Hibiscus esculentus Οικογένεια μαλαχωδών (Malvaceae)
Χ”πανανιώτου Μένη
Στοιχεία Καλλιέργειας
Η μπάμια είναι ετήσιο λαχανικά που ευδοκιμεί στις τροπικές και υποτροπικές χώρες. Στην Ελλάδα έγινε γνωστή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ξεκινώντας από τη Μικρά Ασία.
Το ύψος του φυτού φτάνει τα 1,80 m και το μήκος της ρίζας του τα 1,20 m περίπου. Απαιτεί άπλετο και άμεσο φωτισμό και είναι πολύ ευαίσθητο στο ψύχος, δεν αντέχει στους παγετούς.
Προτιμά καλά στραγγιζόμενα αμμοπηλώδη ή πηλοαμμώδη εδάφη και μπορεί να αναπτυχθεί σε εδάφη με οξύτητα 6,5 - 8,5 με ευνοϊκότερη αυτή μεταξύ 7 και 7,5. Οι κλιματολο- γικές απαιτήσεις της μπάμιας είναι αντίστοιχες με του βαμβακιού. Για ανάπτυξη χρειάζεται θερμοκρασία εδάφους μεγαλύτερη των 15 οC και θερμοκρασία ατμόσφαιρας 20-30 οC
Η ανθοφορία της αρχίζει από τον Ιούνιο και συνεχίζεται μέχρι τους πρώτους παγετούς του Φθινοπώρου. Στους βλαστούς σχηματίζεται ένα άνθος ανά 24 ώρες. Ο καρπός εμφανίζεται αμέσως μετά την αυτογονιμοποίηση ή σταυρογονομοποίηση που γίνεται με τα έντομα.
Δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικό φυτό σε νερό. Μπορεί να καλλιεργηθεί και σαν ξηρικό οπότε αποκτά μικρούς και νόστιμους καρπούς. Αν αρδεύεται, καλύτερη μέθοδος είναι με κατάκλιση ή διήθηση. Επίσης δεν είναι πολύ απαιτητική σε θρεπτικά στοιχεία, επιζητεί όμως το άζωτο και το φώσφορο.
Η λίπανση μπορεί να γίνει με πρόσθεση κοπριάς 2 τόνων στο στρέμμα την Ανοιξη ή κόμποστ, σε όλο το χωράφι ή κατά θέσεις. Μπορούμε επίσης αν δεν έχουμε άλλες πηγές λίπανσης να χρησιμοποιήσουμε ένα αργής απελευθέρωσης γενικό οργανικό λίπασμα την ίδια εποχή. Συμπληρωματικά μπορούμε να ψεκάσουμε στα φύλλα ή να κάνουμε ριζο- πότισμα μ’ ένα ελαφρύ λίπασμα μια φορά το μήνα και 2-3 φορές στην καλ/τική περίοδο ψεκασμό με εκχύλισμα φυκιών.
Σπορά
Η σπορά της μπάμιας γίνεται τον Απρίλιο - Μάιο συνήθως σε όρχους όπου σπέρνονται 3-4 σπόροι μαζί σε βάθος 2,5 cm και σε αποστάσεις 25 -40 cm μεταξύτους. Αν η σπορά γίνει σε γραμμές οι αποστάσεις που προ- τείνονται είναι 40-50 cm μεταξύ των γραμμών και 15-25 cm επί αυτών.
Απαιτούνται 7-14 μέρες για το φύτρωμα. Ο σπόρος καλό είναι να μουλιάσει την προηγούμενη νύχτα σε νερό. Ο ζεστός καιρός στην περίοδο της σποράς είναι πολύ σημαντικός. Δεν πρέπει να σπέρνουμε την μπάμια αν η θερμοκρασία του εδάφους δεν είναι τουλάχιστον 15 οC γιατί δεν φυτρώνει καλά.
