Από το τεύχος 10 της Ν. Σελήνης, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος-Νοέμβριος '98:
Spinacia oleracea, Οικογένεια χηνοποδιωδών (Chenopodiaceae)
Χατζηπανανιώτου Μένη
Εικόνα 1.
Στοιχεία καλλιέργειας
Το σπανάκι κατάγεται σύμφωνα με κάποιους από την Αραβία και σύμφωνα με κάποιους άλλους από τον Καύκασο και την Περσία όπου ήταν γνωστό εδώ και 2.000 χρόνια. Στην Ελλάδα έγινε γνωστό γύρω στον 17ο αιώνα.
Είναι ετήσιο φυτό. Η κύρια ρίζα του που είναι πασαλλώδης και μπορεί να φθάσει σε 1,5 m βάθος. Ο μεγαλύτερος όγκος του ριζικού συστήματος βρίσκεται στα 30 cm. Εχει τρυφερά λεία ή κυματοειδή βαθυπράσινα φύλλα που εκπτύσσονται από βραχύ κεντρικό άξονα (ροζέτα).
Το φυτό χρειάζεται μόνο 5 ώρες ήλιο την ημέρα και αναπτύσσεται και σε μερική σκιά. Ανθίζει μόλις η διάρκεια της ημέρας ξεπεράσει τις 13 ώρες. Τα άνθη του είναι μικρά και σταυρογονιμοποιούνται με τη βοήθεια του ανέμου. Οι περισσότερες ποικιλίες είναι δίοικες (με ανεξάρτητα αρσενικά και θηλυκά άτομα). Τα αρσενικά φυτά διατηρούν τη γύρη τους για μεγάλο χρονικό διάστημα και τα θηλυκά είναι υποδεκτικά για 2-3 βδομάδες. Ο σπόρος του είναι σε άλλες ποικιλίες σκληρός και αγκαθωτός και σε άλλες λείος.
Το σπανάκι είναι φυτό που βλαστάνει γρήγορα (εικόνα 1) και απαιτεί μάλλον χαμηλές θερμοκρασίες για ν’ αναπτυχθεί. Το ώριμο αντέχει σε παγετούς μέχρι -6οC χωρίς να υποστεί σοβαρές ζημιές (αν έχει σκληραγωγηθεί σταδιακά). Ομως στους -10οC τα φύλλα κιτρινίζουν και στους 36οC και γενικά στις υψηλές θερμοκρασίες, στέκονται όρθια και δεν απλώνονται στην επιφάνεια του εδάφους.
Η ατμοσφαιρική και εδαφική υγρασία ευνοούν την ανάπτυξη τρυφερού φυλλώματος και σε συνδυασμό με τη χαμηλή θερμοκρασία και τη μικρού μήκους ημέρα δίνουν πολύ καλή ποιότητα.
Το έδαφος που προορίζεται για την καλλιέργεια του σπανακιού πρέπει να είναι πλούσιο σε οργανική ουσία και υγρό χωρίς να νεροκρατεί. Αν το αφήσουμε να ξεραθεί τα φυτά σοκάρονται. Σκορπίζοντας ένα στρώμα οργανικού υλικού γύρω από τα φυτά έχουμε σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση της υγρασίας, την καταστολή των αγριόχορτων και τη διατήρηση χαμηλών θερμοκρασιών στο έδαφος.
Τα αμμοπηλώδη εδάφη θεωρούνται πιο κατάλληλα για πρώιμη συγκομιδή ενώ τα πηλώδη και ιλυοπηλώδη για όψιμη.
Το ευνοϊκότερο ΡΗ για το σπανάκι βρίσκεται μεταξύ 6 και 7. Μπορεί να καλλιεργηθεί και σε αλκαλικά εδάφη των οποίων όμως η αλκαλικότητα δεν πρέπει να είναι πολύ αυξημένη γιατί στοιχεία όπως ο σίδηρος το μαγγάνιο και το βόριο δεν μπορούν να αφομοιωθούν και τα φυτά παραμένουν χλωρωτικά. Σε ρΗ 5 έχουμε πολύ χαμηλές αποδόσεις και ΡΗ 4 τα φυτά δεν φυτρώνουν ή πεθαίνουν. Το σπανάκι απαιτεί μέτρια επίπεδα καλίου και φωσφόρου και υψηλά αζώτου. Είναι επίσης ευαίσθητο σε χαμηλά επίπεδα βορίου και ασβεστίου.
Μπορούμε να το λιπάνουμε με 2-3 τόνους καλοχωνεμένης κοπριάς στο στρέμμα πριν τη σπορά. Αν δεν είναι καλοχωνεμένη την προσθέτουμε στην προηγούμενη καλλιέργεια. Αν δεν έχουμε κοπριά μπορούμε να απλώσουμε στο έδαφος ένα στρώμα κόμποστ πάχους 2,5 cm την Ανοιξη ή να προσθέσουμε νωρίς την Ανοιξη ή το Φθινόπωρο ένα οργανικό λίπασμα αργής απελευθέρωσης και συμπληρωματικά 2-3 φορές στην καλλιεργητική περίοδο με ψεκασμό ή ριζοπότισμα, ένα οποιοδήποτε υγρό λίπασμα. Κάποια από το καλύτερα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι τα ιχθυογαλακτώματα ή το εκχύλισμα κοπριάς που μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον παραγωγό. Η εφαρμογή τους πρέπει να γίνεται νωρίς το πρωί και με συννεφιασμένο καιρό για να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και για να μην δημιουργηθούν προβλήματα στα φυτά. (με τον διαφυλικό ψεκασμό πετυχαίνεται μεγαλύτερη προσρόφηση θρεπτικών στοιχείων απ’ ότι με το ριζοπότισμα).
