Από το τεύχος 23 της Ν.Σελήνης:
.... συνέχεια από τό προηγούμενο τεύχος και τελευταίο μέρος

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ για την ΕΡΕΥΝΑ, ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟ και ΔΙΑΔΟΣΗ των ΟΙΚΟΣΥΜΒΑΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Εντσο Ναοτάτι

Ο ΟΠΩΡΩΝΑΣ

Το πρώτο πράγμα που θα προσέξουμε στην εγκατάσταση ενός οπωρώνα είναι η εκλογή του φυτού και ο τρόπος φυτέματος. Σε ότι αφορά την εκλογή συστήνουμε στον ερασιτέχνη να προτιμάει τα δυνατά μπόλια ή φυτά εμβολιασμένα στα “σπορόφυτα” που είναι πιο ανθεκτικά στις κακουχίες (αρρώστιες, ξηρασία, θερμο­κρασία κ.λ.π.) και μακροβιότερα. Σαν αρνητικά μπορούμε να επισημάνουμε ότι θα ‘ναι με κλαδιά πολύ ψηλά (δυσκολία στη συγκομιδή) και ότι καθυστερεί η έναρξη παραγωγής (ακόμα και 5-7 χρόνια μετά). Πιστεύουμε όμως ότι το τελικό ισοζύγιο είναι πάντα ευνοϊκότερο σ' αυτά.

Για τον τρόπο φυτέματος έχουμε να συμβουλεύσουμε ότι η ζώνη του δαχτυλιδιού στη βάση (ο μικρός λαιμός που ξεχωρίζει γιατί έχει διαφορετικό χρώμα πιο σκούρο) πρέπει να ‘ναι πάντα έξω από το έδαφος.
Αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί στη ζώνη αυτή συμβαίνει η διασταύρωση των λυμφατικών αγγείων των ριζών και αυτών του κορμού.

Ίσως δεν είναι πολύ γνωστό ότι αυτά τα δύο είδη αγγείων έχουν αντίστροφη ροή στο εξωτερικό του φυτού.
Ειδικά στον κορμό η λίμφα (εσωτερική ροή υγρών), ανεβαίνει εσωτερικά από το κάμβιο (εναλλαγή των αγγείων) και κατεβαίνει εξωτερικά.

Στις ρίζες η λίμφα ανεβαίνει εξωτερικώς και κατεβαίνει εσωτε­ρικά.

Με το να τοποθετούμε μέσα στο χώμα το “λαιμό” προκαλούμε το φυτό να βγάλει βοηθητικές ρίζες πάνω απ'αυτό. Έτσι προκύ­πτει μια αντιστροφή στην λυμφατική κυκλοφορία. Αυτό θα φέρει ανισορροπίες και αρρώστιες σε όλη την υπόλοιπη ζωή του φυτού.

Το δεύτερο που θα πρέπει να προσέχουμε στην μεταφύτευση των δενδρυλίων είναι να σεβόμαστε κατά το φύτεμα στον οπωρώ­να τον προσανατολισμό που είχε στο φυτώριο. Πρέπει να σημαδεύουμε μ' ένα μαρκαδόρο τον νότο του φυτού και στο ξαναφύτεμα να κρατάμε τον προσανατολισμό.

Τον χειμώνα πρέπει να κάνουμε δύο επεμβάσεις. Το ράντισμα στις 12 Άγιες Νύχτες και την επάλειψη του κορμού. Για τις Άγιες Νύχτες θα φροντίσουμε με τον εξήςτρόπο: Άνοιγμα στις 21-12 και 22/12 και το ειδικό προϊόν στις 28/12 (ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΓΙΑ ΟΠΩ­ΡΩΝΕΣ, κωδ. 119). Η πάστα για τους κορμούς δρα στην ανταλλαγή χυμών του φυτού, δηλαδή όπου η “ιδέα" του δέντρου ενσαρκώνεται και βιώνει, όπου τα νέα κύτταρα σχηματίζονται και στο εσωτερικό του οποίου οι δύο λίμφες κολλάνε·.

Θυμίζουμε την αναλογία βάσης:

-1/3 κοπριά αγελάδας φρέσκια -1/3 μπεντονίτη (άργιλο σε σκόνη)

-1/3 άμμο πυριτική

-αφέψημα πολυκόμπι -5% υδρύαλο του νατρίου

Θα διαφοροποιήσουμε τα συστατικά ανάλογα με τις πρακτικές ανάγκες του φυτού. Για τα παλιά φυτά θ' αυξήσουμε την κοπριά (έως το 50%). Για τα ασβεστούχα εδάφη που επιδρούν αρνητικά στην ποιότητα του καρπού θα αυξήσουμε την άμμο. Θ' αυξήσουμε επίσης την κοπριά κι όταν εκτιμούμε ότι θα έχουμε πολύ παραγωγή αντίθετα θ' αυξήσουμε την άμμο εάν εκτιμούμε ότι η παραγωγή θα είναι μικρή. Η πάστα απλώνεται με πινέλο από την βάση έως τις πρώτες διχάλες μετά από καλό καθαρισμό του κορμού.
Είναι πάντα χρήσιμο να προσθέτουμε τα ομοιοπαθητικά προϊό­ντα στην πάστα ιδίως το ενάντια στα παράσιτα. ΑΝΤΙΠΑΡΑΣΙΤΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ κωδ.ΎΟ1.

Αυτό δρα ως αντιμυκητικό και ως αντίεντομο. Ανάλογα προσθέτουμε και το ΠΡΙΝ ΤΗ ΣΠΟΡΑ, εάν θέλουμε να δώσουμε σφρίγος στο φυτό..

-100 λίτρα νερού
-5kg υδρύαλο του νατρίου
-3 kg μπετονίτη
-100 χλγ. του προϊόντος ΕΓΩ ΔΕΝΤΡΟ
-ΙΟΟχλγ. του προϊόντος Υ01 (ή άλλο)
-0,3 χλγ. τον προϊόντος ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ

Αυτός ο τρόπος είναι πιο πρακτικός και γι ’ αυτό ευκολότερα εφαρμόσιμος.

Στο τέλος του χειμώνα το δέντρο ανθοφορείκαι μπορούμε να βοηθήσουμε αυτή τη φάση (αύξηση της ανθοφορίας)με το προϊόν ΓΙΑ ΑΝΘΟΦΟΡΙΑ ΑΜΕΣΩΣ (κωδ. Β20). Το ράντισμα στις πρώτες ενδείξεις ανθοφορίας είναι δυνατό σε ημέρες Αέρα. Αυτό το προϊόν είναι πολύ χρήσιμο ειδικά όταν προβλέπεται χρονιά με μικρή παραγωγή. Στην περίπτωση που έχουμε γυρίσματα κρύου, μπορούμε να ραντίσουμε (το Σάββατο απόγευμα ή σε ημέρες Φωτιάς) το προϊόν ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ (κωδ Ε06).

Μπορούμε επίσης να επέμβουμε με την υγρή πάστα για κορ­μούς ακολουθώντας τις εξής ενδείξεις:

-Τοποθετήστε 100 κιλά αγελαδινής κοπριάς σ'ένα τσουβάλι και κρατήστε το βυθισμένο για 3-5 ημέρες σε 1000λίτρα νερό μέσα σε δοχείο κλειστό.

-Προσθέστε 1-2 κιλά μπετονίτη και βρέξιμο θειάφι.
-2 κιλά υδρυάλο του νατρίου.
-0,5 κιλά αλγκομίνα (υγρό εκχύλισμα φυκιών)
-Ανακατέψτε 1ή2 φορές την ημέρα.
-Βγάλτε το και φιλτράρετε το. μετά ραντίστε τον κορμό και το φύλλωμα των δένδρου.

Για 10 στρέμματα οπωρώνα χρειάζονται περίπου 3000 λίτρα πάστας.

Τέλοςυπάρχει και ένας τρίτος τρόπος για να χρησιμοποιήσουμε και τα ομοιοπαθητικά προϊόντα στον κορμό του δέντρου. Αυτός συνίσταται στο ράντισμα με πινέλο του ακόλουθου μίγματος στον κορμό:

Αυτό αυξάνει για 14-21 ημέρες την αντοχή στο κρύο κατά 5 ή παραπάνω βαθμούς. Εάν η ανθοφορία είναι σε κίνδυνο ραντίστε το προϊόν ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΟΦΟΡΙΑ ΑΜΕΣΩΣ (κωδ. Β20) αμέσως μετά την παγωνιά. Εάν το φυτό έχει εμφανή προβλήματα καρπόδεσης μπορούμε να ραντίσουμε το προϊόν ΓΙΑ ΚΑΡΠΟ­ΔΕΣΗ (κωδ. Β21) σε πλήρη ανθοφορία και εάν είναι δυνατόν σε μέρες Νερού. Την άνοιξη είναι η περίοδος που οι ρίζες μεγαλώνουν και μπορούμε να βοηθήσουμε αυτή τη φάση ραντίζοντας το ΠΡΙΝ ΤΗ ΣΠΟΡΑ. Αυτό είναι αποτελεσματικό,ιδίως για φυτά μεγάλης ηλικίας και καλό είναι να το προσθέσουμε στην πάστα κορμών.

Όταν έχει σχηματισθείομικρός καρπός για την εξάπλωση των κυττάρων, μπορούμε να ραντίσουμε το ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΙΚΡΟ ΚΑΡ­ΠΟ (κοκ5. Β22) (πρωί, ημέρες Αέρα).

Μια επέμβαση θαχρειαστείόταν το φρούτο θα έχει φτάσει στο μέγεθος ωριμότητας αλλά δεν έχει πάρει ακόμα το χρώμα. Εδώ επεμβαίνουμε με το ΚΑΡΠΟΣ ΣΥΝ (κωδ. Β23) (σε ημέρες Φωτιάς). Αυτή η επέμβαση μπορεί να επαναληφθείμέχρι την τελική ωρίμανση, 2-3 φορές (μία μόνο φορά εάν το έδαφος είναι φτο)χό ή σε περίοδο ξηρασίας). Ένα ράντισμα με το ΚΑΡΠΟΣ

ΣΥΝ σε ημέρες Φωτιάς, περίπου δέκα μέρες πριν τη συγκομιδή, θα βελτιώσει το άρωμα, την περιεκτικότητα σε βιταμίνες και το χρόνο συντήρησης του καρπού.

Στην περίπτωση φυτών μεγάλης ηλικίας μπορεί να ραντισθεί (ή να συμπληρωθείστην πάστα) το προϊόν ΓΙΑ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗ- ΤΑ ΔΕΝΤΡΟΥ (κωδ. Β29).

Στα δέντρα μπορούμε να επέμβουμε και μ ’ έναν ακόμη πιο πρακτικό τρόπο βάζοντας σε 50 εκ. βάθος κάτω από τον κορμό κάθε δέντρου, ένα μπουκαλάκι κλειστό που περιέχει μίγμα από τα:

-ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ

-ΓΙΑ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗΤΑ ΔΕΝΤΡΟΥ

-ΠΡΙΝ ΤΗ ΣΠΟΡΑ

-ΑΝΤΙΜΥΚΗΤΑ (ΓΕΝΙΚΟ - ΕΙΔΙΚΟ)

-ΑΡΜΟΝΙΚΟΠΟΙΗΤΗ

-ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ

-ΑΝΤΙ ΦΩΣ, ΑΝΤΙ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ, ΑΝΤΙ ΥΓΡΑΣΙΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ κ.λπ.

-ΑΝΤΙ ΞΗΡΑΣΙΑ

Το προϊόν θα δράσει σιγά - σιγά (για περίπου 30χρόνια) χάρη στο πορώδες του γυαλιού, ακτινοβολώντας το μήνυμα του στο φυτό.

Αυτά τα προϊόντα διατίθενται από το Σύλλογο. Η πείρα μαζεμένη μετά από χιλιάδες επεμβάσεις, αποδεικνύει ένα μεγα­λύτερο σφρίγος για το δέντρο μαζί με μεγαλύτερη αντοχή στα παράσιτα, που μπορεί να φτάσει το 50-70%.


ΤΟ ΚΛΑΔΕΜΑ

Η εργασία του κλαδέματος είναι πολύπλοκη και είναι πολλά που πρέπει να προσέξουμε.
Το κυριότερο που πρέπει να προσέξει ο κλαδευτής είναι να κυκλοφορεί ο αέρας και το φως στο φύλλωμα του καρποφόρου δέντρου κοιτάζοντας να αφομοιώνεται με αυτά τα ηλιακά στοιχεία.
Επίσης κάθε καρποφόρο έχει ένα ειδικό σχήμα που πρέπει να το σεβαστούμε όσο γίνεται.
Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι το φύλλωμα επα­ναλαμβάνει το σχήμα του καρπού και μερικές φορές του φύλλου.
Μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι υπάρχει μια μονα­δική αρχή του φυτού που εκδηλώνεται μέσα από το σχήμα.
Για όσο είναι δυνατόν θα πρέπει ν’ αφήσου με τον κεντρικό κλώνο και να διακλαδώνουμε τα 3 κύρια κλαδιά σε 120ομεταξύ τους (κλειστόβάζο) και στο σημείο που αρχίζουν από τον κορμό ν'απέχουν τουλάχιστον μια σπιθαμή μεταξύ τους.
Αυτό γιαν’ αποφευχθούν τα σπασίματα στο σημείο αυτό από αέρα και ενοχλήσεις στην κυκλοφορία τηςλίμφας.

Πότε να κλαδεύουμε:

Τα φθινοπωρινά κλαδέματα σπρώχνουν γενικά το φυτό να αναπτύξει το φύλλωμα (αυτό επηρεάζεται και από τα αυστηρά κλαδέματα), ενώ το ανοιξιάτικο κλάδεμα (το ελαφρύ) έχει σαν απάντηση μια μεγαλύτερη παραγωγή φρούτων.
Συμβουλεύουμε το κλάδεμα με Σελήνη καθοδική για να μειώ­σουμε τα χασίματα ενέργειας και λίμφας.
Σας υπενθυμίζουμε τέλος, το προϊόν ΓΙΑ ΕΠΟΥΛΩΣΗ (κωδ. 51) που εκτός από το να επιταχύνει τη διαδικασία επούλωσης των τομών του κλαδέματος εκτελείκαι μια δράση αντιμυκητική και αντί έντομο. Οι εμβολιασμοί γίνονται με ανοδική Σελήνη όταν παίρνουμε το μπόλι και στον εμβολιασμό του στο νέο φυτό, που θα γίνει τον επόμενο μήνα με Σελήνη ανοδική. Το μπόλι το τοποθετούμε σε αποθήκη μέσα σ’ ένα κουβά που περιέχει υγρή άμμο.

Από το τεύχος 23 της Ν.Σελήνης(Δεκέμβρης 2001-Γενάρης-Φλεβάρης 2002): 

Ο φίλος Περικλής Παπαδόπουλος μας έστειλε το παρακάτω άρθρο της Σ. Φωτοπούλου από τη τοπική εφημερίδα"Πατρίς" τον Πύργου μαζί με τα σχόλιά του:

Πηγή πλούτου και ζωής αποτελούσαν για την Ηλεία οι λιμνοθάλασσες, οι οποίες εδώ και χρόνια έχουν αποξηρανθεί.
Τρεις ήταν οι μεγάλες λιμνοθάλασσες που κάλυπταν το δυτικό τμήμα του Νομού από Κυπαρισσία έωςΚατάκολο: τον Καϊά­φα που υπάρχει μέχρι σήμερα, της Αγουλινίτσαςκαι της Μουρίας. Σήμερα η μεγαλύ­τερη λιμνοθάλασσα σε ολόκληρη την Πελοπόνησο είναι αυτή του Κοτυχίου η οποία όμως έχει συρρικνωθεί και αυτή σημαντι­κά. Η ζωή των κατοίκων των παραλιακών περιοχών - ιδιαίτερα της Αγουλινίτσας και της Μουριάς που τους χώριζε ο Αλφειός ποταμός είχε σημείο αναφοράς τις λίμνες αυτές. Αποτε­λούσαν τρόπο ζωής, το νήμα της οποίας κόπηκε ξαφνικά στα τέλη της δεκαετίας του '60, όταν αποξηράνθηκαν για να αποδοθούν στη γεωργία η οποία εξελισσόταν ραγδαία. Οι προσδοκίες ωστό­σο χιλιάδων μικροκτηματιών διαψεύστηκαν, αφού οι εκτάσεις των λιμνών αποδείχθηκαν σε έ­να σημαντικό ποσοστό τους άγο­νες. Οι οικονομικές επιπτώσεις ήταν έντονες, αφού για πολλούς οι λιμνοθάλασσες αποτελούσαν μέσον διαβίωσης. Όσοι δε, δεν εγκατέλειψαν την περιοχή, ανα­γκαστικά στράφηκαν στη γεωργία, χρησι­μοποιώντας τις αποξηραμένες εκτάσεις, αλλάζοντας τρόπο ζωής και ενασχολούμενοι σε ένα αντικείμενο που δεν γνώριζαν. Μετά από32χρόνια η αποξήρανση των λιμνών αποδεικνύεται αρνητικό στοιχείο. Πέρα από την πλούσια πανίδα, χάθηκαν αρκετά μεταναστευτικά είδη φαριών που προσελκύονταν από τα γλυκά νερά της λίμνης, ενώ εξαφανίστηκαν όλα τα είδη πουλιών τα οποίά είχαν μεταναστευτικό σταθμό την λίμνη και έβρισκαν καταφύγιο και κατάλληλες συνθήκεςγια αναπαραγω­γή σε αυτές. Τελικά, αποδεικνύεται ότι η αποξήρανση των λιμνών ήταν λάθος δεδο­μένου, αφενός ότι ο στόχος για καλλιεργή­σιμες εκτάσεις δεν επετεύχθη και αφετέρου ότι χάθηκε μια πολύ σημαντική πλοντοπα- ραγωγική πηγή. Αυτός είναι ο λόγος που συζητείται ο επαναπλημμυρισμός των λι­μνών ή τουλάχιστον ορισμένων σημαντι­κών τμημάτων αυτών. . Ο πρώτος και ο τελευταίος...
Σημείο αναφοράς για το Νομό Ηλείας, αλλά και έξω από τα όρια αυτού ήταν η πρώην λίμνη Μουριάς. Η ζωή της περιοχής στρεφόταν γύρω από αυτή. Οι παραγωγές των ψαριών - ιδίως των χελιών και των κεφαλόπουλων - ήταν ιδιαίτερα μεγάλες. Ο Γιάννης Λυμπερόπουλος, 86 χρονών σή­μερα, αναπολεί εκείνες τις εποχές και μιλά με παράπονο αλλά και πίκρα. Από 16 χρονών, έμενε στη λίμνη. Αυτό και άλλα 15 άτομα είχαν συστήσει σωματείο. Τα ψάρια τα έπαιρναν οι ντόπιοι στην περιοχή ενώ τα χέλια εξάγονταν στην Ιταλία λέει: “Έρχο­νταν καράβι στην Σπιάντζα και τα φόρτω­νε”. Πλούσια όπως λέει ήταν η λίμνη για κυνήγι. “Κόβαμε εισιτήριο για να μπαίνει ο κόσμος με μονόξυλα να κυνηγήσει, ή να ψαρέψει με καλαμωτές και βάρκες. Βγάζαμε πολλά λεφτά, φτιάξαμε-σπί­τια, γιατί μέναμε σε φυλάκια - καλύβες. Εφτά ήταν όλα - όλα στη λίμνη”. Ο κ. Γιάννης θυμάται την ζωή και αναπολεί.... “Τα ψάρια ήταν μεγάλα. Ο κόσμος πεινού­σε και έζησε από αυτά”. Η ζωή του κ. Γιάννη Λυμπερόπουλου ήταν η λίμνη. Εκεί έμεινε μόνιμα, εκεί γέννησε η σύζυγός του- πάντα στο πλευρό του - τα παιδιά τους. Δεν σκέφθηκε ούτε μια φορά να την εγκαταλείψει: “Μια φορά -λέει -πήγα στον Πύργο και χάθηκα. Αν φύγω από εδώ θα πεθάνω". Με πόνο μιλά για τη λίμνη “Τσάμπα την χάλασαν. Τώρα δεν είναι ούτε για καλλιέργειες, προσθέτοντας όμως ότι δεν είναι δύσκολος ο επαναπλημμυρισμός της, συνδέεται με την Μούτελη και αν ανοίξουν αύλακες η λίμνη θα γεμίσει και πάλι νερό”. Ο κ. Γιάννης ζει και έχει την ευτυχία να βλέπει από τα 7 παιδιά του, 16 εγγόνια και 11 δισέγγονα. Όμως η καρδιά του πονά για την λίμνη, ακόμα και ύστερα από 32 ολόκληρα χρό­νια. “Όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει δεν γυρίζει ποτέ πίσω. Το ίδιο συμβαίνει καίμε την λίμνη. Δεν θα ξαναγυρίσει... λέει με παράπονο. Πέθανε, όπως πέθανε και η ζωή του τόπου μας....” Σχόλιο Περικλή: Την εποχή της κατοχής οι Αθη­ναίοι λιμοκτονούσαν ενώ οι Πυργιώτες έτρωγαν κάθε μέρα κρέας. Πήγαιναν στις λιμνοθάλασσες και έπιαναν ψάρια και πουλιά. Τα έπια­ναν χωρίς να καταναλώνουν πετρέ­λαιο. Χωρίς λεφτά στη τσέπη. Δω­ρεάν τροφή. Αυτό το κοινωνικό - οικονομικό σύστημα αυτοκατανάλωση - αυτο­διαχείριση λειτουργούσε θαυμάσια από την αρχαιότητα έως το 1970. Τότε ήρθε στην περιοχή του Πύρ­γου η "ανάπτυξη”, η "εξέλιξη” ο "πολιτισμός". Τώρα για να φας κρέας πρέπει να το πληρώσεις. Μια τροφή που περιέχει υπολείμματα φυτοφαρμάκων, κτηνιατρικών φαρμάκων, βαρέα μέταλλα. Μια τροφή που οδηγεί στην ασθένεια. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει φάρμακα στην τσέπη του. Όλοι είναι άρρωστοι. Δυσκοιλιότητα, Διαβήτης, Χο­ληστερίνη, καρδιοπάθειες, νεφρική ανε­πάρκεια από την νιτρορύπανση των υδάτων, καρκίνος. Καρκίνος του παχέος ε­ντέρου στους καταναλωτές συμβατικών προϊόντων. Λευχαιμία στους συμβατι­κούς παραγωγούς. Όλοι κάνουν "αιματηρές" οικονομίες στη διατροφή και σπατάλη σε αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα, νεές τεχνολογίες, με­τοχές, τζόγος, ρούχα, καλλυντικά, φαστ- φου,ντ, ταβέρνες, ποτά τσιγάρα, διακο­πές. Αν οι καταναλωτές δεν ενδιαφερθούν για υγιεινή - βιολογική διατροφή τότε το επάγγελμα του μέλλοντος θα είναι: ιδιο­κτήτης ογκολογικής κλινικής.

Από το τεύχος 23 της Ν. Σελήνης:
(Ceratonia siliqua)
Οικογ. Κεζαλπινιωδών: Ξυλοκερατιά, κουντουρουδιά κεθαριά, Τσικριρντέκια.

Μεγάλο και επιβλητικό δένδρο με καταγωγή τη Συρία, αλλά πολλοί υποστηρίζουν ότι, επειδή το φυτό αναπτύσσεται χωρίς φύτεμα, ήταν ανέκαθεν αυτοφυές στην Κρήτη την Κύπρο και την Πελοπόννησο.

Μακροβιότατο δένδρο του οποίου τα γλυκά φασόλια (ξηροί καρποί) που ωριμάζουν στα μέσα του καλοκαιριού, έχουν αξιόλο­γη διαιτολογική και γαστρονομική αξία. Μολονότι χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως ζωοτροφή κατάφεραν να θρέψουν και χιλιάδες παιδιά κατά την διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου στη νότια Ελλάδα.

Ο καρπός του περιέχει έως 40% σάκχαρα και περίπου 8% πρωτεΐνη, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο και βιταμίνες. Βράζοντας κομματιασμένα χαρούπια παρασκευάζεται από το μέλι που υ­πάρχει στο εσωτερικό τους το Χαρουπόμελο.

Οι Τουρκοκρητικοί παρασκεύαζαν από το μέλι των Χαρου­πιών ένα δροσιστικό σερμπέτι που σέρβιραν με χιόνι και ονόμα­ζαν “Χαρουπάδα" ή “Χαρουκία". Χαρουπία ζεστή ή κρύα ανά­λογα με την εποχή στην Κρήτη. Ο σπόρος της Χαρουπιάς αντικα­τέστησε στην Κρήτη ακόμα και τον καφέ καβουρδισμένος με αμύγδαλα και ρεβίθια. Την ίδια περίοδο, ανακατεύονταςτο αλεύρι του χαρουπιού με το λιγοστό σιτάλευρο παρασκεύαζαν το απαραί­τητο για την οικογένεια ψωμί.

Η γεύση του καρπού θυμίζει έντονα τη γεύση σοκολάτας. Το Χαρούπι περιέχει λιγότερες θερμίδες από την σοκολάτα και καθό­λου θειοβρωμίνη, μια ουσία που υπάρχει στη σοκολάτα και θεω­ρείται ότι μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους. Έτσι το Χαρου­πόμελο χρησιμοποιείται σε καραμέλες παστέλια και σιρόπια.

Μπορείτε να φτιάξετε θαυμάσια και υγιεινά δροσιστικά ποτά, μπισκότα, πίττες και κουλουράκια. Η ήπια γεύση του που θυμίζει σοκολάτα γάλακτος ταιριάζει ωραία σε κέικ με μέλι καί ξηρούς καρπούς, ακόμη και σε παγωτά. Τρώγεται με ταχίνι και γιαούρτι και προστίθεται στα ζεστά και κρύα ροφήματα.

Θεραπευτικά κατά του βήχα και της χρόνιας βρονχίτιδας.

Καραμελάκια με Χαρουπόμελο

Είναι υγιεινά και θα ενθουσιάσουν κυρίως τα Παιδιά. Είναι κατάλληλα και γι' αυτούς που πάσχουν από πονόλαιμο και βήχα.

250 ΓΡΑΜ. ΓΑΛΑ

50 ΓΡΑΜ. ΒΟΥΤΥΡΟ ΦΡΕΣΚΟ

270 ΓΡΑΜ. ΧΑΡΟΥΠΟΜΕΛΟ 1 ΚΟΥΤΑΛΙΑ ΛΕΜΟΝΙ

ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Βάζετε, μέσα σε βαθύ τηγάνι με βαρύ πάτο το γάλα, το βούτυρο, το χαρουπόμελο, το χυμό από το λεμόνι και βράζεται για 25-30 λεπτά. Ανακατεύετε συνέχεια με μια μικρή ξύλινη σπάτουλα ώσπου να πάρετε ένα παχύρρευστο μείγμα με σκούρο καραμελέ χρώμα Αλείφετε μια λαμαρίνα με λίγο βούτυρο και απλώνετε εκεί το μείγμα. Όταν οι καραμέλες έχουν σχεδόν πήξει, τις κόβετε σε μικρά τετράγωνα κομμάτια, σαν φλοκάκια, . και τις αφήνετε να πήξουν εντελώς.

Μικρές πίτες με χαρουπόμελο και καρύδια

Εύκολη και Γρήγορη συνταγή, η οποία θα ξεγελάσει τους πάντες νομίζοντας ότι γεύονται πραγματική σοκολάτα (προτιμήστε τις μικρές ατομικές φόρμες). Σερβίρεται στο πρωινό ή με τσάι. Γίνονται περίπου 20 κομμάτια.

