Η συζήτηση με θέμα "Τοπικοποίηση, κοινωνικοποίηση, αποανάπτυξη", που έγινε την τρίτη μέρα του 1ου εναλλακτικού φεστιβάλ αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας (19, 20, 21/10/2012, Ελληνικό).

Στη συζήτηση πήραν μέρος οι:

Γιώργος Κολέμπας (πρώην εκπαιδευτικός, βιοκαλλιεργητής, μέλος οικοκοινότητας, συγγραφέας, topikopoiisi.blogspot.com, www.topikopoiisi.com),

Γιώργος Λιερός (συγγραφέας),

Γιάννης Μπίλλας (εκπαιδευτικός, βιοκαλλιεργητής, μέλος των Από Κοινού - Κίνηση Πολιτών για την Αποανάπτυξη και την Άμεση Δημοκρατία- www.apokoinou.com),

Γιώργος Καλλής (καθηγητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης).

Συντονισμός: Ηλιόσποροι (www.iliosporoi.net)
Τα βίντεο της συζήτησης:
http://www.youtube.com/watch?v=9e7TzXnVtqM&feature=player_embedded

http://www.youtube.com/watch?v=ESJO_GvQuWA&feature=player_embedded

http://www.youtube.com/watch?v=2BNGaz9iik8&feature=player_embedded

Η παγίδα που έχει στήσει ο καπιταλισμός στον εαυτό του. Κριστίν Λαγκάρντ(η καινούργια διευθύντρια του ΔΝΤ): «Να αυξήσουμε τη παγκόσμια ζήτηση, για να βγούμε από την κρίση»

Με αυτή τη ρήση της εννοεί βέβαια ότι πρέπει να αυξηθεί η ζήτηση στις άλλες οικονομικές ζώνες, εκτός Ευρώπης, γιατί εδώ γίνεται προς το παρόν το αντίστροφο: προωθείται η μείωση της αγοραστικής δύναμης, η λιτότητα και η εξοικονόμηση για την αντιμετώπιση των χρεών, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα προθέσεις της γερμανικής κυβέρνησης, που καθορίζει στην ουσία τα της ευρωζώνης.
Μέχρι το 2007-08, πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση, ο καπιταλισμός και στον «αναπτυγμένο βιομηχανικό» κόσμο στηριζόταν στην χρόνο με το χρόνο αύξηση της ζήτησης και του καταναλωτισμού. Η αύξηση δε αυτή τα τελευταία 20 χρόνια στηριζόταν με τη σειρά της στην αύξηση των χρεών από τα νοικοκυριά, τις τράπεζες και τις κυβερνήσεις.
Οι άνθρωποι όμως δεν ήταν ευχαριστημένοι, τρέχανε πίσω από καινούργιο αυτοκίνητο, καινούργια τηλεόραση ή πλυντήριο, καινούργιο κινητό ή συνολάκι, αλλά μεγαλύτερη ικανοποίηση δεν αισθάνονταν.
Για παράδειγμα ο μέσος γερμανός του σήμερα-που υποτίθεται έχει τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη και γι αυτό όχι τυχαίο το παράδειγμα-κατέχει τηλεόραση, βιβλία, έπιπλά, κάμερα, ηλεκ. κουζίνα, πλυντήριο, κινητό, αυτοκίνητο, κομπιούτερ κ.λπ., συνολικά γύρω στα 10.000 αντικείμενα(σύμφωνα με την εφημερίδα Die Zeit). Για να συνεχίζει να λειτουργεί ο καπιταλισμός στη Γερμανία, θα πρέπει οι επιχειρήσεις να συνεχίζουν να παράγουν τα παραπάνω αντικείμενα και οι άνθρωποι να συνεχίζουν να τα αγοράζουν.
Αλλά αν οι άνθρωποι στον αναπτυγμένο κόσμο έχουν ήδη αγοράσει από μια φορά αυτά τα αντικείμενα-που υποτίθεται του αυξάνουν την «ευημερία»-το πολύ να χρειασθεί στη συνέχεια να αντικαταστήσουν μερικά από αυτά, πετώντας τα παλιά στα σκουπίδια. Τότε πρέπει ο καπιταλισμός να βρει αλλού τους αγοραστές των προϊόντων του, παράδειγμα στην ανατολική Ευρώπη, την Ασία, τη Ν. Αμερική ή την Αφρική. Έτσι λειτουργούσε πάντα. Ανακαλύπτοντας νέες αγορές. Απλωνόταν όλο και μακρύτερα και στο τέλος παγκοσμιοποιήθηκε.
Εντάσσοντας κάθε φορά και μια καινούργια περιοχή στις αγορές του, κανονικά θα έπρεπε να λειτουργεί καλά η μηχανή του. Αυτό όμως δεν συμβαίνει πια εδώ και λίγο καιρό και φαίνεται ότι η καπιταλιστική μηχανή «ρετάρει». Σε όλες τις εκδοχές του, είτε δούμε το βορειοαμερικάνικο νεοφιλελεύθερο μοντέλο του, είτε το γαλλικό μοντέλο(σε μεγάλο βαθμό κρατικοκεντρικό), είτε το ιαπωνικό που στηρίζεται πολύ στη κοινωνική συναίνεση, αν αφαιρέσουμε από τον πλούτο τους τα χρέη, τότε δεν μένει και πολύ σαν υπόλοιπο από τη μέχρι τώρα «ανάπτυξή» του.
