Απέναντι στην πολυδιάστατη κρίση που περνάμε, κεντρική σημασία αποκτά η ανασυγκρότηση της παραγωγής με βάση τις σημερινές εναπομείνασες δυνατότητες. Αυτές, δεν είναι άλλες από τις ζωντανές δυνάμεις ανθρώπων που, συνεργατικά και φιλικά, θα δώσουν το ανάλογο νόημα στην παραγωγή των αγαθών, κραδαίνοντας τη σκυτάλη από την ιστορία και τους παλιούς που ακόμα ζούνε στο νησί. Οι σχέσεις εμπιστοσύνης και η αλληλεγγύη, η γνώση και ο μόχθος, θα συμβάλουν στο φτιάξουμε μια τοπική οικονομία που θα διαπλατύνεται και θα συνθέτει στο διάβα της τη ζωή και την επιβίωση. Μια σειρά επιστολών θα επιδιώξουν να συμβάλουν σε μια σοβαρή συζήτηση μετάβασης σε δρόμους σύγχρονους και συνάμα βιώσιμους. Θέλουμε μια Αίγινα που θα κρατά τα παιδιά της στο νησί και θα τους δίνει τη δυνατότητα να αναπτύξουν δημιουργικά τις παραγωγικές τους ικανότητες σε μια φιλική-συνεργατική οικονομία.

    http://aeginalight.gr/article.php?id=78503

*************************************************************

- Έχετε ψαράδες ψάρια, έχετε ψαράδες ψάρια,

έχετε ψαράδες ψάρια, αστακούς και καλαμάρια,

αστακούς και καλαμάρια.

 

- Έχομε χρυσή σαρδέλα σαν την έμορφη κοπέλα.

- Έμαθα κυρά πως έχεις ψαροπούλα και ψαρεύεις

κι ήρθα να σου τη γυρέψω μαύρα μάτια να ψαρέψω.

Η ιστορική σχέση των μεσογειακών λαών με τη θάλασσα και ιδιαίτερα του ελληνικού, που έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα ακτογραμμής, ανέδειξε την αλιεία ως έναν πολύ σημαντικό τρόπο επιβίωσης ενώ γύρω από αυτήν ένας ιδιαίτερος πολιτισμός αναδύθηκε κι επιβίωνε μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες. Αυτός ο πολιτισμός αποθησαύριζε την εμπειρία κι εξέλισσε την τεχνολογία, τραγουδούσε τη θάλασσα με τις χαρές και τους καημούς της, δημιουργούσε γεύσεις κι απλωνόταν σε κάθε μεριά της ενδοχώρας, από τα πεδινά μέχρι και τις κορυφές του προφήτη Ηλία που έψαχνε ανθρώπους οι οποίοι δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί. Ένας πλούσιος κόσμος, με προβλήματα και δυνατότητες ήταν η παράλια Ελλάδα μέσα στη ναυτική της παράδοση.

Αυτός ο κόσμος σήμερα χάνεται στο όνομα της «γαλάζιας ανάπτυξης» που επιβάλει η ΕΕ, εξ αιτίας της διαχρονικής αδιαφορίας του κράτους για τον μικρό ψαρά και της θλιβερής κατάστασης που έχει περιπέσει ο ελληνικός  λαός μετά τη μεταπολίτευση. Ο μικρός, ο παράκτιος ψαράς που αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία μέσα στον κλάδο, είναι αυτός που έχει υποστεί τα μεγαλύτερα πλήγματα.

Το χτύπημα προς την «παραδοσιακή», όπως ονομάζεται η μικρού δυναμικού αλιεία, έχει δοθεί ήδη από την ΕΕ μέσα από την εξίσωση της δραστηριότητας της με τα καταστροφικά αποτελέσματα της βιτζότρατας και του γρι-γρι. Η υπεραλίευση, η οποία οφείλεται στην νόμιμη ή νομιμοποιημένη δραστηριότητά τους, παραπλανητικά, αποδίδεται στο σύνολο της ελληνικής αλιείας, ενοχοποιώντας με αυτόν τον τρόπο το μικρό ψαρά, καίγοντας τα χλωρά μαζί με τα ξερά. Έτσι ο περιορισμός της «παραδοσιακής αλιείας» ξεκινάει από τις νέες υποχρεωτικές προϋποθέσεις οι οποίες είναι δαπανηρές και πέφτουν στους ώμους των μικρών ψαράδων και φτάνει μέχρι και το σχέδιο της «γαλάζιας ανάπτυξης». Ένα σύνολο δράσεων της «γαλάζιας ανάπτυξης» αφορούν το επιχειρησιακό πρόγραμμα 2014-2020, της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής κόστους 6,5 δις ευρώ: υδατοκαλλιέργειες, θαλάσσιος τουρισμός, εξόρυξη βυθού, θαλάσσιες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, βιοτεχνολογία.