ΥΛΙΚΑ:

I ΚΙΛΟ ΑΛΕΥΡΙ ΟΛΙΚΗΣ ΑΛΕΣΕ ΩΣ 400 ΓΡΑΜ. ΧΑΡΟΥΠΟΜΕΛΟ

3 ΚΟΥΤΑΛΙΕΣ ΜΕΛΙ ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ

1 ΚΟΥΤΑΛΑΚΙ ΚΑΝΕΛΑ ΤΡΙΜΜΕΝΗ

1 ΚΟΥΤΑΛΑΚΙ ΜΟΣΧΟΚΑΡΥΔΟ

1 ΦΛΙΤΖΑΝΑ ΚΑΡΥΔΙΑ ΧΟΝΤΡΟΚΟΜΜΕΝΑ 1/2 ΚΟΥΤΑΛΑΚΙ ΣΟΔΑ

1  ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΧΥΜΟ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ

1/2 ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔ Ο

1/2 ΦΛΙΤΖΑΝΙ ΣΗΣΑΜΙ

ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Στο μπολ του μίξερ χτυπάτε σε μέτρια ταχύτητα το ελαιόλαδο με το χαρουπόμελο και το μέλι για 2-3 λεπτά. Προσθέτετε το χυμό πορτοκαλιού, το μοσχοκάρυδο, την κανέλα και το αλεύρι, μέσα στο οποίο έχετε ανακατέψει το μπέικιν πάου ντερ. Δουλεύετε για 5-6 λεπτά, μέχρι να πάρετε ένα ομοιόμορφο και κάπως αραιό μείγμα Ρίχνετε τα καρύδια, αναμειγνύετε για να διασκορπιστούν μέσα στο μείγμα και αδειάζετε σε μικρά φορμάκια του κέικ, τα οποία έχετε λαδώσει ελαφρά.

Πασπαλίζετε με άφθονο σησάμι την επιφάνειά τους και ψήνετε για 45-50 λεπτά στη μέση του φούρνου στους 180 βαθμούς. Βυθίζετε ένα μικρό καλαμάκι στο κέντρο τους, για να διαπιστώσετε αν τα κέικ είναι ψημένα. Τα βγάζετε από τις φόρμες αφού κρυώσουν εντελώς.
Τενέντε Μαρία

Μέλι από χαρούπια

Γκαράνη Έφη

Είναι ίσως το πιο εύκολο “μέλι" που παρασκευάστηκε ποτέ στον κόσμο.

Διαλέγετε 1 -2 κιλά χαρούπια με χοντρούς καρπούς, τα οποία θα έχουν ωριμάσει εντελώς. Το ένα κιλό χαρούπια δίνει περίπου μισό κιλό μέλι, ίσως και λιγότερο.

ΥΛΙΚΑ

2  ΚΙΛΑ ΧΑΡΟΥΠΙΑ ΚΟΜΜΕΝΑ ΣΕ ΜΙΚΡΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ

3  ΚΙ/\Α ΝΕΡΟ ΧΛΙΑΡΟ

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Τοποθετείτε τα κομμένα χαρούπια σε όνο λεκάνες μεγάλες και αδειάζετε μέσα το χλιαρό νερό. Αφήνετε τα χαρούπια εικοσιτέσσερις ώρες να φουσκώσουν στο νερό και να αποβάλουν το “Μέλι τους". Σουρώνετε το νερό και πατάτε τα χαρούπια.

Βάζετε, το νερό, που έχει ωστόσο πάρει χρώμα σκούρο καφέ, σε δύο κατοαρόλες με βαρύ πάτο και βράζετε, μέχρι το νερό να αρχίσει να μετατρέπεται σε ένα σκούρο σιρόπι, που θυμίζει έντονα πετιμέζι. Αν Θέλετε, μπορείτε να “δέσετε" περισσότερο το χαρουπόμελο, αλλά τότε θα γίνει παχύρρευστο και θα αποκτήσει μια έντονη μυρωδιά καραμέλας. Η διαδικασία του βρασίματος μπορεί να κρατήσει σε μέτρια θερμοκρασία και δύο ώρες.

Αφήνετε το χαρουπόμελο να κρυώσει και το διατηρείτε σε μικρά γυάλινα σκούρα μπουκάλια. Τα κλείνετε καλά και τα διατηρείτε σε δροσερό και σκοτεινό μέρος.

Μπορείτε να φτιάξετε ένα εξαιρετικά υγιεινό και δροσιστικό ποτό αν σπάσετε πάγο και προσθέσετε ελάχιστο παγωμένο νερό και 2 κουταλιές χαρουπόμελο

Από το τεύχος 24 της Ν. Σελήνης(Μάρτης -Απρίλης- Μάης 2002):

Γιάννης Γερόπουλος

Η αφορμή γιά να ασχοληθώ με τις κατσίκες ήρθε πριν από χρόνια, όταν ήρθε ο γιος μας. Σκεφτηκαμε τότε τι γάλα θα έπρεπε να πίνει,. Και καταλήξαμε στο κα­τσικίσιο. Οι λόγοι είχαν να κάνουν με την αμφιλεγόμενη ποιότητα του γάλατος του εμπορίου και από την άλλη μεριά με την καλή ποιότητα ειδικά του γάλατος της κατσίκας.
Για το πρώτο, τα πράγ­ματα είναι λίγο-πολύ γνω­στά. Επειδή ο Homo sapiens είναι το μόνο είδος επάνω σε αυτόν τον πλανή­τη που παίζει με τις λέξεις... υπάρχουν υποψίες ότι δεν πρόκειται ακριβώς για "γά­λα" αλλά για ένα άσπρο υ­γρό που προέρχεται από το γάλα. Βεβαίως οι εμπο­ρικοί κύκλοι που επεξερ­γάζονται το γάλα έχουν να αντιμετωπίσουν αντικει­μενικά προβλήματα σχετι­κά με τη διατήρηση του, αυτά όμως τα προβλήματα δημιουργούνται κατά κα­νόνα από τη μεγάλη απόσταση μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης. Αν υπήρχε αμεσότερη σχέση του παραγωγού με τον καταναλωτή, ο περιορισμός του χρόνου από το άρμεγμα μέχρι το τραπέζι του νοικοκυριού θα σήμαινε και λιγότερα προβλήματα με την υγιεινή και την ασφά­λεια. Αυτό βεβαίως θα έπρεπε να συνδυά­ζεται με την ύπαρξη μικρών και εύκολα ελεγχόμενων μονάδων, κυρίως σε οικο­γενειακή ή συλλογική κλίμακα. Απέχου­με όμως από μια τέτοια κατάσταση και η ανάγκη για τη συντήρηση του γάλατος για 3-4 μέρες, σε συνδυασμό με τους εμπορι­κούς τρόπους κατεργασίας (αφαίρεση κρέμας κλπ.) έχει σαν αποτέλεσμα ένα προϊόν που απέχει από το "φυσικό προϊόν". Το πράγμα γίνεται πιο περίπλοκο, αν σκεφτεί κανείς τη διατροφή και τις συν­θήκες της μαζικής εκτροφής των ζώων στις μεγάλες μονάδες. Το σίγουρο είναι ότι σε καμιά περίπτωση το γάλα που θα παίρνουμε από τα δικά μας ζώα δεν θα μπορεί να συγκριθεί με το γάλα του εμπο­ρίου.

Για το δεύτερο, το πράγμα σήκωνε συζήτηση. Προσπάθησα να βρω πληρο­φορίες σε κάθε κατεύθυνση, από βιβλία σχετικά με τη διατροφή διάφορων πληθυσμών ή ομάδων, μέχρι την παραδοσια­κή διατροφή ανθρώπων της υπαίθρου που έχουν καλή υγεία. Αυτό είχε να κάνει με το είδος του ζώου, αν θα είναι δηλαδή πρόβατο, κατσίκα ή αγελάδα. Το πρόβα­το έχει γάλα με πολλά λιπαρά και κάποιοι ισχυρίζονται ότι αυτός ο λόγος, μαζί με το μαλλί του, ήταν ο λόγος της επιβίωσης κάποιων ανθρώπινων νεολιθικών ομάδων στους κρύους χειμώνες. Η αγελάδα έχει. γάλα με παρόμοια χημική σύσταση με το ανθρώπινο, αλλά η χημική σύσταση (ανάλυση εργαστηρίου), δηλ. η δομική συγγένεια δεν σημαίνει απαραίτητα και λειτουργική συγγένεια, καθώς προέκυψε και. μια άλλη πληροφορία, ότι το μέγεθος του ζώου έχει σημασία (με την έννοια ότι πρέπει να πλησιάζει το μέγεθος του αν­θρώπινου σώματος για να είναι οι πρωτεϊνες του συγγενείς με τις δικές μας).

Αρκετοί γιατροί θεοωρούν το αγελαδινό γάλα σημαντικά υπεύθυνο για παιδικές (τουλάχιστο) τροφικές αλλεργίες. Η κα­τσίκα είναι ένα ζώο μικρό και εύκολο στην φροντίδα και την εκτροφή. Από το βάθος της γνωστής ιστορίας οι Έλληνες είχαν κατσίκες, με το γάλα τους βασικό στη διατροφή τους. Κι αν κρίνουμε από τον πολιτισμό που ανέπτυξαν, με τη μεσο­γειακή διατροφή τους δεν τα πήγαν κι άσχημα! Το Αιγαίο Πέλαγος, η κοιτίδα αυτού του πολιτισμού, πήρε το όνομά του από την κατσίκα. Βέβαια αυτό είχε βαρύ τίμημα, επειδή το γίδι στη μαζική κτηνο­τροφία αποδεκατίζει τα δάση κι αυτό εξηγεί τη μεγάλη αποδάσωση στους κλασ­σικούς χρόνους. Σίγουρα πάντως η περιο­ρισμένη οικόσιτη κτηνοτροφία δεν κά­νει τέτοια ζημιά. Εκεί ήρθε η ώρα να θυμηθώ κάτι που παρα­τήρησα στα ταξίδια μου στην ελληνική ύπαιθρο. Στην επαφή μου με τους κτηνοτρόφους των βου­νών που έχουν διάφο­ρα ζώα (πρόβατα, γί­δια, αγελάδες), παρα­τήρησα ότι οι. οικογέ­νειες κρατούν για τα γα­λακτοκομικά τους το γίδινο γάλα, όχι το πρό­βειο ή το αγελαδινό. Κάποιοι ανατολικοί λαοί τρώνε μόνο το γά­λα της κατσίκας (οι Ιν­δοί π.χ. έχουν την αγελάδα ιερό ζώο αλλά δεν έπιναν το γάλα της, ενώ από τα ζωικά προϊόντα έτρωγαν το πρό­βειο γιαούρτι και το γίδινο γάλα). Η κατσίκα επίσης είναι .από τη φύση της επιλεκτική στη διατροφή της, πράγμα που οδηγεί αναπόφευκτα σε μια σκέψη ότι και το γάλα της θα είναι "ανώτερο".

'Επειτα από όλα αυτά... καταλήξαμε στην κατσίκα.

Εκτροφή

Οι κατσίκες είναι ζώα ανθεκτικά και έξυπνα. Ζουν 8-12 χρόνια. Συνήθως ζευγαρώνουν το φθινόπωρο. Η θηλυκιά έχει ωορηξία κάθε 18-21 μέρες, με γόνιμη περίοδο από μερικές ώρες μέχρι 2-3 μερες. Η κύηση κρατά 5 μήνες. Συνήθως γεννούν 2 μικρά, αλλά τα μονά ή τριπλά δεν είναι σπάνια. Η κατσίκα έχει γαλα­κτική περίοδο κανονικά 10 μήνες μετά τη γέννα, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις καλοαναθρεμμένων ζώων που έχουν σχε­δόν συνεχή παραγωγή όλο το χρόνο. Ο αρσενικός (τράγος) έχει μια δυνατή μυ­ρωδιά όταν ζευγαρώνει και με κατάλλη­λο χειρισμό μπορεί να μην είναι επικίνδυνα επιθετικός (για τις θηλυκές). Σε μικρό κοπάδι μπορεί να μην υπάρχει τράγος, αν μπορεί να βρεθεί στη γειτονιά. Είναι σημαντικό να μπορεί να βρεθεί γρήγορα, επειδή ο γόνιμος χρόνος της θηλυκιάς είναι σύντομος.
Τα μικρά είναι προτιμότερο να γίνο­νται 8-10 μηνών πριν ζευγαρώσουν. Το σωματικό βάρος είναι σημαντικότερος παράγοντας από την ηλικία και θα καθο­ρίσει την υγεία και την απόδοση του ζώου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους  που είναι προτιμότερο τα ζώα να χωρίζονται σε δυο τουλάχιστον χώρους (ανά­λογα και με άλλους παράγοντες). Αν περάσει σημαντικά η ηλικία των 10 μηνών χωρίς το ζώο να ζευγαρώσει, ίσως δεν θα είναι ιδιαίτερα παραγωγικό στη διάρ­κεια της ζωής του.

Οι κατσίκες χωρίς κέρατα είναι πρα­κτικά προτιμότερες. Πολλοί συνιστούν την αποκεράτωση, μια διαδικασία που γίνεται σε πολύ μικρή ηλικία στα μικρά που σχεδιάζουμε να κρατήσουμε και έ­χουν κέρατα. Η διαδικασία δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επώδυνη ή επικίνδυνη για το ζώο, αλλά μερικοί δεν την αποδέ­χονται.
Φροντίζουμε να κρατούμε καλά ζώα και να απομακρύνουμε τα ανεπιθύμητα. Γενικά ένα καλό ζώο έχει ευρωστία και καλή υγεία, είναι παραγωγικό (σε ποσό­τητα και ποιότητα), έχει αποδεκτό χαρα­κτήρα (όχι σημαντική επιθετικότητα α­πέναντι στα άλλα) και εύκολο μαστό για το άρμεγμα.

Διατροφή

Ο χρυσός κανόνας είναι: καλή τροφή και καλός τρόπος ζωής σημαίνει υγιή ζώα και καλή παραγωγή, ποσοτικά και ποιο­τικά. Στο δικό μας κλίμα υπάρχουν φυσι­κές τροφές για τις οικόσιτες κατσίκες όλο το χρόνο. Χορτάρι, τριφύλλι (μηδι­κή), βίκος, κλαδέματα από κτήματα και κήπους, περισσεύματα κουζίνας κλπ. Σημαντική είναι η ισορροπία ξηρής και χλωρής τροφής. Η ξηρή τροφή (σανός, τριφύλλι, βίκος) δί­νει ενέργεια και η χλωρή (πράσινη ύλη) βιταμίνες και ζωτικά στοιχεία και ενι­σχύει την γαλακτοπαραγωγή. Η δύσκολη περίοδος είναι το ξηροθερμικό καλοκαί­ρι όταν το πράσινο είναι δυσεύρετο, αλλά με κάποιον προγραμματισμό (πράσινο από δέντρα, ή από ποτιστικά κτήματα) το πρόβλημα αντιμετωπίζεται. Τη διατροφή συμπληρώνουν άλλα διαθέσιμα φυτι­κά υλικά που μπορούν να αξιοποιηθούν, όπως πίτουρο, βήττα, σπόροι (κριθάρι, καλαμπόκι), φλούδες αμυγδάλων, κλπ. Υπάρχουν βέβαια στο εμπόριο εξειδι κευμένες τροφές, αλλά η δική μας λογική είναι η φυσική διατροφή, η εκμετάλλευ­ση των πρώτων υλών που υπάρχουν δια­θέσιμες στο κτήμα και η ανεξαρτησία από τους μηχανισμούς του εμπορίου.


Σημαντική είναι η παροχή φρέσκου και καθαρού νερού. Οι κατσίκες, σε αντί­θεση με τα πρόβατα, δεν ανέχονται βρώμικη τροφή ή νερό. Σημαντικά επίσης είναι για τις παραγωγικές κατσίκες τα άλατα. Εκτός από το αλάτι, υπάρχουν στο εμπόριο "τούβλα" αλάτων που μπορούμε να έχουμε κρεμασμένα για να γλείφουν τα ζώα.
 Οι κατσίκες ζουν σε όλα τα κλίματα. Μέχρι τη θερμοκρασία των -5 βαθμών τις πιο κρύες μέρες του χειμώνα θα ζήσουν χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα. Δεν χρειάζο­νται ειδικές εγκαταστάσεις, μόνο χώρο καθαρό, χωρίς υγρασία, με καλό αερι­σμό. Το αδιαπέραστο δάπεδο (π.χ. τσιμέ­ντο) πρέπει να αποφεύγεται. Πρέπει να υπάρχει ένας χώρος προστατευμένος και ένας χώρος περιφραγμένος όπου θα κι­νούνται ελεύθερα. Παρά τον ανταγωνι σμό για την τροφή, έχουν ομαδικό ένστι­κτο και προτιμούν να έχουν την παρέα μιας τουλάχιστον άλλης.

Ο αρσενικός (τράγος) είναι καλύτερα να μένει σε ξεχωριστό διπλανό χώρο, υπάρχουν όμως και αρσενικά χωρίς ι­διαίτερη επιθετικότητα που μπορούν να ζουν στον ίδιο χώρο αν αυτός είναι αρκε­τά μεγάλος.

Υγεία

Οι περισσότεροι κτηνίατροι θα επί- μείνουν ότι κάποια φάρμακα πρέπει να δίνονται σε τακτά διαστήματα (όπως π.χ. μια αποπαρασίτωση μια φορά το εξάμη­νο). Κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότε­ρο ζήτημα δεν είναι στην "εξασφάλιση" της υγείας του ζώου ή της δικής μας υγείας, ούτε στην ασφάλεια των σκευασμάτων γιατί δεν έχουν παρενέργειες, παρόλο που και αυτά είναι ζητήματα που κάποτε ίσως να έχουν τη σημασία τους. Το ζήτημα είναι ότι, από τη στιγμή που εμείς ενι­σχύουμε τεχνητά το ανοσοποιητικό σύ­στημα του ζώου, αυτό εξασθενεί. Πά­ντα φροντίζω να έχω υγιή και δυνατά ζώα και να απομακρύνω από το κοπάδι μου τα ζώα με μειωμένη ζωοτικότητα και προβληματική υγεία. Έτσι δεν έχω προ­βλήματα, ώστε να καταφύγω στην φαρμα­κευτική υποστήριξη ή σε άλλα τεχνητά μέσα. Το γάλα

Σ’ όλον τον κόσμο το γάλα της κατσί­κας καταναλώνεται περισσότερο από των άλλων ζώων. Πάντα για το γάλα η υγιεινή, η καθαριότητα, η χαμηλή θερμοκρασία και ο σύντομος χρόνος είναι κρίσιμοι παράγοντες.

Τα τρία λιπιδικά οξέα που δίνουν στα προϊόντα της κατσίκας τη διακριτική τους γεύση είναι το καπρικό, το καπρυλικό και το καπροϊκό οξύ. Το κατσικίσιο γάλα έχει πρωτεΐνη και λίπος πιο εύπεπτα από το γάλα της αγελάδας. Αυτό είναι σημα­ντικό για τα μωρά (άνθρωπο και ζώα), τα παιδιά, τους έφηβους και γενικά τα ευαίσ­θητα άτομα. Έχει μεγάλη περιεκτικότη­τα σε γλυκερινικούς αιθέρες σε σχέση με της αγελάδας, πράγμα πολύ σημαντικό για το νεογέννητο, δηλ. για την πρώτη ηλικία. Έχει καλύτερες ρυθμιστικές ι­διότητες, πράγμα καλό για τα έλκη και τραύματα. Θεωρείται πλήρες υποκατά­στατο για τις αλλεργίες στο αγελαδινό γάλα.

Η φυσική του ομογενοποίηση είναι προτιμότερη, όσον αφορά στην ανθρώ­πινη υγεία, από τη μηχανική ομογενο­ποίηση του αγελαδινού. Όταν τα λιποσώματα διασπώνται μηχανικά, ένα ένζυμο, η ξανθίνη, ελευθερώνεται και διαπερνά το εντερικό τοίχωμα. Όταν φτάσει στο ρεύ­μα του αίματος, δημιουργεί "ουλές" στην καρδιά και στις αρτηρίες, πράγμα που προκαλεί το σώμα να ελευθερώσει χολη­στερόλη στο αίμα ώστε να αφήσει ένα προστατευτικό στρώμα λιπιδίων στις προσβεβλημένες περιοχές. Αυτό οδηγεί σε αρτηριοσκλήρωση.

Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα του κατσικίσιου γάλατος είναι η σταθερή σύ­σταση στη διάρκεια όλης της γαλακτικής περιόδου, πράγμα που επιτρέπει σταθε­ρό χειρισμό και χρήση των προϊόντων που προέρχονται από αυτό. Η επεξεργα­σία του γάλατος είναι μεγάλο κεφάλαιο και δεν μπορεί να συζητηθεί εδώ. Το γάλα καταναλώνεται φρέσκο (για ασφά­λεια βράζεται), γίνεται τυρί, βούτυρο, γιαούρτι, χρησιμοποιείται σε φαγητά και γλυκά. Το κατσικίσιο βούτυρο είναι από τις καταπληκτικότερες τροφές για τα παι­διά και τους αναπτυσσόμενους και αδύ­ναμους οργανισμούς. Πολλά φημισμένα τυριά σε όλον τον κόσμο γίνονται ειδικά από το γάλα της κατσίκας και έχουν εξαι­ρετική γεύση και φανατικούς φίλους. Το κατσικίσιο γιαούρτι δύσκολα ωριμάζει και γίνεται μαλακό, είναι όμως ιδιαίτερα εύπεπτο και νόστιμο. Σαπούνι και άλλα προϊόντα για το σώμα με κατσικίσιο γάλα έχουν εξαιρετική υφή και είναι φιλικά προς το δέρμα.

Σύγκριση κατσικίσιου, αγελαδινού και ανθρώπινου γάλατος (στη χημική σύσταση).

                                                                    Κατσίκα                       Αγελάδα                    Άνθρωπος

Πρωτεΐνη %                                               3.0                                 3.0                                  1.1

Λίπος %                                                        3.8                                  3.6                                 4.0

Θερμίδες/100 ml                                       70                                   69                                  68

Βιταμίνη Α (i.u/gram fat)                      39                                    21                                  32

Βιταμίνη Β (mg/1ΟΟ ml)                       68                                   45                                   17

Ριβοφλαβίνη (mg/100 ml)                210                                  159                                 26

Βιταμίνη C
(mg ασκορβικού οξέος/100 ml)        2                                       2                                     3

Βιταμίνη D (i.u./gram fat)                   0.7                                   0.7                                 0.3

Ασβέστιο                                                  0.19                                  0.18                               0.04

Σίδηρος                                                      0.07                                0.06                               0.2

Φώσφορος                                               0.27                                 0.23                               0.06

Χοληστερόλη (mg/100 ml)           12                                     15                                     20

Σημ. Στοιχεία για το γάλα πήραμε από την American Diary Goat Association (www.adga.com).

Επίλογος

Είναι χρήσιμο, πρακτικό και εύκολο να έχει κανείς μερικές κατσίκες στο κτή­μα του. Είναι πάρα πολλά που έχει κανείς να μάθει στην πράξη, τόσο από την επαφή με ανθρώπους της φύσης που παραδοσια­κά ασχολούνται με την εκτροφή ζώων, όσο και ψάχνοντας για πληροφορίες από βιβλία και άλλες πηγές όταν χρειαστεί.

Η κατσίκα είναι ζώο πολύ κατάλληλο γι’ αυτόν που νοιάζεται για την ποιότητα της τροφής του και τη διατροφική του ανεξαρτησία. Ζώο μικρό, εύκολο, βολι­κό, είναι ένα θαυμάσιο συμπλήρωμα για το κτήμα, γιατί με λίγο κόπο και με την αξιοποίηση φυτικής ύλης που σε μια χώ­ρα σαν τη δική μας υπάρχει γενικά άφθο­νη, θα συμβάλει στον εμπλουτισμό της διατροφής με προϊόντα της καλύτερης ποιότητας. Σημαντική είναι και η ποσό­τητα κοπριάς, την οποία κομποστοποιούμε μαζί με άλλα υλικά, πράγμα που συμ­βάλλει στη γονιμότητα και στην ανακύ­κλωση της ύλης μέσα στο κτήμα, πάντα στη λογική μιας "ολοκληρωμένης διαχεί­ρισης" του αγροτικού χώρου.

Επίσης, και θέλω αυτό να το σημειώ­σω είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να γίνει συλλογικά, μέσα στα πλαίσια της γειτονιάς και που θα μάς κάνει περισσό­τερο υγιείς, περισσότερο ανεξάρτητους και περισσότερο κοινωνικούς.

Από το τεύχος 30 της Ν.Σελήνης(Σεπτέμβρης-Οκτώβρης-Νοέμβρης 2003):
Αναχαίτιση του δάκου από τις δυνάμεις άμυνας του δέντρου!

Μάριος Δεσύλας

Τί υπάρχει παραπέρα στη βιολογική καλλιέργεια ελιάς;

Αυτό το ερώτημα προσπαθήσαμε να απαντήσουμε, με μια ομάδα καλών συνεργατών, πέρσι το καλοκαίρι σε 300 στρέμματα ελιάς στο Γύθειο Λακωνίας. Παρακάτω δίνονται η εμπειρία και τα αποτελέσματα της μεγάλης αυ­τής πειραματικής εφαρμογής.

Εισαγωγή ή «περίληψη από τα προηγούμενα» Βιοδυναμική καλλιέργεια (με δύο λόγια)

Μέθοδος αλλά και «σχολή σκέψης» πάνω στη γεωργία, που ξεκίνησε το 1924 από τον R. Steiner. Εμβαθύνει στο τι είναι και πως λειτουργεί το φυτό και η φύση γενικά, στην οποία «βλέπει» και μια «ενεργειακή» (ή «πνευματική») διάστα­ση. Ενεργοποιώντας κατάλληλα το κρυμμένο δυναμικό του φυτού, το βοηθά να αντιστέκεται στα παράσιτα, το κρύο, να καρποφορεί καλύτερα, κ.λπ.

Εδώ, δουλέψαμε με την εξέλιξη της μεθόδου που ονομάζεται «ομοιο-δυναμική», καθώς τα μηνύματα αντοχής κ.λπ., δίνονται στα φυτά ψεκάζοντάς τα με νερό, δυναμοποιημένο με τη μέθοδο της ομοιο-παθητικής.

Σημείωση: συχνά σε αυτό το άρθρο, όπως π.χ. στον τίτλο, μπορεί να χρησιμοποιείται ο όρος «βιοδυναμική». Αυτό γίνεται αφενός για λόγους συντομίας, αλλά και γιατί πιστεύουμε πως τα κοινά (η ενεργειακή διάσταση της ζωής), είναι πιο σημαντικά από τις διαφορές (τους τρόπους δηλαδή εφαρμογής). Ας μας συγχωρήσουν γι αυτό οι φίλοι της κλασ­σικής βιοδυναμικής!

Ελιά - βιοκαλλιέργεια - δάκος

•  Η ελιά είναι η σημαντικότερη μάλλον καλλιέργεια της χώρας μας, με εξάπλωση από τη Νότια και νησιωτική Ελλά­δα μέχρι τη Θράκη.

•  Η ελληνική βιολογική γεωργία αποτελείται κατά 50% από βιοκαλλιέργεια ελιάς.

