτά έρχονται με μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό κόστος για τους ευπαθείς πληθυσμούς. Τα πλεονεκτήματα της διασυνοριακής μετανάστευσης ως μηχανισμού αντιμετώπισης είναι ιστορικά πολύ σημαντικός. Η μετακίνηση πέρα από τα σύνορα επιτρέπει στις οικογένειες να στείλουν στο εξωτερικό ένα ή δυο μέλη της να κερδίσουν χρήματα αλλού και να τα στείλουν πίσω με εμβάσματα, που σημαίνει πως η υπόλοιπη οικογένεια μπορεί να μείνει εκεί που είναι. Αυτό αμβλύνει σημαντικά τους βαθμούς της κρίσης, εμποδίζοντας την ανάγκη για ολόκληρες οικογένειες και κοινότητες να εγκαταλείψουν πίσω τους τις εστίες και τις πατρίδες τους. Τα εμβάσματα από τους μετανάστες εργάτες είναι τρεις φορές το ύψος της συνολικής διεθνούς βοήθειας και γενικά λειτουργούν ως ένας σημαντικός παράγοντας μείωσης της φτώχειας παγκοσμίως. Περιορίζοντας την δυνατότητα αυτή προς όφελος της έμφασης στην προσαρμογή in situ είναι πιθανό να ενισχύσει τις υπάρχουσες πιέσεις σε πολλές εύθραυστες χώρες.
Ξαναγράφοντας τους κανόνες
Είναι ξεκάθαρο πως οι πολιτικοί διάλογοι πάνω στην μετανάστευση και την ασφάλεια των συνόρων δεν μπορούν πλέον να γίνονται σε απομόνωση από τυς προβληματισμούς για ευρύτερη κλιματική δικαιοσύνη. Η κλιματική αλλαγή θα έχει τη μέγιστη επίπτωση σε μερικούς από τους πλέον ευάλωτους λαούς του κόσμου, επηρεάζοντας θανάσιμα την ικανότητα τους να επιβιώσουν και να ευημερήσουν. Με αυτό στο μυαλό, θα πρέπει να πολεμήσουμε για ασφαλή διασυνοριακά περάσματα ως σοβαρού μηχανισμού αντιμετώπισης για εκείνους που ζουν σε περιοχές που η δυνατότητα για προσαρμογή είναι ιδιαίτερα χαμηλή.
Τα κοινωνικά κινήματα θα έχουν σημαντικό ρόλο να παίξουν από αυτή την άποψη. Η μετανάστευση λόγω κλίματος έχει γίνει θέμα διεθνούς σημασίας τα τελευταία μόλις χρόνια χάρη στη συνεχή δουλειά ακτιβιστών για την κοινωνική δικαιοσύνη και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Τα κινήματα που δραστηριοποιούνται γύρω από τα δικαιώματα των προσφύγων, την ασφάλεια των συνόρων και τη κλιματική δικαιοσύνη θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ασκήσουν ισχυρές πιέσεις από τα κάτω για να αναγκάσουν τους παγκόσμιους ηγέτες να ανοίξουν τα σύνορα, αντί να τα κλείνουν. Φυσικά, η λήψη ριζοσπαστικών βημάτων για τον περιορισμό των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα θα είναι η πλέον σημαντική συνεισφορά στην ελάφρυνση των πιέσεων στους ευπαθείς πληθυσμούς, αλλά πρέπει να είναι ξεκάθαρο πως θα υπάρξουν περαιτέρω αυξήσεις στην παγκόσμια μετανάστευση, και πως οι αγώνες μας πρέπει να είναι προσανατολισμένοι προς την εφαρμογή τακτικής μετακίνηση όπου είναι απαραίτητο.