‘Όχι ότι το χρέος είναι κακό πράγμα για τις γενιές του σήμερα, ίσως να είναι κακό για τις γενιές του αύριο, αν κάτι δεν πάει καλά και αναγκασθούν να το αποπληρώσουν αυτές. Αλλά ας παρακολουθήσουμε λίγο το πώς λειτουργεί στον καπιταλισμό που ξέραμε μέχρι πριν κάποια χρόνια: κάποιος επιχειρηματίας π.χ. δανείζεται χρήματα-έστω ένα εκατομμύριο ευρώ-και τα χρησιμοποιεί για να παράγει κάποιο ή κάποια αγαθά-εμπορεύματα, που ζητούν και χρειάζονται οι άνθρωποι. Ας πούμε ότι τα επενδύει λοιπόν στη μεταλλουργία, αγοράζοντας εργαλεία-μηχανές και πληρώνοντας κατάλληλους εργαζόμενους κατασκευάζει μια σειρά αυτοκινήτων, που είναι τόσο καλά, ώστε πουλώντας τα στο τέλος του αποδίδουν δύο εκατομμύρια. Έτσι αυτός ο επιχειρηματίας επιστρέφοντας το δάνειο, θεωρείται ότι παρήγαγε υπεραξία, ευημερία, οικονομική ανάπτυξη(ο επιχειρηματίας αυτός, μη ξεχνάμε, μπορεί να είναι και το κράτος) . Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί καλά η μηχανή του καπιταλισμού και μπορεί να αυξήσει τα 10.000 αντικείμενα που αντιστοιχούσαν π.χ. στον καθένα στην αρχή της διαδικασίας που παρακολουθούμε, σε 20.000 π.χ. αντικείμενα για τον καθένα στη συνέχεια.
Από το 2008 όμως και δώθε, μπορούμε να δούμε όλοι πια-και όχι μόνο κάποιοι οικονομολόγοι- ότι στις «αναπτυγμένες» χώρες, αν π.χ. ένα κράτος δανεισθεί 1.000.000 Ε δεν παράγεται καθόλου υπεραξία, ούτε «ευημερία», μόνο αύξηση του χρέους του. Άρα κάτι πρέπει να υπάρχει που φρενάρει τη «τουρμπομηχανή» του καπιταλισμού. Και αυτό το κάτι θα πρέπει να είναι καινούργιο, γιατί τα προηγούμενα χρόνια λειτουργούσε καλά αυτή η μηχανή στις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες. Και μάλιστα αυτό το κάτι πρέπει να είναι και ισχυρό. Ισχυρότερο από την «επιτάχυνση» που είχε μέχρι τώρα η μηχανή του. Η δε αιτία του δε μπορεί να έχει σχέση με τις εθνικές ιδιαιτερότητες, γιατί τότε το φαινόμενο της λειτουργίας της μηχανής στο «νεκρό», δεν θα παρατηρούνταν παντού.
Τι κοινό έχουν σήμερα οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Γιαπωνέζοι και οι Αμερικάνοι; Μάλλον το ότι είναι όλοι πλούσιοι κατά μέσο όρο και με κριτήριο το ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν εισόδημα.
Όταν οι οικονομολόγοι σε αυτές τις χώρες αναφέρονται σε ανθρώπους τους ονομάζουν καταναλωτές-γιατί αυτή είναι η λειτουργία τους στα πλαίσια του οικονομικού κύκλου- και οι καταναλωτές βέβαια ταυτίζονται με τους αγοραστές των προϊόντων του οικονομικού κύκλου. Παλαιότερα τα λιγότερα αγορασμένα βιβλία διαβάζονταν, τα λιγότερα αγορασμένα πουκάμισα φοριόταν, με τα νέα αγορασμένα παιγνίδια τα παιδιά παίζανε, γενικά ότι αγοράζονταν χρησιμοποιούνταν, γιατί ήταν λιγότερα και υπήρχε και χρόνος για αυτό. Αν σήμερα ο μέσος γερμανός χρησιμοποιούσε π.χ. και τα 10.000 αντικείμενα που έχει στην κατοχή του, δεν θα του έμενε χρόνος και χώρος για να αγοράσει καινούργια. Αν αγοράζει ακόμα μερικά καινούργια, το κάνει γιατί είτε πετάει κάποια στα σκουπίδια, είτε τα αποθηκεύει κάπου, χωρίς να θέλει να ξέρει πια για αυτά. Αλλά έτσι δε μπορεί πια να στηριχθεί η ζωτική για τον καπιταλισμό απαιτούμενη κατανάλωση.
Υπάρχει λοιπόν αντικειμενική μείωση της κατανάλωσης στη Δύση-Βορά και αυτό λειτουργεί σαν φρένο για τη μηχανή του καπιταλισμού, γιατί είναι πια κατανοητό ότι για να αυξάνεται η οικονομία του θα πρέπει να αγοράζονται συνεχώς τα αντικείμενα, τα μηχανήματα και οι υπηρεσίες που παράγει.