• Το κυριότερο (τεχνικό) εμπόδιο που καλείται να ξεπεράσει ένας παραγωγός, για να μπει στο βιολογικό τρόπο καλ­λιέργειας είναι η φυτοπροστασία. Στην περίπτωση της ελιάς αυτό σημαίνει να μπορεί να αντιμετωπίζει με επιτυχία το πρόβλημα του δάκου. Ένα έντομο, που αντίθετα με άλλα της ελιάς, είναι το μόνο που επίσης έχει πανελλαδική παρου­σία: είναι η αιτία της αγωνίας των παραγωγών από τη Κρήτη ως τη Μυτιλήνη και την Κέρκυρα !

Για τα προβλήματα της χημικής αντιμετώπισής του, έχουν γραφτεί και ακουστεί πολλά: είναι ίσως, λαμβάνοντας υπόψη και την έκταση των ελαιώνων, ένα από τα σημαντικά «θέματα» για το ελληνικό περιβάλλον.

Η μη-χημική τώρα ή εναλλακτική αντιμετώπισή του, τομέας πάνω στον οποίο έχει γίνει επίσης αρκετή έρευνα, στη­ρίζεται αυτή τη στιγμή κυρίως στις μεθόδους της μαζικής παγίδευσης. Στην ανάρτηση (κρέμασμα) δηλαδή, παγίδων, σε μεγάλο αριθμό δέντρων του ελαιώνα.

Εδώ όμως θα πρέπει να σημειώσουμε ότι:

Η κυριότερη κατηγορία παγίδων αυτές με φερομόνη και εντομοκτόνο (χημικό!), όσο κι αν ανακούφισαν πολλούς παραγωγούς, δίνοντάς τους μια πολύτιμη κι αποτελεσματική διέξοδο από τα χημικά φυτοφάρμακα, είναι «κατ’ εξαίρε­ση μόνο επιτρεπτές στη βιολογική γεωργία», μέχρι το Μάρτιο του 2002, σύμφωνα με την αναφορά του κανονισμού. Βρι­σκόμαστε δηλαδή απλά σε μια περίοδο παράτασης, στην οποία καλούμαστε να βρούμε άλλη, ηπιότερη, αλλά και απο­τελεσματική λύση.

Η δεύτερη κατηγορία παγίδων, οι ΜcPhail και οι παραλλαγές τους, είναι κατ’ αρχήν πιο «βιολογικές»: δεν έχουν χη­μικό εντομοκτόνο, ο δάκος έλκεται και πνίγεται μέσα σε υγρό διάλυμα. Ωστόσο απαιτούν τακτικά ξαναγέμισμα με το υ­γρό διάλυμα για να λειτουργήσουν, πράγμα εφικτό για μικρό/οικιακό ελαιώνα αλλά όχι για μεγάλες εκτάσεις. Επιπλέ­ον δεν είναι ιδιαίτερα εκλεκτικές στα ωφέλιμα έντομα. Είναι πια συνηθισμένη εμπειρία το να βρίσκουμε μέσα στις πα­γίδες αυτές εκτός από το δάκο και ένα πλήθος από Chrysopidae (χρύσοπες, τα πιο σημαντικά ωφέλιμα μετά τις πασχα­λίτσες), διάφορα μικρο-υμενόπτερα (πολύτιμα για τον έλεγχο π.χ. του πυρηνοτρήτη), μέχρι και επικονιαστές (Bombinus sp., κ.α.).

Η κατάσταση είναι τέτοια που δεν θάπρεπε κανείς μας, βιοκαλλιεργητής, γεωπόνος ή ερευνητής, «να κοιμάται ήσυ­χος»: «ουκ εά με καθεύδειν ...» (το του δάκου πρόβλημα !).

Πού - ποιος, τι και πώς! (ο τόπος, οι στόχοι και οι επεμβάσεις)

Η εφαρμογή έγινε σε μια περιοχή με προϊστορία στη βιοκαλλιέργεια: το κτήμα του Α. Σκουρμπούτη (140 στρ.), που ήταν και ο πυρήνας, καλλιεργείται - επίσημα - βιολογικά από το ’89 (υπήρξε κομμάτι του προγράμματος της Μάνης/Blaeuels). Έτσι η αναζήτηση για το «παραπέρα» ήρθε σαν φυσιολογική συνέχεια του ψαξίματος για πιο ήπιες και οικονομικές λύσεις αλλά και τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας.

Με τη συνένωση του δυναμικού των αδερφών Κατσαφούρου (110 στρ., βιολογικά από το ’96) και του Γ. Γκατζέλια (70 στρ. βιολογικά από το 2000), είχαμε περίπου 300 στρ. οργανωμένης ελαιοκαλιέργειας, κορωνέικης (λαδολιάς) και Καλαμών (επιτραπέζιας). Μικρό μέρος του ελαιώνα αρδεύεται (θέση Βενετσιάνα).

Ίσως λοιπόν η μεγαλύτερη μέχρι τώρα εφαρμογή βιοδυναμικής στη χώρα μας !

Η υποκίνηση, τεχνική στήριξη (και λίγο... η υλοποίηση !) του εγχειρήματος οφείλεται στον «γράφοντα» (Μ. Δ.), σε συνεργασία με τον Ε. Nastati (Ινστιτούτο EUREKA, Τεργέστη), πολύτιμος κρίκος επικοινωνίας με τον οποίο αποτέλεσε ο Ν. Ζάννος (γεωπόνος Παν. Udine Ιταλίας).

Οι στόχοι που θέσαμε ήταν:

•  προστασία του καρπού της ελιάς από το δάκο (σημαντικό πρόβλημα για μεγαλόκαρπες ποικιλίες, όπως η Καλα­μών, ιδίως όταν αρδεύονται).

•  ποιότητα επιτραπέζιας ελιάς (μέγεθος, ομοιομορφία και ταχύτητα ωρίμανσης αλλά και χρωματισμός καρπού),

•  ποιότητα λαδιού (χαμηλή οξύτητα, γεύση)

Από τον Αύγουστο μέχρι και το Νοέμβριο του 2002, έγιναν οι εξής επεμβάσεις:

3-4.8 :   Ψεκασμός με λάδι neem (εκχύλισμα του φυτού Αzadirachta indica)

17-20.8 : Ψεκασμός με ομοιοδυναμικά σκεύάσματα, τον «εναρμονιστή» (Α01) και το «απωθητικό παρασίτων» (Υ01)

3-4.9:  Ψεκασμός με λάδι neem

15-17.9: Δεύτερη ομοιοδυναμική επέμβαση: Α01 και Υ01

2-3.10: Τρίτη ο/δ επέμβαση: Α01 και Υ01 και ενισχυτικό καρποφορίας

28.10: Υ01 σε μικρό μέρος του κτήματος (θέση «Βενετσιάνα»)

17.11: Επέμβαση με το «διαχυτή» με εναρμονιστή αλλά και το ειδικό παρασκεύασμα αποδυνάμωσης του δάκου (από τη στάχτη του εντόμου)

Σύντομη επεξήγηση όρων:

Εναρμονιστής (armonizzatore -Α01): σκεύασμα της ομοιοδυναμικής, που βοηθάει τα φυτά να γίνουν δεκτικά στα «λεπτά» ενεργειακά μηνύματα («subtle / weak energies» στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία).

Απωθητικό παρασίτων (Repel. Parassiti generico - Υ01). Ενισχύει την άμυνα των φυτών απέναντι σε διάφορα πα­ράσιτα. Ειδικά στην επέμβαση με το διαχυτή χρησιμοποιήθηκε παρασκεύασμα, που φτιάχνεται από τη στάχτη του δά­κου, με σκοπό την αποδυνάμωση του εντόμου (βλ. incinerimento / incineration)

Ενισχυτικό καρποφορίας (frutto piu). Βοηθάει την εξέλιξη της καρποφορίας βελτιώνοντας το μέγεθος αλλά και την ωρίμανση και οργανοληπτική χαρακτηριστικά των καρπών. Βασίζεται στο κλασσικό β/δ παρασκεύασμα «501» (χαλαζίας σε κέρατο αγελάδας - cornosilice).

Διαχυτής (diffusore). Διάταξη που «διαχέει» / ακτινοβολεί τη δράση του ομοιοδυναμικού φαρμάκου στον αγρό, επι­τρέποντας έτσι να αποφύγουμε τη διαδικασία του ψεκασμού (βλ. και ραδιονική -radionics).

Επεξηγηματικά σχόλια

«Μετάβαση στη βιοδυναμική καλλιέργεια». Μέχρις ότου τα δέντρα προσαρμοστούν στη βιοδυναμική καλλιέργεια, χρησιμοποιούμε και «κλασσικά» φάρμακα της βιολογικής: εδώ επιλέξαμε το neem oil, ως σχετικά πιο ήπιο από τα πύρεθρο και ροτενόνη.

Γιατί τόσο πολλές επεμβάσεις;. Λόγω της σοβαρότητας του προβλήματος του δάκου για την επιτραπέζια ελιά, ει­δικά μάλιστα για το 2002. (βλ. και παρακάτω). Θα πρέπει να αναφερθεί ως μέτρο σύγκρισης, πως οι συμβατικοί παρα­γωγοί επίσης έκαναν ισάριθμους ή και περισσότερους ψεκασμούς με ισχυρά εντομοκτόνα φάρμακα, τοξικότατα για τους ψεκαστές, το περιβάλλον και τον καρπό της ελιάς.

Ποιο το κόστος τους; Το κόστος των ομοιοδυναμικών παρασκευασμάτων είναι περίπου 30% χαμηλότερο σε σχέση με τα συμβατικά φάρμακα και - σε σχέση με τη βιολογική γεωργία - βρίσκεται κάτω από το 50% του κόστους των παγί­δων!

Αποτελέσματα

Πρώτη εικόνα.

Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, για τα περισσότερα κτήματα της εφαρμογής, η ζημιά από το δάκο ήταν αμελητέα: πρα­κτικά μηδενική για τη λαδολιά και μόλις 2% για την Καλαμών, που ως πιο πρώιμη άρχιζε να μπαίνει σε φάση ωρίμανσης.

Τα πράγματα από κει και πέρα αρχίζουν να αλλάζουν δραματικά. Αιτία: οι βροχοπτώσεις του φθινοπώρου.

Δυο λόγια για... τον καιρό!

Να σημειώσουμε ότι το 2002 ήταν από τις πιο υγρές χρονιές, με τριπλάσιο ύψος βροχής (!), από τον ελληνικό μέ­σο όρο (950 σε σχέση με 350 mm βροχής). Ειδικά το Σεπτέμβριο του 2002 καταγράφηκαν δεκατρείς (13!) μέρες βρο­χής, ενώ ήταν μέσα στους 3 πιο βροχερούς μήνες από το 1930, ανάμεσα δηλαδή σε 840 (!) «συναδέλφους» του (στοι­χεία από Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος του Αστεροσκοπείου Αθηνών).

Έτσι οι βροχοπτώσεις αυτές σε συνδυασμό με τις ακόμα ψηλές θερμοκρασίες του φθινοπώρου, αποτέλεσαν, ό­πως ήταν αναμενόμενο, ένα ιδανικό περιβάλλον για την ραγδαία αναπαραγωγή του δάκου.

Γενική εικόνα της ζημιάς στην περιοχή.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ζημιά από το δάκο ήταν επίσης πρωτοφανής.
Ελαιοκτήματα της περιοχής, όπου έγιναν έως και πέντε (5) ψεκασμοί με συμβατικά φάρμακα έχασαν ολοκληρωτι­κά την παραγωγή τους. (Θα χρειάζονταν ίσως επιπλέον 2-3 ψεκασμοί και μάλιστα με κατάλληλο χρονισμό).
Σε άλλα (συμβατικά) κτήματα, λόγω προσανατολισμού / ηλιασμού (η περιοχή είναι λοφώδης) αλλά και περισσότε­ρων και πιο εύστοχων επεμβάσεων η ζημιά περιορίστηκε στο 10-20%.
Ενδεικτικό για την έκταση της ζημιάς είναι το γεγονός ότι, για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι έμποροι ελιάς δεν μπο­ρούσαν να βρουν (υγιή) ελαιόκαρπο κι αυτό «σε χρονιά παραγωγής», μέσα στην καρδιά μιας καθαρά ελαιοκομικής ζώ­νης!
Άρα είχαμε μια σκληρή δοκιμασία για όλους, την οποία τα βιοδυναμικά κτήματα, αντιμετώπισαν με επιτυχία, παρ’ ό­λες τις ατέλειες της «πρώτης φοράς» (βλ. προτάσεις για βελτίωση). Χάρις και στην επέμβαση με το διαχυτή, η ζημιά κυ­μάνθηκε, (ανάλογα με την ποικιλία ελιάς, την περιοχή, θέση και προσανατολισμό των κτημάτων), στο 10 με 70%, κινήθηκε δηλαδή γύρω από το μέσο όρο (40-50%) των συμβατικών κτημάτων, χωρίς όμως τη χρήση τοξικών φαρμάκων και με δυο σημαντικά πλεονεκτήματα.

Τι καινούργιο φέρνει η βιοδυναμική καλλιέργεια Α. Επούλωση των προσβολών

Η επούλωση των ώριμων καρπών της ελιάς που εί­χαν νύγματα δάκου (πορτοκαλιά κηλίδα, βλ. φωτο 1), εί­ναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον φαινόμενο, που παρατηρείται ίσως για πρώτη φορά.

Μπορεί από πρώτη ματιά να θεωρηθεί ότι είναι η γνω­στή «ξεροβούλα», με την οποία όμως έχει σημαντικές δια­φορές. Στην ξεροβούλα, που δεν είναι παρά το αποτέλε­σμα δευτερογενούς προσβολής στο νύγμα του δάκου α­πό το μύκητα Camarosporium dalmatica, έχουμε

•   μια επίσης κυκλική, αλλά καστανόχρωμη κηλίδα, ό­που φαίνονται μάλιστα οι χαρακτηριστικές καρποφορίες - πυκνίδια του μύκητα (μικρά μαύρα στίγματα),

•   που σχηματίζεται στην επιφάνεια του άγουρου καρ­πού το καλοκαίρι (τον Ιούλιο, Αύγουστο, κ.λ.π.),

Όπως άλλωστε ξέρουμε όταν έχει προχωρήσει η ωρίμανση του καρπού, η είσοδος του μύκητα από το νύγ­μα του δάκου, προκαλεί τη μόλυνση όλης της ώριμης και επιδεκτικής πια στην προσβολή σάρκας. Τότε πια έχουμε τη «σαπίλα» ή αλλιώς «σαπιοβούλα» (την «καθολική καστα­νόχρωμη σήψη» του καρπού).

Η σημασία της ξεροβούλας και σαπιοβούλας για τον παραγωγό: οι καρποί πέφτουν ή σε κάθε περίπτωση είναι α­κατάλληλοι για λάδι είτε για βρώση.

Λίγη (ελάχιστη!) φυτοπαθολογία

Όπως όλοι οι φυτικοί ιστοί έτσι και ο καρπός της ελιάς, μπορεί να αντιδρά σε μια πληγή που δημιουργείται από φυ­σικά ή παρασιτικά αίτια (εδώ: νύγμα δάκου) και να δημιουργεί φελλογόνο επουλωτικό ιστό. Η ικανότητα αυτή εξαρτάται από «το βαθμό ενεργοποίησης των αντιδράσεων αμύνης του φυτού» (Παναγόπουλος, 1986). Έχει μάλιστα μελε­τηθεί και η βιοχημεία του φαινομένου μια και έχει βρεθεί η ύπαρξη «ανασταλτικών για το μύκητα ουσιών στο χυμό του καρπού της ελιάς, αυξημένη συγκέντρωση των οποίων μπορεί να επιβραδύνει ή και να αναστείλει την ανάπτυξη του μύκητα, επιτρέποντας στον ξενιστή ακόμη και να αποφύγει εντελώς την προσβολή» (Ζάχος -Τζαβέλλα ,1985)

Έτσι φαίνεται ότι είχαμε μια τέτοια ενεργοποίηση, σε μεγάλο μάλιστα ποσοστό καρπών στην περιοχή εφαρμογής (βλ. φωτο 2), με αποτέλεσμα:

•  επούλωση της πληγής από το νύγμα του εντόμου («φελλοποίηση»), η/και

•  αντοχή στο σάπισμα, ακόμα και σε στοά, «ανοιχτή πληγή» δηλαδή μέσα σε όλη τη σάρκα του καρπού (βλ. φωτο)

Πρακτικά αυτό σημαίνει για τον παραγωγό: ότι την ελιά αυτή, που δεν έχει σάπισμα, μπορεί να την ελαιοποιήσει ή να την κάνει πάστα ελιάς, χωρίς καμμία σημαντική υποβάθμιση της ποιότητας. Ή ότι ο δάκος παύει να είναι το πρό­βλημα που επηρεάζει την τελική απόδοση ενός ελαιοκτήματος

Σημείωση I: ανάλογη ανασταλτική δράση πάνω στο μύκητα μπορεί να έχουν και οι χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω από 20oC). Στη φύση άλ­λωστε τα διάφορα φαινόμενα συνήθως έχουν παραπάνω από ένα αίτια. Έτσι για να ξεκαθαριστεί η εικόνα, είναι σκόπιμο να γίνουν περισσότε­ρες επαναλήψεις, συγκρίσεις και παρατηρήσεις τα επόμενα χρόνια.

Σημείωση ΙΙ:Αν ωστόσο η παραπάνω ερμηνεία είναι σωστή, αποτελεί μια μεγάλη αποκάλυψη για μένα. Αρκετά παλιότερα, όταν ξεκινάγα­με την οργανωμένη βιοκαλλιέργεια ελιάς (πρόγραμμα Blaeuels - Μά­νης), η τότε ελέγκτρια Βεατρίκη Βιντερστάίν, παρατηρούσε ότι «η αντι­μετώπιση στη φυτοπροστασία δεν πρέπει να είναι μόνο κατασταλτική αλλά προληπτική». Δεν καταλάβαινα τότε τι μπορεί να εννοούσε. Ως «πρακτικός» άνθρωπος έλεγα: «ο δάκος ή την τρώει την ελιά ή δεν την τρώει. Και για να μην την φάει ένας τρόπος υπάρχει: να τον σκοτώ­σεις!» Τώρα μου γίνεται ξεκάθαρο το ότι: ο καρπός της ελιάς έχει δυ­νάμεις άμυνας, με τις οποίες μπορεί να κάνει το δάκο ή το μύκητα «να σπάσουν τα δόντια τους». Και αυτή την άμυνα μπορείς να την ενεργο­ποιήσεις, π.χ. με τα βιοδυναμικά σκευάσματα.

Β. Μέγεθος καρπών

Από διάφορες εφαρμογές, τώρα πια και στην Ελλάδα, γνωρίζουμε ότι το σκεύασμα «για την καρποφορία» αυξάνει την ποσότητα και βελ­τιώνει την ποιότητα της παραγωγής. Τα αποτελέσματα κι εδώ, όσον α­φορά την αύξηση του μεγέθους ήταν εντυπωσιακά (βλ. φωτο 3).

Αντίθετα τα συμβατικά κτήματα με μόνο 10 -20% ζημιά, είχαν πολύ μικρότερο καρπό ακόμη και κάτω από τα όρια που απαιτείται για να πουληθεί ως επιτραπέζια ελιά.

Σημασία για τον παραγωγό: το μεγάλο μέγεθος βιολογικού καρπού έχει ως και τριπλάσια τιμή (3 Ευρώ) από το μικρότερο και συμβατικό (150 και 250 αντίστοιχα «κομμάτια στο κιλό», όπως χαρακτηριστικά τα­ξινομούνται τα μεγέθη στην επιτραπέζια ελιά). Άρα έχουμε μια ανταμοι­βή που έρχεται να εξισορροπήσει σημαντικά τις όποιες απώλειες του βιοκαλλιεργητή.

Έτσι συνολικά άλλωστε πρέπει να αντιμετωπίζουμε την «αποτελεσματικότητα» της βιοκαλλιέργειας, κι όχι με άδικες και χωρίς νόημα συ­γκρίσεις για τα ρεκόρ της χημικής είτε αυτά έχουν να κάνουν με την «α­πόδοση σε κιλά» είτε με την εξόντωση «εχθρών της παραγωγής».

Γ. Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά

Τέλος στο λάδι δοκιμάστηκε το σκεύασμα «για την ποιότητα των τροφίμων» (qualita alimentare- L22), και παρακολουθήθηκε η οξύτητα και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του λαδιού.

Οι μετρήσεις συνεχίζονται. Στο μεταξύ, σε τρία από τα τέσσερα δείγματα το λάδι με την ο/δ επέμβαση εμφανιζόταν καλύτερο και μάλιστα στο ένα από αυτά αναδείχτηκαν σπάνιοι αρωματικοί χαρακτήρες (νύξεις τροπικών φρούτων!).

Στην επιτραπέζια ελιά, πολλούς μήνες μετά διαπιστώ­νουμε πολύ καλή υφή «τραγανή» στη σάρκα, ενώ κι εδώ η γεύση εμπλουτίζεται με ξεχωριστά στοιχεία (νότες δαμάσκη­νου!).

Ως επιμύθιο, ένα περιστατικό: στον ανηψιό μου, παιδί της γενιάς των fast food, έβαλαν στη σαλάτα του και 3-4 από αυ­τές τις ελιές με φόβο ότι θα ακούσουν το συνηθισμένο «τι ναι αυτές οι αηδίες, αφού ξέρεις ότι δεν τρώω ελιές». Όντως άκουσαν «τι ναι αυτό» και μετά «έχει κι άλλες;» (!). Έφαγε τε­λικά εικοσιτέσσερις (24).

Γνωρίζω ότι όλα αυτά είναι αυθαίρετα, θάπρεπε κανονικά να βγαίνουν από ένα πάνελ, με τυφλά τέστ, κ.λ.π. Υπέκυψα ωστόσο στον πειρασμό να τα παραθέσω γιατί αγγίζουν αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι η ουσία. Δεν καλλιεργούμε και δεν «φυτοπροστατεύουμε» έτσι στον αέρα, «εν κενώ» ή για να «χτίσουμε τη γνώση» αλλά για να παράγουμε τροφή. Τέ­τοια που θα θρέφει το σώμα μαζί με το πνεύμα και θα κάνει τους ανθρώπους ίσως λίγο πιο ευτυχισμένους...

Στο μεταξύ τα παιδιά μας θα «αρνούνται να φάνε φρούτα και λαχανικά», μέχρι να βρούν μπροστά τους την πραγμα­τική γεύση των καρπών της γης.

Διδάγματα για το μέλλον

Το μέγεθος της εφαρμογής και η ποικιλία από κτήματα και μικρο-περιβάλλοντα, επέτρεψε συγκρίσεις κι έτσι έδωσε και μια πλούσια «σοδειά από διδάγματα»! Όπως:

Οικοσύστημα ή μονοκαλλιέργεια;

Η ζημιά ήταν μικρότερη στα κομμάτια του ελαιώνα, όπου υπήρχαν έστω και λίγες αμυγδαλιές (θέση Αγριλίτσα).
Γενικά συνίσταται στη βιοδυναμική καλλιέργεια να έχουμε και πυρηνόκαρπα (αμυγδαλιές, βερικοκιές, κ.λ.π.) ανάμε­σα στις ελιές. Άλλα φυτά που βοηθάνε είναι αυτά που ανθοφορούν και μάλιστα το φθινόπωρο, π.χ. η ακονιζιά (Inula sp.) ή το αγριοράδικο (Taraxacum sp.) και ενισχύουν έτσι την «αστρικότητα» του χώρου, όπως λέγεται στη βιοδυναμική ορολογία. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη: τα άνθη πέρα από την αισθητική απόλαυση, προσελκύουν μέλισσες, που έμμε­σα παρενοχλούν και απωθούν το δάκο! (βλ. φωτο 4)

Φυτοφράχτης ή το «δέρμα του κτήματος»

Παρατηρήθηκε ότι η προστασία ήταν λιγότερο αποτελεσματική στα όρια του κτήματος (π.χ. όρια στη θέση Βενετσιάνα)
Εδώ χρειάζεται να θυμηθούμε λίγο τη θεώρηση του κτήματος ως «οντότητας» ή οργανισμού. Μια θεώρηση που μπορεί να μας διευκολύνει αφάνταστα στο να κατανοούμε τις διάφορες ανάγκες του. Ο δικός μας, ζωικός οργανισμός, έχει το δέρμα για να περικλείεται και να απομονώνεται από τις εξωτερικές απειλές. Με έναν τρόπο αρκετά ανάλογο το κτήμα έχει ανάγκη το φυτικό φράχτη, αν όχι για να απομονώνεται εντελώς πάντως για να μετριάζει την αρνητική επίδραση από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες που το απειλούν (δυνατοί άνεμοι, ξηρασία, παράσιτα, κ.λ.π.).
Εκεί που ο φυτοφράκτης λείπει, μπορούμε, αυξάνοντας τους ψεκασμούς στις εξωτερικές σειρές δέντρων, να δημιουργήσουμε ένα κατά κάποιο τρόπο «αιθερικό» (δηλ. ενεργειακό) δέρμα (pelle eterica).

Ισορροπημένα δέντρα=γερά δέντρα

Η ζημιά ήταν επίσης μεγαλύτερη εκεί όπου είχε γίνει όψιμο κλάδεμα, αργά την άνοιξη (θέση Μισσιακό). Προεκτεί­νοντας την παρατήρηση αυτή, από τη συνεργασία με τον Ε. Nastati, προέκυψε ότι: για να αντιστέκεται το δέντρο στις προσβολές αλλά και να ανταποκρίνεται στα βιοδυναμικά μηνύματα, είναι πρωταρχικής σημασίας το να προέρχεται από σπόρο, κι όχι από εμβόλιο (σε υποκείμενο, κ.λ.π.). Το Ινστιτούτο Eureka μάλιστα για αυτό το σκοπό έχει δημιουργήσει φυτώριο παραγωγής («αναγέννησης») τέτοιων δέντρων, πράγμα που «μας ρίχνει το γάντι» να δοκιμάσουμε το ίδιο και στην Ελλάδα για την ελιά, όπου τα περισσότερα δέντρα είναι φυσικά εμβολιασμένα.

Γόνιμο έδαφος=ανθεκτικά (στις προσβολές) δέντρα

Αντίθετα η ζημιά ήταν μικρότερη στα κομμάτια που είναι χρόνια στη βιοκαλλιέργεια, έχει γίνει κατά καιρούς χλωρή λίπανση, προσθήκη κοπριάς ή κομπόστ, κ.λπ. «Τσιμπώντας λίγο» και πάλι από τη βιοδυναμική θεωρία: για να αντέχουν τα φυτά, να είναι δηλαδή ο «πάνω πόλος» ισχυρός, θα πρέπει να στηρίζονται σε έναν επίσης ισχυρό «κάτω πόλο», που προϋποθέτει την προσθήκη οργανικής ουσίας αλλά και την ενεργοποίηση των διαδικασιών του με τη χρήση του «500» («κοπριά μέσα στο κέρατο» /cornoletamo) ή των αντίστοιχων ομοιοδυναμικών, όπως του «pro (για το) humus», κ.α.

«Με το μαλακό» το πέρασμα στη βιοδυναμική καλλιέργεια!

.. αντίστοιχα με ότι ισχύει για τη μετάβαση στη βιολογική.
Αν μιλάμε για δημιουργία ισορροπιών στο περιβάλλον αλλά και στο δέντρο που - κακά τα ψέματα - δεν υπάρχουν στα περισσότερα βιολογικά κτήματα και πρέπει να δημιουργηθούν (!)... ή ακόμη για αλλαγή μεταβολισμού του δέντρου, κατανοούμε ταυτόχρονα ότι τέτοιες αλλαγές απαιτούν χρόνο. Που μπορεί να είναι λιγότερος η περισσότερος ανάλο­γα με την ιστορία του κάθε κτήματος: τα χρόνια βιοκαλλιέργειας, την οργανική ουσία, τις μεγάλες τυχόν αναταράξεις του εδάφους, κ.λ.π. Στην πράξη θα ποικίλλει από μερικούς μήνες έως και δυο -τρεις καλλιεργητικές περιόδους.