Ο τρόπος που ο όρος «προσφυγική κρίση» έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια υπονοεί μια κρίση για την Ευρώπη και τη Δύση. Η πραγματική κρίση, όμως αντιμετωπίζεται από εκείνους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν όλα όσα γνώρισαν ποτέ. Η κλιματική αλλαγή είναι ο απόλυτος παράγοντας που θα φέρει τα πάνω κάτω από αυτή την άποψη. Σε δύσκολους καιρούς, οι κανόνες του παιχνιδιού – ανάμεσά τους οι κανόνες της διεθνούς μετανάστευσης – θα πρέπει να γραφούν ξανά. Αυτό δεν μπορεί να περιμένει για μερικά χρόνια ή δεκαετίες αργότερα. Ως τότε, κάποιοι από τους πλέον επικίνδυνους παράγοντες της κλιματικής αποσταθεροποίησης θα έχουν ήδη ενεργήσει. Πρέπει να δράσουμε πάνω σε αυτό σήμερα, εκτός αν θέλουμε να χάσουμε εκατομμύρια συνανθρώπους μας από την παγκόσμια απειλή της κλιματικής αλλαγής και τις ξενοφοβικές και στενόμυαλες αντιλήψεις των παγκόσμιων ηγετών πάνω στο ποιος έχεις και ποιος δεν έχει δικαίωμα να μετακινηθεί.
Πηγή: https://geniusloci2017.wordpress.com/2018/01/21/climate_refugees/
Κάθε λεπτό, είκοσι πέντε άνθρωποι εκτοπίζονται κάπου στο κόσμο – τετραπλάσιοι σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Την ίδια στιγμή, τα διεθνή σύνορα γίνονται όλο και πιο δύσκολο για τους ανεπιθύμητους, τους διωγμένους και τους φτωχούς να τα διαβούν.
Πρόσφατες εξελίξεις στην Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική τονίζουν την κεντρικότητα της μετανάστευσης στους πολιτικούς διαλόγους και στους κοινωνικούς αγώνες των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα. Τον Ιούνιο του 2016, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από μια καμπάνια που χαρακτηρίστηκε από ακραία αντιμεταναστατευτική ρητορική. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, ο Donald Trump κέρδισε τις αμερικάνικες προεδρικές εκλογές καθώς καλόπιανε τους λευκούς ρατσιστές και κόμπαζε για το «μεγάλο τείχος» που θα έφτιαχνε στα σύνορα με το Μεξικό.
Οι εξελίξεις αυτές συνοδεύτηκαν από μια εκτόξευση στην υποστήριξη για δεξιά εθνικιστικά κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, στον απόηχο μια μεγάλης «προσφυγικής κρίσης» που οδήγησε πάνω από 2,3 εκατομμύρια ανθρώπους να μπουν με παράτυπο τρόπο στην Ευρώπη, 80 τις εκατό από αυτούς καταφτάνουν από τη Συρία, ο Ιράκ και το Αφγανιστάν – όλες τους χώρες που υποφέρουν από συνεχιζόμενες συγκρούσεις και πολιτικά αστάθεια. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), ο αριθμός των ανθρώπων σε ολόκληρο το κόσμο που έχουν εγκαταλείψει αναγκαστικά τα σπίτια τους έχει φτάσει στο δίχως προηγούμενο επίπεδο των 65,6 εκατομμυρίων.
Ένας παράγοντας που μένει συχνά εκτός από αυτούς τους πολιτικούς διαλόγους, όμως είναι ο ρόλος που παίζει η κλιματικά αλλαγή ως ενισχυτής των παραγόντων που προωθούν την ανθρώπινη μετανάστευση παντού. Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια σε περιοχές που πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις εξαφανίζουν την δυνατότητα για προσαρμογή. Η κλιματική αλλαγή θα υποβαθμίσει την ικανότητα πολλών χωρών να θρέψει τον πληθυσμό τους, σπρώχνοντας τους ρυθμούς μετανάστευσης προς τα πάνω σε όλο το κόσμο. Σε ένα ταχέως θερμαινόμενο κόσμο, οι κανόνες του συνοριακού ελέγχου είναι ξεκάθαρο πως πρέπει να γραφούν ξανά για να κάνουν την μετανάστευση μια επιλογή για αυτούς που τρέχουν να ξεφύγουν από τις συνέπειες της κλιματικής αποσταθεροποίησης στη πατρίδα τους.