Αν το έδαφος που θέλουμε να σπείρουμε είναι κρύο και περιέχει μεγάλο ποσοστό αργίλου, μπορούμε να το καλύψουμε με μαύρο πλαστικό τουλάχιστον 2 βδομάδες πριν τη σπορά όπου είναι δυνατόν. Επίσης μπορούμε να καλύψουμε με διαφανές πλαστικό ή οργανικά υπολείμματα το μέρος που σπείραμε για ένα καλό ξεκίνημα των φυτών. Απομακρύνουμε την κάλυψη μόλις αρχίσουν να φυτρώνουν οι σπόροι για να αποφύγουμε την καταστροφή των σπορόφυτων.
Παραγωγή σπόρου
Επειδή υπάρχει κίνδυνος σταυρογονιμοποίησης με τα έντομα, οι διάφορες ποικιλίες πρέπει να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον 500 m.
Τα μητρικά φυτά σημαδεύονται ώστε να μη γίνει συγκομιδή απ’ αυτά φρέσκων καρπών αλλά να αφεθούν για να ωριμάσουν εντελώς. Οταν αρχίζουν να ωριμάζουν οι πρώτες μπάμιες αφαιρούνται συνήθως τα φύλλα των φυτών εκτός από τα κορυφαία για να τις βλέπει ο ήλιος. Από τις ποικιλίες με γωνιώδη καρπό καλό είναι να συγκομίζονται οι ώριμοι καρποί πότε - πότε γιατί σκίζονται κατά μήκος και χάνονται οι σπόροι οι οποίοι διατηρούν τη βλαστικότητά τους για 5 χρόνια.
Ποικιλίες
Οι ποικιλίες της μπάμιας διακρί νονται σε 4 κατηγορίες ανάλογα με το ύψος των φυτών (φυτά ψηλά που ξεπερνούν το μέτρο και φυτά νάνα) και του μήκους των καρπών (μακρόκαρπες και βραχύκαρπες ποικιλίες).
. Οι ποικιλίες με ψηλά φυτά και μακρύ καρπό καλλιεργούνται σαν ποτιστικές και οι νάνες με κοντό καρπό σαν ξηρικές.
Απ’ αυτές οι κυριότερες ντόπιες είναι η πολύμορφη Πυλαίας με πολύχωρη ωοθήκη και πολλές γωνίες, η Πεντάγωνη νάνα Πυλαίας, η μπάμια Μπογιατίου που καλλιεργείται στη Στερεά Ελλάδα και η Λασηθιώτικη.
Διαδοχικές καλλιέργειες
Η μπάμια όταν ακολουθεί την καλλιέργεια φασολιών, έχει το πλεονέκτημα ότι βρίσκει συσσωρευμένο άζωτο.
Συγκαλλιέργεια
Μοιράζεται με επιτυχία το χώρο αν καλλιεργηθεί με το σέσκουλο και το αγγούρι.
Προβλήματα της καλλιέργειας
Μπάμιες με δερματώδη υφή που μαραίνονται αμέσως μετά τη συγκομιδή. Αυτό συμβαίνει όταν οι θερμοκρασίες ξεπερνούν τους 40 οC και το περιβάλλον είναι ξηρό.
Πρώιμη πτώση καρπών. Η μπάμια μπορεί να αναπτυχθεί κάτω από δροσερές συνθήκες περιβάλλοντος αλλά δεν παράγει αρκετή γύρη για ικανοποιητική γονιμοποίηση αν η θερμοκρασία εδάφους είναι κάτω από 20 οC και περιβάλλοντος κάτω από 24 οC γιατί οι καρποί πέφτουν. Κατά συνέπεια η πρώιμη σπορά δεν βοηθάει στην αύξηση της παραγωγής.
Γενικά η μπάμια χαρακτηρίζεται από ανθεκτικότητα απέναντι σε εχθρούς και ασθένειες. Τα πιο πιθανά προβλήματα μπορεί να προέλθουν από:
Αφίδες Για την αντιμετώπισή τους χρησιμοποιούμε:
- Κολλώδεις κίτρινες παγίδες
- Εκχυλίσματα σκόρδου ή κρεμμυδιού. Απαιτείται καλή διαβροχή των αποικιών γιατί η δράση τους γίνεται μόνο με επαφή.
- Εντομοκτόνες σαπουνάδες (όχι απορρυπαντικά) Ψεκασμός ανά 2- 3 μέρες επί δύο βδομάδες για πολύ έντονες προσβολές.