Επιταχύνουμε πολύ αυτό το χρόνο, κάνουμε δηλαδή πιο άμεσα τα φυτά δεκτικά στις βιοδυναμικές επεμβάσεις, με τον «εναρμονιστή», ιδίως αν κάνουμε έναν κύκλο τριών επεμβάσεων.

Πάντως σε κάθε περίπτωση στη διάρκεια της μετάβασης πρέπει να είμαστε σε ετοιμότητα να κάνουμε χρήση και κάποιων βιολογικών μέσων σε ώρα ανάγκης, όπως π.χ οι παγίδες, που μπήκαν σε κάποια σημεία κι επίσης βοήθησαν. Ή εναλλακτικά μπορούμε να κάνουμε πύκνωση των επεμβάσεων με τα ομοιοδυναμικά. Για την ελιά π.χ αυτό μπορεί να σημαίνει ψεκασμούς ανά 14 μέρες, την κρίσιμη περίοδο του φθινοπώρου. Οι ψεκασμοί μπορούν να γίνουν πολύ πιο αποτελεσματικοί αν εντοπίζονται λίγο πριν από τις επικίνδυνες περιόδους για προσβολές, που τις δίνει το Βιοδυναμικό Ημερολόγιο και που επαληθεύτηκαν εντυπωσιακά τον Οκτώβριο του 2002.

(Τελικός στόχος όχι μόνο αυτά τα μέσα, αλλά ακόμη και τα βιοδυναμικά να ελαχιστοποιηθούν / εξαλειφθούν, μετά από κάποιες καλλιεργητικές περιόδους!...)

«Μετάβαση» και για τον άνθρωπο

Για να πετύχει η μετάβαση χρειάζεται φυσικά καλή «ενημέρωση», όπως γενικά ισχύει για τη βιοκαλλιέργεια, αλλά και κάτι άλλο, πέρα από το τεχνικό κομμάτι. Να «εναρμονιστεί» βαθύτερα και ο άνθρωπος - καλλιεργητής με τη γη του. Ο άνθρωπος που είναι - ή θάπρεπε να είναι - η «ψυχή» του αγροκτήματος. Όποιος ενδιαφέρεται λοιπόν να κάνει βιοδυ­ναμική και να φτάσει μάλιστα και στο σημείο της μη - επέμβασης, καλείται να χτίσει μια σχέση με το κτήμα του πέρα από τα συνηθισμένα.

Αυτό πρακτικά μπορεί να σημαίνει:

Έ να κάνει ο ίδιος τις επεμβάσεις, ενδυναμώνοντας με την πρόθεση και τη συνείδησή του αυτό που επιχειρεί (ιδί­ως τα ραντίσματα, αυτή τη δυναμική ευκαιρία επικοινωνίας με τα φυτά, που δεν μπορεί να αφήσει σε «ενδιάμεσους» χωρίς την ανάλογη στάση ή ψυχική προετοιμασία)
Έ να ενισχύει και να εξελίσσει αυτή του τη συνείδηση με παρατήρηση, ενδεχόμενα μελέτη αλλά και συμμετοχή σε εκπαιδεύσεις / ομάδες συζήτησης.

Γ ια τη συνέχεια

Η προστασία της ελιάς με βιοδυναμικά σκευάσματα αποτελεί ίσως μια πρόκληση για κάποια από τα «λογικά» δεδο­μένα μας. Παράλληλα - όπως ελπίζω να φάνηκε εδώ - είναι και μια μεγάλη ελπίδα για πολλά ακόμη βήματα στην κατεύ­θυνση μιας ήπιας και ποιοτικής γεωργίας.

Όσο συγκινητικό όμως κι αν είναι να γυρνάς κάτι που μοιάζει με μια νέα σελίδα στην ιστορία της βιοκαλλιέργειας ή /και της φυτοπροστασίας, άλλο τόσο είναι και δύσκολο: σε καθαρά πρακτικό επίπεδο, η δουλειά αυτή έγινε με προσω­πική θυσία των αγροτών /παραγωγών (ευχαριστώ θερμά ιδιαίτερα τους Α. Σκουρμπούτη και Γ. Γκατζέλια για την εμπι­στοσύνη τους), αλλά και όσων στήριξαν «οδηγώντας» αυτή την εφαρμογή.

Έτσι τόσο για την καλύτερη επεξεργασία των στοιχείων, όσο και για να υπάρξει η απαραίτητη συνέχεια (που θα δώσει μια πιο πλήρη και ξεκάθαρη εικόνα, με πιο πολλές μετρήσεις, συγκρίσεις, κ.λ.π.) θάναι πολύτιμη οποιαδήποτε βο­ήθεια πρακτική ή χρηματική ή ιδέα για το από πού θα μπορούσε να προέλθει αυτή η βοήθεια!

Βιβλιογραφία

-Δεσύλλα Μ. - Elzakker Β. 1988- 1991. Τεχνικές αναφορές για το πρόγραμμα βιοκαλλιέργειας της ελιάς στη Μάνη. φωτ. Έκδοση.
-Δεσύλλα Μ. 2002. Βήματα προς μια ήπια φυτοπροστασία. Περ. Νέα Σελήνη, τ.26. -Ζάχος - Τζαβέλλα. 1985. Ανα­σταλτικοί για το μύκητα Camarosporium dalmatica παράγοντες στο χυμό της ελιάς. Χρονικά Μ.φ.
-Ι. Nastati Ε. 2001. Το εγ­χειρίδιο της ομοιοδυναμικής καλλιέργειας. Μτφ. Ν. Ζάννου.(φωτ. Έκδοση).
-Nastati Ε. 2000. Comprendere e curare le paras- sitosi. Ed Eureka.
-Παναγόπουλος X. 1986. Ασθένειες καρποφόρων δέντρων και αμπέλου. Αθήνα. -Πανάγος Γ. 1986. φυτο­προστασία χωρίς χημικά φυτοφάρμακα.(... με αρκετά στοιχεία για τη βιοδυναμική σκέψη και πρακτική).

Από το τεύχος 24 της Ν.Σελήνης(Μαρτης-Απρίλης-Μάης 2002), των Γιώργου & Αντώνη Αντωνόπουλου:

Η καλλιέργεια του Λούπινου είναι γνωστή από αρχαιότατων χρόνων. Καλλιεργήθηκε σαν όσπριο πάνω από 3.000 χρόνια στην Λεκάνη της Μεσογείου. Αναφέρεται από τον Θεόφραστο και άλλους αρχαίους συγγραφείς ως Θέρμος ή άγιος Θέρμος και είχε υπογραμμίσει την ικανότητα του Λούπινου να φυτρώ­νει σε φτωχά εδάφη καθώς και στην ωφελιμότητά του στην βελτίωση του εδάφους.

Καλλιεργούνται για τα σπέρματά τους και για χλωρή λίπαν­ση ιδίως στα ελαφρά μη ασβεστούχα εδάφη καθώς και για τροφή ζώων. Επίσης για καλλωπιστικό. Στη χώρα μας η οποία θεωρείται ως φυσικό τους περιβάλλον τείνουν να εξαφανι­στούν. Καλλιεργούνται ελάχιστα στην ΙΙελλοπόνησο και Κρή­τη.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ελπίδες ότι τα προσεχή χρόνια τα Λούπινα θα πάρουν σημαντική θέση μεταξύ εκείνων των εγχώριων πηγών πρωτεϊνών οι οποίες μπορούν να υποκατα­στήσουν την εισαγόμενη σόγια (περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη 40% περισσότερη από τη σόγια).

Τα Λούπινα αναπτύσσονται καλύτερα σε καλοστραγγισμένα όξινα και ουδέτερης αντίδρασης εδάφη. Ανώτερη τιμή ΡΗ 7,5. Γενικά τα ελαφρά εδάφη (κσκκινοχώματα) είναι τα καταλ­ληλότερα.. Τα βαριά κακώς στραγγιζόμενα εδάφη δεν είναι κατάλληλα, ενώ εκείνα που υποφέρουν από αλατότητα δεν βοηθούν στην καλή ανάπτυξη του φυτού. Επίσης τα ασβεστώδη εδάφη είναι ακατάλληλα γι’ αυτό τα Λούπινα χαρακτηρίζονται ασβεστόφοβα. Καλά εδάφη είναι τα αμμοπηλώδη.

Η καλλιέργεια του Λούπινου είναι πετυχημένη στις περιο­χές εκείνες όπου η καλλιεργητική περίοδος είναι απαλλαγμένη από σοβαρά στρες υγρασίας και η θερμοκρασία κυμαίνεται σε μέτρια επίπεδα 15 - 25 ο C.

Η ανάπτυξη του φυτού αντιδρά αμέσως και θετικά σ’ αυτές τις θερμοκρασίες, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εποχή της σποράς και μετά δίνουν ένα καλό ξεκί­νημα στα φυτά και στη συνέ­χεια ανάπτυξη η οποία είναι προϋπόθεση για καλή από­δοση.

Χαμηλές θερμοκρασίες μικρότερες από 10 ο C προκαλούν κατά την άνθηση α­πώλεια ανθών ενώ υψηλές θερμοκρασίες άνω την 25 οC προκαλούν αναστολή στην ανάπτυξη των ανθών.

Σε θερμοκρασίες χαμη­λές ιδιαίτερα κάτω από Ο oC έχει σοβαρά προβλήματα και δεν συνιστάται η σπορά του.

Βάσει των παραπάνω στοιχείων ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες του χωραφιού πρέπει να γίνει ο χρόνος επιλο­γής σποράς. Αφθονη υγρασία εδάφους κατά την αναπαραγωγική φάση (ιδιαίτερα στην εποχή λουλουδιού και δεσίματος) παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του φυτού. Όσο καλύ­τερη είναι η ανάπτυξη του φυτού τόσο περισσότερο άζωτο δεσμεύεται και συνεπώς έχουμε καλύτερη απόδοση.

Η καθυστέρηση σποράς επηρεάζει συχνά τις αποδόσεις (όπως και σ’ όλα τα όσπρια) και την φυσιολογική ανάπτυξη του φυτού. Ο σπόρος τοποθετείται σε βάθος 2-4 cm. Σπορά σε βάθος μεγαλύτερο από 6 cm επηρεάζει το φύτρωμα και πιθα­νών τον σχηματισμό φυματίων.

Η ποσότητα του σπόρου για παραγωγή καρπού κυμαίνεται γύρω στα 8-10 kgr στο στρέμμα και μια γραμμική σπορά προτείνεται απόσταση σειρών 30 εκατοστά. Η ποσότητα του σπόροy για χλωρή μάζα για ζωοτροφές ή για χλωρή λίπανση είναι γύρω στα 15 κιλά το στρέμμα. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι ή με κομπίνα.

Τα Λούπινα επειδή περιέχουν αλκαλοειδείς ουσίες, πριν χρησιμοποιηθούν ως τροφή θα πρέπει να απαλλαγούν από αυτές. Στη χώρα μας η απομάκρυνση γίνεται από την αρχαιό­τητα μέχρι σήμερα σχεδόν με τον ίδιο εμπειρικό τρόπο.

Συνήθως τα σπέρματα πρώτα βράζονται και μετά αφήνονται στην επίδραση της θάλασσας ή σε τρεχούμενο νερό για λίγες μέρες (πηγή - ποτάμι) έως ότου ξεπικρίσουν. Αν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα τοποθετούνται σε ένα δοχείο με νερό το οποίο αλλάζουμε μερικές φορές την ημέρα.

Μετά γίνεται η αποξήρανση ή υπάρχει η δυνατότητα να συσκευαστούν σε δοχείο με προσθήκη άρμης νερού. Ο βρα­σμός είναι απαραίτητος για να καταστρέψει την βλαστική ικανότητα των σπερμά­των και να εμποδίσει την ενζυματική και βακτηριακή αποσύνθεση, να μειώ­σει την απιώλεια πρωτεΐ­νών μέσω της συσσωμά­τωσής τους και να διευκο­λύνει την φυσική απομά­κρυνση των αλκαλοειδών.

Τα νωπά ξεπικρισμένα Λούπινα χρησιμοποιούνται προς άμεση κα­τανάλωση. Τα Λούπινα μαζί με λεμόνι και κρεμ­μύδια αποτελούν το ονο­μαστό περουβιανό έδε­σμα ΕΝΤΑΔΑ. Επίσης σε κάθε είδος σαλάτας μπορούμε να προσθέτουμε μια - δυο κουταλιές Λούπινα (πρωτεΐνη 40% και αρκετά εύπεπτα). Σε πειράματα όπου έγιναν δοκιμές παρασκευής ψωμιού για να συγκριθούν, άλευρα από σίτο. άλευρα από Λούπινα και άλευρο από σόγια βρέθηκε ότι η υποκατάσταση 10% άλευρο σίτου με σογιάλευρο έδωσε ψωμί συμπαγές με κατώτερη υφή και άρωμα.

Ψωμί εμπλουτισμένο 10% με αλεύρι από Λούπινο μπορεί να θεωρηθεί ως σπουδαία τροφή πολύ υψηλής θρεπτικής αξίας. Επίσης περιέχουν στα σπέρματά τους υψηλό ποσοστό λίπους το οποίο φθάνει το 24% μπορούν να θεωρηθούν ως υποσχόμενη για το μέλλον ελαιοκαλλιέργεια.

Τα Λούπινα που περιέχουν μεγάλο ποσοστό αλκαλοειδών έχουν πικρή γεύση και καλούνται πικρά 0,8% ενώ εκεί­να που έχουν μικρό ποσοστό 0,01% κα­λούνται γλυκά. Τα γλυκά Λούπινα προήλθαν από τα πικρά ύστερα από βελτίωση. Γλυκά Λούπινα δεν μπόρεσα να βρω στην Ελλάδα παρότι προσπάθησα παρά - πάρα πολύ.

Μετά από συνεχιζόμενη έρευνα μάθαμε για κάποιο ερευνη­τικό κέντρο Ανατολικής χώρας, ήρθαμε σε επαφή και μετά από πολλές και επίμονες προσπάθειες και την βοήθεια κάποιου γνωστού στη χώρα αυτή (πολύ γραφειοκρατία, 18 χαρτιά από διαφορετικές υπηρεσίες) κατάφερα να το φέρω στο τελωνείο της Θεσσαλονίκης.

Εκεί ενώ ζητούσαν 1.500.000 για άδεια εισαγωγής κατάφερα και το πήρα με τη βοήθεια του ΕΘΙΑΓΕ. Κατόπιν καλλιεργη­τικών πειραμάτων απεδείχθη ότι όλη αυτή η προσπάθεια δεν έφερε κανένα σημαντικό αποτέλεσμα.

Πρώτον γιατί είχαμε περισσότερα καλλιεργητικά προβλή­ματα και πιο χαμηλή απόδοση και το πιο σημαντικό ενώ ήταν γλυκό ήταν ελάχιστα πικρό τόσο που δεν μπορούσε να φαγωθεί ευχάριστα από άνθρωπο χωρίς αποπίκρανση, ή δε αποπίκρανση κρατούσε τόσες μέρες όσες και στα πικρά. Μετά από πειράματα περίπου 10 ετών απεδείχθη ότι ενώ δεν έχουμε κανένα σχεδόν πρόβλημα με την συμπεριφορά του φυτού έχου­με σημαντικά προβλήματα με τον καρπό του φυτού (κόλεόπτερα - λεπιδόπτερα) τόσο που για την συνέχεια της καλλιέργειας πρέπει να κάνουμε συστηματική χρήση βιολογικών σκευασμάτων (εντατική βιολογική Γεωργία) κάτι που είναι αντίθετο με την καλλιεργητική πρακτική και φιλοσοφία μας.

Πιστεύοντας ότι θα αντιμεποπίζαμε όλα αυτά τα προβλήματα με την πρωίμηση της καλλιέργειας (1,5 με 2 μήνες) κάνοντας τη σπορά το φθινόπωρο αντί για αρχή της άνοιξης, που αναγκαστι­κά κάνουμε λόγω κλιματολογικών συνθηκών γιατί τότε δεν θα είχαμε προσβολή από εχθρούς και αν είχαμε θα ήταν πάρα πολύ μικρή (ο πληθυσμός πολύ μικρός - αρχικά στάδια).

Αυτό όμως απέτυχε (μετά από πολλές προσπάθειες και σε διαφορετικά χωράφια) διότι στην περιοχή που καλλιεργούμε (όρια νομού Θεσσαλίας - Φθιώτιδας και σε υψόμετρο 350 - 650 μ. δεν άντεξε το φυτό στις συνθήκες του χειμώνα).

Το προϊόν του φυτού αυτού που έχει αρκετά προβλήματα στην δική μας περιοχή. Στη Σπάρτη (κατόπιν συζήτησης με φίλο Βιοκαλλιεργητή) δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα και δεν χρειάζεται να κάνει καμιά απολύτως επέμβαση.



Το πρακτικό συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι δεν πρέπει να καλλιεργούμε ότι θέλουμε και αρέσει σ’ εμάς αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί και ευαίσθητοι στο μήνυμα που μας στέλνει το συγκεκριμένο φυτό στο γωράφι και στην συγκεκρι­μένη περιογή.

Η επιλογή μας πρέπει να γίνεται με αυτά τα δεδομένα και κριτήρια και να μην προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε επίμονα κάτι που δεν ταιριάζει και επιτρέπει το χωράφι μας (ίσως και λόγω ζήτησης της α­γοράς).

Πιστεύοντας στην μέθοδο αυτή και ακολουθώντας ένα πολύ καλό πρό­γραμμα αμειψισπο­ράς με χλωρές λι­πάνσεις και προσέ­χοντας ιδιαίτερα στην επιλογή των κατάλληλων ανθε­κτικών ντόπιων σπόρων, (είναι ιδιαίτερα λυπηρό ότι σχεδόν όλοι προτιμούν τα υβρίδια). Η επιλογή πρέπει να γίνεται μετά από πολλά πειράματα και ανάμεσα από πολλές ντόπιες ποικι­λίες κάθε φυτού. Δεν έχουμε ανάγκη από τεχνικούς συμβούλους, εταιρίες και ειδικούς άσχετους (τώρα τελευταία έχουμε παρά πολλούς) και δεν έχουμε ανάγκη από οποιαδήποτε εισροή.

Καλλιεργούμε λοιπόν αντέχοντας οικονομικά στον χρόνο αλλά και κάθε χρόνο ενώ τα έξοδά μας είναι πιο λίγα, η απόδοση είναι μεγαλύτερη, άρα έχουμε περισσότερα έσοδα και στην συνέχεια την δυνατότητα για πιο φθηνό βιολογικό προϊόν στο καταναλωτικό κοινό, δίνοντας έτσι την δυνατότητα να τραφεί όλος ο κόσμος με βιολογικό προϊόν και όχι να είναι τροφή των λίγων.

Τελειώνοντας δεν θα αναφερθώ καθόλου σε ασθένειες και εχθρούς και μεθόδους καταπολέμησης διότι το θεωρώ περιττό. Στόχος μας πρέπει να είναι να ελαχιστοποιούμε τις πιθανότητες για κάθε είδους προσβολή εκ των προτέρων.

Η πρόληψη είναι η θεραπεία

Αφήνοντας μόνο μια μικρή εκδοχή σε πολύ ακραία φαινό­μενα σε βάθος χρόνου μόνο με επέμβαση με κάποιο βάκιλο. Στην καλλιεργητική εμπειρία από το 1985 έως και σήμερα και μετά από την τελική μας επιλογή σπόρου και φυτού παρ’ ότι καλλιεργούμε σε μεγάλες εκτάσεις και σχεδόν όλα τα φυτά χρειάστηκε μόνο 2 φορές να κάνουμε επέμβαση με κάποιο βάκιλο 1) Πατάτα - δορυφόρος 2) Ρεβίθι - πράσινο σκουλήκι.

Τέλος ευχόμαστε το καταπληκτικό αυτό Ελληνικότατο φυτό να καλλιεργηθεί και από άλλους Βιοκαλλιεργητές να κερδίσει την θέση που αξίζει και να αντικαταστήσει πλήρως την ξενό­φερτη και προβληματική σόγια.

Η προσπάθεια και τα πειράματα πρέπει να συνεχισθούν με τις αυτοφυείς, ποικιλίες τις Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας. Πρέπει όμως να βρεθεί ποικιλία που να μην ρίχνει εύκολα τον σπόρο (συνηθισμένο φαινόμενο στα αυτοφυή φυτά). Αυτό πρέπει να γίνει με την βοήθεια των βιοκαλλιεργητών της κάθε περιοχής.

Σύνθεση ξερών λούπινων


Υγρασία                                  9%
Πρωτεΐνες                            40%
Λιπαρές ουσίες                    13%
Ινώδεις ουσίες                       9%
Ελεύθερες αζώτου
εκχυλισματικές ουσίες    26 %
Τέφρα                                      3 %

Ασβέστιο                                0,900 γραμμ./χιλιόγρ.
Φώσφορος                             5,450           "
Σίδηρος                                    0,063           "
Νάτριο                                    11,210           "
Κάλι                                          8,440           "

θειαμίνη                                 0,024            "
Ριβοφλαβίνη                        0,004           "
Νιασίνη                                   0,026           " 
Βιταμίνη C                             0,050           "

Από το τεύχος 30 της Ν.Σελήνης (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος - Νοέμβριος 2003):
                                                        Κώστας Κουτής

Το σιτάρι είναι το φυτό που καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση σε όλο τον κόσμο από οποιοδήποτε άλλο φυτό και αποτελεί τη βάση της διατροφής του ανθρώπου σε πολλές περιοχές της γης. Σχεδόν δεν υπάρχει χώ­ρα σε ολόκληρο τον κόσμο που να μην καλλιεργεί σιτάρι σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση και σχεδόν δεν υ­πάρχει μήνας του χρόνου που να μην λαμβάνει χώρα συγκομιδή σιταριού σε κάποιο σημείο της γης.

Η κύρια ζώνη καλλιέργειας είναι οι εύκρατες περιοχές της γης. Εν τούτοις όμως το σιτάρι καλλιεργείται και σε πολλές τροπικές και υποτροπικές χώρες. Σε ολόκληρο τον κόσμο το σιτάρι καταλαμβάνει το 15% των καλλιερ­γούμενων εκτάσεων ενώ στην Ελλάδα το 25% περίπου.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΩΓΗ

Το σιτάρι είναι από τα πρώτα φυτά που καλλιέργησε ο άνθρωπος και τα ίχνη του χάνονται στα βάθη της προϊστορί­ας. Στη Μέση Ανατολή το σιτάρι υπολογίζεται ότι καλλιεργούνταν 10.000 έως 15.000 χρόνια πριν τη γέννηση του Χρι­στού. (ΕΙΚ.) Το σιτάρι διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην περιοχή της Μεσογείου κατά τους αρχαίους χρόνους, ειδικότε­ρα δε κατά την περίοδο μεταξύ 500 π.Χ. και 500 μ.Χ. Στη Θεσσαλία βρέθηκαν σπόροι σιταριού και κριθαριού της 4ης χιλιετίας π.Χ. Κατά το 500 π.Χ. εδέσποζε ο μονόκκοκος και ο δίκοκκος σίτος. Αργότερα οι τύποι αυτοί αντικαταστάθηκαν από τους γυμνούς τύπους και ειδικότερα από τον σκληρό και τον υβώδη, ενώ κατά το 500 μ.Χ. το σκληρό σιτάρι έ­χασε έδαφος και διαδόθηκε ο κοινός και συμπαγής τύπος. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα στην περιοχή της Ευρώπης επικρατούσε η καλλιέργεια της βρίζας, ενώ η καλλιέργεια του σιταριού ήταν σχετικά περιορισμένη. Ο κοινός και συμπα­γής σίτος έχει μεγαλύτερη σημασία βορειότερα από τις Άλπεις.

Τ. monococcum . Είναι το πρώτο είδος που καλλιεργήθηκε αλλά σή­μερα έχει μικρή διάδοση. Στον αλωνισμό τα λέπυρα δεν χωρίζουν από το σπόρο, γι’ αυτό τα μονόκοκκα σιτάρια είναι πάντοτε ντυμένα. Έχει με­γάλη βελτιωτική σημασία (αντοχή σε ασθένειες, ψύχος, ξηρασία). Είναι όμως όψιμο (στην Ελλάδα η ποικιλία Καπλουτζάς), δίνει πολύ μικρή στρεμματική απόδοση και κακή ποιότητα.

Τ. dicoccum. Σήμερα καλλιεργείται ελάχιστα. Παρουσιάζει αντοχή στις ασθένειες (σκωριάσεις) και στην ξηρασία. Και το στάρι αυτό είναι ντυμένο.

Τ. durum. Είναι το κυρίως καλλιεργούμενο σκληρό σιτάρι. Είναι ανοι­ξιάτικου τύπου. Ιστορική μνεία γίνεται το 16ο αι. Τα φυτά είναι ψηλά με κούφιο καλάμι και σύντομη περίοδο ανάπτυξης. Τα στάχυα έχουν συνή­θως άγανα. Ο σπόρος έχει πολλούς αλευρόκοκκους (γυαλιστερή τομή). Χρησιμοποιείται κυρίως για την παρασκευή μακαρονιών, μπισκότων κ.λ.π. Ντόπιες ποικιλίες στην Ελλάδα ήταν η Λήμνος ( αντοχή στο κρύο, σκωρίαση), το Μαυραγά­νι (αντοχή σε ξέρα, σκωρίαση), το Κοντούζι, το Μονολόι( αντοχή σε ξηρασία, άγονα εδάφη), το Τριμήνι, το Αρναούτι κ.α.

Τ. polonicum. Πρωτοκαλλιεργήθηκε το 17ο αι. Θεωρείται σκληρό σιτάρι χωρίς όμως να υπερέχει από αυτό. Στην Ελλάδα η παλιά ποικιλία Λεβέντης (ευπάθεια σε κρύο και ξηρασία) είναι αυτής της κατηγορίας.

Τ. turgidum. Υβώδες, σκληρό σιτάρι με καμπούρα. Μοιάζει πολύ με το durum αλλά έχει μικρή απόδοση. Τα φυτά εί­ναι πολύ ψηλά αλλά πλαγιάζουν δύσκολα. Αντέχει στο κρύο και στην σκωρίαση. Ντόπιες ποικιλίες στην Ελλάδα ήταν το Ραψάνι ( υγρά χωράφια ), ο Ντεβές, το Ασπρόσταρο και ο Μαυραθέρης (αντοχή στην ξηρασία).

Τ. timopheevi. Βρέθηκε τελευταία στη Ρωσία. Χρησιμοποιείται για διασταυρώσεις (ανθεκτικό στις ασθένειες)

Τ. spelta. Διαθέτει αντοχή σε ψύχος, σκωριάσεις, δαυλίτη και άνθρακες, χωρίς να φοβάται ούτε τα σπουργίτια για­τί ο σπόρος κρατιέται σφιχτά. Αντέχει σε ελαφρά και ξηρά εδάφη καθώς και στο κρύο του χειμώνα περισσότερο ίσως από τα άλλα σιτάρια γι αυτό και καλλιεργείται πολύ στην Β. Ευρώπη (Ντίνκελ). Χρησιμοποιείται για ζωοτροφή χωρίς να αποκλείεται η χρήση του στην αρτοποιία ως πρόσμιξη με άλλα είδη.