Συμπερασματικά και λαμβάνοντας υπόψη τόσο το νέο τρίτο μνημόνιο που εναποθέτει το βάρος του επαχθούς και άδικου χρέους στην πλειοψηφία των λαϊκών στρωμάτων όσο και τις δρομολογημένες διαδικασίες προσαρμογής στην ευρωπαϊκή «γαλάζια ανάπτυξη», βλέπουμε να εξαφανίζεται ο μικρός ψαράς και τη θέση του να καταλαμβάνει η μεγάλου δυναμικού αλιεία, η βιομηχανική υδατοκαλλιέργεια, οι αθρόες εισαγωγές ψαριών από τον Ατλαντικό και τη Δυτική Αφρική καθώς και μια σειρά δραστηριοτήτων που απαιτούν επιχειρηματική λογική, υψηλές γνωριμίες, κεφάλαιο και εξειδικευμένες γνώσεις.

Η ομάδα Προβληματισμού και Παρέμβασης στην Αίγινα εδώ και δυο χρόνια περίπου, με αφορμή το ζήτημα της εγκατάστασης των υδατοκαλλιεργειών στη Λιγέα της Αίγιναςβρίσκεται σε συνομιλίες με ψαράδες στο νησί. Φανερή μας επιδίωξη, πέρα από την εναντίωσή μας στην εγκατάσταση αυτή και με αυτούς τους όρους, είναι η στήριξή του μικρού ψαρά και η εκ νέου άνθιση του επαγγέλματος στις σύγχρονες συνθήκες με στόχο την ικανοποιητική επιβίωση του ανθρώπου που παλεύει με τον καιρό και τη θάλασσα κι αφετέρου τον πλήρη εφοδιασμό της κοινωνίας με ντόπια και εγγυημένα αλιεύματα. Οι συνομιλίες αυτές κατέληξαν στα παρακάτω σημεία που αφηγούνται την κατάσταση της αλιείας στην Αίγινα, στα προβλήματα καθώς και σε βελτιωτικές προτάσεις:

-Η τοπική ταυτότητα του ψαρά, αφορά κυρίως την αλιεία με τα δίχτυα, δευτερευόντως το παραγάδι και σε πολύ μικρό ποσοστό την αλιεία ξιφία ενώ έχει και ελάχιστους που κάνουν καταδύσεις. Έχει κατά ένα μεγάλο ποσοστό (σχεδόν 50%) απόμαχους ναυτικούς. Στις σύγχρονες συνθήκες μετά τη φτωχοποίηση μεγάλου μέρους της αιγινήτικης κοινωνίας, πολλοί ερασιτέχνες έχουν εντείνει τις προσπάθειές τους και από απλή ευχαρίστηση, το ψάρεμα, στηρίζει το καθημερινό τραπέζι και  έχει καταστεί συμπλήρωμα του εισοδήματός τους. Κι ενώ υπάρχει μια νέα αναζήτηση στραμμένη προς την παράκτια «παραδοσιακή αλιεία» εν τούτοις δεν υπάρχουν κίνητρα που να την ευνοούν, αντίθετα εφαρμόζονται κανονιστικές διατάξεις με βάση τις οδηγίες της ΕΕ που την καθιστούν απαγορευτική. Αντίστοιχα στις σχολικές μονάδες δεν υπάρχει η αλιεία και θαλάσσιο περιβάλλον ως επαγγελματικός προσανατολισμός με αποτέλεσμα οι νέες γενιές να στερούνται αυτής της γνώσης και εξοικείωσης με την αλιεία και τη θάλασσα, σε ένα νησί όπως η Αίγινα. 