- Ψεκασμός με πύρεθρο. Απαι- τούνται 2 ψεκασμοί σε διάστημα 3- 4 ημερών. Προσοχή γιατί προκαλεί ζημιές και στα ωφέλιμα έντομα.
- Νικοτίνη. Σκοτώνει όλο το φάσμα των εντόμων και είναι ισχυρό δηλητήριο. Ψεκασμός με εκχύλισμα καπνού ή με διάλυμα θεϊκής νικοτίνης (1/4 κουταλάκι) σε νερό (5 φλιτζάνια) .
Πράσινο σκουλήκι (εικόνα 1) Οι προνύμφες (σκουλήκια) ποικίλουν ως προς το χρώμα από καστανό και πρασινωπό μέχρι κοκκινωπό. Εχουν κιτρινωπές πλευρικές ταινίες με εναλλασσόμενες ανοιχτόχρωμες και σκουρόχρωμες επιμήκεις λωρίδες. Εχουν πολλά εξογκώματα και το καθένα φέρει ένα μακρύ αγκάθι. Τρέφονται με τους οφθαλμούς και τα φύλλα των νεαρών φυτών αναστέλλοντας έτσι την ανάπτυξη. Για τον έλεγχό του ψεκάζουμε με βάκιλο Θουριγκιένσις. Πολλές φορές τον χρησιμοποιούμε σε μείγμα με ελαφρύ παραφινικό λάδι. Ψεκάζουμε 2 φορές σε διάστημα 3-5 ημερών.
Γιαπωνέζικο σκαθάρι (εικόνα 2) Είναι ένα γυαλιστερό σκαθάρι μήκους περίπου 1,2 cm χρώματος πράσινου μεταλλικού με έλυτρα στο χρώμα του μπρούντζου και 6 τούφες από άσπρα τριχίδια σε κάθε πλευρά του σώματός του. Μασά τα φύλλα ανάμεσα στα νεύρα αφήνοντας μόνο τον σκελετό. Επίσης τρώει και τα άνθη.
Η συλλογή με τα χέρια τα ελέγχει σε κάποιο βαθμό όταν γίνεται έγκαιρα. Πολύ αποτελεσματική και με μακροχρόνια αποτελέσματα είναι η χρήση του Bacillus Popiliae. Υπάρχουν φερομονικές παγίδες και σκευάσματα που περιέχουν νηματώδεις οι οποίοι προσβάλλουν το Γιαπωνέζικο σκαθάρι όταν διαχειμάζει στο έδαφος με τη μορφή σκουληκιού. Οι ψεκασμοί με πύρεθρο, μπορεί να είναι αποτελεσματικοί. Προληπτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί το μποράγκο (εικόνα 3) σαν φυτό παγίδα. Τα προσελκύει οπότε είναι εύκολη η συλλογή τους. Προληπτικά επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ειδικές παγίδες που τοποθετούνται μια βδομάδα νωρίτερα από τότε που κάνει την εμφάνισή του το έντομο στην περιοχή που μας ενδιαφέρει. Αυτές τοποθετούνται όχι κοντύτερα των 100 m από τα γειτονικά φυτά.
Νηματώδεις. Φυτά που έχουνπροσβληθεί από νηματώδεις σταματούν την ανάπτυξή τους και τα φύλλα τους κιτρινίζουν πρόωρα. Στις ρίζες τους αναπτύσσονται χαρακτηριστικοί όγκοι. Αν επιβιώσουν μέχρι την ωριμότητα δίνουν μικρές συγκομιδές. Στον έλεγχό τους βοηθά η προσθήκη 8-10 cm κόμποστ (ιδιαίτερα μουχλιασμένα φύλλα). Αυτό το υλικό ενθαρρύνει την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό μυκήτων που προσβάλλουν τους νηματώδεις.
Απωθητικά για τους νηματώδεις λειτουργούν και τα ιχθυογλακτώματα που συνήθως χρησιμοποιούνται για λίπανση (γενικός τύπος 5-2-2 αμι νοξέα, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία).