Στο ίδιο διάλυμα μπορεί να προστεθεί και 1 κουταλιά εκχυλίσματος φυκιών Τα παραπάνω είναι ένα γενικός κανόνας για τη λίπανση των λαχανικών. Κρίσιμη περίοδος για την εφαρμογή ενός τέτοιου συμπληρωματικού ψεκασμού στο σπανάκι είναι στα μέσα της ανάπτυξης του.
Σπορά και περιποιήσεις
Η σπορά μπορεί να γίνει 3-6 βδομάδες πριν τους τελευταίους αναμενόμενους παγετούς ή 6-8 βδομάδες πριν τους πρώτους αναμενόμενους παγετούς. Σπέρνουμε κάθε 2 βδομάδες, (για να έχουμε συνεχείς συγκομιδές) , μέχρι οι θερμοκρασίες να φθάσουν στους 18οC και η μέρα ν’ αρχίσει να μεγαλώνει. Ξανασπέρνουμε στα τέλη Αυγούστου ή νωρίς τον Σεπτέμβρη για φθινοπωρινή καλλιέργεια.
Η ποσότητα του σπόρου εξαρτάται από την ποικιλία και τις αποστάσεις των φυτών. Κυμαίνεται μεταξύ 2-3 κιλών στο στρέμμα. Καλό είναι ο σπόρος να βαπτίζεται σε εκχύλισμα κόμποστ για 30 λεπτά πριν τη σπορά. Έτσι πετυχαίνουμε γρηγορότερο φύτρωμα και αντοχή των φυτών σε τυχόν μυκητολογικές προσβολές.
Για να επιταχυνθεί το φύτρωμα μπορεί να γίνει εμβάπτισμα των σπόρων, για μια νύχτα σε διάλυμα ξιδιού. Για τη Φθινοπωρινή σπορά κάνουμε προφύτρωμα των σπόρων τοποθετώντας τους σε υγρό χαρτί στο ψυγείο επί μια βδομάδα και μετά τους σπέρνουμε.
Ο σπόρος ρίχνεται στα πεταχτά και καλύπτεται σε βάθος 0,5 - 1,5 cm. Αν η σπορά γίνει κατά γραμμές οι αποστάσεις επί των γραμμών είναι 5-10 cm και μεταξύ τους 10-15 cm Την ίδια απόσταση κρατάμε και όταν κάνουμε καλλιέργεια σε κλίνες.
Ο σπόρος φυτρώνει σε 6-14 μέρες. Η βέλτιστη θερμοκρασία εδάφους για φύτρωμα είναι 5-21 οC και αέρα για ανάπτυξη των φυτών 5-24 οC. Τα φυτά συγκομίζονται περίπου 7 βδομάδες μετά τη σπορά.
Συνήθως η σπορά γίνεται αραιά για να μην χρειάζεται αραίωμα. Αν χρειαστεί αυτό πρέπει να γίνεται πολύ νωρίς μόλις εμφανιστούν τα πρώτα πραγματικά φύλλα. Διαφορετικά αναβάλλεται μέχρι τα φυτά να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος οπότε συγκομίζοντας τα μεγαλύτερα γίνεται αραίωμα σ’ αυτά που απομένουν.
Τα αγριόχορτα τα ελέγχουμε με βοτάνισμα όταν η σπορά γίνει στα πεταχτά ή με σκάλισμα στις γραμμικές.
Αρδεύσεις συνήθως δεν γίνονται λόγω της ύπαρξης των βροχών την εποχή που καλλιεργείται. Πολλές φορές όμως πριν τη σπορά γίνεται κατάκλυση του εδάφους. Αν χρειαστεί ποτίζουμε την Ανοιξη και φροντίζουμε στις γραμμικές καλλιέργειες η άρδευση να γίνεται με διήθηση.
Παραγωγή σπόρου
Επειδή το σπανάκι σταυρογονιμοποιείται με τον άνεμο, οι ποικιλίες που θέλουμε να κρατήσουμε για σπόρο, πρέπει να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον 1000 m. Επιλέγονται φυτά που αντιπροσωπεύουν τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας και σημαδεύονται.
Η ωρίμανση του σπόρου των θηλυκών φυτών διαρκεί αρκετά, τα αρσενικά όμως ξηραίνονται αμέσως μόλις εκπληρώσουν τον προορισμό τους. Η συγκομιδή του σπόρου γίνεται κόβοντας τα ανθοφόρα στελέχη πριν αποξηρανθούν τελείως γιατί ο σπόρος τινάζει και μετα φέρονται στην αποθήκη για να αποξηρανθούν εντελώς.
Ο σπόρος απομακρύνεται με τα χέρια ή με ραβδισμό.
Παλιές ποικιλίες θεωρούνται: α) το κοινό σπανάκι με μικρά μυτερά φύλλα και μεγάλη αποχή στις χαμηλές θερμοκρασίες. Καλλιεργείται σε πτωχά εδάφη, έχει αγκαθωτό σπόρο και συνήθως ονομάζεται ντόπιο.
β) Το πλατύφυλλο σπανάκι Αργους με μεγάλα κυματοειδή φύλλα και λείο σπόρο.
Συγκαλλιέργεια
Το σπανάκι όπως αναφέρθηκε πιο πριν είναι φυτό που αναπτύσσεται και σε μερική σκιά γι αυτό το λόγο μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα σε ψηλά φυτά όπως τα λαχανάκια Βρυξελλών και η σελινόριζα.
Στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα σε φράουλες. Επίσης συγκαλ λιεργείται με κρεμμύδια και λάχανα.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Το σπανάκι μπορεί να ακολουθήσει στο χωράφι ριζώ δεις καλλιέργειες, φασόλια, λάχανα και πατάτες.