-Ο Σαρωνικός είναι σε καλύτερη κατάσταση από την περίοδο που εγκαταστάθηκε το εργοστάσιο Βιολογικού καθαρισμού στην Ψυτάλλεια. Επίσης παρά την υπεραλίευση από την μεγάλου δυναμικού αλιεία, η διαμόρφωση του βυθού είναι τέτοια που βοηθάει να επιβιώσουν πολλά είδη και αλιεύματα. Ταυτοχρόνως, με απλούς και μη δαπανηρούς τρόπους θα μπορούσε να προστατευτεί ο βυθός και να εμπλουτιστεί με ρίψη-εναπόθεση αδρανών υλικών στο βυθό.

-Υπεραλίευση-ανύπαρκτος Έλεγχος: Η νομοθεσία που προστατεύει τον θαλάσσιο πλούτο δεν εφαρμόζεται και ανεμότρατες με συρόμενα -κυρίως από άλλες περιοχές- ψαρεύουν στο τρίγωνο μεταξύ Μονής-Αγκιστρίου-Αίγινας, παράνομα καθώς και σε άλλα σημεία. Το σύστημα παρακολούθησης (που βρίσκεται στα κεντρικά του Πειραιά) δεν ανταποκρίνεται ή δεν λειτουργεί με τρόπο που να ελέγχει την παράνομη αλιεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της περσινής απαγόρευσης αλίευσης μπακαλιάρου στους παράκτιους ενώ ταυτοχρόνως κυκλοφορούσαν στην αγορά μπακαλιάροι μικρού μεγέθους. Υπάρχει ανυπαρξία ελέγχου από το τοπικό Λιμεναρχείο αφού δεν διαθέτει ούτε πλωτό σκάφος. Σε αυτήν την κατάσταση αναφέρεται και η διακριτική καλλιέργεια των σχέσεων με ανθρώπους κάποιων μηχανισμών που συνήθως καλύπτουν μεγάλες παραβάσεις.

-Ψαραγορά: Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα συνεργασίας με τους παράκτιους ψαράδες του νησιού, αφού κάποιοι πάγκοι προμηθεύονται ψάρια από το εξωτερικό (π.χ. από τη Σενεγάλη) εφόσον αυτά είναι πιο φθηνά. Έτσι ο ψαράς πουλάει μόνος του, συνήθως σε εξευτελιστική τιμή στον πάγκο ή παράνομα σε γνωστούς.

-Ερασιτέχνες: Υπάρχει το πρόβλημα της υπεραλίευσης και από κάποιους ερασιτέχνες οι οποίοι δεν τηρούν τους προβλεπόμενους όρους. Σε γενικές γραμμές οι σχέσεις των δυο κλάδων (επαγγελματικού και ερασιτεχνικού) δεν είναι ανταγωνιστικές αλλά συνεργατικές. Οι επαγγελματίες αντιλαμβάνονται τις σημερινές συνθήκες και είτε «κάνουν τα στραβά μάτια» σε μικροϋπερβάσεις, είτε βοηθούν υποδεικνύοντας ψαρότοπους. Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στο ψάρεμα και τη διάθεση του χταποδιού κυρίως, όπως επίσης και με το «χοντρό παραγάδι» που έχει μεγάλα αγκίστρια. Έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις που ελάχιστοι ερασιτέχνες υπερβαίνουν κατά πολύ τα προβλεπόμενα όρια για λόγους κερδοσκοπίας.

-Ζημιές: 1)Από δελφίνια που σκίζουν τα δίχτυα και τρώνε τα ψάρια που έχουν πιαστεί 2)Από τράτες που συνήθως δεν σταματούν μπροστά σε απλωμένα δίχτυα και τα καταστρέφουν 3)Από φώκιες που φωλιάζουν στη Μονή, στη Μετώπη, στο Αγκίστρι αλλά και δίπλα στην Κολόνα 4)Από κλοπές

-Καύσιμα: Μέσα στα καθημερινά προβλήματα που επιδεινώθηκαν μετά την κήρυξη της κρίσης είναι το πρόβλημα της αύξησης της τιμής των καυσίμων και το ότι δεν τηρείται η έκπτωση του ΦΠΑ. Εφόσον δεν αποδίδεται στους πρατηριούχους καυσίμων αυτοί συνεχίζουν να το εισπράττουν κανονικά από τους αλιείς. Το τρίτο μνημόνιο εμπεριέχει την απειλή της άρσης της φοροαπαλλαγής των μικρών ψαράδων, γεγονός που θα οδηγήσει σε περαιτέρω αποδυνάμωση του κλάδου.  