Η λύση θα ήταν να πεισθούν οι άνθρωποι να συνεχίζουν να «αγοράζουν χωρίς να καταναλώνουν». Περισσότερα βιβλία στις βιβλιοθήκες χωρίς να διαβάζονται, περισσότερα ρούχα αφόρετα στις ντουλάπες, περισσότερα παιγνίδια στα δωμάτια των παιδιών ξεχασμένα σε μια γωνιά κ.λπ. Με κατάλληλη διαφήμιση θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό, αφού οι άνθρωποι εδώ έχουν έτσι και αλλιώς μετατραπεί ήδη σε καταναλωτές. Όμως πάλι κάποια στιγμή θα γινόταν πολύ δύσκολο και πολύ ακριβό λόγω έλλειψης χρόνου, χώρου και αγοραστικής δύναμης. Το αποτέλεσμα θα ήταν κάποια στιγμή πάλι η μηχανή να χάσει ταχύτητα, ώσπου να σταματήσει εντελώς.
Οι «αναπτυγμένες» χώρες έχουν φθάσει σχεδόν σε αυτό το σημείο. Οι καταναλωτές αγοράζουν ακόμα, τα μαγαζιά δεν έχουν αδειάσει ακόμα, αλλά οι αγορές τους είναι περίπου όσες και του προηγούμενου ή του προ-προηγούμενου χρόνου. Αλλά η οικονομία για να αναπτύσσεται χρειάζεται να αυξάνονται και οι αγοραστές και οι αγορές τους χρόνο με το χρόνο. Εδώ και εκεί μπορεί ακόμα να συμβαίνει αυτό, αλλά γενικώς οι «αγορές» είναι πια «χορτάτες» και δε χωράνε στο «στομάχι» τους και άλλα πράγματα.
Στη πραγματικότητα αυτό θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σαν θετικό αποτέλεσμα για τον καπιταλισμό. Έτσι το έβλεπε και ο Κέυνς, που στην εποχή του είχε προφητέψει ότι τα εγγόνια του, όταν θα είχαν μεγαλώσει θα έχουν 8-πλάσιο πλούτο από ότι η γενιά του και ότι στον πλούσιο βιομηχανικό κόσμο τους οι βασικές ανάγκες θα είχαν ικανοποιηθεί. Είχε προβλέψει λοιπόν ότι την εποχή των εγγονών του, η οικονομία θα σταματήσει να αυξάνεται και ο καπιταλισμός θα είχε επιτελέσει το καθήκον του να ικανοποιήσει τις ελλείψεις της εποχής του(στο περίφημο κείμενό του το 1928: «οικονομικές προοπτικές για τα εγγόνια μας», πριν τη μεγάλη κρίση του `29).
Πραγματικά σήμερα οι άνθρωποι των «αναπτυγμένων» κοινωνιών είναι τα ενηλικιωμένα εγγόνια του Κέυνς. Και θα έπρεπε να είναι ευχαριστημένα, αφού το κατά κεφαλήν εισόδημά τους έχει πραγματικά 8-πλασιασθεί από τότε. Αυτό όμως δε συμβαίνει. Η ικανοποίησή τους δεν αυξάνεται εδώ και καιρό. Στη 10-ετία του `70 σταμάτησε να αυξάνεται η πραγματική ευημερία με την έννοια της ευχαρίστησης-ευτυχίας. Τότε ο κάθε ένας κατείχε κατά μέσο όρο γύρω στις 6.000-7.000 αντικείμενα. Ότι αυξήθηκε από τότε μέσω της αύξησης της κατανάλωσης ήταν μόνο το άγχος, το στρες, η κατάθλιψη, ο εθισμός στα φάρμακα-ψυχοφάρμακα και ο αριθμός των ψυχικά άρρωστων.
Αντί λοιπόν να σταματήσει τότε η μηχανή του καπιταλισμού και οι άνθρωποι να έχουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα, μια αντίστοιχη ικανοποιητική δουλειά και το χρόνο να απολαμβάνουν αυτά που είχαν αποκτήσει όντας ευχαριστημένοι, η μηχανή συνέχισε να λειτουργεί, για να φθάσουμε σιγά-σιγά στη σημερινή κρίση. Αυτή περιγράφεται σαν οικονομική κρίση, σαν κρίση των τραπεζών, σαν κρίση χρεών κ.λπ. Με αυτές τις ονομασίες όμως περιγράφονται μόνο τα συμπτώματα και όχι η αιτία της κρίσης.
Η αιτία της κρίσης μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως εξής: αντί όπως αναφέραμε να γίνει δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, να εξασφαλισθεί δίκαιη αμοιβή για την εργασία –κατανεμημένη δίκαια σε όλους- να καλλιεργηθεί η έννοια της ευτυχίας μέσα από την ικανοποίηση των βιοτικών και πνευματικών αναγκών, προωθήθηκε κάτι άλλο. Μέσα από τη μετατροπή του χρήματος από μέσο ανταλλαγών σε εμπόρευμα που πουλιόταν, προωθήθηκε η συγκέντρωση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια μιας οικονομικο-πολιτικής ελίτ (μόνο σε χρήμα μπορούσε να γίνει τέτοια συγκέντρωση πλούτου, γιατί αλλιώς φαντασθείτε όλος αυτός ο χρηματικός πλούτος να ήταν σε υλικά αντικείμενα ή υπηρεσίες, που θα τα βάζανε ή πόσους υπηρέτες θα μπορούσαν να έχουν οι σημερινοί πλούσιοι;).