Μετά από μια πρώιμη καλλιέργεια σπανακιού μπορούν να καλλιεργηθούν στο ίδιο χωράφι καρότα, μελιτζάνες, αναρριχώμενα φασόλια, πατάτες, ντομάτες, και φιστίκια, (αραχίδες)
Προβλήματα της καλλιέργειας
Φυσιολογικές παθήσεις
Πρόωρη εμφάνιση ανθικού στελέγους - κακή ποιότητα φύλλων
Πρώιμη έκθεση των νεαρών φυτών σε θερμοκρασίες κάτω των 7oC μπορεί να τα σοκάρει και να προκαλέσει την εμφάνιση ανθικού στελέχους. Συγχρόνως τα φυτά σχηματίζουν λίγα και κακής ποιότητας φύλλα. Τα φυτά σοκάρονται επίσης από θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 24 oC γι’ αυτό στα θερμότερα μέρη το σπανάκι μπορεί να καλλιεργηθεί σε χώρους που σκιάζονται ή να καλλιεργήσουμε το σπανάκι Νέας Ζηλανδίας ή το Malabar που ευδοκιμούν σε τέτοιες συνθήκες.
Για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που προκαλούνται από κρύο καιρό, καλύπτουμε τα φυτά με οργανικά υπολείμματα μέχρι να σταθεροποιηθούν οι χαμηλές θερμοκρασίες και χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Κίτρινα φύλλα - στάσιμα και μαραμένα Φυτά
Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται ή σε έλλειψη αζώτου και έδαφος που νεροκρατεί ή σε προσβολή από φουζαρίωση. Στις δύο πρώτες ψεκάζουμε τα φυτά ή κάνουμε ριζοπότισμα με εκχύλισμα κόμποστ ή εκχύλισμα από ιχθυάλευρα για να αποκτήσουν σκούρα πράσινα φύλλα. Προληπτικά γίνεται επιλογή εδαφών που στραγγίζουν καλά και προστίθεται οργανική ουσία στο έδαφος για να αυξηθεί η γονιμότητα και να βελτιωθεί η αποστράγγιση.
Επίσης μπορεί να γίνει καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες. Αν το σπανάκι έχει προσβληθεί από φουζαρίωση καταστρέφουμε τα προσβεβλημένα φυτά. Επειδή αυτή η ασθένεια ευνοείται από θερμοκρασίες 21-26οC αποφεύγουμε να καλλιεργούμε με τέτοιο καιρό ή κάνουμε ηλιοαπολύμανση του εδάφους.
Εχθροί
Αφίδες: Το σπανάκι προσβάλλεται συχνά από τη μαύρη και την πράσινη αφίδα προκαλώντας αρκετές ζημιές. Οταν τα φυτά προσβληθούν από αφίδες παρουσιάζουν κιτρίνισμα και καρούλιασμα των φύλλων και σταματούν να αναπτύσσονται.
Σε ελαφριές προσβολές για την αντιμετώπισή τους ψεκάζουμε με πίεση νερό νωρίς το πρωί 3 φορές, μέρα πάρα μέρα. Αν δεν έχουμε αποτέλεσμα ψεκάζουμε με εντομοκτόνα σαπούνια κάθε 2-3 μέρες μέχρι να τις ελέγξουμε. Για σοβαρότερες προσβολές ψεκάζουμε τα φυτά με πύρεθρο ή νικοτίνη.
Φυλλορικτικό μυγοσκούληκο: Προκαλεί ζημιές δημιουργώντας στοές ανάμεσα στις δύο επιδερμίδες των φύλλων όπου βρίσκονται τα άσπρα μυγοσκούληκα. Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων μπορεί να υπάρχουν και άσπρα μακρουλά αβγά. Καταπολεμάται με την καταστροφή των προσβεβλημένων φυτών, την απομάκρυνση των αγριόχορτων και με ψεκασμούς στα αρχικά στάδια ανάπτυξης των φυτών, με ροτενόνη.
Ασθένειες
Περονόσπορος. Είναι αρκετά σοβαρή ασθένεια. Παρατηρούνται στα φύλλα σκόρπιες κίτρινες και ύστερα καστανές κηλίδες 1-2 cm. Στην κάτω επιφάνεια στα αντίστοιχα σημεία εμφανίζεται άσπρο - μωβ χνούδι. Πρόληψη γίνεται με καταστροφή των αγριόχορτων, τουλάχιστον 3ετή αμειψισπορά, αραίωμα των φυτών, καλή στράγγιση του εδάφους και καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών.
Τήξη σπορείου. Σαπίζουν οι ρίζες η ο λαιμός των νεαρών φυταρίων πάνω στη γραμμή του εδάφους. Οφεί- λεται σε μύκητες εδάφους και δεν υπάρχει θεραπεία. Φροντίζουμε να μην νεροκρατεί το έδαφος και χρησιμοποιούμε παστεριωμένο χώμα ή αποστειρωμένο βερμι- κουλίτη στα αυλάκια όπου σπέρνεται το σπανάκι.
Ιώσεις. Οταν τα φυτά έχουν προσβληθεί από ιούς εμφανίζονται κίτρινα και κακοσχηματισμένα φύλλα που στο τέλος νεκρώνονται. Πιο συγκεκριμένα τα φυτά μπορεί να προσβληθούν από:
1) ίκτερο των τεύτλων. Εμφανίζεται πρόωρο κιτρίνισμα φύλλων τα οποία επιπλέον παχαίνουν και γίνονται εύθραυστα. Οι νευρώσεις τους μένουν πράσινες.