Ασφάλεια των συνόρων
Μετά την 9η Σεπτέμβρη, μια επικίνδυνη ερωτική σχέση άνθισε μεταξύ των δυτικών ηγετών και της ιδέας της ασφάλειας των συνόρων, με φόντο την ριζική κλιμάκωση του Παγκόσμιου Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας. Σήμερα, μια δεκαετία και μισή αργότερα, η επίσημη απάντηση στις αυξημένες παγκόσμιες μεταναστευτικές ροές είναι η παγίωση αυτού του αφηγήματος – των μεταναστών ως απειλή για τη Δυτική ασφάλεια, κοινωνία και κουλτούρα και την ασφάλεια των συνόρων ως τη μόνη πιθανή απάντηση – στο μυαλό εκατομμυρίων.
Στην Ευρώπη, η πρόσφατη «προσφυγική κρίση» έδειξε την γρήγορη οπισθοχώρηση της Ένωσης από την μακροχρόνια υπόσχεση να προστατεύει τους ανθρώπους που έφευγαν από το πόλεμο και τις διώξεις παγκοσμίως. Σε μόλις ένα χρόνο, η ασφάλεια και ο έλεγχος έχει αυξηθεί ή επανεισαχθεί σε περισσότερα από είκοσι εθνικά σύνορα. Η επίμαχη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία, όρισε τον Πρόεδρο Erdoğan ως τον de facto θυροφύλακα του Φρουρίου Ευρώπη, ενώ αποδέσμευε την ΕΕ από κάθε ευθύνη προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που προσπαθούν να σκαρφαλώσουν τα τείχη του.
Η περιφρόνηση των δικαιωμάτων των προσφύγων δεν περιορίζεται με κανένα τρόπο στην Ευρώπη. Μεταξύ 3023 και 2015, για παράδειγμα, περισσότεροι από 120000 Ροχίνγια μπήκαν σε βάρκες σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν από τις θρησκευτικές διώξεις στην Μυανμάρ. Χιλιάδες διώχθηκαν από τα γειτονικά κράτη καθώς περιπλανιόταν στη θάλασσα, δίχως καμμιά χώρα να θέλει να αναλάβει την ευθύνη για τα δεινά τους. Από εκείνους που υπόκεινται σε κακοποιήσεις, βασανιστήρια και φόνους στα χέρια των συνοριοφυλάκων στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας ή στα σύνορα Ινδίας-Μπαγκλαντές στις αφίσες που βάζει η Αυστραλιανή κυβέρνηση σε πόλεις της νοτιοανατολικής Ασίας προειδοποιώντας τους μετανάστες πως δεν είναι καλοδεχούμενοι, η κακοποίηση και η καταστολή των μεταναστευτικών πληθυσμών αυξάνεται σε όλη την υδρόγειο.
Σήμερα, υπάρχουν πάνω από εβδομήντα ασφαλή κλειστά σύνορα στο κόσμο – πέντε φορές περισσότερα σε σχέση με 25 χρόνια πριν. Πέρα από το Φρούριο Ευρώπη, η στρατιωτικοποιημένη ασφάλεια συνόρων είναι όλο και πιο συνηθισμένη σε ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία. Μεγάλο μέρος αυτό΄ύ είναι μέρος της ευρύτερης στρατηγικής που αναπτύσουν οι δυτικές χώρες για να εμποδίσουν τις μεταναστευτικές ροές να φτάσουν στα σύνορά τους. Η ΕΕ, για παράδειγμα, έχει προγράμματα «εξωτερίκευσης» – στηρίζει υλικά τρίτες χώρες να ασφαλίσουν τα εξωτερικά τους σύνορα – από την Αφρική, ως τη Κίνα, ως την Καραϊβική, ενώ η Αυστραλία έχει παρόμοια προγράμματα στην Ασία και την Ωκεανία. Ο στρατός των ΗΠΑ έχει εκπαιδεύσει στρατιώτες στην ασφάλεια συνόρων σε περισσότερες από εκατό χώρες, και πολλοί ηγέτες σε άλλες περιοχές – ιδιαίτερα στην Μέση Ανατολή και Νότια Ασία – αγωνιούν ώστε να μπουν και αυτοί στο παιχνίδι.