Ανέλαβε λοιπόν σαν οδηγός και «θερμαστής» της μηχανής του καπιταλισμού το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Από τότε η μηχανή δε τροφοδοτείται μόνο από την κατανάλωση στην πραγματική οικονομία, αλλά και από τη μεγέθυνση του όγκου του χρήματος που κυκλοφορεί, στηριζόμενη στο γεγονός του ότι «το χρήμα γεννά από μόνο του χρήμα»(ένα χαρακτηριστικό που έχει μόνο το χρήμα από όλα τα εμπορεύματα). Όλο αυτό το χρήμα δε μπορούσε να επενδυθεί στην υπάρχουσα πραγματική οικονομία των «αναπτυγμένων» χωρών. Θα παρήγαγε τόσα πολλά αντικείμενα και υπηρεσίες που δε θα μπορούσαν να καταναλωθούν στις κοινωνίες τους. Έπρεπε λοιπόν να παγκοσμιοποιηθεί η μηχανή και να εντάξει στην κατανάλωση όλη την ανθρωπότητα. Πράγμα που έγινε.
Ξαφνικά όμως διαπιστώθηκε ότι όλα αυτά τα απαραίτητα για όλη την ανθρωπότητα πάρα πολλά αντικείμενα και μηχανές δεν μπορούν στην ουσία να παραχθούν, όχι γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα χρήματα, αλλά δεν υπάρχουν τα απαραίτητα υλικά και η αντίστοιχη ενέργεια γι αυτό. Ο πλανήτης διαθέτει περιορισμένους πόρους και δε μπορεί να υπακούσει στις επιταγές του καπιταλισμού. Επίσης δεν χωράει τα σκουπίδια και τα απόβλητα που παράγονται ταυτόχρονα με τα αντικείμενα. Κάποια μάλιστα απόβλητα-τα αέρια του θερμοκηπίου-φροντίζουν ώστε να ανεβαίνει η θερμοκρασία στον πλανήτη και να αποσταθεροποιείται το κλίμα, πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα να μπαίνουν σε κίνδυνο όχι μόνο η ζωή της ανθρωπότητας, αλλά και πολλές οικονομικές δραστηριότητες.
Τα κεφάλαια που δανείσθηκαν με επιτόκια που στηρίχθηκαν στην προσδοκία ότι η παγκόσμια ανάπτυξη θα συνεχίζεται χρόνο με το χρόνο, δεν αποδίδουν πλέον τα αναμενόμενα κέρδη στους δανειζόμενους επιχειρηματίες και κράτη, ώστε να επιστρέφονται απρόσκοπτα οι τόκοι στους δανειστές. Το σύμπτωμα είναι λοιπόν η «κρίση χρεών» και έχει ξεκινήσει βέβαια από τα «αδύνατα ρουλεμάν» της μηχανής του καπιταλισμού, όπως π.χ. η Ελλάδα του σήμερα. Στην ουσία έχουμε όμως συστημική κρίση.
Και τι κάνει το πολιτικό προσωπικό παντού για να αντιμετωπίσει τη κρίση και να ξεκινήσει πάλι η μηχανή; «Να αυξήσουμε τη ζήτηση» λέει ο συντονιστής –οδηγός της μηχανής, το ΔΝΤ μέσω της Λαγκάρντ. Μία από τα ίδια δηλαδή. Να τροφοδοτήσουμε τη μηχανή με την αιτία που τη σταμάτησε. Αύξηση της ζήτησης σημαίνει στη συνέχεια υπερπαραγωγή για την ικανοποίησή της, δηλαδή ξεπέρασμα της «φέρουσας ικανότητας» του πλανητικού συστήματος πόρων και ενέργειας.
Στο οικονομικό πεδίο, αυτό ίσως είναι δυνατόν για λίγο ακόμα, όσο θα χρειασθεί ο μέσος Κινέζος ή Ινδός να γίνει τόσο «πλούσιος» όσο και ο δυτικοβόρειος, ώστε να αγοράσει αυτά τα νέα προϊόντα, που θα παράξει η «ανακάμπτουσα» καπιταλιστική οικονομία με τους τελευταίους εναπομείναντες πλανητικούς πόρους. Ίσως μάλιστα δημιουργηθεί και ζήτηση για εντελώς καινούργια «θαυματουργά» προϊόντα, όπως π.χ. ένα κινητό που θα είναι ταυτόχρονα και «ιπτάμενο χαλί» για να πετάνε οι άνθρωποι «παραμιλώντας» και το οποίο θα το εξασφαλίζουν με καινούργια δάνεια κ.λπ.