T. aestivum. Είναι από τα παλαιότερα σιτάρια (γνωστό στους αρχαίους Έλληνες) Είναι το πλέον διαδεδομένο μα­λακό σιτάρι και το πλέον κατάλληλο για την αρτοποιία χάρη στην ποιότητα της γλοιίνης που δίνουν οι πρωτεΐνες του ε­σωτερικού στρώματος του ενδοσπερμίου. Παλιές ποικιλίες που καλλιεργήθηκαν στην Ελλάδα ήταν η ιταλική Μεντάνα και οι ντόπιες Ξυλόκαστρο, Γκρινιάς ( αντοχή σε κρύο), Τσουγκριάς (αντοχή σε κρύο), Κατρανίτσα (αντοχή στο κρύο, όψιμη), Κουτρουλιάς (αντοχή στο κρύο) κ.ά.

Τ. compactum. Το παλαιότερο από τα γυμνά σιτάρια. Μοιάζει με aestivum, το οποίο αντικατέστησε το compactum τους τελευταίους προιοστορικούς χρόνους, γιατί το τελευταίο έχει μικρούς σπόρους. Έχει μεγάλη απόδοση λόγω κα­τασκευής στάχεως και δεν τινάζει. Παρουσιάζει αντοχή στις ασθένειες και τις καιρικές αντιξοότητες.

Τ. speaerococcum. Μοιάζει με το προηγούμενο αλλά δεν καλλιεργείται.

Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται διεθνώς είναι γενικώς ομοειδείς ποικιλίες και αντιπροσωπεύουν ένα στενό φάσμα της γενετικής παραλλακτικότητας που δημιουργήθηκε στην μακρόχρονη εξελικτική πορεία του σιταριού. Η γενετική αυ­τή συρρίκνωση ήταν αποτέλεσμα της προόδου που σημειώθηκε στην βελτίωση φυτών και γενικώς στη Γεωργία, ειδικό­τερα στα βασικά φυτά διατροφής του ανθρώπου όπως το σιτάρι. Οι περισσότερες ντόπιες ποικιλίες αντικαταστάθηκαν από νέες βελτιωμένες ποικιλίες (όπως οι ποικιλίες της Πράσινης Επανάστασης του Borlaug, χάρη στις οποίες πήρε και το βραβείο Νόμπελ ειρήνης το 1970, που εξαφάνισαν από τις χώρες της Μ. Ανατολής, απ’ όπου κατάγεται το σιτάρι, τις ντόπιες ποικιλίες οι οποίες ήταν αποτέλεσμα τεχνητής και φυσικής επιλογής πολλών χιλιετηρίδων). Εδώ και αρκετά χρό­νια γίνονται προσπάθειες να συγκεντρωθεί το γενετικό υλικό και να προστατευθεί σε Τράπεζες Γενετικού Υλικού (διε­θνώς αλλά και στην Ελλάδα). Στην Ελλάδα έγινε επίσης μεγάλη διάβρωση γενετικού υλικού. Χάθηκε για παράδειγμα, σχεδόν όλη η συλλογή σιτηρών του Παπαδάκη που συγκεντρώθηκε στο Ινστιτούτο Σιτηρών από το 1925, εξαιτίας του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Μερικές από τις παλιές ποικιλίες που διέσωσε το Ινστιτούτο Σιτηρών που ήταν ντόπιες και καλλιεργήθηκαν με επιτυχία ήταν : Καπλουντζάς (μονόκκοκο), Ερέτρεια- Μαυραγάνι-Ντεβές (durum), Λεβέντης (polonicum).

Σήμερα στην Ελλάδα καλλιεργούνται ξένες και Ελληνικές ποικιλίες που είναι δημιουργίες του Ινστιτούτου Σιτηρών. Μαλακό σιτάρι (Generous, Decorah, Βεργίνα, Δίο, Αιγές, κ.ά.) και σκληρό σιτάρι (Μεξικάλι, Καπέιτι, Σαπφώ, Σάμος, Σκύρος, κ.ά.)

Η συστηματική όμως μελέτη, διατήρηση και αξιολόγηση του ντόπιου γενετικού υλικού που διασώζεται ακόμη με πολλές προσπάθειες και μεράκι, ιδιαίτερα τελευταία, με την ανάπτυξη του κινήματος της Οικολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα, θα δημιουργήσει ποικιλίες - εργαλεία για τους βιοκαλλιεργητές και θα συμβάλει στην διατή­ρηση της αγροτικής κληρονομιάς του τόπου.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Κλίμα

Το σιτάρι προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία οικολογικών συνθηκών. Γενικώς όμως δεν αρέσκεται σε θερμά ή υγρά κλίματα. Τη μεγαλύτερη αντοχή στο ψύχος έχει το μαλακό σιτάρι, που είναι πιο διαδεδομένο. Γενικώς όσο πρωιμότερες είναι οι ποικιλίες τόσο πιο ευαίσθητες είναι στο κρύο. Τα σκληρά σιτάρια καλλιεργούνται σχεδόν αποκλειστικά την άνοιξη στις ψυχρές περιοχές. Στην Ελλάδα, που ενδιαφέρει η πρωιμότητα, οι ποικιλίες είναι ευαίσθητες ή μέσης αντο­χής (είναι δηλαδή ανοιξιάτικου τύπου παρ’όλο που σπέρνονται το φθινόπωρο. Η άριστη θερμοκρασία βλαστήσεως του σιταριού είναι 20-22 C, η ελάχιστη 3-4 C και η μέγιστη 35 C. Σε ότι αφορά στην βροχόπτωση, στην Ελλάδα αυτή είναι δυσμενής για το λόγο ότι πιο πολύ νερό πέφτει το χειμώνα και την Άνοιξη η κατανομή της είναι ακανόνιστη. Περισσό­τερο νερό (70% των αναγκών του) νρειάζεται το σιτάρι μεταξύ καλαμώματος και ανθήσεως. Η περιεκτικότητα σε πρω­τεΐνη, που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αρτοποιητική ικανότητα, επηρεάζεται από την ποικιλία, το κλίμα και το έδα­φος. Δριμύς χειμώνας και δροσερή ξηρή άνοιξη αυξάνουν την περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (γι’αυτό στην Β. Ελλάδα γί­νεται καλύτερο ψωμί απ’ ότι στην Νότια)

Έδαφος.

Το σιτάρι προτιμά τα γόνιμα, μέσης συστάσεως μέχρι βαριά εδάφη με καλή στράγγιση. Τα πολύ αμμώδη και τα κα­κώς στραγγιζόμενα δίνουν μικρές αποδόσεις. Ακατάλληλα για τη σιτοκαλλιέργεια είναι τα όξινα και τα ισχυρώς εκπλυθέντα εδάφη. Η γονιμότητα του εδάφους και κυρίως η περιεκτικότητα σε Ν επηρεάζει την περιεκτικότητα του κόκκου σε πρωτεΐνη .

ΑΜΕΙΨΙΣΠΟΡΑ

Σε πολλές περιοχές του κόσμου το σιτάρι καλλιεργείται συνεχώς στο ίδιο χωράφι για χρόνια με συνέπειες τόσο στην απόδοση, όσο και για την εδαφική υγρασία και γονιμότητα του εδάφους (ελάττωση μέχρι και στο μισό της οργανικής ουσίας και αζώτου). Η ένταξη ψυνανθών στις αμειψισπορές του σιταριού- λόγω της αζωτοδεσμευτικής ικανότητάς τους- ανέκαθεν θεωρούνταν σαν ενδεδειγμένη τεχνική για την βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους και κατ’επέκταση των αποδόσεων. Η αξία του ψυχανθούς, ως βελτιωτικού της γονιμότητας του εδάφους, εξαρτάται τόσο από την αζωτοδεσμευτική ικανότητά του όσο και από τον σκοπό της καλλιέργειας του. Η ένταξη σκαλιστικών θερινών φυτών στις αμει­ψισπορές του σιταριού συντελεί στην καλύτερη καταπολέμηση των ζιζανίων, τα οποία πολλές φορές αποτελούν σοβα­ρό πρόβλημα στις περιπτώσεις συνεχούς καλλιέργειας. Με αμειψισπορά μπορεί να αντιμετωπιστεί το κολεόπτερο ζάβρος όπως επίσης και η κηκιδόμυγα ενώ επίσης μπορούν να ελεγχθούν η ελμινθοσπορίαση, η εργοτίαση, η ανθράκωση και άλλες ασθένειες. Σε πολύ φτωχά εδάφη ή σε περιοχές με μικρή βροχόπτωση μπορεί να εφαρμοστεί εκτατικό σύ­στημα, αγρανάπαυση - σιτάρι. Συνήθως ενδείκνυται τριετές ή τετραετές σύστημα αμειψισποράς με σειρά: ψυχανθές - σκαλιστικό - σιτηρό ή ψυχανθές - σκαλιστικό - ψυχανθές -σιτηρό.

Υψηλή ποσότητα αζώτου στο έδαφος προκαλεί μείωση των αποδόσεων όχι μόνο διότι οδηγεί σε αύξηση του πλαγιάσματος, αλλά και διότι καθυστερεί η ωρίμανση και η καλλιέργεια γίνεται περισσότερο επιρρεπής στις σκωριάσεις.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ - ΣΠΟΡΑ.

Μια καλή κλίνη σπόρου για το σιτάρι πρέπει να έχει ένα πεπιεσμένο και με αρκετή υγρασία στρώμα εδάφους σε βάθος 2,5 έως και 5 cm και πάνω από αυτό ένα απαλό στρώμα, το οποίο δεν συνιστάται να είναι λειοτριβημένο, ό­πως το απαιτούν οι ανοιξιάτικες καλλιέργειες, αλλά μάλλον ελαφρώς βολώδες. Οι βώλοι αυτοί κατά τη διάρκεια του χειμώνα τρίβονται και παραχώνουν τα νεαρά φυτάρια, ενώ συγχρόνως εμποδίζουν το έδαφος να δημιουργήσει εύκολα κρούστα και προφυλάσσουν τα νεαρά φυτάρια από τον άνεμο. Για τη σπορά χρειάζεται αρχική υγρασία και επαφή του σπόρου με το χώμα. Η σπο­ρά μπορεί να γίνει με αυλάκι ή με σπόρο καλυμμένο με αργιλόχωμα σε πελέ- τες (Φυσική Καλλιέργεια). Η πρώτη άροση πραγματοποιείται μετά τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές, οπότε και καταστρέφεται ένα μέρος από τα αγριόχορτα που έχουν φυτρώσει

Οι ποικιλίες αναλόγως των απαιτήσεών τους σε ψύχος επηρεάζουν ελαφρώς την εποχή σποράς. Η όψιμη σπορά που πραγματοποιείται στις αρχές του χειμώνα έχει πολλές φορές συνέπεια το σιτάρι να εμφανίζει μειωμένο αδέλφωμα, να υποφέρει από ζημιές του χειμώνα και να δημιουργεί ένα ανεπαρκώς ανεπτυγμένο ριζικό σύστημα. Από την άλλη η πρώ­ιμη σπορά μπορεί να προκαλέσει υπερβολική ανάπτυξη των φυτών κατά το φθινόπωρο, με άμεσο επακόλουθο την αύ­ξηση του πλαγιάσματος και τις ζημιές από το ψύχος, την εξάντληση της εδαφικής υγρασίας καθώς επίσης και την αύ­ξηση των προσβολών από τις σήψεις των ριζών. Αν για κάποιο λόγο τα φυτά μας αποκτήσουν πρώιμο ύψος και φοβό­μαστε μην παγώσουν μπορούμε με βόσκηση να ελέγξουμε το ύψος.

Στην Οικολογική Γεωργία θεμιτό θα ήταν να χρησιμοποιούνται ελαφρά μηχανήματα φροντίζοντας να μην συμπιέζου­με το έδαφος με πολλά περάσματα. Επιδιώκεται βαθιά άροση αλλά όχι αναποδογύρισμα του εδάφους και επιφανειακό ανακάτωμα. ώστε να μην καταστρέφεται η δομή του εδάφους και έρχεται στην επιφάνεια χώμα από βαθύτερα στρώμα­τα που ίσως να μην είναι τόσο γόνιμο και διαταράσσεται η ισορροπία των μικροοργανισμών αφού αυτά που ζουν στην επιφάνεια θα βρεθούν στο βάθος και το αντίστροφο. Το όργωμα γίνεται οριζόντια σύμφωνα με τις ισοϋψείς και η σπο­ρά μαζί με φορά από κάτω προς τα πάνω ώστε να μην διαβρώνεται το έδαφος. Στην Οικολογική Γεωργία κάνουμε ένα όργωμα μαζί με την σπορά ή κανένα (Φυσική Καλλιέργεια).

Καλοκαιρινή άροση του χωραφιού καθώς και κάψιμο της καλαμιάς στο χωράφι είναι καταστροφικά για το έδαφος, τη δομή του, την οργανική ουσία του και τους μικροοργανισμούς του, δηλ. για όλα αυτά που προσπαθούμε να διατη­ρήσουμε για να έχουμε «ζωντανό» έδαφος. Ακόμη, αφήνουν το έδαφος ακάλυπτο για πολλούς μήνες και μάλιστα τους καλοκαιρινούς όπου το χώμα ψήνεται και χάνει τεράστια ποσά εδαφικής υγρασί­ας. Η καλαμιά θα μείνει στο χωράφι, θα το προστατέψει όλο το καλοκαίρι και το χειμώνα αποσυντιθεμένη θα δώσει οργανική ουσία στο χωράφι, τροφή για τα φυ­τά της επόμενης καλλιέργειας.

ΣΚΑΛΙΣΜΑ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον πρέπει να δοθεί στο ριζικό σύστημα αφού είναι το όρ­γανο εγκατάστασης και θρέψης του φυτού. Καλή βλάστηση, γερό και δυνατό ρι­ζικό σύστημα είναι οι προϋποθέσεις μιας καλής καλλιέργειας.

Το σκάλισμα μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους ανάλογα με τη σπορά αλ­
λά πάντα με έναν απαλό καλλιεργητή ώστε να μην γίνεται ζημιά στο έδαφος αλλά ούτε στα καλλιεργούμενα φυτά, κα­τά τα στάδια της καλλιέργειας που τα φυτά είναι ανθεκτικά πριν το φύτρωμα και μετά το 3ο φύλλο.

ΛΙΠΑΝΣΗ

Είναι απαραίτητο καθ’όλη την καλλιεργητική περίοδο να επιτύχουμε ισορροπία των θρεπτικών στοιχείων κα ιδιαίτε­ρα του Ν (αζώτου) τόσο με κομπόστ ή άλλες πηγές όπως χλωρές λιπάνσεις όσο και με αύξηση της οργανικής ουσίας η οποία είναι πολύ καλή αποθήκη Ν το οποίο παρέχει στην καλλιέργειά μας με σταθερό ρυθμό. Βοηθά στη φωτοσύν­θεση, στο αδέρφωμα και ιδιαίτερα στην πρωτεΐνη που δίνει τη γλοιίνη (αρτοποιητική ικανότητα). Το υπερβολικό άζωτο προκαλεί πλάγιασμα.. Το φθινόπωρο λιπαίνουμε με κομπόστ ώριμο, αν όμως αυτό είναι δύσκολο μπορούμε να κάνου­με χλωρή λίπανση με συγκαλλιέργεια κουκιών ή άλλων ψυχανθών σε παράλληλες σειρές με το σιτηρό. Επίσης μπορεί να γίνει ταυτόχρονη σπορά χαμηλού τριφυλλιού (έρπον ή υπόγειο) στα πεταχτά. Συνήθως το ψυχανθές παγώνει το χει­μώνα και ξαναεμφανίζεται την άνοιξη χωρίς να προκαλεί πρόβλημα σκίασης στην καλλιέργεια του σταριού στην περί­πτωση των κουκιών. Αν όμως δεν παγώσουν μπορούμε νωρίς την άνοιξη να τα κοντύνουμε με καταστροφέα (αρκετά ψηλά πάνω από το έδαφος). Στην πρώτη βλάστηση της Άνοιξης μπορούμε να προσθέσουμε κουτσουλιά πουλιών και μια δεύτερη δόση με διαφυλλικό (π.χ φύκια πριν το ξεστάχυασμα). Μετά το πρώτο ή δεύτερο γόνατο το φυτό είναι αρ­κετά απαιτητικό σε θρεπτικά στοιχεία.

ΕΙΔΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΣΤΑΔΙΑ

1. ΑΔΕΛΦΩΜΑ

Είναι η ιδιότητα των σιτηρών να σχη­ματίζουν πολλούς βλαστούς και αποτελεί παράγοντα απόδοσης. Στην εντατική γε­ωργία επιδιώχθηκε μείωση του αριθμού των παραγωγικών αδελφιών με χρήση περισσότερου σπόρου σποράς λόγω του μειονεκτήματος της μη σύγχρονης ωρίμανσης.

Ευνοϊκοί παράγοντες για τον σχηματι­σμό αδελφιών είναι ο άφθονος φωτι­σμός, αραιή σπορά, γονιμότητα εδά­φους, φθινοπωρινή πρώιμη σπορά Ωστό­σο γενετικοί παράγοντες (ποικιλία) επηρεάζουν το αδέλφωμα).

2.  ΚΑΛΑΜΩΜΑ

Είναι η ανάπτυξη των στελεχών την άνοιξη με γρήγορη επιμήκυνση των μεσογονατίων διαστημάτων. Τα σιτηρά εί­ναι γενικά επιρρεπή στο πλάγιασμα γιατί είναι επιπολαιόριζα. Δυσμενείς παράγοντες θεωρούνται η υπερβολική λίπαν­ση, η υγρασία και ο άνεμος. Οι παλιές ποικιλίες, ως πιο υψηλόσωμες είναι γενικώς πιο ευαίσθητες στο πλάγιασμα από ότι οι σύγχρονες κοντές ποικιλίες.

ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ.

Η πιο κατάλληλη εποχή συγκομιδής είναι το στάδιο του κηρού, με υγρασία καρπού 25-35%, όταν η συγκομιδή γίνε­ται με θεριστικές μηχανές και για θεριζοαλωνιστικές (κομπίνες) 6-10 μέρες αργότερα όταν η υγρασία έχει κατέβει στο 14%

ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

Γίνεται σε κατάλληλους χώρους, χύμα ή σε σάκκους. Συνήθως αποθηκεύονται σε σιλό (500-1500 κυβικών μέτρων) με υγρασία σπόρου μικρότερη από 13%.

ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Στα σιτηρά συνήθως δεν συμφέρει οικονομικά επέμβαση για φυτοπροστασία. Αν τηρηθούν σωστά όσα προαναφέρθηκαν για αμειψισπορά, σωστή λίπανση, η επιλογή χρόνου σποράς, διαχείριση του εδάφους και βιοποικιλότητα στο χω­ράφι με φυτοφράκτες και ζώνες ακαλλιέργειας που μπορούν να βρουν καταφύγια άγρια ζώα πουλιά και έντομα τότε τα προβλήματα φυτοπροστασίας τουλάχιστον δεν θα είναι έντονα. Ωστόσο ρόλο πολύ σημαντικό για την καλλιέργεια είναι η σωστη επιλογή προσαρμοσμένης (ντόπιας) ποικιλίας, στον τόπο παραγωγής. Ειδικότερα τα πιο σημαντικά προβλήμα­τα που μπορεί να αντιμετωπίσει ο βιοκαλλιεργητής σιτηρών είναι τα παρακάτω:
α) ΜΥΚΗΤΕΣ
  1. Σκωρίαση.   Σύμπτωμα :  Φύλλα με πολλές  καστανές κηλίδες σαν σκουριά, Συνθήκες: Θερμό και υγρό καιρό, πυκνό πληθυσμό, πολύ άζωτο                   Αντιμετώπιση: Αραιή σπορά, σπορόλουτρο με βαλεριάνα          
 2. Άνθρακες.  Σύμπτωμα: Καταστροφή του στάχυ, Συνθήκες: Από σπόρο, Αντιμετώπιση: Ανθεκτικές ποικιλίες, ατμόλουτρο σπόρων
3.Δαυλίτες. Σύμπτωμα: Καταστροφή του σπόρου, Συνθήκες: Από φύτρωμα, Αντιμετώπιση: Ατμόλουτρο σπόρου Αμειψισπορά, ανθεκτικές ποικιλίες
4. Ωίδιο. Σύμπτωμα: Φύλλα και στάχυ, Συνθήκες: Υγρασία και ζέστη, Αντιμετώπιση: Αμειψισπορά
β) ΕΝΤΟΜΑ:
1. Ζάβρος, αγρότιδες. Σύμπτωμα: Κάμπιες στα στελέχη, Αντιμετώπιση:Αμειψισπορά(βρώμη)
2. Καλάνδρα, σιτόφιλος. Σύμπτωμα:Αποθήκη, Συνθήκες: 10-35 βαθμούς Κελσίου, υγρασία καρπών > 10%, Αντιμετώπιση:Χαμηλή υγρασία σπόρου (< 10%), καλό αερισμό, ανακάτωμα του σπόρου, αποθήκες ψυγεία
3. Σιδηροσκώληκες. Αντιμετώπιση: Αμειψισπορά με ψυχανθή και βρώμη
4.Νηματώδεις. Αντιμετώπιση: Αμειψισπορά με κριθάρι, υγιής σπόρος
γ.ΑΓΡΙΟΧΟΡΤΑ:
Αντιμετώπιση: αμειψισπορά με ψυχανθή ή σκαλιστικά (π.χ για αγριοβρώμη), καλλιεργητές ή άλλα ειδικά μηχανήματα.

ΒΙΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Τα δημητριακά ανήκουν - όπως όλα τα φυτά που μας ενδιαφέρουν οι σπόροι τους - στα φρουτόκαρπα φυτά και ευ­νοείται η καλλιέργειά τους σε μέρες φρούτου. Έτσι η απόκτηση σπόρου για σπορά ευνοείται σε μέρες του Λέοντα (μέ­ρες φρούτου ή σπόρου στα βιοδυναμικά ημερολόγια). Φρουτόκαρπα μαζεύονται καλύτερα σε μέρες φρούτου και έτσι καλυτερεύει η ποιότητα αποθήκευσης και ενισχύονται οι ανανεωτικές δυνάμεις του φυτού. Για σπορο προς αποθήκευ­ση διαλέγουμε επιπρόσθετα τις ημέρες με ανερχόμενη Σελήνη.

Η παρασκευή του ψωμιού.

Ψωμί σε μέρες φύλλου δεν φουσκώνει καλά, δεν έχει καλή γεύση και δεν είναι τόσο ευκολοχώνευτο. Οι μέρες θερ­μότητας και φωτός είναι οι πιο κατάλληλες για να κάνουμε το προζύμι και το ψήσιμο του ψωμιού που γίνεται πιο ευκο­λοχώνευτο. Δυσμενείς είναι οι ημέρες με περίγεια, κόμβους και εκλείψεις.

Βιβλιογραφία - Βοηθήματα

Χρηστίδης Β., Χειμωνιάτικα Σιτηρά, Θεσσαλονίκη 1963.

Σφήκας A., Ειδική Γεωργία, Θεσσαλονίκη 1987.

Γαλανοπούλου - Σενδουκά Στέλλα, Ειδική Γεωργία I, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονί­ας, Βόλος 2002.

Βίντερσταιν Βεατρίκη, Οικολογική Καλλιέργεια Δημητριακών, Σημειώσεις μαθημάτων Οικολογικής Γεωργίας, Εργαστήρι Οικο­λογικής Πρακτικής Θεσσαλονίκης.

Maria Thun and Matthias Thun. Ημερολόγιο 1988 (μετάφραση στα ελληνικά, Β. Βίντερσταιν).

Fukuoka Masanobu, Η Φυσική Καλλιέργεια, μετάφραση Π. Μανίκης, Θεσσαλονίκη 1992.

Σταυρόπουλος Νίκος, Αποθήκευση σίτου χωρίς φάρμακα, Σημειώσεις μαθημάτων Οικολογικής Γεωργίας, Εργαστήρι Οικολογι­κής Πρακτικής Θεσσαλονίκης.

Εργαστήρι Οικολογικής Πρακτικής, Αφιέρωμα στο Σιτάρι - Ελληνικές Ποικιλίες, ΚΙΒΩΤΟΣ, τεύχος 4, Θεσσαλονίκη 1999.

Van Esscher Eric, Winter Wheat in Northen Europe According to the Fukuoka-Boufils Metuod, 1999.

Από το τεύχος 22 της Ν. Σελήνης(Σεπτέμβρης-Οκτώβρης-Νοέμβρης 2001):

Είδος : Fragaria vesca - Οικογένεια : Rosaceae

1. Η Φράουλα -  γενικά

Για πολλούς η προσδοκία της άνοιξης συνδέεται και με την προσμονή της κατανάλωσης των αρωματικών καρπών της φράου­λας. Η φράουλα που απαντά αυτοφυής (η άγρια μορφή της) σε πολλά μέρη της χώρας μας π.χ. στα ελατοδάση της Κ. και Β.

Ελλάδας, είναι επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα επιλογή για καλ­λιέργεια. Καλής ποιότητας καρποί φράουλας δύσκολα θα βρούν κλειστές της πόρτες της αγοράς.

Το φυτό της φράουλας είναι μια πολυετής πόα (φυτόμε μαλακό βλαστό) με χαρακτηριστικό της την κεντρική στεφάνη (crown, ή κορώνα ή καρδιά) και τους ριζοβολούντες στόλωνες (runners - βλαστοί λεπτοί και εύκαμπτοι που όταν αγγίζουν στο έδαφος ριζώνουν).

Που ευδοκιμεί

Κλίμα - τοποθεσία. Μπορεί να ζήσει από τη Σκωτία ως το Μαρόκο !... αλλά προτιμάει τοποθεσίες με γενικά δροσερό κλίμα που ωστόσο έχουν αρκετή έκθεση στον ήλιο και αερίζονται καλά (π.χ. αντεδείκνυνται υγρές κοιλάδες όπου παραμένει υγρός αέρας παγιδευμένος σε θύλακες - βλ. και ασθένειες).
Αντέχει τα κρύα του χειμώνα αλλά είναι ευαίσθητη σε όψιμους παγετούς του Απρίλη.

Έδαφος : Προτιμάει εδάφη που στραγγίζουν καλά (διαπερα­τά, που να περιέχουν άμμο), βαθιά και πλούσια σε οργανική ουσία.

Ευδοκιμεί και καρποφορεί καλύτερα σε pH όξινα ή ελαφρά όξινα (pH =6.5).

Κλειδιά επιτυχίας είναι :
- χωράφι προστατευμένο από δυνατούς κρύους ανέμους
- έδαφος με αρκετό νερό αλλά καλή αποστράγγιση

Φυτά

Η φράουλα ζει έως τρία χρόνια αλλά στην πράξη η ωφέλιμη παραγωγική της ζωή περιορίζεται σημαντικά : αργά ή γρήγορα προσβάλλεται από ιούς και εδαφικές ασθένειες που υποβαθμίζουν την παραγωγή (μικροί και λίγοι καρποί). Ετσι οι περισσότεροι παραγωγοί την καλλιεργούν ως ετήσιο. Για να εξασφαλιστεί η μέγιστη
διάρκεια ζωής και η καλή παραγωγικότητα τον πρώτο χρόνο,  έχει σημασία η προμήθεια πιστοποιημένων-απαλλαγμένων από ιώσεις φυτών (συνήθως από ιστοκαλλιέργεια) από γνωστό φυτώριο.             