Χωρίς έξοδο
Σε πολλά μέρη του κόσμου που η κοινωνική ανασφάλεια, η πολιτική καταπίεση και η οικονομική αστάθεια έχουν ήδη δηλητηριάσει τα θεμέλια της κοινωνίας, οι αποδιοργανωτικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής έχουν ήδη να αφήνουν το σημάδι τους. Οι δυνατότητες των ανθρώπων να επιβιώσουν και να ευημερήσουν επηρεάζεται, αναγκάζοντας τους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τα παραδοσιακά μέσα επιβίωσης τους. Αυτό το είδος μετανάστευσης σχετιζόμενης με το κλίμα γίνεται με γρήγορους ρυθμούς παγκόσμιο φαινόμενο. Από την Υποσαχάρια Αφρική ως την Αλάσκα, από τις Άνδεις ως τα Ιμαλάια, πληθυσμοί είναι ήδη εν κινήσει λόγω των αλλαγών στη θερμοκρασία και τα καιρικά μοτίβα. Το 2016, 23 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν έπειτα από καταστροφές που σχετίζοταν φυσικές καταστροφές. Το έτος αυτό η αναλογία ανθρώπων που έφευγαν από φυσικές καταστροφές σε σχέση με αυτούς που έφευγαν λόγω συγκρούσεων ήταν 3:1.
Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει διεθνές πλαίσιο που να είναι έστω κοντά στο να συμπεριλάβει όλες τις ανάγκες και να προστατέψει όλα τα δικαιώματα όσων μεταναστεύουν στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Ούτε και μοιάζει πιθανό πως ένα τέτοιο πλαίσιο θα δημιουργηθεί σύντομα. Όταν συνυπάρχουν, τα στρατιωτικοποιημένα σύνορα και η κλιματική αλλαγή κάνουν ένα τοξικό συνδυασμό, ιδιαίτερα στο Παγκόσμιο Νότο, όπου οι τοπικοί πληθυσμοί αντιμετωπίζουν συχνά τα πιο σοβαρά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά εμπόδια στην κλιματική προσαρμογή.
Ένα εκπληκτικό παράδειγμα αυτών των εξελίξεων είναι το Πακιστάν, όπου ξηρασίες, καύσωνες και πλημμύρες γίνονται ένα όλο και σοβαρότερο πρόβλημα. Το 2010, ένα επεισόδιο πλημμυρών σκότωσε 2000 ανθρώπους και εκτόπισε σχεδόν 20 εκατομμύρια. Το Καράτσι, η οικονομική ραχοκοκαλιά της χώρας, που δέχεται κάθε χρόνο ένα εκατομμύριο μετανάστες το χρόνο σε αναζήτηση βιώσιμων συνθηκών ζωής, είναι εξαιρετικά ευάλωτο στα αυξανόμενα επίπεδα της θάλασσας και των καταιγίδων. Αν η πόλη αυτή αποσταθεροποιηθεί ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν φόβοι πως θα υπάρξουν βαθιές συνέπειες σε ολόκληρη τη χώρα, όπου η ελλιπής υποδομή και η κοινωνικό οικονομική ευπάθεια περιορίζουν σημαντικά τις επιλογές προσαρμογής.
Την ίδια στιγμή, οι δυνατότητες διασυνοριακής μετανάστευσης από το ευπαθές Πακιστάν είναι επίσης περιορισμένες. Ο Ινδοπακιστανικός φράχτης έχει μήκος 1958 χιλιόμετρα, και υπάρχουν σχέδια για το κλείσιμο ολόκληρης της συνοριογραμμής μέχρι το τέλος του 2018. Το Ιράν αυτή τη στιγμή ενισχύει το παλιό αναποτελεσματικό παλιό συνοριακό φραγμό και στο ιδιαίτερα στρατιωτικοποιημένο σύνορο με το Αφγανιστάν, το Πακιστάν πρόσφατα ανέπτυξε το πρώτο μοντέρνο σύστημα διαχείρισης συνόρων. Ως η έκτη πολυπληθέστερη χώρα στο κόσμο, οι πολίτες του Πακιστάν αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από την κλιματική αλλαγή. Αν οι κυβερνήσεις δεν εργαστούν για την αναγνώριση της διασυνοριακής μετανάστευσης ως ένα βασικό μηχανισμό αντιμετώπισης και διμερή σχέδια που να εξασφαλίσουν πως είναι μια ασφαλής επιλογή, πολλοί στο Πακιστάν θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα σενάριο χύτρας υπό πίεση με κυριολεκτικά δίχως διέξοδο.