2) μωσαϊκό των τεύτλων: Εμφανίζει αλλαγές πράσινου χρωματισμού (σαν μωσαϊκό) στα φύλα και
3) μωσαϊκό του αγγουριού: Προκαλεί χλωρωτικά νεαρά φυτά, αργότερα κίτρινες κηλίδες κατά θέσεις, κατσάρωμα των φύλλων και τελικά νέκρωση των φυτών. Επειδή φορείς αυτών των ιώσεων είναι κυρίως οι αφίδες θα πρέπει να γίνεται καταπολέμηση των αφίδων και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
Φυλλοκηλιδώσεις: Διάφοροι μύκητες (κερκόσπορα, βερτιτσίλιο, Κλαδοσπόριο κ.λ.π.) προκαλούν διάφορες κηλιδώσεις στα φύλλα του σπανακιού και εμφανίζονται κυρίως με υγρό καιρό. Αντιμετωπίζονται με ενίσχυση της υγείας και ευρωστίας των φυτών και καλή στράγγιση, απολύμανση του σπόρου, χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και αραίωμα των φυτών.
Ωίδιο: Στα προσβεβλημένα από ωίδιο φυτά, εμφανίζεται στην επιφάνεια των φύλλων ένα αραιό άσπρο χνούδι. Για την αντιμετώπισή του καταστρέφουμε τα προσβλε βλημένα φυτά και φροντίζουμε να κυκλοφορεί ο αέρας κάνοντας αραίωμα των φυτών. Μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα τα ψεκάζουμε με χαλκό κάθε 7- 10 μέρες (όχι κοντά στην περίοδο συγκομιδής). Χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Συγκομιδή και διατήρηση
Η συγκομιδή των φυτών αρχίζει μόλις αυτά αποκτήσουν 4-6 μεγάλα φύλλα. Η περίοδος συγκομιδής διαρκεί 2 βδομάδες και γίνεται με ειδικά μαχαίρια ή εργαλεία κοπής, περίπου 1 cm κάτω από τη ροζέτα. Δεν πρέπει να κόβονται ούτε πολύ νωρίς, γιατί δεν έχουν πάρει βάρος, ούτε πολύ αργά γιατί κιτρινίζουν τα φύλλα. Οι καλύτερες ώρες, όσον αφορά την εμφάνιση των φυτών, για συγκομιδή είναι οι απογευματινές γιατί νωρίς το πρωί με τη δροσιά και λόγω της σπαργής των φύλλων μπορεί να σχίσουν. Αντίθετα επειδή τα θρ. στοιχεία που περιέχουν τα φύλλα όπως άζωτο, κάλιο μαγνήσιο, παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια την ημέρας και οι συγκεντρώσεις τους αρχίζουν να πέφτουν αμέσως μετά την ανατολή του ηλίου και βρίσκονται στο κατώτερο σημείο αργά το απόγευμα, γι’ αυτό αν θέλουμε να πάρουμε τα μέγιστα, συγκομίζουμε νωρίς το πρωί και τα καταναλώνουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται.
Μετά τη συγκομιδή τα φυτά πλένονται και μπορούν να σταλούν στην αγορά, δεν πρέπει όμως να πιέζονται γιατί ανεβαίνει η θερμοκρασία στο εσωτερικό της κλούβας και κιτρινίζουν.
Το σπανάκι μπορεί να διατηρηθεί περίπου 2 βδομάδες σε θερμοκρασία 0-1 ο και σχετική υγρασία 90-95%. Στην κατάψυξη ή σε κονσέρβα διατηρούνται 12 μήνες.
Σπανάκι Malabar
Ενα είδος που μοιάζει με το σπανάκι αλλά δεν είναι, είναι το Malabar. Είναι λιγότερο κοινό από αυτό της Ν. Ζηλανδίας αλλά πολύ καλύτερο. Εχει μεγάλα φαρδιά και λεπτά φύλλα και μακρύ στέλεχος. Υπάρχει ένας τύπος με κόκκινο στέλεχος και ροζ άνθη και ένα άλλος με πράσινο στέλεχος και λευκά άνθη. Σπέρνεται σε θερμοσπορείο τη Μάρτιο - Μάιο και καλλιεργείται το καλοκαίρι.
Σπανάκι Νέας Ζηλανδίας
(Tetragonia tetragonioides)
Υπάρχει ένα "σπανάκι" συνεχούς αποδόσεως που αποκαλείται σπανάκι Νέας Ζηλανδίας, αλλά δεν είναι αληθινό σπανάκι.
Μπορεί να καλλιεργηθεί σε φτωχά εδάφη και αντέχει στις θερμοκρασίες του καλοκαιριού. Τη νύχτα χρειάζεται πάνω από 15 οC. Συνήθως σπέρνεται σε θερμοσπορεία και μεταφυτεύεται έξω. Αντέχει μέχρι να πέσουν οι πρώτοι παγετοί.
Μπορεί να ακολουθήσει την καλλιέργεια του μαρουλιού ή σπανακιού στο χωράφι και απαιτούνται 2 μήνες από τη σπορά ως την ωρίμανση. Είναι πολύ παραγωγικό αλλά για ακόμη μεγαλύτερη παραγωγή τσιμπάμε την κορυφή του. Συγκομίζουμε τα φύλλα 8- 10 cm κάτω από την κορυφή. Ο σπόρος του είναι σκληρός και αγκαθωτός και γενικά δεν παρουσιάζει προβλήματα φυτοπροστασίας.
Βιβλιογραφία
- Γενική και ειδική λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου.
- GARDEN PROBLEM SOLVER, JEFF BALL
- HIGH - YIELD GARDENING, HUNT and BORTZ
- GARTENING FOR ALL SEASONS, New Alchemy Institute
- NATURAL INSECT AND DISEASE CONTROL, Ellis and Bradley
- Σύγχρονη Γεωργική Tεχνολογία (περιοδικό)
Spinacia oleracea, Οικογένεια χηνοποδιωδών (Chenopodiaceae)
Χατζηπανανιώτου Μένη
Εικόνα 1.