Στο οικολογικό όμως πεδίο η «μία από τα ίδια» τροφοδοσία της μηχανής θα οδηγήσει στην κατάρρευση του πλανήτη, μαζί με την κατάρρευση των ίδιων των επιχειρήσεων, των κρατών και της ίδιας της μηχανής. Και αυτή είναι η μεγάλη παγίδα που έχει στήσει στον εαυτό του ο παγκοσμιοποιημένος πια καπιταλισμός. Το αν θα πέσει στην παγίδα του παρασύροντας τα πάντα μαζί του θα εξαρτηθεί από τις αντιστάσεις των ίδιων των ανθρώπων και ειδικά των «υποζυγίων» του, αν όχι του 99% του πληθυσμού. Γιατί η βιολογική πια επιβίωση αυτού του 99%-ανεξάρτητα της ταξικής του προέλευσης-θα εξαρτηθεί από το αν θα αντισταθεί στο υπόλοιπο 1%, που οδηγεί τα πράγματα σε πραγματικό όλεθρο, αφού στο τέλος και πριν τον τελικό γκρεμό, θα ξεκινήσουν και πολεμικές συγκρούσεις για τον έλεγχο των τελευταίων πόρων του πλανήτη(βλέπε τις προετοιμασίες για τη σύγκρουση που έχει ήδη ξεκινήσει για την εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας της αρκτικής και της Μεσογείου ή για τον έλεγχο του πόσιμου νερού σε διάφορες περιοχές του πλανήτη)
Αυτό που μένει λοιπόν ακόμα αναπάντητο είναι αν οι άνθρωποι στις «αναπτυγμένες» βιομηχανικές χώρες, στην πλειοψηφία τους θα πέσουν και αυτοί σε αυτή την παγίδα και θα συνεχίσουν να λειτουργούν σε ένα σύστημα, που τους έχει μετατρέψει σε αλόγιστους καταναλωτές-αγοραστές. Αν θα αποφασίσουν να γίνουν ορθολογικά σκεπτόμενοι άνθρωποι, να ικανοποιούνται με τα λιγότερα και μόνο απαραίτητα αγαθά που έχουν στη διάθεσή τους επιδιώκοντας την ευημερία μέσα στη λιτότητα της αφθονίας των συλλογικών αγαθών και αν θα αποφασίσουν να απορρίψουν την παραπάνω προοπτική. Αν το μειοψηφικό προς το παρόν κίνημα των ανθρώπων-πολιτών, που έχουν ήδη αμφισβητήσει το κυρίαρχο πρότυπο ανάπτυξης και τους τρόπους ζωής που το συνοδεύουν, θα κατορθώσει στο επόμενο διάστημα που απομένει να πείσει και τις κοινωνικές πλειοψηφίες των «από κάτω» να το απορρίψουν και αν όλοι μαζί αρχίσουν να δημιουργούν τον άλλο νέο κόσμο, τον πέρα από τον καπιταλισμό και την καταστροφική του ανάπτυξη.
Ένα εναλλακτικό κόσμο που δεν θα χαρακτηρίζεται επίσης καθαρά από τις προδιαγραφές, που έβαζε στο παρελθόν το "κίνημα των φτωχών"(του σοσιαλιστικού, του εργατικού, του ρομαντικού, της απελευθερωτικής θεολογίας, του τριτοκοσμικού κ.λπ.)καταγγέλλοντας τον καπιταλισμό ότι δε μπορεί να λύσει το πρόβλημα της έλλειψης και της φτώχειας. Γιατί η φτώχεια στον καπιταλισμό είναι σχετική και κάποιος αισθάνεται φτωχός, γιατί ο διπλανός του έχει και κατέχει περισσότερα από αυτόν. Με δίκαιη κατανομή της αφθονίας που υπάρχει σήμερα(π.χ. παράγονται τρόφιμα που αν δεν πήγαιναν στα σκουπίδια και αν διανέμονταν δίκαια θα μπορούσαν να θρέψουν διπλάσιο από τον σημερινό πληθυσμό της γης)και ορίζοντας διαφορετικά το περιεχόμενο της ευημερίας και της ευτυχίας για τον άνθρωπο, θα μπορούσαν να πεισθούν όχι οι πολίτες μόνο των "αναπτυγμένων" και "πλούσιων" σημερινών κοινωνιών, αλλά και των "φτωχών" σημερινών κοινωνιών της Ανατολής-Νότου. Και αυτοί θα μπορούσαν να πεισθούν ότι δεν αξίζει ο κόπος να γίνουν "πλούσιοι" με τον τρόπο που έγιναν οι Δυτικοί-Βόρειοι, εις βάρος των επόμενων γενιών και του πλανήτη. Η σημερινή τους μάλιστα "φτώχεια", μπορεί να είναι καλύτερη αφετηρία για να πετύχουν γρηγορότερα την "ευημερία της ατομικής λιτότητας, μέσα στη συλλογική αφθονία", στην οποία αναφερόμαστε συνέχεια σε αυτή την ιστοσελίδα

Επειδή σε αυτή την ιστοσελίδα προτείνουμε τη δημιουργία ενός άλλου νέου κόσμου, πέρα από τον καπιταλισμό, θα ήταν απαραίτητο να σκιαγραφήσουμε στα γρήγορα τι προτάθηκε στο παρελθόν, σε αντιπαράθεση κάθε φορά με τον κόσμο που επικρατούσε. Ελπίζοντας βέβαια ότι αυτή τη φορά ο «άλλος εναλλακτικός κόσμος» θα γίνει και κυρίαρχος, γιατί αν δεν γίνει αυτό το πιο πιθανό θα είναι να μην υπάρξει δυνατότητα συνέχισης της ανθρώπινης ιστορίας.
Ο πρώτος καλύτερος και ριζοσπαστικότερος κόσμος ήταν ο κόσμος της «Εδέμ», ο κόσμος του «Παραδείσου» που από πολύ νωρίς δημιούργησε με τη φαντασία της η ανθρωπότητα-όχι μόνο στη μορφή της βίβλου- σε αντιπαράθεση με την πραγματικότητα που ζούσε στη μακρόχρονη πορεία της εξέλιξής της.
Στον παράδεισο ο άνδρας και η γυναίκα ζούσαν υποτίθεται ειρηνικά, χωρίς να δουλεύουν-ήταν μόνο συλλέκτες όσων πλουσιοπάροχα πρόσφερε η φύση-χωρίς να πονάνε, χωρίς την ανάγκη για ιδιοκτησία-αφού τους φρόντιζε η φύση-χωρίς να ξεχωρίζουν το «καλό» από το «κακό», ικανοποιημένοι και ευτυχείς με ότι τους περιτριγύριζε. Όλα αυτά βέβαια μέχρι που «δοκίμασαν το μήλο», απέκτησαν γνώση του εαυτού τους και θέλησαν από «παιδιά της φύσης» να γίνουν οι «κυρίαρχοί» της.