-Ιδιαιτερότητες: Πολλοί ντόπιοι ψαράδες είναι μεγάλης ηλικίας και οι οποίοι καλούνται να υποστούν τις νέες φορολογικές μεταρρυθμίσεις, μετά βίας κρατούν έναν αξιοπρεπή τρόπο επιβίωσης. Πολλοί αδυνατούν να καλύψουν τις υπάρχουσες υποχρεώσεις τους. Έτσι, κυριαρχεί ο εύλογος φόβος της εξαφάνισης της παράκτιας αλιείας στο νησί μας, αυτής που αποτελεί τη βάση του επαγγέλματος.

-Νέες Τεχνολογίες: Η υποχρέωση εφοδιασμού με υψηλής τεχνολογίας συσκευές, η οποία έχει αναβληθεί έχει δυο αρνητικές επιπτώσεις: εκτός από την οικονομική επιβάρυνση για την εγκατάστασή της, σε εποχή που οι παράκτιοι αλιείς αδυνατούν να καταβάλουν το ποσό, είναι και η ετήσια συνδρομή μεγάλου κόστους. Από την άλλη δεν είναι οι παράκτιοι ψαράδες που οφείλουν να ελέγχονται όσο η μεσαία αλιεία που προκαλεί καταστροφή της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας με τα συρόμενα και το γρι-γρι.

Μετά από αυτή τη διεξοδική συζήτηση υπήρξε το συμπέρασμα ότι από πλευράς πολιτείας, οφείλουν να παρθούν τα παρακάτω μέτρα:

1)Ουσιαστικοί και σοβαροί έλεγχοι της παράνομης αλιείας

2)Ουσιαστική φοροαπαλλαγή στα καύσιμα

3)Εφαρμογή τεχνολογίας που να απωθεί τα δελφίνια στους ψαρότοπους

4)Πίστωση για την προμήθεια διχτυών-αποζημίωση

5)Δημιουργία περιβάλλοντος κινήτρων ώστε να απορροφούνται, πρωταρχικά, τα ντόπια αλιεύματα

Θεωρούμε ότι η συζήτηση για την αλιεία, μόλις έχει ανοίξει αφού κανένας άλλος φορέας στο νησί δεν έχει θέσει στη βάση της κοινωνίας, το ζήτημα της αλιείας. Ανεξάρτητα από την άμυνα στις όψεις της επίθεσης που δέχονται, τόσο από τις μνημονιακές συμβάσεις που θίγουν γενικώς την πρωτογενή παραγωγή όσο και από τις ιδιαίτερες πλευρές των οδηγιών για τη «γαλάζια ανάπτυξη», θεωρούμε ότι το ζήτημα της αλιείας μπορεί να τεθεί και θετικά. Δηλαδή με προσπάθειες δημιουργίας δράσεων που να καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και οικονομικών αναγκών:

Α)Προσπάθεια για μια Αγορά μέσα στην Αγορά, με τη συνδρομή και σύμπραξη του Δήμου Αίγινας, της Αντιπεριφέρειας Νήσων Αργοσαρωνικού και του επίσημου οργάνου που εκπροσωπεί τους αλιείς στο νησί. Αυτό μπορεί να πάρει την κατάλληλη μορφή (επίσημη συνεργασία με πάγκους της ήδη Ψαραγοράς, δημιουργία μιας νέας μικρής Ψαραγοράς που θα δέχεται με κάποιους όρους και προδιαγραφές τα αλιεύματα των παράκτιων αλιέων, κλπ) αντίστοιχα με τους παράγοντες που επιθυμούν να δημιουργήσουν ένα χώρο όπου θα απορροφούνται αποκλειστικά τα ντόπια αλιεύματα. Μια τέτοια προσπάθεια θα μπορεί να λειτουργήσει ως εγγύηση ποιότητας για την κοινωνία, να βοηθάει στην αξιοπρεπή επιβίωση και να έχει αποθεματικά ώστε να στηρίζει προσπάθειες νέων ψαράδων.