Στοιχεία καλλιέργειας
Το σπανάκι κατάγεται σύμφωνα με κάποιους από την Αραβία και σύμφωνα με κάποιους άλλους από τον Καύκασο και την Περσία όπου ήταν γνωστό εδώ και 2.000 χρόνια. Στην Ελλάδα έγινε γνωστό γύρω στον 17ο αιώνα.
Είναι ετήσιο φυτό. Η κύρια ρίζα του που είναι πασαλλώδης και μπορεί να φθάσει σε 1,5 m βάθος. Ο μεγαλύτερος όγκος του ριζικού συστήματος βρίσκεται στα 30 cm. Εχει τρυφερά λεία ή κυματοειδή βαθυπράσινα φύλλα που εκπτύσσονται από βραχύ κεντρικό άξονα (ροζέτα).
Το φυτό χρειάζεται μόνο 5 ώρες ήλιο την ημέρα και αναπτύσσεται και σε μερική σκιά. Ανθίζει μόλις η διάρκεια της ημέρας ξεπεράσει τις 13 ώρες. Τα άνθη του είναι μικρά και σταυρογονιμοποιούνται με τη βοήθεια του ανέμου. Οι περισσότερες ποικιλίες είναι δίοικες (με ανεξάρτητα αρσενικά και θηλυκά άτομα). Τα αρσενικά φυτά διατηρούν τη γύρη τους για μεγάλο χρονικό διάστημα και τα θηλυκά είναι υποδεκτικά για 2-3 βδομάδες. Ο σπόρος του είναι σε άλλες ποικιλίες σκληρός και αγκαθωτός και σε άλλες λείος.
Το σπανάκι είναι φυτό που βλαστάνει γρήγορα (εικόνα 1) και απαιτεί μάλλον χαμηλές θερμοκρασίες για ν’ αναπτυχθεί. Το ώριμο αντέχει σε παγετούς μέχρι -6οC χωρίς να υποστεί σοβαρές ζημιές (αν έχει σκληραγωγηθεί σταδιακά). Ομως στους -10οC τα φύλλα κιτρινίζουν και στους 36οC και γενικά στις υψηλές θερμοκρασίες, στέκονται όρθια και δεν απλώνονται στην επιφάνεια του εδάφους.
Η ατμοσφαιρική και εδαφική υγρασία ευνοούν την ανάπτυξη τρυφερού φυλλώματος και σε συνδυασμό με τη χαμηλή θερμοκρασία και τη μικρού μήκους ημέρα δίνουν πολύ καλή ποιότητα.
Το έδαφος που προορίζεται για την καλλιέργεια του σπανακιού πρέπει να είναι πλούσιο σε οργανική ουσία και υγρό χωρίς να νεροκρατεί. Αν το αφήσουμε να ξεραθεί τα φυτά σοκάρονται. Σκορπίζοντας ένα στρώμα οργανικού υλικού γύρω από τα φυτά έχουμε σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση της υγρασίας, την καταστολή των αγριόχορτων και τη διατήρηση χαμηλών θερμοκρασιών στο έδαφος.
Τα αμμοπηλώδη εδάφη θεωρούνται πιο κατάλληλα για πρώιμη συγκομιδή ενώ τα πηλώδη και ιλυοπηλώδη για όψιμη.
Το ευνοϊκότερο ΡΗ για το σπανάκι βρίσκεται μεταξύ 6 και 7. Μπορεί να καλλιεργηθεί και σε αλκαλικά εδάφη των οποίων όμως η αλκαλικότητα δεν πρέπει να είναι πολύ αυξημένη γιατί στοιχεία όπως ο σίδηρος το μαγγάνιο και το βόριο δεν μπορούν να αφομοιωθούν και τα φυτά παραμένουν χλωρωτικά. Σε ρΗ 5 έχουμε πολύ χαμηλές αποδόσεις και ΡΗ 4 τα φυτά δεν φυτρώνουν ή πεθαίνουν. Το σπανάκι απαιτεί μέτρια επίπεδα καλίου και φωσφόρου και υψηλά αζώτου. Είναι επίσης ευαίσθητο σε χαμηλά επίπεδα βορίου και ασβεστίου.
Μπορούμε να το λιπάνουμε με 2-3 τόνους καλοχωνεμένης κοπριάς στο στρέμμα πριν τη σπορά. Αν δεν είναι καλοχωνεμένη την προσθέτουμε στην προηγούμενη καλλιέργεια. Αν δεν έχουμε κοπριά μπορούμε να απλώσουμε στο έδαφος ένα στρώμα κόμποστ πάχους 2,5 cm την Ανοιξη ή να προσθέσουμε νωρίς την Ανοιξη ή το Φθινόπωρο ένα οργανικό λίπασμα αργής απελευθέρωσης και συμπληρωματικά 2-3 φορές στην καλλιεργητική περίοδο με ψεκασμό ή ριζοπότισμα, ένα οποιοδήποτε υγρό λίπασμα. Κάποια από το καλύτερα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι τα ιχθυογαλακτώματα ή το εκχύλισμα κοπριάς που μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον παραγωγό. Η εφαρμογή τους πρέπει να γίνεται νωρίς το πρωί και με συννεφιασμένο καιρό για να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και για να μην δημιουργηθούν προβλήματα στα φυτά. (με τον διαφυλικό ψεκασμό πετυχαίνεται μεγαλύτερη προσρόφηση θρεπτικών στοιχείων απ’ ότι με το ριζοπότισμα).