Ο δεύτερος καλύτερος κόσμος σε αντιπαράθεση με τον πραγματικό, ήταν η αρχαία «ειδυλλιακή Αρκαδία», όπως την ύμνησε ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος(70-19 π.Χ.) στα «βουκολικά» του: ήταν η περιοχή της κεντρικής Πελοποννήσου, όπου ένας λαός ποιμένων(βουκόλων), τη «χρυσή» εποχή της ελληνικής αρχαιότητας, ζούσε με ποίηση, τραγούδι, έρωτα, φιλοσοφία και πολιτική, παράλληλα με τον σωματικό μόχθο σε μια γόνιμη και ειρηνική φύση, όπου κάθε στιγμή μπορούσε να εμφανισθεί ο θεός Πάνας με τον αυλό και τις νύμφες.
Από αυτόν τον ειδυλλιακό-στη φαντασία των βουκολικών ποιητών με πρώτο χρονικά τον Θεόκριτο(310-250 π.Χ.)-κόσμο της «ευδαίμονος» Αρκαδίας δανείσθηκε αργότερα(τον 18ο αιώνα κυρίως, αλλά και μέχρι σήμερα) η μοντέρνα φιλοσοφία πολλά στοιχεία, για να αντιπαρατεθεί στον αστικό και βιομηχανικό καταναγκασμό των ανθρώπων. Συνέθεσε το λεγόμενο Αρκαδικό κεκτημένο που προσδιορίζεται από το ανθρωπιστικό ιδεώδες: την ευδαιμονία ως ανθρωπιστικό αγαθό, την αρμονία ως στοιχείο συνύπαρξης, τη χαρούμενη χωρίς βαρβαρότητα και αυθαιρεσία απλοϊκή ζωή, ως εναλλακτική προς τον κυρίαρχο κάθε φορά τρόπο ζωής.
Αλλά στην «χρυσή εποχή» της ελληνικής αρχαιότητας, και όχι βέβαια στη φαντασία των ποιητών, έχουμε και την κλασσική περίοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που κατά πολλούς αποτέλεσε –με όλα τα αρνητικά του-μια προσπάθεια υλοποίησης ενός καλύτερου κόσμου, εναλλακτικού προς τον ολιγαρχικό –σύγχρονό της-κόσμο. Το δημοκρατικό της ιδεώδες στην πολιτική, επέδρασε εξίσου σημαντικά στον δυτικό διαφωτισμό και τη νεωτεριστική εποχή, άλλο που με την εφαρμογή του μας προέκυψε η κοινοβουλευτική δημοκρατία στα πλαίσια του δυτικού αστικού κράτους. Σήμερα μάλιστα, στη μετανεωτεριστική εποχή, επιδρά εκ νέου στη σκέψη και τις προτάσεις που γίνονται για κοινωνίες με αμεσοδημοκρατικές πολιτικές δομές. Αλλά για τη Αθηναϊκή δημοκρατία έχουν γραφεί τόσα πολλά και δεν θα επιμείνουμε άλλο σε αυτό το άρθρο.
Επίσης, παρά την έλλειψη πολλών πηγών, ένας αληθινός εναλλακτικός κόσμος μπορεί να θεωρηθεί το «βουδιστικό βασίλειο του βασιλιά Ashoka», τον 3ο π.Χ. αιώνα στην ανατολή, συγκεκριμένα στην Ινδία. Με μια εσωτερική ψυχική διαφοροποίηση, ο πρώην σκληρός βασιλιάς Ashoka, επιλέγει σαν πολιτική του «το δρόμο προς την Καλοσύνη και τη μη βία», αποκηρύσσει τον πόλεμο, διανέμει δίκαια τη γη και διαδίδει πλατιά τον βουδισμό σαν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς με βάση την ανοχή. Κάνει νόμους για τα δικαιώματα των γυναικών και των ανδρών, εισάγει τη διαμόρφωση γνώμης από την κοινωνία μέσα από τον δημόσιο διάλογο. Στην ουσία εισάγει μια πρώιμη μορφή κοσμικής δημοκρατίας στην αρχαία Ινδία.
Στη συνέχεια έχουμε την πρόταση του πρωτοχριστιανισμού-προτού γίνει η κυρίαρχη θρησκεία μετά 3 αιώνες-σαν εναλλακτική στον τότε κυρίαρχο ρωμαϊκό κόσμο. Περιμένοντας το τέλος του παλιού κόσμου οι πρωτοχριστιανοί ζούσαν βασικά σε κοινότητες, μεταξύ συναθροίσεων-εκκλησίασμα των πιστών, στα πρότυπα της εκκλησίας των πολτών της αρχαίας Αθήνας-για προσευχή και λήψη κοινών λιτών γευμάτων, έχοντας σα βάση τα συλλογικά αγαθά, τη λιτότητα, τη μη κτητικότητα και ιδιοκτησία των «επίγειων», τη βιωματική αλληλοβοήθεια-αλληλοστήριξη-αγάπη αλλήλων.