Ωίδιο. Κυρίως τον Αύγουστο - Σεπτέμβριο τα φύλλα και τα βλαστάρια της μπάμιας καλύπτονται με άσπρες (σαν αλεύρι) επανθησεις του μύκητα. Προληπτικά ψεκάζουμε τα φυτά με εκχύλισμα κόμποστ μόλις αρχίσουν ν’ ανθίζουν και επαναλαμβάνουμε κάθε βδομάδα. Σε περίπτωση προσβολής χρησιμοποιούμε θειάφι για να εμποδίσουμε τη διασπορά του μύκητα.
Κερκόσπορα. Οι μπάμιες που έχουν προσβληθεί από μύκητες της κερκόσπορας εμφανίζουν σκούρες κηλίδες ακαθόριστου σχήματος, με λαδί μούχλα στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Σε βαριά προσβολή τα φύλλα καρουλιάζουν, μαραίνονται και πέφτουν. Οι κηλίδες τελικά παίρνουν χρώμα σταχτί με κόκκινο περίγυρο. Από τη στιγμή που αυτή η αρρώστια θα εμφανιστεί στο χωράφι δεν υπάρχει θεραπεία. Συνιστάται αμειψισπορά.
Συγκομιδή
Για την ωρίμανση της μπάμιας απαιτούνται 55-65 μέρες. Το φυτό θέλει 1 μήνα περίπου από τη σπορά μέχρι να σχηματίσει τον βασικό σκελετό και άλλο ένα μήνα μέχρι να εμφανιστούν τα άνθη. Η συγκομιδή αρχίζει 8-10 μέρες μετά τη γονιμοποίηση των πρώτων ανθέων και συνεχίζεται μέχρι τους πρώτους παγετούς του Φθινοπώρου σε κανονικά διαστήματα 1-3 ημερών. Πρέπει να συλλέγονται μικρές, χρώματος λευκού ή ελαφρώς πράσινου, (ανάλογα με την ποικιλία) και προτού ξυλοποιηθούν, πολύ νωρίς το πρωί. Επειδή η συλλογή με γυμνά χέρια προκαλεί ερεθισμό πρέπει να φοριούνται γάντια. Καρποί που παραμένουν πάνω στο φυτό δίνουν σήμα για αναστολή της καρποφορίας.
Οι μπάμιες αμέσως μετά τη συγκομιδή πρέπει να μεταφέρονται στη σκιά γιατί μαραίνονται εύκολα και δεν βράζουν καλά.
Οι αποδόσεις κυμαίνονται από 400-1000 kg/στρέμμα, (σπανιότερα (300-1200), ανάλογα με το μέγεθος του καρπού που συλλέγεται (5-8 cm) και τις συνθήκες καλλιέργειας (ξηρι κές καλλιέργειες σε πλαγιές, αρδευόμενες σε γόνιμα χωράφια). Η διάθεση πρέπει να γίνεται το συντομότερο δυνατόν.
Συντήρηση μικρής διάρκειας (3-4 μέρες) μπορεί να γίνει σε δροσερούς και υγρούς χώρους ή στο ψυγείο μέσα σε διάτρητες σακούλες.
Συντήρηση μεγάλης διάρκειας μπορεί να γίνει αν καταψυχθούν ή γίνουν πίκλες. Αλλος ένας τρόπος είναι η αποξήρανση στον ήλιο σε λεπτά στρώματα ή περασμένες σε νήμα (αρμαθιές) κρεμασμένες στην αποθήκη ή στον ήλιο.
Μετά τη συγκομιδή παραμένει στο χωράφι αξιόλογο ποσό βιομάζας (στελέχη, φύλλα κ.λ.π.) που φθάνει τα 1000 - 1200 kg/στρέμμα.