Στο ίδιο διάλυμα μπορεί να προστεθεί και 1 κουταλιά εκχυλίσματος φυκιών Τα παραπάνω είναι ένα γενικός κανόνας για τη λίπανση των λαχανικών. Κρίσιμη περίοδος για την εφαρμογή ενός τέτοιου συμπληρωματικού ψεκασμού στο σπανάκι είναι στα μέσα της ανάπτυξης του.
Σπορά και περιποιήσεις
Η σπορά μπορεί να γίνει 3-6 βδομάδες πριν τους τελευταίους αναμενόμενους παγετούς ή 6-8 βδομάδες πριν τους πρώτους αναμενόμενους παγετούς. Σπέρνουμε κάθε 2 βδομάδες, (για να έχουμε συνεχείς συγκομιδές) , μέχρι οι θερμοκρασίες να φθάσουν στους 18οC και η μέρα ν’ αρχίσει να μεγαλώνει. Ξανασπέρνουμε στα τέλη Αυγούστου ή νωρίς τον Σεπτέμβρη για φθινοπωρινή καλλιέργεια.
Η ποσότητα του σπόρου εξαρτάται από την ποικιλία και τις αποστάσεις των φυτών. Κυμαίνεται μεταξύ 2-3 κιλών στο στρέμμα. Καλό είναι ο σπόρος να βαπτίζεται σε εκχύλισμα κόμποστ για 30 λεπτά πριν τη σπορά. Έτσι πετυχαίνουμε γρηγορότερο φύτρωμα και αντοχή των φυτών σε τυχόν μυκητολογικές προσβολές.
Για να επιταχυνθεί το φύτρωμα μπορεί να γίνει εμβάπτισμα των σπόρων, για μια νύχτα σε διάλυμα ξιδιού. Για τη Φθινοπωρινή σπορά κάνουμε προφύτρωμα των σπόρων τοποθετώντας τους σε υγρό χαρτί στο ψυγείο επί μια βδομάδα και μετά τους σπέρνουμε.
Ο σπόρος ρίχνεται στα πεταχτά και καλύπτεται σε βάθος 0,5 - 1,5 cm. Αν η σπορά γίνει κατά γραμμές οι αποστάσεις επί των γραμμών είναι 5-10 cm και μεταξύ τους 10-15 cm Την ίδια απόσταση κρατάμε και όταν κάνουμε καλλιέργεια σε κλίνες.
Ο σπόρος φυτρώνει σε 6-14 μέρες. Η βέλτιστη θερμοκρασία εδάφους για φύτρωμα είναι 5-21 οC και αέρα για ανάπτυξη των φυτών 5-24 οC. Τα φυτά συγκομίζονται περίπου 7 βδομάδες μετά τη σπορά.
Συνήθως η σπορά γίνεται αραιά για να μην χρειάζεται αραίωμα. Αν χρειαστεί αυτό πρέπει να γίνεται πολύ νωρίς μόλις εμφανιστούν τα πρώτα πραγματικά φύλλα. Διαφορετικά αναβάλλεται μέχρι τα φυτά να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος οπότε συγκομίζοντας τα μεγαλύτερα γίνεται αραίωμα σ’ αυτά που απομένουν.
Τα αγριόχορτα τα ελέγχουμε με βοτάνισμα όταν η σπορά γίνει στα πεταχτά ή με σκάλισμα στις γραμμικές.
Αρδεύσεις συνήθως δεν γίνονται λόγω της ύπαρξης των βροχών την εποχή που καλλιεργείται. Πολλές φορές όμως πριν τη σπορά γίνεται κατάκλυση του εδάφους. Αν χρειαστεί ποτίζουμε την Ανοιξη και φροντίζουμε στις γραμμικές καλλιέργειες η άρδευση να γίνεται με διήθηση.
Παραγωγή σπόρου
Επειδή το σπανάκι σταυρογονιμοποιείται με τον άνεμο, οι ποικιλίες που θέλουμε να κρατήσουμε για σπόρο, πρέπει να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον 1000 m. Επιλέγονται φυτά που αντιπροσωπεύουν τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας και σημαδεύονται.
Η ωρίμανση του σπόρου των θηλυκών φυτών διαρκεί αρκετά, τα αρσενικά όμως ξηραίνονται αμέσως μόλις εκπληρώσουν τον προορισμό τους. Η συγκομιδή του σπόρου γίνεται κόβοντας τα ανθοφόρα στελέχη πριν αποξηρανθούν τελείως γιατί ο σπόρος τινάζει και μετα φέρονται στην αποθήκη για να αποξηρανθούν εντελώς.
Ο σπόρος απομακρύνεται με τα χέρια ή με ραβδισμό.
Παλιές ποικιλίες θεωρούνται: α) το κοινό σπανάκι με μικρά μυτερά φύλλα και μεγάλη αποχή στις χαμηλές θερμοκρασίες. Καλλιεργείται σε πτωχά εδάφη, έχει αγκαθωτό σπόρο και συνήθως ονομάζεται ντόπιο.
β) Το πλατύφυλλο σπανάκι Αργους με μεγάλα κυματοειδή φύλλα και λείο σπόρο.
Συγκαλλιέργεια
Το σπανάκι όπως αναφέρθηκε πιο πριν είναι φυτό που αναπτύσσεται και σε μερική σκιά γι αυτό το λόγο μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα σε ψηλά φυτά όπως τα λαχανάκια Βρυξελλών και η σελινόριζα.
Στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα σε φράουλες. Επίσης συγκαλ λιεργείται με κρεμμύδια και λάχανα.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Το σπανάκι μπορεί να ακολουθήσει στο χωράφι ριζώ δεις καλλιέργειες, φασόλια, λάχανα και πατάτες.