2.            Θρέψη - λίπανση

2.1..Βασική λίπανση (πριν την εγκατάσταση).            
Στη βιολογική γεωργία λέμε ότι τα πάντα ξεκινούν από το υγιές έδαφος, και τέτοιο είναι εκείνο που έχει άφθονη οργανική ουσία. Η  οργανική ουσία (humus) αφενός χρησιμεύει σαν μια δεξαμενή  παροχής θρεπτικών στοιχείων (Ν,Ρ,Κκαι ιχνοστοιχείων), αφετέρου παίζει ευεργετικό ρόλο στην βελτίωση των φυσικών και βιολογικών παραμέτρων του εδάφους.                                        
Η ιδανική πηγή οργανικής ουσίας είναι το κομπόστ, το υλικό δηλαδή που παράγεται μετά από μια καλή και προσεγμένη ζύμωση - 4 ως 6 μηνών - φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων (βλ.  κομπόστ).
Η προσθήκη ζωικής κοπριάς είναι στην πράξη η πιο κλασσική  και αποτελεσματική μέθοδος βελτίωσης της δομής και της γόνιμότητας του εδάφους με την προϋπόθεση ότι υπάρχει στην περιοχή μας και  έχει αποσυντεθεί επαρκώς πριν να φυτευτούν τα φυτά της φράουλας

Δοσολογία (και για κομπόστ και για κοπριά ) από 2 έως (για εντατική επαγγελματική καλλιέργεια) 7 τόννους το στρέμμα. Το καλύτερο είναι να έχει γίνει η (βασική) λίπανση ένα χρόνο πριν την φύτευση

Χλωρή λίπανση : είναι ένας επίσης αποτελεσματικός και μαζί φτηνός τρόπος αύξησης της οργανικής ουσίας και βελτίωσης του εδάφους. Σπέρνουμε ένα μίγμα σπόρων από ποικιλία φυτών, αγροστωδών (κρι θάρι, σίκαλη κ. α. ) και ψυχανθών (βίκος, κουκκί, κ.λπ.) τα οποία στη συνέχεια εσωματώνουμε. Ετσι από τα αποσυντιθέμενα φυτικά μέρη (ρίζες, φύλλα δημιουργείται ένα πλούσιο οργανικό έδαφος. Κι αυτή η πρακτική πρέπει να έχει προηγηθεί από την εγκατάσταση, δεδομένου του χρόνου που απαιτεί η αποικοδόμηση των φυτικών υπολειμμάτων.

2.2. Συμπληρωματική λίπανση - στη διάρκεια της καλλιέργειας
Πρόκειται για υγρές λιπάνσεις που γίνονται διαφυλλικά (με ψεκασμό) ή στις ρίζες μέσα από το δίκτυο άρδευσης. Συνήθως χρησιμοποιούμε τα έτοιμα παρασκευάσματα – εκχυλίσματα φυκιών
Η χρήση τούς βελτιώνει την αντοχή των φυτών σε εχθρούς και ασθένειες αλλά και την ποιότητα και ποσότητα της παραγωγής.
Είναι κάπως ακριβά αλλά η χρήση τους δικαιολογείται ιδιαίτερα για μια καλλιέργεια ευαίσθητη και με υψηλής αξίας προϊόν, όπως η φράουλα.

2.3.  Τα θρεπτικά στοιχεία αναλυτικά
Κατ 'αρχήν υποθέτουμε ότι έχει γίνει μία από τις τρεις παραπά­νω περιγραφόμενες πρακτικές βασικής λίπανσης και άρα υπάρ­χει επάρκεια σε άζωτο - Ν.
Για τα υπόλοιπα μακρο- και ιχνοστοιχεία :
Ρ - Φώσφορος. Αν χρειαστεί φώσφορος η προσθήκη μπορεί να γίνει με
- φυσικό φωσφορούχο πέτρωμα (φωσφορίτη) με περιεκτικό­τητα 20- 30 % σε Ρ2 05
-  οστέαλευρο -15 % σε Ρ2 05
Κ - Κάλλιο. Αν υπάρξει τροφοπενία παρά το ότι γίνεται ο εμπλουτισμός σε οργανική ουσία μπορεί,  μετά από ειδική άδεια του Οργανισμού Πιστοποίησης (για τους πιστοποιούμενους) να προστεθεί το Θειικό Καλλιομαγνήσιο (ΠατέντΚάλι) σε αναλογία 20κ/στρ.         
Επίσης φυσική πηγή Καλλίου είναι και η στάχτη ξύλων με                                       περιεκτικόττα 10-15 % σε Κ20, και δοσολογία εφαρμογής 50 κ/στρ.                                                                                                                               

Τροφοπενίες σιδήρου οφείλονται συνήθως σε αλκαλικές συνθήκες στο έδαφος που παρεμποδίζουν την απορρόφησή του, έτσι σε ένα γόνιμο ζωντανό χωράφι δεν αναμένουμε να υπάρξει πρόβλημα. Για τα υπόλοιπα ιχνοστοιχεία ισχύει ότι και για το Κάλλιο (επιτρέπεται προσθήκη τους αν υπάρξει ειδική ανάγκη κ.λπ).

Κατεργασία εδάφους. Η βασική λίπανση πρέπει να ενσωματωθεί (να δουλευτεί δηλαδή μέσα) στο έδαφος σε βάθος 30 cm. Η φράουλα έχει                                             επιφανειακό ριζικό σύστημα άρα στόχος είναι ένα γόνιμο έδαφος τουλάχιστον στο ανώτερο στρώμα των 30 cm.                                                               

 3.Φυτεία - εγκατάσταση
Η καλύτερη εποχή φυτέματος είναι τονΑύγουστο για τον λόγο ότι έτσι:                                                                                                                            
-   Τα φυτά θα μπορέσουν να αναπτύξουν ένα καλό ριζικό σύστημα πριν να έρθουν τα κρύα του χειμώνα                                                                      
-Αρα θα μπορέσουν να στηρίξουν μια κανονική καρποφορία το επόμενο καλοκαίρι                                                                                                    

Φύτεμα μετά τον Αύγουστο θα σημαίνει ότι η σοδειά του πρώτου χρόνου θα είναι μικρότερη, .ανάλογα με το πόσο αργά θα γίνει η εγκατάσταση. Αφού η καλλιέργεια είναι μονοετής - διετής στην πράξη το φύτεμα τον Αύγουστο επιβάλλεται.

Διαδικασία: τα φυτά διατηρούνται σε ψύξη. Αμέσως μόλις                                παραληφθούνπρέπει:                                                                                                                                                                                                    
-  να διατηρηθούν σε ψύξη ή                                                                                                                                                                      
-να φυτευτούν σε γλάστρες ή υπόστρωμα αναμονής ή στην τελική τους θέση.
Αποστάσεις φύτευσης
75 εκατ. μεταξύ γραμμών
35-45 εκατ. στη γραμμή
4. Καλλιεογητικές φοοντίδες

4.1. Τακτική επίβλεψη της καλλιέργειας

Την άνοιξη καθώς αρχίζει η νέα βλάστηση, καθαρίζουμε τα νεκρά φύλλα, ελέγχουμε για αψίδες ή άλλα έντομα και ασθένειες στα φύλλα και την κορώνα του φυτού. Αν υπάρχουν φυτά που μένουν στάσιμα και έχουν προσβληθεί από ιώσεις, δεν μπαίνουν σε ανάπτυξη τα αφαιρούμε αμέσως και τα καίμε -μια και κάτι τέτοιο είναι καθαρή ένδειξη ότι έχουν προσβληθεί από ιώσεις

4.2. Πότισμα.

Ποιότητα νερού. Στις ξηροθερμικές συνθήκες της Νότιας Ελλάδας είναι σημαντική η επαρκής τροφοδοσία με καλής ποιότητας αρδευτικό νερό. Η συγκέντρωση  των αλάτων δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 400 - 600ppm. Η τεχνητή βροχή δεν συνίσταται γιατί ευνοεί την ανάπτυξη μυκήτων (βλ. βοτρύτη). Προτιμάται η άρδευση με αυλάκια για επίπεδα εδάφη, ή η άρδευση με σταγόνες που είναι μάλλον αναγκαστική επιλογή σε περιοχές με λίγο νερό. Η συχνότητα των αρδεύσεων ποικίλλει ανάλογα με το έδαφος και τις συνθήκες εξατμισοδιαπνοής που επικρατούν κάθε εποχ. Είναι περίπου μία φορά την εβδομάδα για την ξηρή περίοδο του καλοκαιριού.

Το πότισμα δεν θα πρέπει να γίνεται σε ζεστό έδαφος στη διάρκεια του μεσημεριού για να μην προκαλέσουμε στα φυτά θερμικό shock. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται το βράδυ για να μην παραμείνει υγρασία στο φύλλωμα και ευνοηθούν οι μύκητες. Καλύτερο είναι τις πρώτες πρωϊνές ώρες, ώστε το βράδυ τόσο το έδαφος όσο και το φύλλωμα να έχουν στεγνώσει και να μειώσουμε τους κινδύνους προσβολής από βοτρύτη (βλ. ασθένειες)

4.3. Ριζοποτίσματα

Βλ και λίπανση. Παρέχουμε μια ελαφριά λίπανση με παρασκεύασμα φωκιών. Ποτέ δεν παρέχουμε άζωτο κατά την περίοδο συλλογής. Είναι η γνωστή πρακτική των (κακών) συμβατικών παραγω­γών που πετυχαίνουν έτσι χάριν του μεγέθους να χαλάσουν την ποιότητα (τριπλάσιοι από το φυσιολογικό “πρησμένοι”, άγευστοι καρποί). Όμως ήδη και στην συμβατική αγορά σπάει αυτή η συνήθεια, που σημειωτέον στο εξωτερικό δεν ακολουθείται. Είδα­με πρόσφατα στην αγορά τους πρώτους φυσιολογικούς (αν και συμβατικούς) καρπούς, με τιμή φυσικά αναλογικά μεγαλύτερη.

4.4.              Εδαφοκάλυψη (mulching)

Την κάνουμε απλώνοντας την άνοιξη άχυρο (δημητριακών). Είναι απαραίτητη βασικά για τον έλεγχο των αγριόχορτων που αν αφεθούν μπορούν να σκεπάσουν και να “πνίξουν ” την (χαμη­λής ανάπτυξης) φράουλα.

Επιπρόσθετα έτσι:
-   κρατάμε την υγρασία στο χώμα (σημαντικά λιγότερο πότι­σμα)
-  οι καρποί ωστόσο προστατεύονται και δεν έρχονται σε επαφή με το χώμα, δεν λερώνονται από λάσπη πράγμα που θα τους σάπιζε.

- διώχνουμε τα σαλιγκάρια Υπάρχει και χαρτί εδαφοκάλύψης (Ηortοραρer), το οποίο τοπο­θετούμε πριν τη φύτευση και τα φυτά τοποθετούνται μέσα από τρύπες. Δεν συνιστούμε στη βιοκαλλιέργεια το μαύρο πλαστικό (πολυαι θυλένιο).

4.5. Διαμόρφωση

Από τον Ιούνιο τα φυτά παράγουν παραφυάδες (στόλωνες). Έχουμε δύο επιλογές.

α. Να τους αφήσουμε, πράγμα που θα σημαίνει πιο πολλούς καρπούς (αλλά μικρότερου μεγέθους) και αυξημένο ρίσκο ασθε­νειών, ή

β. Να αφαιρέσουμε όλους τους στόλωνες (πλην όσων χρειαζό­μαστε για να γεμίσουμε τυχόν κενά).

4.6. Συγκομιδή

Γίνεται με τοχέρι, οι καρποί μαζεύονται με τους κάλυκες για την “νωπή"αγορά. Μαζεύουμε κατά το δυνατόν ώριμους και στεγνούς καρπούς άρα η εργασία αυτή πρέπει να γίνει νωρίς το βράδυ (ή και το πρωί αφού στεγνώσει η πρωινή δροσιά).

Στάδιο ωρίμανσης.

Πολύ ώριμοι καρποί είναι μαλακοί και έτσι τραυματίζονται εύκολα και σαπίζουν. Οι ανώριμοι πάλι δεν έχουν άρωμα αλλά ούτε και χρώμα - εμφάνιση. Σαν οδηγό μπορούμε να πάρουμε τον παρακάτω πίνακα.

Για μακρινή αγορά: ανάλωση σε 3 - 5 μέρες οι καρποί να είναι κόκκινοι κατά τα 3/4

Για τοπική αγορά: ανάλωση σε 1 - 3 μέρες οι καρποί να είναι πλήρως χρωματισμένοι (κόκκινοι κατά τα 4/4)

Η συγκομιδή γίνεται κάθε 3-5μέρες.

Έχει σημασία ο προσεκτικός χειρισμός των καρπών, η αποφυ­γή σύνθλιψης ή τραυματισμού τους. Καρποί τραυματισμένοι αφαιρούνται με προσοχή γιατί οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταδί­δονται γρήγορα.

Οι καρποί τοποθετούνται σε δοχεία (κεσέδες-χάρτινους κατά προτίμηση), που φέρονται ανά 12 σε μεγάλο δίσκο και ο δίσκος σε μονό τροχό.

Αποφεύγουμε οπωσδήποτε την έκθεση σε θερμό περιβάλλον (π.χ. κατ’ ευθείαν ηλιακό φως ή ζεστούς ανέμους) και προτιμάμε την ψύξη ή έστω διατήρηση σε σκιά.

4.7.   Αμειψισπορά.

Η φυτεία φράουλας έχει διάρκεια 1 έως τρία χρόνια. Κατόπιν οι ιοί και οι ασθένειες υποβαθμίζουν την παραγωγή.

Άρα θα πρέπει η καλλιέργεια να συνεχίσει σε ένα διαφορετικό κομμάτι γης,· να κάνουμε δηλαδή αμειψισπορά. Στο κομμάτι που αφήσαμε δεν θα πρέπει να μπει φράουλα ή σμέουρο framboise για τουλάχιστον τρία και περισσότερα ει δυνατόν χρόνια.

Αρα αν έχουμε περίπου 8 στρ. θα πρέπει να καλλιεργούμε κάθε χρόνο ένα τεμάχιο περίπου 1.5-2.0 στρ. που θα μεταφέρεται κάθε χρονιά αλλού

4.8. “Κλάδεμα”

Αφού μαζέψουμε και την τελευταία φράουλα κόβουμε όλο το φύλλωμα αφήνοντας μόνο μια τούφα 5-8 cm, κόβουμε δηλαδή με προσοχή ώστε να μην πειραχτεί η στεφάνη. Επίσης μαζεύουμε το άχυρο εδαφοκάλυψης. Η αφαίρεση αυτή γίνεται για λόγους φυτo υγειονομικούς, τον περιορισμό δηλαδή των εστιών διαχείμασης των μυκήτων. Τα κλαδέματα μαζί με τα άχυρα τα κάνουμε κομπόστ.


5. Ασθένειες και εχθοοί

Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες είναι δυνητικά ευαίσθητες σε ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών και εχθρών. Ωστόσο με τους κατάλλη­λους χειρισμούς πρόληψης είναι δυνατόν οι κίνδυνοι να μειωθούν στο ελάχιστο.

5.1. Βοτρύτης (Botrytis cinerea)

Η σημαντικότερη ασθένεια, απειλεί τους καρπούς τόσο πάνω στο φυτό όσο και μετασυλλεκτικά. Ευνοείται από υγρό καιρό και έλλειψη αερισμού. Έτσι θα δώσουμε βάρος κυρίως στην πρόληψη.
-        όχι υπερβολική τροφοδοσία με Ν(ακόμα και μέσω της κοπριάς-     γι αυτό αποφεύγουμε την φρέσκια)
- περιβάλλον που εξασφαλίζει καλό αερισμό: επιλογή τοποθε­σίας, σχετικά αραιή φύτευση σε πιο υγρές συνθήκες
-  σε άνοιξη κρύα και βροχερή μπορούμε να επέμβουμε με θεϊκό χαλκό (π.χ. BBS κ.ά.).
-  υπάρχει και τρόπος βιολογικής καταπολέμησης με τον αντα­γωνιστή μύκητα Trichoderna viridis (π.χ. παρασκεύασμα Trichodex)

5.2. Ωίδιο (Sphaerotheca sp.)

Σημαντική ασθένεια σε ζεστές περιοχές. Αντιμετωπίζεται βασι­κά με το θείο επίπασης. Δεν πρέπει να γίνεται υπερβολική χρήση. Σε θερμοκρασίες πάνω από30-35 βαθμούς μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα στα φύλλα. Συνίσταται μία επέμβαση πριν τήν άνθηση και μία στο τέλος της άνθησης. Εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παρασκευάσματα από “πολυκόμπι"  και "σκόρ­δο", όπως τα αναφέρει ο Γ. Πανάγος (σελ 32 και 42 της “Φυτοπρο­στασίας"). Τα ίδια έχουν κάποιο αποτέλεσμα και στο βοτρύτη. Πιο “βιολογικός “ τρόπος αντιμετώπισης αλλά και κάπως πιο σύνθετη διαδικασία.

5.3. Ασθένειες λαιμού - ρίζας (Phytophtora sp.,γνωστή και ως red stele)

Εμφανίζεται σε εδάφη που δεν στραγγίζουν καλά και νεροκρατούν (βλ. απαιτήσεις σε έδαφος). Εισάγεται με προσβεβλημένα φυτά (σημασία υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού).

5.4.  Ζωικοί οργανισμοί: έντομα, ακάρεα και ανώτερα ζώα.

Κυρίως έχει σημασία η πρόληψη και ο έγκαιρος εντοπισμός των προβλημάτων. Θα καταφύγουμε σε μέτρα άμεσης καταπολέμη­σης μόνο σε περίπτωση ισχυρών προσβολών.

Αφίδες, διάφορα είδη. Την άνοιξη είναι δυνατόν να έχουμε αφίδες στη νέα βλάστηση. Τα μέτρα αντιμετώπισης ποικίλλουν από πολύ ήπια όπως το παρασκεύασμα τσουκνίδας έως σχετικά πιο δραστικά, με φυτικά εντομοκτόνα.

Τετράνυχος. Επικίνδυνος τους ξηρούς θερινούς μήνες. Τον ευνοεί το ξηρό και ζεστό μικροπεριβάλλον. Έτσι μπορεί να βοηθηθεί η αντιμετώπισή του καί με τεχνητή βροχή (μόνο σε περιπτώσεις που έχουμε πρόβλημα τετρανύχου).

Πουλιά. Αν τα κοτσύφια ή άλλα πουλιά αποτελούν πρόβλημα, μπορούν να μπουν ειδικά δίχτυα προστασίας που στηρίζονται πάνω σε μεταλλικό πλαίσιο στήριξης.        

Από το τεύχος 19 της Ν. Σελήνης(Δεκέμβρης 2000-Γενάρης-Φλεβάρης 2001):

Pisum Sativum - αρακάς Pisum arvense - κτηνοτροφικό μπιζέλι Οικογένεια Ψυχανθών (Leguminosae)

Μένη Χ”παναγιώτου

Με το όνομα μπιζέλι είναι γνωστά διάφορα είδη φυτών τον γένους Pisum της οικογένειας ψυχανθών. Απ'αυτά καλλιεργούνται ο αρακάς Pisum Sativum και το κτηνοτροφικό Pisum aivense
Το φυτό κατάγεται από την Αιθιοπία, τη Δ. Ασία και τις παραμεσόγειες χώρες.
Σαν λαχανικά ο αρακάς καλλιεργείται για τους σπόρους και τους λοβούς του.
Το κτηνοτροφικό μπιζέλι που καλλιεργείται με τον ίδιο τρόπο είναι θαυμάσια ζωοτροφή σαν σπόρος αλλά και σαν χόρτο ενώ παράλληλα σαν ψυχανθές μπαίνει στον κύκλο αμειψισποράς των χωραφιών εμπλουτίζοντας το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία.

Το μπιζέλι είναι φυτό με ισχυρή κύρια ρίζα που φθάνει σε βάθος 100-120 cm ενώ πλούσιο δίκτυο από δευτερεύουσες ρίζες εκτείνε­ται σε ακτίνα 25-40 cm γύρω από το φυτό. Οι βλαστοί τον είναι λεπτοί και τρυφεροί

Το κτηνοτροφικό μπιζέλι έχει έρπουσα ανάπτυξη και είναι αδύνατο να σταθεί όρθιο χωρίς υποστήριξη.

Στον αρακά οι ποικιλίες του διακρίνονται σε όρθιες και αναρριχώμενες, αυτές φτάνουν τα 2,5 m Οι όρθιες διακρίνονται σε νάνες με βλαστούς που δεν ξεπερνούν τα 45-60 cm και ή στερούνται εντελώς ή έχουν ατροφικούς έλικες και σε ημινάνες με βλαστούς μέχρι 1 m μήκος.

Τα άνθη είναι κόκκινα στο κτηνοτροφικό μπιζέλι και λευκά στο βρώσιμο (αρακά).
Η άνθηση αρχίζει από το κατώτερο μέρος και προχωράει προς τα πάνω. Διαρκεί 10 - 20 μέρες.

Οι λοβοί του κτηνοτροφικού έχουν μήκος 4-6 cm και περιέχουν 4- 8 ή περισσότερα σπέρματα μεγάλα και στρογγυλά. Του βρώσι­μου οι λοβοί έχουν μήκος 3-12 cm και περιέχουν 2-10 σπέρματα.

Στα περισσότερα βρώσιμα μπιζέλια οι λοβοί είναι περγαμηνώδεις και μπορούν να φαγωθούν μόνο οι σπόροι ξεροί σαν όσπρια ή χλωροί. Υπάρχουν όμως και τα ζαχαρομπίζελα με μεγάλους λοβούς πολύ πλατείς, σαρκώδεις, γλυκούς με βρώσιμο λοβό που δεν ανοίγει κατά την ωρίμανση και τα σπέρματά του είναι αραιά, γλυκά και συρρικνωμένα. Τα ζαραχαρομπίζελα αντέχουν περισ­σότερο στη ζέστη, στην ξηρασία και στις αρρώστιες από τον αρακά.

Μια άλλη ποικιλία με πλατύ λοβό, σαρκώδη, τρυφερά και γλυκά σπέρματα, (μεγαλύτερα από τον ζαχαρομπίζελα) είναι τα ονομαζόμενα λόπια μπιζέλια που τρώγονται ολόκληρα μαζί με τους λοβούς. Τα σπέρματα των λόπιων μπιζελιών παραμένουν λεία. Γενικά στα συρρικνωμένα σπέρματα υπερισχύουν τα ζάχα­ρα και στα λεία το άμ υλο.

Η διάκριση του βρώσιμου μπιζελιού από το κτηνοτροφικό είναι αρκετά δύσκολη.

Γενικά στα κτηνοτροφικό κατατάσσονται αυτά που έχουν άνθη πορφυρά, σπέρματα σφαιρικά, κάποιες φορές πιεσμένα, γωνιώ­δη και συνήθως γκρίζα ή καστανά.
Στο βρώσιμο όσα έχουν άνθη λευκά, σπέρματα σφαιρικά, λεία ή ζαρωμένα, κίτρινα ή πράσινα.

Το μπιζέλι είναι φυτό που αντέχει στα κρύα περισσότερο από τα άλλα όσπρια και αγαπά τον ήλιο. Η ελάχιστη θερμοκρασία που μπορεί να φυτρώσει είναι 5 οC και η άριστη 24 οC. Για την ανάπτυξη του φυτού οι άριστες θερμοκρασίες εδάφους κυμαίνονται μεταξύ) 16-24οC ενώ του αέρα 13-24 οC. Το κτηνοτροφiκό μπιζέλι είναι ευαίσθητο φυτό στις υψηλές θερμοκρασίες γαυτό καλλιεργείται σε δροσερές περιοχές. Οι υψηλές θερμοκρασίες είναι βλαβερές κυρίως την εποχή της άνθησης και του σχηματισμού των λοβών. Αν καλλιεργείται για καρπό το κτηνοτροφικό μπιζέλι πετυχαί­νει μόνο σε δροσερές περιοχές και υψόμετρα. Επιπλέον ο καρπός ζημιώνεται στις υψηλές θερμοκρασίες από το βρούχο που ευνοείται πολύ απ' αυτές. Για χλωρή λίπανση και σανό μπορεί να καλλιεργηθεί και σε ζεστότερα μέρη. Αντέχει μέχρι τους-12οC τοχειμώνα όταν η θερμοκρασία πέφτει σταδιακά αλλά όταν είναι ανθισμένα τα φυτά παθαίνουν ζημιές στους -2 oC.

Παρόμοιες είναι και οι απαιτήσεις του βρώσιμου. Στις βορειότε­ρες περιοχές που παγώνει η γη το μπιζέλι δεν αντέχει και καλλιερ­γείται σαν Ανοιξιάτικο. Επειδή όμως πολλές ζέστες και ξέρες κάνουν τους λοβούς των μπιζελιών τραχιές γι' αυτό όσα προορίζο­νται για νωπή κατανάλωση πρέπει να καλλιεργούνται όσο πιο πρώιμα γίνεται.

Μπορεί να καλλιεργηθεί σχεδόν σε όλα τα εδάφη αρκεί να έχουν πολύ οργανική ουσία. Για πρώιμη παραγωγή προτιμούνται τα αμμοπηλώδη και για μεγάλες αποδόσεις τα καλοστραγγιζόμενα αργιλλοπηλώδη εδάφη. Δεν ευδοκιμεί στα πολύ όξινα εδάφη. Η επιθυμητή οξύτητα κυμαίνεται μεταξύ 5,5 και 6,7. Σε τιμή μικρότερη καλό είναι να προστίθεται ασβέστιο αλλά, στα πολύ ασβεστώδη εδάφη προκαλείται χλώρωση των φυτών και δίνουν πολύ ξερούς καρπούς.

Η προσθήκη 2,5 cm πάχους κόμποστ ή 2 τόνων κοπριά στο έδαφος και η ενσωμάτωσή της πριν την καλλιέργεια είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες του αρακά για μια καλή παραγωγή.

Η χρησιμοποίηση λιπασμάτων στο κτηνοτροφικό μπιζέλι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητη. Σε όσες χρειάζε­ται προστίθεται πριν το όργωμα και σε ποσότητα ανάλογη με το έδαφος και την προηγούμενη καλλιέργεια του χωραφιού. Αν η προηγούμενη είχε σκαλιστικά φυτά και δέχτηκε μεγάλες ποσότη­τες, τότε το μπιζέλι δεν χρειάζεται.
Το μπιζέλι είναι καλό προηγούμενο για τα σιτηρά γιατί αν σκαλίζεται ή αν σπαρθεί για παραγωγή σανού αφήνει το έδαφος ελεύθερο από αγριόχορτα. Η ωφέλειά του για τις επόμενες καλλιέργειες από πλευράς αζώτου εξαρτάται από την αζωτοδεσμευτική του ικανότητα και το σκοπό της καλλιέργειας. Η καλλιέργεια του μπιζελιού για σανό ή ενσίρωση αφήνει το έδαφος πιο πλούσιο σε άζωτο σε σχέση μ' αυτό που προορίζεται για καρπό.

Ακολουθούν πίνακες ιιε προτάσεις αμειψισπορών με όσπρια σε χωράφια, κατάλληλες για την περιοχή της Θεσσαλίας.

Α. 1η χρονιά σκαλιστικό καλοκαιρινό (βαμβάκι, σου­σάμι, καπνός) με προσθήκη πολύς οργανικής λίπανσης.
2η χρονιά Κριθάρι ή βρόμη για σανό ή καρπό.
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό (βίκο, ρόβη, φακή).
4η χρονιά σιτάρι.