Και μια συνταγή για να απολαύσετε τα αποτελέσματα του κόπου σας:
Μπάμιες με ανάμεικτα λαχανικά:
1 κουταλίά της σούπας λάδι
2 κουταλίές βούτυρο
1 πράσινη πιπεριά χοντροκομμένη
1 μέτριο κρεμμύδι ψιλοκομμένο
1 σκελίδα σκόρδο κοπανισμένη
3/4 κούπας ζωμό από κοτόπουλο ή νερό
1 κούπα μπάμιες σε φέτες
2 κούπες ψιλοκομμένες, αποφλοιωμένες ντομάτες
1 1/2 κούπα φασολάκια Lima 1 κούπα καλαμπόκι (κονσέρβα) 1/2 κουταλάκι ξερή μαντζουράνα
1/4 κουταλάκι αλεσμένη κόκκινη πιπεριά
1 κουταλιά άνθος αραβοσίτου διαλυμένο σε 1/4 κούπας νερό. Ζεσταίνουμε λάδι και βούτυρο σε μια μεγάλη κατσαρόλα. Προσθέτουμε πιπεριά, κρεμμύδι, σκόρδο και τα σωτάρουμε μέχρι να μαλακώσουν. Προσθέτουμε το ζωμό (ή το νερό), τις μπάμιες, τις ντομάτες και τα φασολάκια και τα σιγοβράζουμε σκεπασμένα για 20 λεπτά. Προσθέτουμε το καλαμπόκι και συνεχίζουμε για 5 λεπτά. Προσθέτουμε τη μαντζουράνα, την κόκκινη πιπεριά και το άνθος αραβοσίτου ανακατεύοντας συνεχώς και σιγοβράζουμε μέχρι να φύγουν τα πολλά υγρά. 6 μερίδες.
ΦΩΣΦΟΡΟΣ
Ο φώσφορος είναι ένα στοιχείο που συμβάλλει στην ταχύτητα ωρί- μανσης του φυτού ισχυροποιώντας τους βλαστούς του. Βοηθά την αντίσταση του φυτού σε έντομα και ασθένειες και είναι απαραίτητος για την καλή καρποφορία, ανθοφορία, σχηματισμό των σπόρων και διακλάδωση των ριζών.
Διαχείριση έλλειψης φωσφόρου
Οταν υπάρχει έλλειψη φωσφόρου όλα τα φύλλα του φυτού παίρνουν αποχρώσεις κόκκινου - ιωδούς, ειδικά στην πίσω πλευρά. Το ίδιο συμβαίνει στα νεύρα και στα στελέχη.
Τα νεαρά φύλλα μπορεί να γίνουν ασυνήθιστα μικρά και σκούρα ενώ καθώς ωριμάζουν γίνονται χαλκόχρωμα. Η έλλειψη φωσφόρου προκαλεί στο φυτό ανεπαρκή μεταβολισμό με αποτέλεσμα το φυτό να αναπτύσσει αδύναμα στελέχη. Υπερβολικά πλούσια και “άψητη” βλάστηση και κάθε ένδειξη μειωμένης καρποφορίας ή ανθοφορίας μπορεί να είναι ένδειξη έλλειψης αυτού του στοιχείου. Η έλλειψη εμφανίζεται συχνότερα σε όξυνα παρά σε αλκαλικά εδάφη. Επίσης μπορεί να είναι μια προσωρινή κατάσταση σε κρύα και υγρά εδάφη.
Περισσότερο πιθανό να εμφανιστεί τροφοπενία φωσφόρου είναι μάλλον στην αρχή της Ανοιξης. Το ριζικό σύστημα είναι μικρό σ’ αυτό το στάδιο και μάλλον ανεπαρκές για να καλύψει τις ανάγκες του φυτού.
Ο φώσφορος επίσης είναι πολύ λίγο διαλυτός στα κρύα εδάφη. Τα οξέα που συμβάλλουν στην απελευθέρωσή του χρειάζονται σχετικά υψηλές θερμοκρασίες για να δουλέψουν σωστά. Στην απορρόφησή του συμβάλει και η δραστηριότητα των μικροοργανισμών. Αν η θερμοκρασία και η υγρασία του εδάφους δεν είναι οι κατάλληλες οι μικροοργανισμοί δεν θα αναπτυχθούν.
Αν υποπτευόμαστε έλλειψη φωσφόρου μπορούμε να επέμβουμε με διαφυλικό ψεκασμό. Το φυτό θα τον απορροφήσει αμέσως διά μέσω των φύλλων. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν το έδαφος είναι κρύο όπως ήδη έχουμε αναφέρει. Εφαρμόζουμε ψεκασμό με αραιωμένο διάλυμα κάθε βδομάδα μέχρι να εξαφανιστούν τα συμπτώματα.