Β)Καμπάνια για την ενημέρωση του κοινού από τους αρμόδιους φορείς που κατά τ’ άλλα κωφεύουν στις εκκλήσεις της ντόπιας παράκτιας αλιείας, αλλά και δημιουργίας υποδομών και βάσης δεδομένων για την μεταφορά αυτής της διαχρονικής εμπειρίας σε προγράμματα και θεσμοθετημένα μαθήματα στο σχολείο.

Γ)Δημιουργία πειραματικής μονάδας υδατοκαλλιεργειών με συνεργασία του επίσημου συλλόγου αλιέων, φορέων του νησιού και επιστημόνων, έτσι ώστε να πληρούνται οι απαραίτητοι όροι (τροφές, περιβάλλον, εργασιακά) οι οποίοι στην ουσία συνήθως καταπατώνται από τον υπάρχοντα κλάδο.

Δ)Ανάπτυξη του αλιευτικού τουρισμού από το σύνολο των παράκτιων αλιέων του τόπου μας, συντεταγμένα, με στόχο να συμμετέχουν όλοι και εκ περιτροπής, έτσι ώστε να συμπληρώνουν το εισόδημά τους και οι επισκέπτες του νησιού να γνωρίζουν τις αθέατες ομορφιές του. Το σημείο αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό αφού οργανωμένα συμφέροντα (μεγάλα αλιευτικά σκάφη, ιδιοκτήτες αλιευτικών στόλων κλπ) είναι ήδη "έτοιμα" για την ανάληψη τέτοιων πρωτοβουλιών απέναντι στους ενδεείς και ανέτοιμους ψαράδες του παράκτιου βίου.

Από την πλευρά μας θα συνεχίζουμε να στηρίζουμε την παράκτια αλιεία της Αίγινας επιμένοντας σε παλιές μας αναφορές:

-Αγώνας ενάντια στη νέα κατοχή των μνημονίων

-Να ακυρωθεί το Χωροταξικό Υδατοκαλλιεργειών (ΚΥΑ/4-11-2011)

-Να ακυρώσουμε την εγκατάσταση ιχθυοκαλλιέργειας στη Λιγέα του νησιού μας

-Να στηρίξουμε τους ψαράδες στους τόπους μας

-Να ενταχθεί ως μάθημα στην εκπαίδευση, η αλιευτική παραγωγή και το θαλάσσιο περιβάλλον

Ομάδα Προβληματισμού και Παρέμβασης στην Αίγινα 

Διαβάστε επίσης:

• Η πρόσφατη αγροτική ιστορία της Αίγινας και οι σημερινές δυνατότητες
• Η πρόσφατη αγροτική ιστορία της Αίγινας και οι σημερινές δυνατότητες (μέρος Β΄)
• Αίγινα: από τη εξαρτημένη ανάπτυξη στην οικονομική αυτοδυναμία
• Στέρνες, φραγματάκια, σουβάλες στην Αίγινα: Νερό για το χωράφι και τα ζωντανά
• Η οικιακή οικονομία στην Αίγινα: το χωραφάκι, ο κήπος, η βάρκα, η κότα κι η κατσίκα

Σημαντικό βήμα για όποιον και όποια καλλιεργεί ένα κομμάτι γης: η γνωριμία με το έδαφος και η αξιολόγηση του.

Με μια απλή μέθοδο μπορεί ο καθένας να μάθει περισσότερα για το έδαφος για το οποίο ενδιαφέρεται - βγάζοντας με το φτυάρι τουλάχιστον 30 εκατοστά χώματος (ένα ενιαίο κομμάτι) στη καλύτερη περίπτωση μαζί με το φυτό από το οποίο καλύπτεται.