Β. 1η χρονιά σκαλιστικό (βαμβάκι, καπνός τεύτλα
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά Βίκος (σανό) ή κουκιά ή ρεβίθια ή ρόβη ή φακές
4η χρονιά κριθάρι ή σιτάρι

Γ. 1η χρονιά όσπριο σκαλιστικό χειμωνιάτικο (κουκιά, μπιζέ­λια) με καλή φωσφοροκαλιούχα οργανική λίπανση.
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό (ρόβι, βίκος, φακή)
4η χρονιά κριθάρι ή βρόμη για σανό

Δ.1) 1η χρονιά καλαμπόκι
2η χρονιά πρώιμο σιτηρά για δυνατά χωράφια
ή
2)1 η χρονιά καλαμπόκι
2η χρονιά πρώιμο σιτηρό
3η χρονιά αγρανάπαυση για πιο αδύνατα χωράφια

Ε. Για δυνατά χωράφια όπου μπορεί να καλλιεργηθεί η μηδική
1η χρονιά καλαμπόκι με φασόλια
2η χρονιά σιτάρι,με σπορά μηδικής μέσα στο σιτάρι την άνοιξη
3η χρονιά Μηδική
4η χρονιά Μηδική
5η χρονιά Μηδική
6η χρονιά κριθάρι ή βρόμη για σανό.
ή
1η χρονιά καλαμπόκι με φασόλια
2η χρονιά σιτάρι
3η χρονιά όσπριο μη σκαλιστικό

ΣΤ 1η χρονιά σιτάρι
2η χρονιά ρεβίθια
3η χρονιά σανός βίκον με κριθάρι
4η χρονιά κουκιά

Ζ. Σε ποτιστικά, χωράφια
1η χρονιά βαμβάκι ή άλλο καλοκαιρινό σκαλιστικό
2η χρονιά σανό κριθαριού ή βρόμη και μετά το θερισμό την ίδια χρονιά όσπριο ποτιστικό (φασόλια κ.λ,π.)
3η χρονιά σιτάρι                                                                   
4η χρονιά χειμωνιάτικο όσπριο σκαλιστικό                   


ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΣΠΕΡΝΟΝΤΑΙ TA ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΣΠΡΙΑ

Φασόλια: από Μάρτιο μέχρι Αύγουστο
Κουκιά ποτιστικά: Φλεβάρης-Μάρτης ή Ιούνης ή Αύγουστος-Σεπτέμβρης
Κουκιά ξερικά: Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος
Μπιζέλια: Γενάρης-Φλεβάρης-Μάρτης ή Σεπτ.-Οκτ.-Νοέμ.
Φακή: Φλεβ.-Μάρτ. ή Οκτ.-Νοέμ.-Δεκ.
Ρεβίθια: Φλεβ.-Μάρτ. ή Δεκ.
Λαθουρία*: Φλεβ.-Μάρτ. ή Οκτ.-Νοέμ.
Βίκος: Φλεβ. ή Οκτ.-Νοέμ.
Ρόβη*: Γεν.-Φλεβ.-Μάρτ.
Λούπινα*: Μάρτ. ή Σεπτ.-Οκτ.
Τριγωνίσκος*: Οκτ.-Νοέμ.
Σόγια: Φλεβ.-Μάρτ.

Η ρόβη είναι φυτό με μεγάλη αντοχή στην ξηρασία και με ελάχιστες απαιτήσεις εδάφους. Καλλιεργείται σε ορεινές περιοχές. Η αντοχή της στο κρύο είναι μικρότερη από του κτηνοτροφικού μπιζελιού. Υπάρχει αυτοφυής στην Ελλάδα και έχει φαρμ ακευτικές ιδιότητες. Καλλιεργείται για σπόρο και σανό σαν ζωοτροφή. Στην Αττική μπορεί να σπαρθεί Φθινόπωρο, στη Θεσσαλία Φλεβάρη

Τα λαθούρια καλλιεργούνται για τους σπόρους τους που χοντροαλεσμένοι χρησιμοποιούνται για φάβα. Επίσης καλλιεργούνται για ζωοτροφή (καρπό και σανό) και σαν φυτό χλωρής λίπανσης.

Τα λούπινα είναι κατάδηλα για χλωρή λίπανση και ζωοτροφή, κυρίως ο καρπός (ξεπικρισμένος) αλλά και το χόρτο. Εκμεταλλεύεται τα όξινα εδάφη.

Ο τριγωνίσκος καλλιεργείται για τους σπόρους του που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική και για παραγωγή μπίρας στην Αφρική. Ο καρπός σαν ζωοτροφή δίνει λίπος και ο σανός είναι άριστη ζωοτροφή για τα ζώα. Στην Ελλάδα καλλιεργούνταν κατά την αρχαιότητα, μετά χάθηκε και ξαναήρθε με τους Μικρασιάτες που το ονόμαζαν “τσιμένι” και το χρησιμοποιούσαν σαν καρύκευμα στον παστουρμά. Υπάρχει αυτοφυής στην Κεφαλλονιά, Μεσσηνία και Κρήτη με το όνομα μοσχοσίταρο, τήλι ή τηντιλίδα.

Σπορά

Η σπορά των μπιζελιών γίνεται σε βάθος 4-5 cm. Απαιτούνται 6-15 μέρες για το φύτρωμα και 55-90 μέρες για την ωρίμανση. .

Τη σπορά πρέπει να ακολουθεί πότισμα ή βροχή. Οι αποδόσεις μειώνονται αν δεν βρέξει σε. 2-3 μέρες. Στις ζεστές περιοχές η σπορά γίνεται Σεπτέμβρη - Οκτώβρη - Νοέμβρη και Δεκέμβρη και στις ψυχρές Γενάρη - Φλεβάρη - Μάρτη πρώτα οι νάνες ποικιλίες και μετά οι αναρριχώμενες

Πριν τη σπορά είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός των μπιζε­λιών με κατάλληλες καλλιέργειες αζωτοβακτηρίων που πωλούνται στο εμπόριο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που καλλιεργείται το χωράφι για πρώτη φορά με μπιζέλι. Οι αποστάσεις για το κτηνοτροφικό μπιζέλι κυμαίνονται μεταξύ 20-50 cm μεταξύ των γραμ­μών και απαιτούνται 6-12 κιλά σπόρος.

Για το βρώσιμο αν η καλλιέργεια γίνεται σε υπερυψωμένες κλίνες είναι 15 cm Αν γίνεται σε γραμμές 20-30 cm μεταξύ των γραμμών και 4,5-6,5 cm επί των γραμμών. Γενικά επιδιώκονται 20-22 φυτά στο μέτρο για ποικιλίες που δεν διακλαδίζονται και 16- 18 για αυτές που διακλαδίζονται.

Οταν φυτρώσουν οι σπόροι γίνεται το πρώτο σκάλισμα σε μια βδομάδα. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες, όταν γίνουν 10-15 cm πρέπει να στηρίζονται. Τα στηρίγματα μπαίνουν ανάμεσα σε δύο γραμμές για να δεχτούν τα φντά και από τις δύο πλευρές. Ανάλογα με την εποχή και τα αγριόχορτα γίνονται άλλα 1-2 σκαλίσματα.

Οταν βγει η 4η-5η σειρά λουλουδιών στις αναρριχώμενες καλό είναι να γίνεται κορυφολόγημα των κυριοτέρων βλαστών, έτσι πετυχαίνεται καλύτερο δέσιμο των καρπών και ανάπτυξη των λοβών.

Στο κτηνοτροφικό μπιζέλι δεν γίνεται καταπολέμηση αγριό­χορτων. Ο έλεγχος τους επιδιώκεται με πυκνή σπορά και αμειψι­σπορές.

Στο στάδιο της άνθησης τα κτηνοτροφικά μπιζέλια χρειάζονται υγρασία και αυτή επηρεάζει τις αποδόσεις. Αρδευση πριν την άνθηση αυξάνει το βάρος των βλαστών αλλά όχι και την απόδοση σε καρπό.

Ο αρακάς δεν χρειάζεται πολύ νερό. Κρίσιμη περίοδος για άρδευση είναι η περίοδος της άνθησης, της αύξησης των σπερμά­των και του σχηματισμού των λοβών.

Ποικιλίες

Κάποιες από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες κτηνοτροφικού απιζελιού στην Ελλάδα είναι η Δωδώνη που προσαρμόζεται σε υγρές - ψυχρές περιοχές με δροσερό καλοκαίρι και η Ολυμπος που προσαρμόζεται σε ζεστότερες περιοχές με ήπιο χειμώνα. Η Ολυμπος είναι λιγότερο παραγωγική σε καρπό από τη Δωδώνη αλλά παραγωγικότερη σε σανό.

Ο αρακάς Κεφαλλονιάς είναι από τις πιο γνωστές ντόπιες
ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Είναι παραγωγική, όψιμη με φυτά μετρίου αναστήματος, ανθεκτικά στην ασκοχύτω ση. Οι λοβοί της είναι χονδροί, μέτριου μεγέθους με 6-8 σπέρματα. Η ποιότητα της θεωρείται μέτρια.

Επίσης αναφέρονται τα βουτυράτα  με γλυκό και τρυφερό λοβό. Αυτά τρώγονται ολόκληρα. Ακόμη αναφέρονται τα τερατόμορφα με ογκώδη τρυφερό και ακανόνιστο λοβό τα Σουλτανιά  με διαφανή φλοιό και άλλα.

Παραγωγή σπόρου
Τα άνθη του μπιζελιού αυτογονιμοποιουνται. Για την παραγω­γή σπόρου διαλέγονται τα προτιμότερα φυτά και αφήνονται να ωριμάσουν. Για να μην “τινάξει "ο σπόρος ξεριζώνονται τα φυτά μόλις το 25-30% των λοβών είναι ώριμος. Θημονιάζονται για λίγες μέρες για να ξεραθούν τελείως και αλωνίζονται.
Η βλαστικότητα του σπόρου διαρκεί 2 χρόνια.

Διαδοχικές καλλιέργειες
Το πρώιμο αρακά μπορούν να ακολουθήσουν τα πράσσα, πεπόνια, κρεμμύδια, οι πατάτες, τα κολοκύθια, και οι ντομάτες.

Προτάσεις συγκαλλιέργειας
Ο αρακάς καλλιεργείται μαζί με.λάχανα και μαρούλια που μπορούν να αναπτυχθούν στη σκιά του. Επίσης μπορεί να συ- γκαλλιεργηθεί με τα παντζάρια, τα καρότα και τα ροδάκινα.

Συγκομιδή
Το κτηνοτροφικο μπιζέλι καλλιεργείται για σανό, ενσίρωση, χλωρή βόσκηση, χλωρή λίπανση και καρπό. Οταν προορίζεται για σανό, συνήθως καλλιεργείται με. βρόμη, βρίζα ή κριθάρι. Η θρεπτική αξία του σανού του μπιζελιού είναι ίδια με. της μηδικής.
Κατάλληλο στάδιο συγκομιδής κτηνοτροφικού μπιζελιού για σανό είναι όταν έχουν σχηματιστεί καλά οι περισσότεροι λοβοί. Οταν συγκαλλιεργείται με. σιτηρό, ο χρόνος κοπής προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το στάδιο ωρίμανσης του σιτηρού, (όταν είναι σχεδόν ώριμο).
Η στρεμματικές αποδόσεις σε σανό μόνο ή σε. συγκαλλιέργεια με. σιτηρά είναι μεταξύ 250-750 kgr ανάλογα με τις συνθήκες. Οταν πρόκειται να βοσκηθεί αφήνεται να ωριμάσει ολόκληρο το φυ­τό. Για παραγωγή καρπού συγκομίζε­ται όταν οι λοβοί έχουν ωριμάσει.

Η συγκομιδή του αρακά γίνεται όταν τα σπέρματα του έχουν αποκτήσει το μέγιστο του όγκου τους και είναι ακόμη τρυφερά και πλούσια σε. ζάχαρα. Η περιεκτικότητα σε ζάχαρα μειώνεται απότομα καθώς προχωρά η ωρίμανση.

Η θερμοκρασία επηρεάζει σημαντικά το βαθμό ωρίμανσης. Γι' αυτό όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες η συγκομιδή δεν πρέπει να καθυ­στερεί εφόσον οι σπόροι έχουν φθάσει στο κατάλληλο στάδιο.

Τα λόπια, τα ζαχαρομπίζελα και ο αρακάς που τρώγονται χλωρά αρχίζουν να μαζεύονται μόλις πάρουν τελικό σχήμα και μέγεθος και είναι ακόμη τρυφερά. Δεν πρέπει να μαζεύονται με βροχή ή υγρασία γιατί μαυρίζουν και χαλάνε. Συγκομίζονται μετά χέρια 1 -2 φορές τη βδομάδα. Η συγκομιδή ξεκινά από κάτω προς τα πάνω και διαρκεί 1-2 βδομάδες. Ο αρακάς που προορίζεται για κονσερβοποίηση μαζεύεται μαζί με τα μητρικά φυτά.

Σε πρωιμότερο στάδιο η ποιότητα είναι καλύτερη αλλά οι αποδόσεις μικρότερες, σε οψιμότερο συμβαίνει το αντίθετο. Ακό­μη και μια ή δύο ημερών καθυστέρηση στη συγκομιδή μπορεί να επηρεάσει πολύ την απόδοση και την ποιότητα του αρακά. Σε ασβεστούχα εδάφη καθώς ωριμάζουν τα σπέρματα, μετανα­στεύει ο σίδηρος και το ασβέστιο και τα κάνει άβραστα.

Τα ξηρά μπιζέλια συγκομίζονται όταν αρχίσουν να ξηραίνο­νται τα φυτά. Θερίζονται με κοσιά και δένονται σε δέματα. Οταν ξεραθούν εντελώς κοπανίζονται Από τα ξηρά μπιζέλια γίνεται και φάβα. Ο φρέσκος αρακάς είναι καλύτερα να χρησιμοποιείται αμέσους μετά τη συγκομιδή. Αν δεν μπορεί να καταναλωθεί, διατηρείται σε πλαστικές σακούλες στο ψυγείο για 2-4 μέρες. Επίσης μπορεί να καταψυχθεί, κονσερβοποιηθεί, αποξηρανθεί και έτσι να διατηρηθεί για 12 μήνες.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Τα φυτά νεκρώνονται χωρίς φανερό λόγο. Αν τα μπιζέλια δεν δείχνουν σημάδια αρρώστιας αλλά νεκρώνονται πριν σχηματι­στούν οι λοβοί, πιθανόν έχουν υποστεί υψηλές θερμοκρασίες πριν προλάβουν να αναπτυχθούν. Σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να καλλιεργούμε νωρίτερα.

Η Φθινοπωρινή παραγωγή είναι φτωχή. Τα μπιζέλια και άλλα φυτά που αγαπούν το κρύο αν υποστούν υψηλές θερμοκρασίες και πολύ έντονο φως δεν αναπτύσσονται καλά Για να τα προστατέ­ψουμε τον πρώτο μήνα τα σκιάζουμε μ 'ένα δίχτυ και προσθέτουμε, γύρω από τα φυτά ένα λεπτό στρώμα εδαφοκάλυψης.

Κατεστραμμένα σπέρματα: Πιθανόν έχουν προσβολή από την
κάμπια των μπιζελιών (εικόνα 1). Πρόκειται για. έναλεπιδόπτερο του οποίου η πεταλούδα όταν ανοίγει τα φτερά της έχει μήκος 15 cm. Το χρώμα της είναι γκρίζο - καστανό με πολλές γραμμές και κηλίδες ασημένιες στις μπροστινές φτερούγες. Οι πίσω είναι πιο ομοιόμορφες. Η κάμπια είναι κιτρινωπή με. κεφάλι και πόδια καστανά.
Οι πεταλούδες εμφανίζονται την άνοιξη όταν τα μπιζέλια αρχίζουν ν' ανθίζουν και αφήνουν τ' αβγά τους στους λοβούς, στα φύλλα και στα στελέχη. Οι κάμπιες που βγαίνουν μπαίνουν στους λοβούς και τρώνε τα σπέρματα. Σε κάθε λοβό μπορεί να μπουν πολλές κάμπιες. Οι κάμπιες συμπληρώνουν την ανάπτυξή τους σε 16-26 μέρες, βγαίνουν από τους λοβούς και πέφτουν στο έδαφος όπου διαχειμάζουν. Προσβάλλουν επίσης το βίκο και τα μοσχομπί­ζελα. Προληπτικά για να αποφύγουμε τις ζημιές, σπέρνουμε πρώιμες ποικιλίες και αλωνίζουμε αμέσωσ μετά τη συγκομιδή για να καταστραφούν οι κάμπιες που είναι ακόμη μέσα στους λοβούς ή απομακρύνουμε τα φυτικά υπολείμματα της καλλιέργειας. Επί­σης κάνουμε εδαφοκάλυψη στα νεαρά φυτά. Εφόσον υπάρχει κάμπια ψεκάζουμε με βάκιλο Θουριγκιένσις.

Τρύπιος σπόρος. Μάλλον έχουμε προ­σβολή από τον βρούχο των μπιζελιών (εικό­να 2). Είναι ένα μικρό κολεόπτερο, 4-5 mm, καστανόμαυρο. Η προνύμφη τον είναι λευκή με καστανό κε­φάλι, συνήθως κυρτώ­νουν το σώμα τους σε σχήμα C.
Την άνοιξη εμφ ανί­ζονται τα ακμαία που αφήνουν τα αβγά τους στους άγουρους λο­βούς. Οι προνύμφες που βγαίνουν απ' αυ­τά μπαίνουν στους σπόρους που ανα­πτύσσονται. Σε κάθε σπόρο από μία. Οταν πλησιάζει η ωρίμανση των σπόρων οι προνύμφες ανοίγουν στα τοιχώματα του σπόρου μια κυκλική τρύπα αφήνοντας ανέπαφο ένα λεπτό στρώμα του περιβλήματος. Μέσα στο σπόρο γίνεται η μεταμόρφωση σε νύμφη και στη συνέχεια σε τέλειο έντομο που βγαίνει την επόμενη Ανοιξη.
Προληπτικά για την καταπολέμηση του απομακρύνουμε τα υπολείμματα της καλλιέργειας ή τα παραχώνουμε βαθιά στα 20 cm τουλάχιστον με όργωμα. Δεν κομποστοποιούμε τους προσβεβλη­μένους σπόρους. Χρησιμοποιούμε υγιή σπόρο.
Στο χωράφι για να μην υπάρξει προσβολή ψεκάζουμε μόλις εμφανιστούν τα πρώτα άνθη και πριν σχηματιστούν οι λοβοί, εφόσον έχουμε δει ενήλικα με ροτενόνη και πυρεθρίνη μαζί. (για περισσότερες πληροφορίες βλέπε τεύχος 8 σελ. 16).

Κίτρινα μαραμένα φυτά. Ψάχνουμε για αφίδες. IIροκαλούν σημαντικές ζημιές στα κουκιά, φασόλια, τριφύλλια, μηδική και κυρίως στα μπιζέλια. Εχει μήκος 4,5 cm περίπου και χρώμα από ανοιχτό έως σκούρο πράσινο.
Στις βορειότερες περιοχές διαχειμάζει σαν αβγό στις νοτιότερες μπορεί να μείνει ενεργή όλο το χειμώνα. Οι νεαρές αφίδες εκκολά­πτονται νωρίς την Ανοιξη και αφού υποστούν 4 διαδοχικές μετα­μορφώσεις φτάνουν στο στάδιο του τέλειου εντόμου. Ακολουθεί μια σειρά από παρθενογενετικές γενιές με θηλυκά άτομα που είναι ζωοτόκα. Οι περισσότερες αφίδες από τη δεύτερη μέχρι και την προτελευταία γενιά του Φθινοπώρου δεν έχουν φτερά παρά μόνο ένα μικρό ποσοστό. Η τελευταία γενιά του Φθινοπώρου αποτελεί ται από φυλογόνα άτομα που αφού ζευγαρώσουν, τα θηλυκά γενούν τα αβγά του χειμώνα.
Ο αφίδες των μπιζελιών απομυζούν τους χυμούς με αποτέλε­σμα τα φυτά να κιτρινίζουν να μαραίνονται και μερικές φορές να ξηραίνονται. Σε βαριές προσβολές αραιώνει η καλλιέργεια. Μπο­ρεί να τρέφονται με τις άκρες των βλαστών, σταματώντας την ανάπτυξη και μειώνοντας τις αποδόσεις. Παρατεταμένες προσβο­λές πρόκαλούν μικρή άνθηση αλλά και μεγάλη ανθόπτωση.

Σε μικρές προσβολές απομακρύνουμε τις μελίγκρες ψεκάζο­ντας με πίεση νερό. Ψε­κασμοί το βράδυ με εντομοκτόνα σαπούνια κάθε 2-3 μέρες τις ελέγχει. Σε μεγάλες προσβολές ψεκά­ζουμε με. ροτενόνη και πυ­ρεθρίνη μαζί. Σε. μικρές εκτάσεις μπορούν να α­πλωθούν γύρω από τα φυτά υλικά που αντανα­κλούν, δουλεύει απωθη­τικά. Προληπτικά μπο­ρούν να καλλιεργηθούν ποικιλίες με. ασημόχρωμα φύλλα.

Μαραμένα φυτά. Πι­θανή προσβολή από τη μύγα του λάχανου. Οι μύ­γες ανοίγουν στοές στις ρίζες και στα στελέχη κα­θώς τρέφονται προκαλώντας μάρανση των φυτών ειδικά τις ζεστές μέρες. Η χειρότερη ζημιά προκαλείται από μύκητες και βακτήρια που μπορεί να προσβάλουν από τις τρύπες που ανοίγουν οι μύγες τα φυτά. Η ενήλικη μύγα μοιάζει με τη σπιτική. Τα αβγά της είναι λευκά και τα αφήνει κοντά στην επιφάνεια του εδάφους.
Η λάρβα της είναι, λευκή.
Για να ελέγξουμε τις προσβολές ρίχνουμε μια γεμάτη κουταλιά στάχτη γύρω από κάθε. φυτό ανακατεύοντάς τη με το χώμα. Η χύνουμε μια κούπα με διάλυμα ασβέστη, (1 κούιπα ασβέστη σε 1 lit νερό, το αφήνουμε όλη τη νύχτα), γύρω από τη ρίζα κάθε. φυτού. Ο καλύτερος έλεγχος είναι η πρόληψη των μυγών από του ν’ αφήσουν τ' αβγά τους. Γί αυτό δημιουργούμε φράγματα γύρω από τα φυτάρια με. πισσόχαρτα ή οργανικά υπολείμματα. Επίσης μπορούμε να σκονίσουμε με φωσφορικά πετρώματα ή γη διατομών.

Καχεκτικά, κιτρινισμένα φύλλα με λευκό επίχρισμα. Τα μπιζέ­λια προσβάλλονται από το ωίδιο. Ο μύκητας μεταδίδεται με τον άνεμο και μπορεί να προσβάλλει και τους λοβούς προκαλώντας καστανές κηλίδες ή γραμμώσεις.
Προληπτικά κάνουμε πρώιμη σπορά, παραχωρούμε τα φυτι­κά υπολείμματα της προσβλημένης καλλιέργειας και αμειψισπορά με ανθεκτικά φυτά. Μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα ψεκάζου­με ή σκονίζουμε με θειάφι. Κάθε 7-10 μέρες βραδινές ώρες έως 4 βδομάδες πριν τη συγκομιδή. Είναι απαραίτητο να κυκλοφορείο αέρας ανάμεσα στα φυτά και να τα βλέπει ο ήλιος. Επιβάλλεται η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

Ακανόνιστες μαύρες έως κοκκινωπές κηλίδες σε όλα τα υπέργεια τμήματά του φυτού. Εχουμε προσβολή από ασκοχύτωση. (εικόνα 3). Η ασθένεια προκαλεί μεγάλες καταστροφές σε υγρές τοποθε­σίες και σε εποχές με μεγάλες βροχοπτώσεις. Τα φύλλα κρέμονται ξερά δίνοντας την εντύπωση αποξηραμένου σανού, οι βλαστοί αδυνατίζουν τόσο που μπορεί να σπάσουν και οι λοβοί εμφανίζουν βυθισμένες κηλίδες.
Προληπτικά χρησιμοποιούμε υγιή σπόρο, καταστροφή ή απο­μάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων, διετή ή τριετή αμειψισπο­ρά, επιλογή χωραφιών που να βρίσκονται αρκετά μακριά από χωράφια που την προηγούμενη χρονιά είχαν προσβληθεί από τον μύκητα που μπορεί να μεταφερθεί από φυτικά υπολείμματα με τον αέρα. Για τον έλεγχο της ασθένειας ψεκάζουμε με θειάφι ή χαλκό κάθε 7-10 μέρες, μέχρι να εξαφανιστούν τα συμπτώματα ή 3-4 βδομάδες πριν τη συγκομιδή.                                 

Βιβλιογραφία
-  Γενική και Ειδική Λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου.
-  Τα όσπρια Ν. Η Αναγνοστοπούλου
-  Ψυχανθή για καρπό και σανό Κ. Δαλιάνη
-  GARDEN PROBLEM SOLVER Jeff Ball
-           THE ORGANIC GARDENERS HANDBOOK OF NATU­RAL INSECT AND DISEASE CONTROL Barbara W. Ellis and Fern Marshall Bradley
-          GARDEN INSECT, DISEASE and weed identification Guide Miranda Smith and Anna Carr.

Από το τεύχος 18 (Σεπτέμβρης -Οκτώβρης-Νοέμβρης 2000) της Ν. Σελήνης:

Asparagus Officinalis Οικογένεια λειριώδη (Liliaceae)



ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Το άγριο σπαράγγι ήταν γνωστό στην Ελλάδα εδώ και 2000 χρόνια. Η καλλιέργεια του ήμερου διαδόθηκε από τις χώρες της Μεσογείου στη Βόρεια Αμερική και στη Βόρεια Ευρώπη.
Είναι φυτό δίοικο, σε άλλα εμφανίζονται τα θηλυκά άνθη και σε άλλα τα αρσενικά.
Αναπτύσσει πλούσιο, σαρκώδες ριζικό σύστημα. Το υπέργειο τμήμα του ξεραίνεται σε χαμηλές θερμοκρασίες και ξαναβλασταίνει όταν αυτή ανέβει, από τους λανθάνοντες οφθαλμούς που βρί­σκονται κάτω από το έδαφος σ'ένα σχηματισμό που ονομάζεται κορόνα.
Η φυτεία ζει 10-12 χρόνια, μπορεί και 14με 16. Από τον 3ο χρόνο και για 6 χρόνια δίνει πολύ καλή παραγωγή ακολουθώντας ανο­δική πορεία, μετά αρχίζει η κάμψη της απόδοσης. Αποδίδει βλαστούς την Ανοιξη.
Μετά την περίοδο της συγκομιδής οι αναπτυσσόμενοι βλαστοί αποτελούν τους άξονες του φυτού. Από τις μασχάλες βγαίνουν τα καλούμενα κλαδόφυλλα με αραχνοειδή επιφάνεια. Χρησιμεύουν σαν όργανα αφομοίωσης, αναπνοής και διαπνοής.
Από τις μασχάλες επίσης των φύλλων βγαίνουν τα άνθη. Τα άνθη είναι μικρά, πρασινοκίτρινα και έχουν 6 ενωμένα πέταλα. Τα θηλυκά παράγουν μικρούς στρογγυλούς καρπούς (ράγες) αρχικά πράσινους και όταν ωριμάσουν κόκκινους.