Μετά από μια πρώιμη καλλιέργεια σπανακιού μπορούν να καλλιεργηθούν στο ίδιο χωράφι καρότα, μελιτζάνες, αναρριχώμενα φασόλια, πατάτες, ντομάτες, και φιστίκια, (αραχίδες)
Προβλήματα της καλλιέργειας
Φυσιολογικές παθήσεις
Πρόωρη εμφάνιση ανθικού στελέγους - κακή ποιότητα φύλλων
Πρώιμη έκθεση των νεαρών φυτών σε θερμοκρασίες κάτω των 7oC μπορεί να τα σοκάρει και να προκαλέσει την εμφάνιση ανθικού στελέχους. Συγχρόνως τα φυτά σχηματίζουν λίγα και κακής ποιότητας φύλλα. Τα φυτά σοκάρονται επίσης από θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 24 oC γι’ αυτό στα θερμότερα μέρη το σπανάκι μπορεί να καλλιεργηθεί σε χώρους που σκιάζονται ή να καλλιεργήσουμε το σπανάκι Νέας Ζηλανδίας ή το Malabar που ευδοκιμούν σε τέτοιες συνθήκες.
Για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που προκαλούνται από κρύο καιρό, καλύπτουμε τα φυτά με οργανικά υπολείμματα μέχρι να σταθεροποιηθούν οι χαμηλές θερμοκρασίες και χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Κίτρινα φύλλα - στάσιμα και μαραμένα Φυτά
Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται ή σε έλλειψη αζώτου και έδαφος που νεροκρατεί ή σε προσβολή από φουζαρίωση. Στις δύο πρώτες ψεκάζουμε τα φυτά ή κάνουμε ριζοπότισμα με εκχύλισμα κόμποστ ή εκχύλισμα από ιχθυάλευρα για να αποκτήσουν σκούρα πράσινα φύλλα. Προληπτικά γίνεται επιλογή εδαφών που στραγγίζουν καλά και προστίθεται οργανική ουσία στο έδαφος για να αυξηθεί η γονιμότητα και να βελτιωθεί η αποστράγγιση.
Επίσης μπορεί να γίνει καλλιέργεια σε υπερυψωμένες κλίνες. Αν το σπανάκι έχει προσβληθεί από φουζαρίωση καταστρέφουμε τα προσβεβλημένα φυτά. Επειδή αυτή η ασθένεια ευνοείται από θερμοκρασίες 21-26οC αποφεύγουμε να καλλιεργούμε με τέτοιο καιρό ή κάνουμε ηλιοαπολύμανση του εδάφους.
Εχθροί
Αφίδες: Το σπανάκι προσβάλλεται συχνά από τη μαύρη και την πράσινη αφίδα προκαλώντας αρκετές ζημιές. Οταν τα φυτά προσβληθούν από αφίδες παρουσιάζουν κιτρίνισμα και καρούλιασμα των φύλλων και σταματούν να αναπτύσσονται.
Σε ελαφριές προσβολές για την αντιμετώπισή τους ψεκάζουμε με πίεση νερό νωρίς το πρωί 3 φορές, μέρα πάρα μέρα. Αν δεν έχουμε αποτέλεσμα ψεκάζουμε με εντομοκτόνα σαπούνια κάθε 2-3 μέρες μέχρι να τις ελέγξουμε. Για σοβαρότερες προσβολές ψεκάζουμε τα φυτά με πύρεθρο ή νικοτίνη.
Φυλλορικτικό μυγοσκούληκο: Προκαλεί ζημιές δημιουργώντας στοές ανάμεσα στις δύο επιδερμίδες των φύλλων όπου βρίσκονται τα άσπρα μυγοσκούληκα. Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων μπορεί να υπάρχουν και άσπρα μακρουλά αβγά. Καταπολεμάται με την καταστροφή των προσβεβλημένων φυτών, την απομάκρυνση των αγριόχορτων και με ψεκασμούς στα αρχικά στάδια ανάπτυξης των φυτών, με ροτενόνη.
Ασθένειες
Περονόσπορος. Είναι αρκετά σοβαρή ασθένεια. Παρατηρούνται στα φύλλα σκόρπιες κίτρινες και ύστερα καστανές κηλίδες 1-2 cm. Στην κάτω επιφάνεια στα αντίστοιχα σημεία εμφανίζεται άσπρο - μωβ χνούδι. Πρόληψη γίνεται με καταστροφή των αγριόχορτων, τουλάχιστον 3ετή αμειψισπορά, αραίωμα των φυτών, καλή στράγγιση του εδάφους και καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών.
Τήξη σπορείου. Σαπίζουν οι ρίζες η ο λαιμός των νεαρών φυταρίων πάνω στη γραμμή του εδάφους. Οφεί- λεται σε μύκητες εδάφους και δεν υπάρχει θεραπεία. Φροντίζουμε να μην νεροκρατεί το έδαφος και χρησιμοποιούμε παστεριωμένο χώμα ή αποστειρωμένο βερμι- κουλίτη στα αυλάκια όπου σπέρνεται το σπανάκι.
Ιώσεις. Οταν τα φυτά έχουν προσβληθεί από ιούς εμφανίζονται κίτρινα και κακοσχηματισμένα φύλλα που στο τέλος νεκρώνονται. Πιο συγκεκριμένα τα φυτά μπορεί να προσβληθούν από:
1) ίκτερο των τεύτλων. Εμφανίζεται πρόωρο κιτρίνισμα φύλλων τα οποία επιπλέον παχαίνουν και γίνονται εύθραυστα. Οι νευρώσεις τους μένουν πράσινες.