Νοιώθοντας τις συνέπειες
Πληθυσμοί σε ολόκληρη την Δυτική και Βόρια Αφρική ήδη αισθάνονται τις συνέπειες και αυτοί. Προβλέψεις έχουν δείξει πως οι μέσες θερμοκρασίες στο Σαχέλ μπορεί να αυξηθούν ως και 5 βαθμούς μέχρι το 2050, με το πληθυσμό να αναμένεται να αυξηθεί τρεις φορές – από 100 εκατομμύρια στο δυσθεώρητο νούμερο των 300 εκατομμυρίων – μέσα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο. Ήδη υποφέροντας από την πολιτική καταστολή της Αραβικής Άνοιξης και την άνοδο εξτρεμιστικών ομάδων όπως το ISIS, η Boko Haram και η Al-Shabab, η περιοχή προβλέπεται να υποφέρει μεγάλα επίπεδα εκτοπισμού ως αποτέλεσμα της ερημοποίησης και της απώλειας νερού εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Η πολιτική της ΕΕ για την εξωτερικοποίηση των συνόρων, ήδη προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς Υποσαχάριους μετανάστες που ταξιδεύουν προς τις Βορειοαφρικανικές χώρες, ελπίζοντας πως τελικά θα φτάσουν στις Ευρωπαϊκές ακτές. Όχι μόνο το πέρασμα Λιβύης-Ιταλίας είναι το πλέον επικίνδυνο στο κόσμο – με τις πιθανότητες θανάτου καθ’ οδών να αγγίζουν την 1 στις 231 – αλλά σε απάντηση στις απαιτήσεις της ΕΕ να μειωθούν οι μεταναστευτικές ροές, χώρες όπως η Λιβύη και το Μαρόκο συλλαμβάνουν μαζικά μετανάστες και τους πετάνε στην έρημο.
Περιοχές που ο πληθυσμός είναι παγιδευμένος από γειτονικούς καταπιεστές υποφέρουν ιδιαίτερα. Πάρτε για παράδειγμα την Παλαιστίνη, που η κλιματική αλλαγή πιστεύεται πως προκαλεί άνοδο θερμοκρασιών και έλλειψη νερού. Οι αγροτικές καλλιέργειες αποτελούν μεγάλο μέρος της οικονομικής παραγωγής, απασχόλησης και της τροφικής επάρκειας τοπικά και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στις αυξήσεις της θερμοκρασίας και τις ξηρασίες. Αυτό θα έχει μεγάλη επίπτωση στο Παλαιστινιακό λαό, του οποίου η κοινωνικοοικονομική αντοχή έχει ήδη τσαλακωθεί από δεκαετίες κατοχής και σύγκρουσης. Λόγω των σοβαρών περιορισμών στην μετακίνηση στη περιοχή, η εποχική μετανάστευση δεν είναι πλέον βιώσιμος μηχανισμός αντιμετώπισης.
Όλα αυτά έρχονται με μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό κόστος για τους ευπαθείς πληθυσμούς. Τα πλεονεκτήματα της διασυνοριακής μετανάστευσης ως μηχανισμού αντιμετώπισης είναι ιστορικά πολύ σημαντικός. Η μετακίνηση πέρα από τα σύνορα επιτρέπει στις οικογένειες να στείλουν στο εξωτερικό ένα ή δυο μέλη της να κερδίσουν χρήματα αλλού και να τα στείλουν πίσω με εμβάσματα, που σημαίνει πως η υπόλοιπη οικογένεια μπορεί να μείνει εκεί που είναι. Αυτό αμβλύνει σημαντικά τους βαθμούς της κρίσης, εμποδίζοντας την ανάγκη για ολόκληρες οικογένειες και κοινότητες να εγκαταλείψουν πίσω τους τις εστίες και τις πατρίδες τους. Τα εμβάσματα από τους μετανάστες εργάτες είναι τρεις φορές το ύψος της συνολικής διεθνούς βοήθειας και γενικά λειτουργούν ως ένας σημαντικός παράγοντας μείωσης της φτώχειας παγκοσμίως. Περιορίζοντας την δυνατότητα αυτή προς όφελος της έμφασης στην προσαρμογή in situ είναι πιθανό να ενισχύσει τις υπάρχουσες πιέσεις σε πολλές εύθραυστες χώρες.