Σε αυτές τις πρωτοχριστιανικές παραδόσεις της μη κτητικότητας, στηρίχθηκαν αργότερα, στον μεσαίωνα μετά τον 13ο αιώνα το κίνημα των Bettelorden(της νηστείας, της παραίτησης από τα εγκόσμια, της ταπεινότητας και της προσευχής), όπως των δομινικανών μοναχών, οι οποίοι στρεφόμενοι ενάντια στον πλούτο και την εξουσία της παπικής εκκλησίας, επέδρασαν στην μερική αλλαγή των αξιών του κόσμου του μεσαίωνα. Το ίδιο και οι γυναικείες ή ανδρικές μοναχικές κοινοβιακές κοινότητες, που από τον 14ο αιώνα και μετά ζούσαν στα πρότυπα των βιβλικών αποστόλων σαν «λαϊκοί» και «ταπεινοί», κάνοντας χειρωνακτικές εργασίες και εκπαιδεύοντας τον εαυτό εσωτερικά με αυτομόρφωση.
Τον ίδιο καιρό , με τα πρώτα στοιχεία του πρώιμου καπιταλισμού στις πόλεις του μεσαίωνα, εμφανίζονται μερικά πρώιμα συγγραφικά νεωτερικά έργα, στα οποία περιγράφονταν ένας καλύτερος, δικαιότερος και εξυπνότερος τρόπος ζωής, που τοποθετούνταν όμως σε ένα χρονικά και χωρικά απώτερο μέλλον. Τα αντιπροσωπευτικότερα ήταν: του Τόμας Μουρ η «Ουτοπία»(1516), του Καμπανέλα η «Χώρα του Ήλιου»(1623) και του Φράνσις Μπαίηκον η «Νέα Ατλαντίδα»(1627).
Ο Μουρ, ένας Άγγλος ουμανιστής, περιγράφει στο μυθιστόρημά του τη χώρα της Ουτοπίας, μια πολιτεία με δημοκρατικούς θεσμούς, όπου υπάρχει μόνο συλλογική ιδιοκτησία χωρίς κυκλοφορία χρήματος.
Ο δομινικανός μοναχός Καμπανέλα οραματίζεται ένα κράτος χωρίς ατομική ιδιοκτησία, με λιγοστή αναγκαία εργασία και πολύ χρόνο για μόρφωση σε κοινότητες γυναικών και παιδιών.
Ο Άγγλος φιλόσοφος Φ. Μπαίηκον αναβιώνει μια νέα Ατλαντίδα-σε αντιδιαστολή με τη χαμένη πολιτεία του νησιού του Πλάτωνα, που διαλύθηκε από την ηθική παρακμή-σαν τον τόπο όπου κυριαρχεί η επιστημονική λογική.
Από όλους αυτούς τους σχεδιασμούς επί χάρτου, έπρεπε να αναπτυχθούν αληθινές πραγματικότητες. Στον πολιτικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο του Μοντεσκιέ και του Βολταίρου στηρίζονται νεωτεριστικοί πολιτικοί σχεδιασμοί. Έχουμε την αμερικάνικη επανάσταση(1776), σαν αγώνας ανεξαρτησίας από τις ευρωπαϊκές μοναρχίες, που κατέληξε στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ενώ στη συνέχεια η γαλλική επανάσταση(1789), στηριζόμενη στο κίνημα του διαφωτισμού, έδωσε τέλος στο αριστοκρατικό καθεστώς στην Ευρώπη και έβαλε τις βάσεις για ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο». Της συναίνεσης των κοινωνικών στρωμάτων με τη μορφή συντάγματος στο πεδίο της πολιτικής, ενώ στο πεδίο του πολιτισμού προτάθηκε ένα αξιακό σύστημα στηριγμένο στην αναγκαιότητα της φύσης, της παιδείας και της τέχνης, στα πλαίσια του εθνικού αστικού κράτους.
Ο άγγλος επιχειρηματίας Ρόμπερτ Όουεν-ο οποίος σε αντίθεση με την απανθρωπιά που επικρατούσε στα εργοστάσια της εποχής του, εισήγαγε στην επιχείρησή του ανθρωπιστικές συνθήκες εργασίας το 1800- διαμορφώνει την ιδέα ότι ο κοινωνικός πλούτος μπορεί να αυξηθεί και να διατηρηθεί καλύτερα στα πλαίσια της συνεταιριστικής-συλλογικής εργασίας και της κοινοτικής ζωής. Ο πρώιμος σοσιαλιστής υλοποιεί την ιδέα του συνεταιρισμού δημιουργώντας την αποικία «Νέα Αρμονία». Την ίδια επίδραση είχε εξάλλου και ο πρώιμος σοσιαλιστής και ευρωπαϊστής Ανρύ ντε Σαιν-Σιμόν. Είχε την άποψη ότι η ταξική κοινωνία μπορούσε να ξεπερασθεί, όταν όλοι οι εργαζόμενοι πάρουν μέρος σε εργασίες και καθήκοντα που απορρέουν από την κοινή επιδίωξη της «κοινής ευημερίας» και όχι από την επιδίωξη κέρδους της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Και αυτό έπρεπε να γίνει άμεσα και όχι αργότερα. Ακόμα και οι πρώτες –κατά το τέλος του 18ου αιώνα-δημιουργηθείσες «τράπεζες αποταμίευσης» στις πόλεις, ήταν επηρεασμένες από τις ιδέες των πρώιμων σοσιαλιστών. Έπρεπε να βοηθήσουν μέσα στον καπιταλισμό τα λαϊκά στρώματα με δάνεια για να μπορούν να επιβιώνουν σιγουρεύοντας τα μέσα παραγωγής και τη γη που είχαν στα χέρια τους. Η ιδέα των «μικροδανείων», όπως εμφανίζεται σήμερα στις «ηθικές τράπεζες» (όπως π.χ. του Μουχαμάτ Γιούνους στο Μπαγκλαντές), έχει την καταγωγή από τις πρώτες αυτές τράπεζες, που δεν στήριζαν, αλλά αντιστέκονταν στον καπιταλισμό της απληστίας.