Ήδη η πρώτη ματιά και η μυρωδιά μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το έδαφος. Ένα υγιές έδαφος μυρίζει ωραία, θυμίζοντας τη μυρωδιά του χώματος στο δάσος, και όχι απωθητικά. Αν αντιθέτως διασκορπίζει μια οσμή μούχλας τότε κάτι δεν πάει καλά. (Η οργανική ύλη μάλλον δεν μπορεί να διασπαστεί σωστά από τους μικροοργανισμούς του εδάφους – έλλειψη οξυγόνου;)

Από το χρώμα μπορεί κανείς να πάρει πληροφορίες και για τη σύσταση του. Βλέπουμε ένα σκούρο καφέ μέχρι και μαύρο χώμα τότε το έδαφος είναι πλούσιο σε οργανική ύλη, καθώς τα συστατικά του χούμου έχουν μαύρο χρώμα. Αντιθέτως ένα κοκκινωπό χρώμα δείχνει έλλειψη οργανικής ύλης και την αύξηση της περιεκτικότητας σε σίδηρο. Χειρότερα ακόμη είναι το γκρίζο χρώμα, το οποίο συναντάται συνήθως σε πιο μεγάλα βάθη. Το γκρίζο χρώμα δείχνει ότι δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο για την οξείδωση του σιδήρου. Ειδικά δε εδάφη με υψηλή τη στάθμη του νερού παρατηρείται η αναγωγή του σιδήρου (δηλαδή η αφαίρεση οξυγόνου από μια ένωση) και το προκαλούμενο γκρίζο χώμα. Αλλά και σε πολύ συμπιεσμένα εδάφη μπορεί να παρατηρηθεί κάτι τέτοιο.

Τι εντύπωση μας δίνει το κομμάτι συνολικά; Βλέπουμε οι ρίζες να έχουν ριζώσει κάθετα μέχρι και στα πιο βαθιά σημεία ή να απλώνονται περισσότερο επιφανειακά; Υπάρχουν μπόλικες τρύπες και <<διάδρομοι>> που διαπερνούν το έδαφος ή πρόκειται για ένα συμπιεσμένο κομμάτι χώματος χωρίς καλή αγωγιμότητα;

Αξίζει και μια δεύτερη ματιά: Σπάζουμε το κομμάτι σε όλο και μικρότερα κομμάτια και παρατηρούμε τις επιφάνειες κοπής. Έχουν <<κοφτερή>> και γυαλιστερή όψη (κάτι που μας φανερώνει την υψηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε άργιλο); Τι σχήμα έχουν τα δημιουργημένα κομμάτια; Μοιάζουνε με πολύγωνα; Ή ακόμα χειρότερα βλέπουμε το έδαφος να σχηματίζει πεπιεσμένες πλάκες; Ειδικά σε αργιλώδη εδάφη παρατηρούνται τέτοιου είδους φαινόμενα. Υπάρχουν προβλήματα αγωγιμότητας του αέρα και του νερού και η αναγκαία δραστηριότητα των οργανισμών του εδάφους είναι περιορισμένη. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, η οποία προκαλείται κυρίως λόγω υπερβολικής πίεσης (βαριά μηχανήματα), οι ρίζες και οι οργανισμοί του εδάφους δεν μπορούν να αναπτυχθούν κατάλληλα. Λείπουν οι <<ενδοσυβαδικοί χώροι>>.

Σε αμμώδη αντιθέτως εδάφη λείπει η συνεκτικότητα (πλαστικότητα). Η εξέταση ενός ενιαίου κομματιού εδάφους είναι δύσκολη καθώς κατά το σπάσιμο οι χαλαροί κόκκοι της άμμου διασκορπίζονται εύκολα. Εδώ συναντάται το πρόβλημα της απώλειας νερού και θρεπτικών ουσιών κάτι που καθιστά την ανάπτυξη των φυτών επίσης δύσκολη.

Με την παρατήρηση του εδάφους οδηγούμαστε στην ερώτηση:

τι μπορεί να οδηγήσει σε μια <<άρρωστη>> δομή του εδάφους;

Με την εντατικοποίηση της γεωργίας και την νοοτροπία του βραχυπρόθεσμου κέρδους υιοθετήθηκαν πρακτικές μη βιώσιμες και καταστροφικές για την υγεία του εδάφους.

Χαρακτηριστικό στοιχείο της εντατικής γεωργίας είναι οι μονοκαλλιέργειες φυτών που αποδίδουν μεγάλο κέρδος, όπως το καλαμπόκι, το βαμβάκι και τα ζαχαρότευτλα.