Ξαναγράφοντας τους κανόνες
Είναι ξεκάθαρο πως οι πολιτικοί διάλογοι πάνω στην μετανάστευση και την ασφάλεια των συνόρων δεν μπορούν πλέον να γίνονται σε απομόνωση από τυς προβληματισμούς για ευρύτερη κλιματική δικαιοσύνη. Η κλιματική αλλαγή θα έχει τη μέγιστη επίπτωση σε μερικούς από τους πλέον ευάλωτους λαούς του κόσμου, επηρεάζοντας θανάσιμα την ικανότητα τους να επιβιώσουν και να ευημερήσουν. Με αυτό στο μυαλό, θα πρέπει να πολεμήσουμε για ασφαλή διασυνοριακά περάσματα ως σοβαρού μηχανισμού αντιμετώπισης για εκείνους που ζουν σε περιοχές που η δυνατότητα για προσαρμογή είναι ιδιαίτερα χαμηλή.
Τα κοινωνικά κινήματα θα έχουν σημαντικό ρόλο να παίξουν από αυτή την άποψη. Η μετανάστευση λόγω κλίματος έχει γίνει θέμα διεθνούς σημασίας τα τελευταία μόλις χρόνια χάρη στη συνεχή δουλειά ακτιβιστών για την κοινωνική δικαιοσύνη και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Τα κινήματα που δραστηριοποιούνται γύρω από τα δικαιώματα των προσφύγων, την ασφάλεια των συνόρων και τη κλιματική δικαιοσύνη θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ασκήσουν ισχυρές πιέσεις από τα κάτω για να αναγκάσουν τους παγκόσμιους ηγέτες να ανοίξουν τα σύνορα, αντί να τα κλείνουν. Φυσικά, η λήψη ριζοσπαστικών βημάτων για τον περιορισμό των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα θα είναι η πλέον σημαντική συνεισφορά στην ελάφρυνση των πιέσεων στους ευπαθείς πληθυσμούς, αλλά πρέπει να είναι ξεκάθαρο πως θα υπάρξουν περαιτέρω αυξήσεις στην παγκόσμια μετανάστευση, και πως οι αγώνες μας πρέπει να είναι προσανατολισμένοι προς την εφαρμογή τακτικής μετακίνηση όπου είναι απαραίτητο.
Ο τρόπος που ο όρος «προσφυγική κρίση» έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια υπονοεί μια κρίση για την Ευρώπη και τη Δύση. Η πραγματική κρίση, όμως αντιμετωπίζεται από εκείνους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν όλα όσα γνώρισαν ποτέ. Η κλιματική αλλαγή είναι ο απόλυτος παράγοντας που θα φέρει τα πάνω κάτω από αυτή την άποψη. Σε δύσκολους καιρούς, οι κανόνες του παιχνιδιού – ανάμεσά τους οι κανόνες της διεθνούς μετανάστευσης – θα πρέπει να γραφούν ξανά. Αυτό δεν μπορεί να περιμένει για μερικά χρόνια ή δεκαετίες αργότερα. Ως τότε, κάποιοι από τους πλέον επικίνδυνους παράγοντες της κλιματικής αποσταθεροποίησης θα έχουν ήδη ενεργήσει. Πρέπει να δράσουμε πάνω σε αυτό σήμερα, εκτός αν θέλουμε να χάσουμε εκατομμύρια συνανθρώπους μας από την παγκόσμια απειλή της κλιματικής αλλαγής και τις ξενοφοβικές και στενόμυαλες αντιλήψεις των παγκόσμιων ηγετών πάνω στο ποιος έχεις και ποιος δεν έχει δικαίωμα να μετακινηθεί.
Πηγή: https://geniusloci2017.wordpress.com/2018/01/21/climate_refugees/
RSS Feed