Ιχθυογαλακτώματα ή κάποιο υγρό οργανικό λίπασμα με υψηλό ποσοστό φωσφόρου μπορεί να είναι αποτελεσματικό.
Οι στάχτες από ξύλα διαλύονται εύκολα και περιέχουν κάποιο ποσοστό φωσφόρου, έτσι η πρόσθεση στάχτης γύρω από τα φυτά που έχουν πρόβλημα μπορεί να ελαχιστοποιήσουν τα συμπτώματα.
Η πρόσθεση μεγάλης ποσότητας κόμποστ στο έδαφος βοηθά στην αύξηση του διαθέσιμου φωσφόρου λόγω της αυξημένης μικροβιακής δραστηριότητας.
Για μια μακροπρόθεσμη λύση στο θέμα αυτό είναι η πρόσθεση σκόνης φωσφορικών πετρωμάτων στον λαχανόκηπο το Φθινόπωρο.
Διαχείριση περίσσειας φωσφόρου.
Υπερβολική λίπανση με φώσφορο έχει σαν αποτέλεσμα τη δέσμευση ιχνοστοιχείων όπως ο σίδηρος, το μαγγάνιο και ο ψευδάργυρος και την προβληματική διάθεση αυτών των στοιχείων στα φυτά.
Προβλήματα λόγω υπερβολικής παρουσίας φωσφόρου δεν είναι συνηθισμένα. Στην περίπτωση που συμβαίνουν δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για να μειώσουμε γρήγορα το επίπεδο του στο έδαφος.
Θα πρέπει οπωσδήποτε να μη προσθέσουμε διορθωτικά υλικά πλούσια σε φώσφορο για 2-3 χρόνια. Αντίθετα προσθέτουμε αζωτούχα και καλιούχα για να εξισορροπήσουν την περίσσεια φωσφόρου και καλλιεργούμε φυτά που έχουν πολλές απαιτήσει σε θρεπτικά στοιχεία για να τον απορροφήσουν από το έδαφος.
Πήγες φώσφορου
Οι παρακάτω είναι πηγές Φωσφόρου γρήγορης απελευθέρωσης και μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατευθείαν στο έδαφος ή με ψεκασμό στα φύλλα:
Πηγή Εφαρμογή
Εμπορικό υγρό λίπασμα Κάθε εβδομάδα
Ιχθυγαλακτώματα Κάθε εβδομάδα
Οι παρακάτω είναι πηγές Φωσφόρου αργής απελευθέρωσης και μπορούν να σκορπιστούν γύρω από κάθε φυτό.
Πηγή Εφαρμογή
Αφυδατωμένη κοπριά (1,3-0,9- 0,8) Μια φορά το Φθινόπωρο
Σκόνες φωσφορικών πετρωμάτων (0-31-0) Μια φορά το Φθινόπωρο
Βιβλιογραφία
- Γενική και ειδική Λαχανοκομία Θρασύβουλου Δ. Ραπτοπουλου
- High - Yield GARDENING Hund and Bortz
-GARDEN INSECT, DISEASE and WEED Identification Guide M. Smith and A. Carr
- GARDEN PROBLEM SOLVER Jeff Ball
- Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία (περιοδικό)
- Basic Natural Foods Rodale’s
Φυσιολογικές ιδιότητες
Δ.Σ. - Π.Ο.
Περιέχει κυρίως νερό (91%) ελάχιστο λεύκωμα (0.85%), ελάχιστες λιπαρές ουσίες (0.15%) και λίγους υδατάνθρακες (6.32%). Είναι πολύ χρήσιμη τροφή εξαιτίας των γλισχρωματωδών ουσιών της που έχουν μαλακτικές ιδιότητες. Ετσι ενδείκνυται στις περιπτώσεις κατάρρου των αναπνευστικών οργάνων και της ουροδόχου κύστης, στις παθήσεις του πεπτικού, έλκη, δυσκοιλιότητα, παχυσαρκία και στην αρθρίτιδα