Δημοκρατία Ολοκληρωτισμός
Το πόσο η δημοκρατία πάσχει εδώ και καιρό είναι γνωστό και αισθητό - αν και όχι στον ίδιο βαθμό από όλους - αλλά όλοι εξακολουθούν να αισθάνονται ότι είναι πολίτες που εκδηλώνουν τη βούλησή τους συμμετέχοντας στις εκλογές, στην κριτική της εξουσίας αλλά και στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Όμως το ερώτημα είναι αν έχουν απομείνει δικαιώματα που να μπορεί κανείς να διεκδικήσει, πλην εκείνων που ρυθμίζονται από το ιδιωτικό δίκαιο και αφορούν τις καθημερινές σχέσεις ιδιωτών και αυτό μόνον σε ορισμένο βαθμό, γιατί του νόμου πάντοτε διέφευγαν όσοι ιδιώτες διέθεταν μεγάλη ισχύ.
Το ερώτημα αυτό δεν συναρτάται μόνον με τη φύση του κράτους, η οποία διαμορφώνεται πλέον εκτός των γνωστών πλαισίων, όπως π.χ. εκτός του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας που πλέον καταρρέει και αλλάζει ολότελα τη φύση του κράτους και το καθιστά περισσότερο εξουσία παρά έκφραση της συλλογικότητας.
Το ερώτημα σχετίζεται κυρίως - και ίσως μοναδικά - με το είδος του πολίτη όπως εξελίχθηκε και όπως το «οραματίσθηκαν» οι άνθρωποι. Το είδος αυτό του πολίτη βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τους σκοπούς που ώθησαν και ωθούν σε κίνηση την ατομική και συλλογική ζωή της πλειονότητας. Αν αυτό φαίνεται στους πολλούς θεωρητικό και αόριστο, τότε γίνεται προφανές ότι ο άνθρωπος αυτοβούλως επέλεξε να μην κατανοεί, γιατί μόνον αόριστο δεν είναι και η εντύπωση αοριστίας οφείλεται αποκλειστικά στο ότι κανείς δεν θέλει να αναλάβει τις ευθύνες του.
Ποιες ήταν όμως η βασικότερες μέριμνες των ανθρώπων;
1) Η επιβίωση, πράγμα απόλυτα λογικό και αναγκαίο. Το τι αποτελεί όμως επιβίωση είναι ένα ζήτημα που απαιτεί βαθιά σκέψη, γιατί θα ήταν απάνθρωπο να είναι μόνον η σωματική επιβίωση μέσα σε αθλιότητα και εξάρτηση από τυχαίες φιλανθρωπίες ή, αντιθέτως, η ικανοποίηση φανταστικών αναγκών για πολυτέλεια και άλλες περιττότητες που και αυτές προσβάλλουν εξίσου την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το μέτρο της επιβίωσης πρέπει να τίθεται από την εποχή και την βαθύτερη ανάγκη της ανθρώπινης συνείδησης. Σε κάθε περίπτωση η επιβίωση πρέπει να αφορά και το ανθρώπινο πνεύμα.
2) Η υλική και ψυχολογική άνεση, που έπονται της επιβίωσης, χωρίς να είναι απορριπτέες, ωστόσο αποτελούν το σημείο όπου αρχίζουν τα προβλήματα του ποια είναι τα όριά τους και τα κίνητρα, η ποιότητα και ο βαθμός έντασής τους.
3) Αν στο δεύτερο σημείο συμβεί στρέβλωση, τότε ακολουθεί ως αναγκαία συνέπεια αυτής της στρέβλωσης η επιδίωξη της «ελευθερίας» ως ανευθυνότητας, ως έλλειψης περιορισμού των επιθυμιών. Αυτό αποτελεί μία βασική στρέβλωση του πολιτισμού που μάλιστα δεν είναι πρόσφατη.
4) Αυτή η δήθεν ελευθερία καταλήγει – ανάλογα με την περίπτωση – είτε σε εφησυχασμό και αδράνεια ολότελα αδιάφορη για το κοινωνικό γίγνεσθαι είτε σε ευθεία εξουσιαστικότητα. Η εξουσιαστικότητα αποτελεί τον συμπληρωματικό πόλο της αδράνειας παρ’ όλο που και είναι και αυτή μία θεμελιώδης αδράνεια, αλλά μόνον της συνείδησης, που όμως ωθεί σε πυρετική δράση και μπορεί να πάρει πολλές μορφές από τις πιο αθώες φαινομενικά μέχρι τις καθαρά αντικοινωνικές.
Αυτά τα κίνητρα είναι θεμελιώδη κίνητρα που διαμόρφωσαν την καθημερινότητα, τις ανάγκες, τη διασκέδαση, τις σχέσεις και τον λεγόμενο «πολίτη». Αλλά σαν κίνητρα είναι πολύ φτωχά και σε κάθε περίπτωση δυναμιτίζουν τη συλλογικότητα, γιατί δείχνουν ότι αυτή διαμορφώθηκε ως μια τυχαιότητα βασισμένη σε αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες και ιδιοτέλειες και, επομένως, υποσκάπτουν και την εύρυθμη πολιτεία που όλοι ψευδώς ισχυρίζονται ότι επιθυμούν.