Είναι φυτά που απαιτούν πολλά θρεπτικά στοιχεία για να αναπτυχθούν και <<αδειάζουν>> το έδαφος ειδικά αν καλλιεργούνται χωρίς εναλλαγή. Έτσι γίνεται απαραίτητη η χρήση λιπασμάτων σε ανόργανη μορφή κρατώντας τις σοδειές σε ψηλά επίπεδα παραβλέποντας όμως ότι καιρό με το καιρό το έδαφος λεηλατείται. Παράλληλα αυξάνεται και η χρήση φυτοφαρμάκων για την αντιμετώπιση ασθενειών τα οποία βλάπτουν όμως την όλη βιολογική ισορροπία του εδάφους καθιστώντας το ακόμα πιο ευάλωτο.

Φυτά όπως το καλαμπόκι που δεν μπορούν να καλύψουν γρήγορα το έδαφος (αργή ανάπτυξη στο νεανικό στάδιο) φέρνουν επίσης το πρόβλημα ότι το ασκέπαστο και στα καιρικά φαινόμενα εκτεθειμένο έδαφος γρήγορα διαβρώνεται.  Η ηλιακή ακτινοβολία (ακτινοβολία UV) βλάπτει τους μικροοργανισμούς στα πρώτα στρώματα του εδάφους και προκαλεί παράλληλα την αποξήρανσή του. Η καθυστερημένη κάλυψη του εδάφους ωφελεί παράλληλα την άγρια βλάστηση και καθιστά απαραίτητο το σκάλισμα, κάτι που χειροτερεύει παραπάνω τη δομή του εδάφους. Κομματιάζεται η δομή του και παράλληλα εισέρχεται πολύ οξυγόνο στο έδαφος κάτι που προωθεί τη γρήγορη αποσύνθεση των οργανικών στοιχείων. Χωρίς επαρκή βλάστηση όμως τα κερδισμένα θρεπτικά στοιχεία αφήνονται να χαθούν.

Έτσι χάνεται και ικανότητά του να απορροφήσει τυχόν βροχόνερο. Η στεγνή του επιφάνεια αντιδρά υδροφοβικά και δεν αφήνει το νερό να περάσει. Αντιθέτως το νερό παίρνει μαζί του εδαφικά συστατικά – η δομή του καταστρέφεται ακόμα περισσότερο. Έδαφος όμως καλυμμένο από βλάστηση παρουσιάζει μεγαλύτερη σε βαθμό διηθητικότητα.

Στο παραπάνω αυτό πρόβλημα συντελεί επίσης το ότι πολλά καλλιεργούμενα φυτά όπως για παράδειγμα τα δημητριακά  στα οποία ανήκει και το καλαμπόκι δεν αναπτύσσουν ριζώματα τα οποία θα μπορούσαν να αποτρέψουν τέτοιου είδους φαινόμενα.

Η δομή του εδάφους καταστρέφεται και κατευθείαν μέσω της ανθρώπινης δράσης. Καθώς η καλλιέργειες εντατικοποιούνται συνεχώς μεγαλώνουν οι εκτάσεις και αυξάνεται η χρήση βαριών μηχανημάτων για τις διάφορες γεωργικές δουλειές. Η συνεχής τους χρήση όμως προκαλεί μεγάλα προβλήματα. Παρατηρείται για παράδειγμα ότι στα σημεία όπου κινούνται τα μηχανήματα δημιουργούνται συμπιέσεις ειδικά αν το έδαφος είναι ακόμα νωπό. Άλλη αρνητική επίπτωση είναι και οι συμπιέσεις που προκαλούνται σε βαθύτερα επίπεδα, εκεί που γίνεται το όργωμα.

http://www.bodenwelten.de/content/animation-eine-pflugsohle-entsteht

Στη παραπάνω ιστοσελίδα βρήκα ένα βιντεάκι το όποιο δείχνει το πώς δημιουργούνται συμπιέσεις μέσω του οργώματος και ποιές είναι οι επιπτώσεις. Είναι στα γερμανικά αλλά και μόνο η εικόνα μπορεί και περιγράφει καλά το πρόβλημα.