2) μωσαϊκό των τεύτλων: Εμφανίζει αλλαγές πράσινου χρωματισμού (σαν μωσαϊκό) στα φύλα και
3) μωσαϊκό του αγγουριού: Προκαλεί χλωρωτικά νεαρά φυτά, αργότερα κίτρινες κηλίδες κατά θέσεις, κατσάρωμα των φύλλων και τελικά νέκρωση των φυτών. Επειδή φορείς αυτών των ιώσεων είναι κυρίως οι αφίδες θα πρέπει να γίνεται καταπολέμηση των αφίδων και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
Φυλλοκηλιδώσεις: Διάφοροι μύκητες (κερκόσπορα, βερτιτσίλιο, Κλαδοσπόριο κ.λ.π.) προκαλούν διάφορες κηλιδώσεις στα φύλλα του σπανακιού και εμφανίζονται κυρίως με υγρό καιρό. Αντιμετωπίζονται με ενίσχυση της υγείας και ευρωστίας των φυτών και καλή στράγγιση, απολύμανση του σπόρου, χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και αραίωμα των φυτών.
Ωίδιο: Στα προσβεβλημένα από ωίδιο φυτά, εμφανίζεται στην επιφάνεια των φύλλων ένα αραιό άσπρο χνούδι. Για την αντιμετώπισή του καταστρέφουμε τα προσβλε βλημένα φυτά και φροντίζουμε να κυκλοφορεί ο αέρας κάνοντας αραίωμα των φυτών. Μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα τα ψεκάζουμε με χαλκό κάθε 7- 10 μέρες (όχι κοντά στην περίοδο συγκομιδής). Χρησιμοποιούμε ανθεκτικές ποικιλίες.
Συγκομιδή και διατήρηση
Η συγκομιδή των φυτών αρχίζει μόλις αυτά αποκτήσουν 4-6 μεγάλα φύλλα. Η περίοδος συγκομιδής διαρκεί 2 βδομάδες και γίνεται με ειδικά μαχαίρια ή εργαλεία κοπής, περίπου 1 cm κάτω από τη ροζέτα. Δεν πρέπει να κόβονται ούτε πολύ νωρίς, γιατί δεν έχουν πάρει βάρος, ούτε πολύ αργά γιατί κιτρινίζουν τα φύλλα. Οι καλύτερες ώρες, όσον αφορά την εμφάνιση των φυτών, για συγκομιδή είναι οι απογευματινές γιατί νωρίς το πρωί με τη δροσιά και λόγω της σπαργής των φύλλων μπορεί να σχίσουν. Αντίθετα επειδή τα θρ. στοιχεία που περιέχουν τα φύλλα όπως άζωτο, κάλιο μαγνήσιο, παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια την ημέρας και οι συγκεντρώσεις τους αρχίζουν να πέφτουν αμέσως μετά την ανατολή του ηλίου και βρίσκονται στο κατώτερο σημείο αργά το απόγευμα, γι’ αυτό αν θέλουμε να πάρουμε τα μέγιστα, συγκομίζουμε νωρίς το πρωί και τα καταναλώνουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται.
Μετά τη συγκομιδή τα φυτά πλένονται και μπορούν να σταλούν στην αγορά, δεν πρέπει όμως να πιέζονται γιατί ανεβαίνει η θερμοκρασία στο εσωτερικό της κλούβας και κιτρινίζουν.
Το σπανάκι μπορεί να διατηρηθεί περίπου 2 βδομάδες σε θερμοκρασία 0-1 ο και σχετική υγρασία 90-95%. Στην κατάψυξη ή σε κονσέρβα διατηρούνται 12 μήνες.
Σπανάκι Malabar
Ενα είδος που μοιάζει με το σπανάκι αλλά δεν είναι, είναι το Malabar. Είναι λιγότερο κοινό από αυτό της Ν. Ζηλανδίας αλλά πολύ καλύτερο. Εχει μεγάλα φαρδιά και λεπτά φύλλα και μακρύ στέλεχος. Υπάρχει ένας τύπος με κόκκινο στέλεχος και ροζ άνθη και ένα άλλος με πράσινο στέλεχος και λευκά άνθη. Σπέρνεται σε θερμοσπορείο τη Μάρτιο - Μάιο και καλλιεργείται το καλοκαίρι.
Σπανάκι Νέας Ζηλανδίας
(Tetragonia tetragonioides)
Υπάρχει ένα "σπανάκι" συνεχούς αποδόσεως που αποκαλείται σπανάκι Νέας Ζηλανδίας, αλλά δεν είναι αληθινό σπανάκι.
Μπορεί να καλλιεργηθεί σε φτωχά εδάφη και αντέχει στις θερμοκρασίες του καλοκαιριού. Τη νύχτα χρειάζεται πάνω από 15 οC. Συνήθως σπέρνεται σε θερμοσπορεία και μεταφυτεύεται έξω. Αντέχει μέχρι να πέσουν οι πρώτοι παγετοί.
Μπορεί να ακολουθήσει την καλλιέργεια του μαρουλιού ή σπανακιού στο χωράφι και απαιτούνται 2 μήνες από τη σπορά ως την ωρίμανση. Είναι πολύ παραγωγικό αλλά για ακόμη μεγαλύτερη παραγωγή τσιμπάμε την κορυφή του. Συγκομίζουμε τα φύλλα 8- 10 cm κάτω από την κορυφή. Ο σπόρος του είναι σκληρός και αγκαθωτός και γενικά δεν παρουσιάζει προβλήματα φυτοπροστασίας.
Βιβλιογραφία
- Γενική και ειδική λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτόπουλου.
- GARDEN PROBLEM SOLVER, JEFF BALL
- HIGH - YIELD GARDENING, HUNT and BORTZ
- GARTENING FOR ALL SEASONS, New Alchemy Institute
- NATURAL INSECT AND DISEASE CONTROL, Ellis and Bradley
- Σύγχρονη Γεωργική Tεχνολογία (περιοδικό)
RSS Feed