Στην πραγματικότητα οι κεντρικοί πόλοι της ανθρώπινης ζωής και συνείδησης είναι: η ασφάλεια, η συλλογικότητα και η ελευθερία. Η μεν ασφάλεια (ζωική, ψυχολογική και πνευματική) όπως γίνεται ακόμη αντιληπτή εμπεριέχει μία παθητικότητα και στατικότητα που αρνείται το νέο, ενώ πασχίζει να αποκτήσει και να διατηρήσει αλώβητα τα σύνορα του εαυτού, η δε ελευθερία όντας περισσότερο ενεργητική εκφράζει αναπόφευκτα τη θέληση ή ένα κακέκτυπό της και γι’ αυτό είναι για μας η πλέον πολύπλοκη και δυσεξιχνίαστη έννοια. Στην ουσία η ελευθερία εκπληρώνει και την ασφάλεια, αλλά οι άνθρωποι λόγω φόβου προτιμούν να αποκόψουν την ασφάλεια από την ελευθερία και λόγω αλαζονείας να αποκόψουν την ελευθερία από την ευθύνη, η οποία ευθύνη είναι συνάρτηση του γεγονότος της συλλογικότητας. Όμως ο πολίτης είναι το άτομο στη σχέση του με τη συλλογικότητα και, επομένως, χωρίς αντίληψη ευθύνης ο πολίτης είναι μόνον άτομο και η συλλογικότητα εξαφανίζεται συμπαρασύροντας και το κράτος και κάθε κοινωνική οργάνωση.
Είναι φανερό ότι αυτές οι ανάγκες και προοπτικές έχουν διαστρεβλωθεί τόσο πολύ που δεν μπορεί να λειτουργήσει η ιδιότητα του πολίτη. Η θεμελιώδης προϋπόθεση της δημοκρατίας είναι η ύπαρξη πολίτη ως υποκειμενικού θεμελίου της και, συνεπώς, χωρίς την ύπαρξή του ούτε η δημοκρατία έχει κανένα λόγο ύπαρξης.
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
http://www.solon.org.gr/index.php/provlimata-anthropotitas/112-2008-07-15-18-39-19/5918-apoleia-idiotitas-tou-politi.html
Άνθρωποι περιορισμένης ευθύνης και περιορισμένης ελευθερίας
(solon.org.gr)
Το πόσο η δημοκρατία πάσχει εδώ και καιρό είναι γνωστό και αισθητό - αν και όχι στον ίδιο βαθμό από όλους - αλλά όλοι εξακολουθούν να αισθάνονται ότι είναι πολίτες που εκδηλώνουν τη βούλησή τους συμμετέχοντας στις εκλογές, στην κριτική της εξουσίας αλλά και στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Όμως το ερώτημα είναι αν έχουν απομείνει δικαιώματα που να μπορεί κανείς να διεκδικήσει, πλην εκείνων που ρυθμίζονται από το ιδιωτικό δίκαιο και αφορούν τις καθημερινές σχέσεις ιδιωτών και αυτό μόνον σε ορισμένο βαθμό, γιατί του νόμου πάντοτε διέφευγαν όσοι ιδιώτες διέθεταν μεγάλη ισχύ.
Το ερώτημα αυτό δεν συναρτάται μόνον με τη φύση του κράτους, η οποία διαμορφώνεται πλέον εκτός των γνωστών πλαισίων, όπως π.χ. εκτός του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας που πλέον καταρρέει και αλλάζει ολότελα τη φύση του κράτους και το καθιστά περισσότερο εξουσία παρά έκφραση της συλλογικότητας.
Το ερώτημα σχετίζεται κυρίως - και ίσως μοναδικά - με το είδος του πολίτη όπως εξελίχθηκε και όπως το «οραματίσθηκαν» οι άνθρωποι. Το είδος αυτό του πολίτη βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τους σκοπούς που ώθησαν και ωθούν σε κίνηση την ατομική και συλλογική ζωή της πλειονότητας. Αν αυτό φαίνεται στους πολλούς θεωρητικό και αόριστο, τότε γίνεται προφανές ότι ο άνθρωπος αυτοβούλως επέλεξε να μην κατανοεί, γιατί μόνον αόριστο δεν είναι και η εντύπωση αοριστίας οφείλεται αποκλειστικά στο ότι κανείς δεν θέλει να αναλάβει τις ευθύνες του.