Επίσης παίζει ρόλο η κλήση του χωραφιού. Σε χωράφια όπου υπάρχει κλήση του εδάφους η καλλιέργειά του παράλληλα προς τη κλήση του είναι ένα συχνά παρατηρημένο λάθος. Έτσι αυξάνεται η διασπορά των στοιχείων του εδάφους προς σημεία πιο χαμηλά. Εδώ πρέπει το φύτεμα να γίνεται κάθετα προς τη κλήση του εδάφους.

Ας ξαναγυρίσω στο θέμα της λίπανσης. Ναι μεν είναι σημαντική η διατήρηση της περιεκτικότητάς του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία, καθώς με κάθε σοδειά μειώνεται  – η γεωργική πρακτική όμως και εδώ κάνει πολλά λάθη. Η χρήση ορυκτών λιπασμάτων καταρχήν δεν συντελεί στην αύξηση των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος. Καθώς διαλύονται εύκολα στο νερό οι ρίζες τα αφομοιώνουν κατευθείαν. Εξετάσεις δείχνουν όμως ότι οι ρίζες σε εδάφη λιπασμένα με φώσφορο για παράδειγμα συνεργάζονται λιγότερο με μύκητες αφού η συνεργασία πια δεν τις ωφελεί ιδιαίτερα. Έτσι όμως χάνουν την ικανότητά τους  να εκμεταλλεύονται  έξυπνα το έδαφος και σε περιόδους ξηρασίας και έλλειψης λιπάσματος παρουσιάζονται προβλήματα. Με τη χρήση ορυκτών λιπασμάτων λοιπόν επηρεάζουμε αρνητικά το soil food web, κάτι που όπως ξέρουμε χειροτερεύει την υγεία και τη δομή του εδάφους. Πέρα από το γεγονός  ότι με τις πολλές φορές υπερβολικές δόσεις των λιπασμάτων και τη λάθος στιγμή της λίπανσης τα φυτά δεν απορροφούν τα θρεπτικά στοιχεία καθώς δεν τα χρειάζονται και έτσι χάνονται στα υπόγεια ύδατα επιβαρύνοντάς τα.

Καλύτερα να λιπαίνεται το έδαφος με οργανικά λιπάσματα όπως το σωστά παραγμένο κόμποστ. Δυστυχώς η οργανική λίπανση περιορίζεται συχνά στη χρήση μόνο ζωικών περιττωμάτων. Ειδικά σε περιοχές με μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες παρατηρούνται υπερβολικές δόσεις υγρής και στερεής κοπριάς ακόμα και σε περιόδους που η ζωή στο έδαφος δεν είναι σε θέση να τα χρησιμοποιήσει. (θερμοκρασίες εδάφους κάτω των 4 βαθμών κελσίου). ..

Εδώ παρουσιάζεται όχι μόνο το πρόβλημα της επιβάρυνσης των υπόγειων υδάτων με άζωτο άλλα και η ρύπανση της ατμόσφαιρας καθώς εξατμίζονται αμμωνία και υποξείδια του αζώτου. Βρέθηκε επίσης το ότι μέσω των ζωικών περιττωμάτων μεταφέρονται και υπολείμματα φαρμάκων, τα οποία χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία, στα υπόγεια ύδατα. Ήδη παρατηρούνται αυξημένες ποσότητες αντιβιοτικών στο πόσιμο νερό.

Περισσότερες και πιο λεπτομερείς πληροφορίες: http://www.prosodol.gr/sites/prosodol.gr/files/Desertification,%20EAP2.pdf

Στο παρακάτω βίντεο παρουσιάζεται ένα εύκολο πείραμα που δείχνει την διαφορά μεταξύ ενός εδάφους το οποίο δεν έχει υποστεί καλλιέργεια μέσω μηχανημάτων και ενός καλλιεργημένου εδάφους:

https://youtu.be/q1aR5OLgcc0

Το καλλιεργημένο κομμάτι εδάφους διαλύεται μέσα σε δευτερόλεπτα στο νερό (αριστερό δοχείο). Δεν υπάρχει κάτι που να το συγκρατήσει ενώ το μη καλλιεργημένο έδαφος μπορεί και αντιστέκεται στην διάλυση.


Μαριλένα Ράινχαρτ-Κολέμπα, 
φοιτήτρια  οικολογικής γεωπονίας