Κλιματικές απαιτήσεις

Ευδοκιμεί καλύτερα σε περιοχές που έχουν χαμηλές θερμοκρασίες για 3-4 μήνες. Διάστημα απαραίτητο για να μπει το φυτό στην περίοδο του ληθάργου, (καλλιεργείται σε χώρες όπως η Γερμανία, Ολλανδία, Αγγλία, Ουγγαρία και αλλού). Η μέση ημερήσια θερ­μοκρασία εδάφους επηρεάζει την ταχύτητα ανάπτυξης των βλα­στών και την παραγωγή η οποία αυξάνεται καθώς αυξάνει η θερμοκρασία την Ανοιξη π.χ. αν αυτή είναι κατά μέσο όρο 15,5 οC τότε απαιτούνται 5,5 μέρες για να δημιουργηθεί βλαστός 15 cm ενώ στους 25 οC απαιτούνται 2 μέρες. Παράλληλα όσο ψηλότερες είναι τόσο πιο γρήγορα ανθίζουν τα σπαράγγια.

Απαιτήσεις - προετοιμασία εδάφους

Τα σπαράγγια ευδοκιμούν σε όλους τους τύπους εδαφών προκειμένου όμως να δώσουν πλούσια παραγωγή και καλή ποιότητα βλαστών, (ιδιαίτερα στην περίπτωση των λευκών σπαραγγιών) θα πρέπει να προτιμούνται τα αμμώδη. Ενώ για την παραγωγή πράσινων μπορούν να καλλιεργηθούν και τα πηλώδη, ιλυοπηλώδη και ιλυώδη εδάφη. Ταιριάζουν καλά σε ηλιόλουστα, βαθιά, καλοστραγγιζόμενα εδάφη, με πολύ οργανική ουσία. Προτιμούν ΡΗ 6,5-7 αλλά μπορούν να εκμεταλλευτούν και τα αλκαλικά εδάφη. Πολλοί παραγωγοί προσθέτουν στο έδαφος χλωριούχο νάτριο το οποίο βοηθά στην αφομοίωση του καλίου και τον ασβε­στίου.

Σαν μόνιμη φυτεία απαιτεί προσεκτική προετοιμασία εδάφους. Επειδή φυτεύονται πολύ πυκνά και από τον δεύτερο κιόλας χρόνο το πυκνό ριζικό τους σύστημα καλύπτει όλο σχεδόν το έδαφος (με αποτέλεσμα η κατεργασία τον να είναι αδύνατη χωρίς να υποστούν ζημιές οι ρίζες), πριν τη φύτενση γίνεται κατεργασία σε βάθος 30 cm, ισοπέδωση και τσάπισμα των αγριόχορτων.

Ο ανταγωνισμός των αγριόχορτων κατά τη διάρκεια των 6 πρώτων βδομάδων ανάπτυξης της καλλιέργειας αναγκάζει το φυτό να παράγει λιγότερα φύλλα την πρώτη χρονιά και μειώνει τον αριθμό των βλασταριών στις επόμενες 2 σεζόν. Γι' αυτό πρέπει να κρατάμε τα αγριόχορτα μακριά από τα σπαράγγια.
Οσον αφορά τη λίπανση, απαιτούν μεγάλες ποσότητες αζώτου,
καλίου και φωσφόρου.

Θεωρείται απαραίτητη η προσθήκη 5-6 τόνων κοπριάς ή κόμποστ στο στρέμμα και ριζοπότισμα με εκχύλισμα κόμποστ. Επιπρόσθετα ψεκασμός στα φύλλα με υγρό εκχύλισμα φyκιών 2- 3 φορές στην περίοδο ανάπτυξης.

Πολλαπλασιασμός - φύτευση

Τα σπαράγγια πολλαπλασιάζονται με σπορά και μεταφύτευση. Η σπορά γίνεται την Ανοιξη σε ανοιχτά σπορεία όπου τα φυτά παραμένουν για έναν ολόκλη­ρο χρόνο. Ο σπόρος αργεί να φυτρώσει. Με ευνοϊκή θερμο­κρασία αέρα μεταξύ 20ο - 30 οC απαιτούνται 2-6 βδομάδες. Το έδαφος πρέπει να ζεσταθεί καλά 15,5 -26,6 οC. Το φύτρωμα διευ­κολύνεται αν βρέξουμε το σπόρο για 3-4 μέρες σε νερό θερμοκρα­σίας 30 - 35 οC.

Η σπορά γίνεται σε γραμμές, σε βάθος 3-4 cm αποστάσεις με­ταξύ των γραμμών 20-30 cm και επί των γραμμών 5-10 cm. Ακο­λουθούν βοτανίσματα, σκαλί σματα και ποτίσματα μέχρι το Φθινόπωρο, οπότε τα φυτά ή αφήνονται επί τόπου μέχρι την Ανοιξη ή ξεριζώνονται και αποθη­κεύονται.

Προτιμούνται τα αρσενικά φυτά γιατί είναι πρωιμότερα και πιο παραγωγικά. Τα θηλυκά δίνουν μεγαλύτερους βλαστούς αλλά κουράζονται γρηγορότερα. Μια φυτεία με αρσενικά μόνο φυτά δίνει 30% περισσότερα βλαστάρια από μια ανάμεικτη. Για να εξασφαλίσουμε μόνο αρσενικά καλ­λιεργώντας φυτά που έχουμε παρά­γει μόνοι μας από σπόρο, πρέπει να ελέγξουμε τα θηλυκά στο σπορείο ή στο χωράφι.

Τα αρσενικά άνθη είναι μεγαλύ­τερα και μακρύτερα (Εικ. 1).Αφού τα ξεχωρίσουμε εγκαθιστούμε στη φυτεία μόνο τα αρσενικά φυτά. Α­παραίτητη προϋπόθεση για τον κα­θορισμό του φύλου των φυτών είναι να περάσουν 2 χρόνια στο σπορείο.
Στη δεύτερη περίπτωση ξεριζώνου­με όλα τα θηλυκά φυτά από τη φυτεία και την επόμενη Ανοιξη μετα­φυτεύουμε αρσενικά στα κενά που δημιουργήθηκαν.

Συνήθως όμως ξεκινάμε τη φυτεία αγοράζοντας πιστοποιημένα ριζώματα, (Εικ. 2) (περίπου 1300/στρ) ενός έτους, τα οποία εμβαπτίζουμε σε εκχύλισμα κόμποστ για 5 λεπτά πριν τη φύτευση για λόγους πρόληψης ασθενειών. Η περίοδος φύτευσης εκτείνεται από αρχές Μαρτίου έως τέλος Απριλίου. Σε περιοχές με όψιμους παγετούς πρέπει να καθυστερεί.
Κατά τη φύτευση τα ριζώματα τοποθετούνται με τους οφθαλ­μούς προς τα πάνω και τις κύριες ρίζες απλωμένες.

Η φύτευση γίνεται σε γραμμές όπου ανοίγεται αυλάκι βάθους 25- 30 cm ή ανοίγονται λάκκοι ίδιου βάθους σε αποστάσεις 30 cm. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών μπορεί να είναι 90-120 cm. Στην περίπτωση που γίνεται καλλιέργεια σε μεγάλες εκτάσεις και χρησιμοποιούνται μηχανήματα όπως καλλιεργητής για το βοτάνι­σμα, (πάντα με 1-2 νύχια για να αναμοχλεύει το έδαφος εκεί που πατά ο τροχός γιατί ο αερισμός του εδάφους είναι βασική προϋπό­θεση για να ζήσει η φυτεία πολλά χρόνια), οι αποστάσεις μπορεί να είναι 1,6-1,8 m με 2,3-2,5 m.

Πριν το φύτεμα γεμίζουμε το αυλάκι κατά το 1/3 με καλοχω­νεμένη κοπριά ή κόμποστ, το­ποθετούμε τα ριζώματα και κα­λύπτουμε με 5-6 cm κοπριά ή κόμποστ προσθέτοντας σκόνη ασβεστόλιθου ή λιθόθαμνο.
Συνεχίζουμε να προσθέτου­με κοπριά ή κόμποστ, 2-3 φορές ως το τέλος του καλοκαιριού μέ­χρι να γεμίσουν τα αυλάκια. Αν δεν βρέξει την επόμενη μέρα από τη φύτευση ποτίζουμε το χωράφι.

Το Φθινόπωρο αρχίζει η εδαφοκάλυψη των φυτών με κό­μποστ ή κοπριά για να σχηματιστούν σαμάρια κατά μήκος των πρώην αυλακιών και αυλάκια άρδευσης μεταξύ τους.
Η εργασία αυτή επαναλαμβάνεται τέλη χειμώνα με αρχές Ανοιξης, (οι Αλκυονίδες μέρες θεωρούνται οι καλύτερες), πριν εμφανιστούν τα βλαστάρια και ξανά το φθινόπωρο.

Σε περιοχές με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα για να αποφεύγονται τα παγώματα, καλό είναι να σαμαρώνονται οι φυτείες πριν τους παγετούς και να μην κόβονται τα στελέχη που ξηραίνονται, (το υπέργειο τμή­μα των σπαραγγιών παγώνει στους Ο οC).
Για ακόμη καλύτερη προ­στασία μπορούμε να καλύ­ψουμε τα φυτά με άχυρο ή άλλη ελαφριά εδαφοκάλυψη.

Τα στελέχη απομακρύνο­νται και καταστρέφονται πριν εμφανιστεί η καινούρια βλά­στηση την Ανοιξη γιατί μπορεί να έχει προσβληθεί από ασθέ­νειες ή να υπάρχουν επάνω της αβγά εντόμων. Επίσης θα πρέπει να έχουμε, υπόψιν μας ότι η κορόνα χρόνο με το χρό­νο βρίσκεται πιο κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Για να μην καταστραφούν οι οφθαλμοί φροντίζουμε να γίνεται εδαφοκάλυψη 15 cm κάθε Ανοιξη.

Τα ποτίσματα στα σπαράγγια είναι λίγα και γίνονται με διήθη­ση. Συνήθως γίνεται ένα κατά την έναρξη της συγκομιδής, ένα προς το τέλος της, ένα προς το καλοκαίρι και ένα το φθινόπωρο.
Στη συμβατική καλλιέργεια το Φεβρουάριο γίνεται κάλυψη των σαμαριών με διαφανές πλαστικό για πρωϊμιση της παραγωγής κατά ένα μήνα.

Παραγωγή σπόρου

Τα σπαράγγια σταυρογονιμοποιούνται με τα έντομα. Καλό είναι να απομονώνονται μερικά αρσενικά και θηλυκά φυτά σε αναλογία 1:5, να φυτεύονται ξε­χωριστά και να παίρνεται ο σπόρος αυτών των φυτών για τον πολλαπλασιασμό τον φυ­τού.

Ο σπόρος ωριμάζει τον Οκτώβρη - Νοέμβρη. Τον μα­ζεύουμε μαζί με την κόκκινη ράγα (εικ. 3) και τον ξεχωρί­ζουμε απ' αυτήν τρίβοντας τον με τα χέρια μας. Μετά τον ξε­πλένουμε με άφθονο τρεχούμε­νο νερό. Οι καρποί περιέχουν 4-6 σπόρους. Ενα γραμμάριο περιέχει 50-65 σπόρους. Η βλαστική τους ικανότητα διαρκεί 3 χρόνια.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Φυσιολογικές παθήσεις

Πικρά σπαράγγια με πολύ σκληρή επιδερμίδα. Τα συμπτώ­ματα αυτά εμφανίζονται όταν το έδαφος που καλλιεργούνται είναι σφικτό και ξερό.

Κούφια και λεπτά βλαστάρια. Πιθανόν οφείλεται σε έλλειψη βο­ρίου.

Φυτά ευάλωτα σε ασθένειες ό­πως φουζαρίωση και ριζοκτόνια.
Ενας από τους λόγους μπορεί να είναι και η έλλειψη χαμηλών θερμοκρασιών. Τα σπαράγγια πρέπει να περνάνε περίοδο ληθάργου που να διαρκεί τουλάχιστον 2 μήνες.

Μικρά βλαστάρια. Μπορεί να οφείλεται σε τρεις λόγους: να είναι νεαρή η φυτεία, να υπάρχει έλλει­ψη θρεπτικών στοιχείων ή να έχει γίνει υπερβολική συγκομιδή. Θα πρέπει να συγκομίζουμε ελαφρά τα πρώτα χρόνια για να αναπτυ­χθούν δυνατές ρίζες και να προσ­θέτουμε μεγάλες ποσότητες κόμποστ.

Τα βλαστάρια καφετιάζουν, μαλακώνονν, μαραίνονται ή ξη­ραίνονται. Τα σπαράγγια μάλλον έχουν πληγεί από χαμηλές θερμο­κρασίες. Σ' αυτή την περίπτωση τα κόβουμε και τα πετάμε. Αν προβλέπονται κρύες νύχτες κά­νουμε εδαφοκάλυψη με οργανικά υλικά ή εφημερίδες.

Κίτρινα φύλλα, αργή ανάπτυ­ξη των φυτών. Υποδηλώνει έλλειψη αζώτου ή έδαφος που νεροκρατεί. Μπορούμε να ψεκάσουμε με εκχύλισμα από ιχθυάλευρα ή να κάνουμε ριζοπότισμα με εκχύ­λισμα κόμποστ για να καλύψουμε την έλλειψη. Αν το έδαφος νεροκρατεί καλλιεργούμε σε υπερυψωμένο έδαφος.

Εχθροί

Φαγωμένα τα τρυφερά μέρη των βλαστών. Ισως υπάρχει προ­σβολή από τον κριόκερο. (Εικ. 4) Ενα μικρό σκαθάρι τον οποίον τα ακμαία και οι προνύμφες εκτός από τους βλαστούς προκαλούν ζημιές στα φύλλα και στις ράγες. Η συγκαλλιέργεια με τις ντομάτες τα απωθεί ενώ ταυτόχρονα τα σπαράγγια λειτουργούν σαν φυσικό νηματοδοκτόνο και κρατούν μακριά τους νηματώδεις από τις ντομάτες. Σε μικρούς κήπους με σπαράγγια μπορούμε να αφήσουμε να βόσκουν κότες, πάπιες και φραγκόκοτες που τρώνε το έντομο. Φυσικοί εχθροί του επίσης είναι η παρασιτική σφήκα και η πασχαλίτσα.

Σκόνισμα των φυτών με οστεάλευρα ή φωσφορικά πετρώματα δουλεύει απωθητικά και συγχρόνως λιπαίνει την καλλιέργεια. Επίσης πάντα για μικρές εκτάσεις στο ξεκίνημα όσο είναι μικρά τα φυτά μπορούν να απλωθούν προστατευτικά δίχτυα. Καθώς μεγα­λώνουν τα απομακρύνουμε γιατί η καλλιέργεια είναι λιγότερο ευπρόσβλητη.
Ψεκασμοί με το φυτό Deris Eliptica έχει δώσει καλά αποτελέ­σματα σε σοβαρές προσβολές. Επίσης μπορεί να γίνει ψεκασμός με ροτενόνη.

Ασθένειες

Μικροί βλαστοί - σάπισμα των ριζών - ξήρανση του υπέργειο τμήματος.
Εχουμε προσβολή από φουζαρίωση. (Εικ. 5) Το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι το σάπισμα του εσωτερικού των σαρκωδών ριζών, ενώ το εξωτερικό μένει σχεδόν ανέπαφο.
Αυτό είναι το τελευταίο σύμπτωμα. Πριν απ' αυτό η προσβολή προσδιορίζεται από τον καστανόμαυρο αποχρωματισμό των ρι­ζών.
Είναι η σοβαρότερη ασθένεια των σπαραγγιών. Δεν υπάρχει θε­ραπεία. Προσβάλλει κυρίως τις καλλιέργειες σε βαριά και συνε­κτικά εδάφη. Μπορεί να προέρχε­ται από προσβεβλημένα φυτώρια σπαραγγιών. Σε περίπτωση προ­σβολής απομακρύνουμε και κα­ταστρέφουμε τα προσβεβλημένα φυτά. Σε χωράφι με φυτά ευαίσθητα στο Φουζάριο καλλιεργούμε σπαράγγι μετά από 8 χρόνια.
Χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες. Απολυμαίνουμε το σπό­ρο για 2 λεπτά σε διάλυμα χλωρίνης, (1 μέρος χλωρίνη σε 9μέρη νερό) και κατόπιν τον ξεπλένουμε για 1 λεπτό κάτω από τρεχού­μενο νερό.
Αναφέρεται ότι η πρόσθεση χλωριούχου νατρίου στο έδαφος που καλλιεργείται σπαράγγι (1 κιλό στα 100m2) μπορεί να οδη­γήσει σε ύφεση την εξέλιξη του φουζαρίου και να ευνοήσει την ανάπτυξη των ριζών του σπαραγγιού.

Ιώδης και ερυθροϊωδης γρωματισμός του υπόγειου μέρους. Πιθανή προσβολή από ιώδη ριζοκτονίαση. Η ασθένεια αυτή προ­σβάλει επίσης τα τεύτλα, τα καρότα, τη μηδική και διάφορα είδη δέντρων. Είναι αρκετά σοβαρή ασθένεια σε βαθμό που να απο­κλείει την καλλιέργεια των σπαραγγιών από ορισμένα εδάφη. Στη Γαλλία είχαν προσβληθεί τεράστιες εκτάσεις από ριζώματα που είχαν ασθένειες όπως ριζοκτόνια και φουζαρίωση. Χαρακτηριστι­κό της είναι ο ιώδης και ερυθροϊωδης χρωματισμός του υπόγειου μέρους, ενώ συχνά σχηματίζεται πλέγμα νημάτων σαν κορδόνια που περιβάλει τις ρίζες. Το υπέργειο τμήμα εξασθενεί, αποκτά κιτρινωπό χρώμα και αμέσως μετά μαραίνονται τα υπέργεια πράσινα τμήματα των σπαραγγιών. Ο μύκητας αναπτύσσεται σε υγρά και όξινα εδάφη. Η προσβολή ευνοείται όταν το φθινόπωρο είναι υγρό και θερμό και όταν προηγηθεί καλλιέργεια ευαίσ­θητη στη ριζοκτόνια. Αντιμετω­πίζεται προληπτικά με τη χρή­ση ανθεκτικών ποικιλιών, απολυμασμένων φυτών, αγρανά­παυση ή αμειψισπορά.

Πράσινες, κόκκινες και με­λανές κηλίδες στους βλαστούς
Πιθανή προσβολή από το μύ­κητα που προκαλεί τη σκωρία­ση του σπαραγγιού. (Εικ. 6)
Προξενεί καστανόχρωμες κηλίδες και εξανθήματα που σιγά-  σιγά εξελίσσονται σε νεκρώ­σεις βλαστών. Μπορεί να πε­ριοριστεί με ψεκασμούς 1% βορδιγάλειου πολτού και ανθεκτικές ποικιλίες.

Κιτρίνισμα, ξήρανση και πτώση των βελόνων του σπαραγγιού.
Εχουμε προσβολή από βοτρυτίδα (Εικόνα 7). Στο τέλος ξηραί­νεται ολόκληρο το υπέργειο μέρος τον φυτού. Η ασθένεια αυτή προσβάλλει τα φυτά μετά από πότισμα ή δυνατή βροχή

Διαδοχικές καλλιέργειες
Μπορείνα καλλιεργηθεί σε χωράφι μετά από σιτάρι ή κα­λαμπόκι. Οχι μετά από τεύτλα ή πατάτες.

Συγκαλλιέργεια
Η συγκαλλιέργεια με την ντομάτα απωθεί το σκαθάρι των σπαραγγιών, τον κριοκε ρο. Ο μαϊντανός και ο βασιλι­κός ευνοούν την ανάπτυξή τους. Ενώ δεν ταιριάζουν μαζί τους τα σκόρδα, τα κρεμμύδια και τα πράσα.

Συγκομιδή

Τα πρώτα βλαστάρια κόβονται τον τρίτο χρόνο ώστε το φυτό να εγκατασταθεί καλά και να αποκτήσει γερό ριζικό σύστημα. (Εικ.8)
Τα χαρακτηριστικά που επιδιώκονται είναι χοντρός βλαστός και τρυφερό κεφάλι καλά κλειστό επάνω (να μην έχει αρχίσει η έκπτυξη) και λευκό χρώμα (αντό εξαρτάται βασικά από την επιμελημένη συγκομιδή).

Τα πρώτα βλαστάρια κόβονται τον τρίτο χρόνο από τη σπορά ή δεύτερο από τη φύτευση τον ριζώματος και διαρκεί 2 βδομάδες. Η συγκομιδή ξεκινάει 10 με 15 Απριλίου. Πρόωρη συλλογή στρε­σάρει τα φυτά και τα κάνει ευπρόσβλητα σε έντομα. Την επόμενη χρονιά η συγκομιδή διαρκεί 4 βδομάδες και τα υπόλοιπα χρόνια μπορεί και 8.

Θα πρέπει να περιορίσουμε την περίοδο συγκομιδής σ'εκείνα τα χρονικά όρια που θα επιτρέψουν στο φυτό να αποκτήσει τελικούς βλαστούς και άξονες που θα μπορούν να αποταμιεύουν θρεπτικά στοιχεία για τα επόμενα χρόνια.

Αν κατά τη διάρκεια της συγκομιδής παρατηρήσουμε ότι οι βλαστοί γίνονται υπερβολικά αδύνατοι, πρέπει να διακόψουμε και να αφήσουμε τα φυτά να ησυχάσουν μέχρι την επόμενη χρονιά.

Η συλλογή γίνεται αποκλει­στικά με τα χέρια πρωινές ώρες. Η κοπή των βλαστών γίνεται με ειδικά μαχαίρια λίγο κάτω από το έδαφος και στο μισό περίπου της απόστασης της έκφυσης του βλαστού από το ρίζωμα μέχρι την επιφάνεια του εδάφους.

Θα πρέπει υποχρεωτικά την εποχή συγκομιδής να περνάμε κάθε μέρα και να ελέγχουμε αν υπάρχουν βλαστοί για κόψιμο. Αν δεν πάμε μια μέρα, οι βλαστοί θα βγούν έξω και θα πρασινί­σουν. Κατά μέσο όρο χρειάζεται ένας εργάτης για 5 στρέμματα.
Οι κομένοι βλαστοί έχουν μήκος 20-25 cm

Πριν γίνει οποιαδήποτε διαλογή συνήθως εμβαπτίζονται και παραμένουν στο νερό 2-4 ώρες για να σταματήσει η αλλαγή του χρώματος. Το νερό πρέπει να διατηρείται κρύο (2- 5 οC). Σε όλη τη διάρκεια παραμονής κάθε παρτίδος, αλλιώς αποκτούν δυσά-
ρeστη οσμή. Μετά κόβονται στη βάση τους και αφού γίνει μια διαλογή ξεχωρίζοντας σπασμένα και προσβεβλημένα, κατατάσ­σονται σε κατηγορίες ανάλογα με το μέγεθος (μήκος και πάχος), το σχήμα (ευθεία - κυλινδρικά - σχήμα κορυφής) και το χρώμα (εντελώς λευκά - βιολέ - πράσινα).

Συσκευάζονται σε ματσάκια τον μισού κιλού και τοποθετούνται όρθια σε κιβώτια.

Συντηρούνται σε ψυγείο 1ο - 2oC και σχετική υγρασία 95%. Η συντήρηση κρατά έως 10 μέρες χωρίς να υποβαθμίζει την ποιότητα.

Τα σπαράγγια που περισσεύουν ή θεωρούνται δεύτερης ποιό­τητας, μπορούν ή να κονσερβοποιηθούν ή να αφυδατωθούν ή να καταψυχθούν. Μια καλή φυτεία μπορεί να δώσει γύρω στα 500 κιλά στο στρέμμα.

Βιβλιογραφία

- High - Yield GARDENING. MARJORIE B HUNT and BRENDA BORTZ
-  Gardening for All - Seasons New Alchemy Institute.
-  The ENCYCLOPEDIA OF Natural insect and Disease control ROGER B. YEPSEN JR
-  THE ORGANIC GARDENIER'S HANDBOOK OF NATYRAL INSECT AND DISEASE CONTROL Barbara W. Ellis and Fern Marshall Bradley
-  G ARDEN PROBLEM SOLVER JEFF BALL
-  COLOR HANDBOOK OF GARDEN INSECTS ANNA CARR
- Γενική και Ειδική Λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου. -Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία (περιοδικό)
-  Φωτό Γ. Φραντζεσκάκης

Φυσιολογικές ιδιότητες του σπαραγγιού

Δ.Π.-Σ.Ο.

Περιέχει κομμιορητίνη (ασπαραγίνη), σαπωνίνη, βιταμίνες Α και Β, ανόργανα άλατα, Μαγγάνιο, Κάλιο, Σίδηρο, Φώσφορο, ίχνη Φθορίου

Είναι: Διουρητικό, Καθαρτικό, Δυναμωτικό, Ορεκτικό και Ρευστοποιητικό του αίματος. Αποτελεί πηγή ιχ­νοστοιχείων. Καθαρίζει το αίμα, νεφρά, συκώτι, έντε­ρο, πνευμόνια, δέρμα. Ρυθμίζει τους παλμούς της καρδιάς. Ελαττώνει τη γλυκοζουρία.

Ετσι ενδείκνυται για αναιμίες, φυσική και διανοη­τική ατονία, ανάρρωση, έλλειψη μεταλλικών στοιχείων, ηπατική και νεφρική ανεπάρκεια, καθαρισμό νεφρών από άμμο, αρθριτισμό, υδρωπικία, ρευματισμούς, ποδά­γρα, χρόνιες βρογχίτιδες, φυματίωση, δερμάτωση, πα­χύρρευστο αίμα, ταχυκαρδίες, διαβήτη και δηλητηριά­σεις.
Χρησιμοποιείται επίσης για την αϋπνία και στους πονοκεφάλους.

Χρήση
Ωμό σε σαλάτες ή με τη μορφή χυμών.

Σημείωση
Το σπαράγγι αντενδείκνυται ή τουλάχιστον πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο, στις περιπτώσεις φλόγω­σης του ουροποιητικού, όπως έχουμε στην κυστίτιδα και σύμφωνα με τη γνώμη κάποιων στην περίπτωση οξείας ρευματικής αρθρίτιδας, επειδή είναι ερεθιστι­κό.
Χρησιμοποιούμε το λευκωπό ρίζωμα (συλλέγεται στα τέλη Ανοιξης - αρχές Καλοκαιριού), τα καστανωπά ριζώματα που περιέχουν ασπαραγγίνη και τις φρέσκες κορυφές (συλλέγονται στις αρχές καλοκαι­ριού).
Είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται χλωρό και όχι αποξηραμένο που έχει χάσει κάποιες ιδιότητες. Μπορούμε όμως να το αποξηράνουμε κόβοντάς το σε μικρά κομματάκια. Στη συνέχεια το φυλάμε σε καλά σφραγισμένα δοχεία.
Το κονσερβοποιημένο σίγουρα χάνει τις περισσό­τερες φαρμακευτικές και δυναμωτικές ιδιότητές του οπότε είναι ουσιαστικά άχρηστο για φαρμακευτική χρήση.
Τα άγρια είδη είναι πολλές φορές πιο νόστιμα, περιέχουν πολύ ασπαραγίνη αλλά δεν έχουν μελετη­θεί οι άλλες ιδιότητές τους.
Βραστάρι: Μια κουταλιά κοφτή σε ένα φλιτζάνι νερό, 2-3 φλιτζ/ημερ.
Για την αϋπνία, πίνουμε 1 ποτήρι χλιαρό αφέψημα από τα λουλούδια και τον βλαστό.