Ποιες ήταν όμως η βασικότερες μέριμνες των ανθρώπων;
1) Η επιβίωση, πράγμα απόλυτα λογικό και αναγκαίο. Το τι αποτελεί όμως επιβίωση είναι ένα ζήτημα που απαιτεί βαθιά σκέψη, γιατί θα ήταν απάνθρωπο να είναι μόνον η σωματική επιβίωση μέσα σε αθλιότητα και εξάρτηση από τυχαίες φιλανθρωπίες ή, αντιθέτως, η ικανοποίηση φανταστικών αναγκών για πολυτέλεια και άλλες περιττότητες που και αυτές προσβάλλουν εξίσου την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το μέτρο της επιβίωσης πρέπει να τίθεται από την εποχή και την βαθύτερη ανάγκη της ανθρώπινης συνείδησης. Σε κάθε περίπτωση η επιβίωση πρέπει να αφορά και το ανθρώπινο πνεύμα.
2) Η υλική και ψυχολογική άνεση, που έπονται της επιβίωσης, χωρίς να είναι απορριπτέες, ωστόσο αποτελούν το σημείο όπου αρχίζουν τα προβλήματα του ποια είναι τα όριά τους και τα κίνητρα, η ποιότητα και ο βαθμός έντασής τους.
3) Αν στο δεύτερο σημείο συμβεί στρέβλωση, τότε ακολουθεί ως αναγκαία συνέπεια αυτής της στρέβλωσης η επιδίωξη της «ελευθερίας» ως ανευθυνότητας, ως έλλειψης περιορισμού των επιθυμιών. Αυτό αποτελεί μία βασική στρέβλωση του πολιτισμού που μάλιστα δεν είναι πρόσφατη.
4) Αυτή η δήθεν ελευθερία καταλήγει – ανάλογα με την περίπτωση – είτε σε εφησυχασμό και αδράνεια ολότελα αδιάφορη για το κοινωνικό γίγνεσθαι είτε σε ευθεία εξουσιαστικότητα. Η εξουσιαστικότητα αποτελεί τον συμπληρωματικό πόλο της αδράνειας παρ’ όλο που και είναι και αυτή μία θεμελιώδης αδράνεια, αλλά μόνον της συνείδησης, που όμως ωθεί σε πυρετική δράση και μπορεί να πάρει πολλές μορφές από τις πιο αθώες φαινομενικά μέχρι τις καθαρά αντικοινωνικές.
Αυτά τα κίνητρα είναι θεμελιώδη κίνητρα που διαμόρφωσαν την καθημερινότητα, τις ανάγκες, τη διασκέδαση, τις σχέσεις και τον λεγόμενο «πολίτη». Αλλά σαν κίνητρα είναι πολύ φτωχά και σε κάθε περίπτωση δυναμιτίζουν τη συλλογικότητα, γιατί δείχνουν ότι αυτή διαμορφώθηκε ως μια τυχαιότητα βασισμένη σε αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες και ιδιοτέλειες και, επομένως, υποσκάπτουν και την εύρυθμη πολιτεία που όλοι ψευδώς ισχυρίζονται ότι επιθυμούν.
Στην πραγματικότητα οι κεντρικοί πόλοι της ανθρώπινης ζωής και συνείδησης είναι: η ασφάλεια, η συλλογικότητα και η ελευθερία. Η μεν ασφάλεια (ζωική, ψυχολογική και πνευματική) όπως γίνεται ακόμη αντιληπτή εμπεριέχει μία παθητικότητα και στατικότητα που αρνείται το νέο, ενώ πασχίζει να αποκτήσει και να διατηρήσει αλώβητα τα σύνορα του εαυτού, η δε ελευθερία όντας περισσότερο ενεργητική εκφράζει αναπόφευκτα τη θέληση ή ένα κακέκτυπό της και γι’ αυτό είναι για μας η πλέον πολύπλοκη και δυσεξιχνίαστη έννοια. Στην ουσία η ελευθερία εκπληρώνει και την ασφάλεια, αλλά οι άνθρωποι λόγω φόβου προτιμούν να αποκόψουν την ασφάλεια από την ελευθερία και λόγω αλαζονείας να αποκόψουν την ελευθερία από την ευθύνη, η οποία ευθύνη είναι συνάρτηση του γεγονότος της συλλογικότητας. Όμως ο πολίτης είναι το άτομο στη σχέση του με τη συλλογικότητα και, επομένως, χωρίς αντίληψη ευθύνης ο πολίτης είναι μόνον άτομο και η συλλογικότητα εξαφανίζεται συμπαρασύροντας και το κράτος και κάθε κοινωνική οργάνωση.
Είναι φανερό ότι αυτές οι ανάγκες και προοπτικές έχουν διαστρεβλωθεί τόσο πολύ που δεν μπορεί να λειτουργήσει η ιδιότητα του πολίτη. Η θεμελιώδης προϋπόθεση της δημοκρατίας είναι η ύπαρξη πολίτη ως υποκειμενικού θεμελίου της και, συνεπώς, χωρίς την ύπαρξή του ούτε η δημοκρατία έχει κανένα λόγο ύπαρξης.
Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
http://www.solon.org.gr/index.php/provlimata-anthropotitas/112-2008-07-15-18-39-19/5918-apoleia-idiotitas-tou-politi.html
Άνθρωποι περιορισμένης ευθύνης και περιορισμένης ελευθερίας
(solon.org.gr)