Το «κομμουνιστικό μανιφέστο» των Μαρξ-Έγκελς στον ώριμο καπιταλισμό και το «τι να κάνουμε» του Λένιν στην περίοδο του ιμπεριαλισμού, υπήρξαν εκείνες οι προτάσεις που στην αρχή του 20ου αιώνα οδήγησαν τις μαζικές πια κοινωνίες να επιδιώξουν εναλλακτικούς προς τον καπιταλισμό κόσμους, και σε μακροοικονομικό και σε μικροοικονομικό επίπεδο.
Η ρωσική επανάσταση του 1917, που αντικατέστησε την αγροτογραφειοκρατική κοινωνία των τσάρων με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό» κατά κάποιους-ή με τον «κρατικό καπιταλισμό» κατά την άποψη κάποιων άλλων(*)-ήταν η μια μακροοικονομική εκδοχή. Η δεύτερη ήταν η οδός των μεταρρυθμίσεων του καπιταλισμού που ακολουθήθηκε από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη.
Σε μικροοικονομικό επίπεδο υπήρξε π.χ. η συνεταιριστική αποικία οπωροφόρων Eden , που δημιουργήθηκε το 1893 από το κίνημα του «τρόπου ζωής» κοντά στο Βερολίνο(Oranienburg) και τα επόμενα χρόνια εξελίχθηκε στην πιο επιτυχημένη εφαρμογή του «άλλου τρόπου ζωής και εργασίας». Συλλογική καλλιέργεια, συνεργατική μεταποίηση προϊόντων, συλλογική χαρούμενη ζωή και διασκέδαση κοντά στη φύση, χορτοφαγική διατροφή χωρίς «κακές συνήθειες»(αλκοόλ, νικοτίνη κ.λπ.). Για το ποια μορφή και εξέλιξη έχει πάρει η τότε αποικία μετά 100 και πλέον χρόνια, δείτε το: http://www.eden.de/eden/ueberuns/index.php.
Το αντιπολεμικό κίνημα στη περίοδο του «ψυχρού πολέμου» και αργότερα το αντιπυρηνικό κίνημα, μαζί με το αντιαυταρχικό-ελευθεριακό , καθώς και το αναρχικό κίνημα, τμήματα των οποίων κατέληξαν σε μια σύνθεση και στη δημιουργία του οικολογικού κινήματος –κύρια μετά τη πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τη «παγκοσμιοποίηση» του καπιταλισμού, που είχε και σαν επακόλουθο τη δημιουργία του «αντιπαγκοσμιοποιητικού» κινήματος- πρόσθεσαν και άλλα στοιχεία στην εικόνα ενός μεταμοντέρνου «άλλου κόσμου». Βασικά την οικολογική οπτική του.
Από όλα τα προηγούμενα αυτό που έχουμε κληρονομήσει τουλάχιστον σε οικονομικό επίπεδο μέχρι σήμερα είναι η "κοινωνική οικονομία". Σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO): η συναιτεριστική-κοινωνική οικονομία σήμερα είναι η 10η οικονομία στον κόσμο.
Για τα μεταμοντέρνα στοιχεία που συνθέτουν σήμερα την αέναη πρόταση του «άλλου-εναλλακτικού κόσμου» έχουμε γράψει και γράφουμε συνέχεια σε αυτό το μπλοκ(βλέπε π.χ. το κείμενο "μια άλλη αφήγηση": http://topikopoiisi.blogspot.com/2011/09/blog-post_29.html ή «ένας άλλος κόσμος είναι εδώ»: http://topikopoiisi.blogspot.com/2010/09/blog-post_13.html).
Υπάρχει λοιπόν ένα μεγάλο υπόβαθρο πνευματικών ιδεών και πολλά αποτυχημένα παραδείγματα υλοποίησης μερικών από αυτών. Αλλά γιατί τόση μεγάλη πολιτική φαντασία στις προτάσεις για τη δημιουργία της «ευτοπίας», και τόση μικρή επιτυχία στην υλοποίησή της;
Υπάρχει ένα μεγάλο ερώτημα. Είναι ο άνθρωπος όχι και τόσο λογικό ον; Δεν είναι τόσο έξυπνος; Κυριαρχείται περισσότερο από τον ανορθολογισμό και το «εγωιστικό γονίδιο»;
Η απάντηση πρέπει να δοθεί στα επόμενα 20 με 40 χρόνια. Δεν έχουμε παραπάνω χρόνο, για να συνεχίζουμε να οραματιζόμαστε τον «παράδεισο». Μετά θα έχουμε πάει οριστικά στην «κόλαση». Στην κόλαση μιας «τεχνοφασιστικής» παγκόσμιας διακυβέρνησης, στην οποία μας οδηγεί ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός.

(*)Κρατικός καπιταλισμός θεωρείται και από πολλούς-και σωστά- η σημερινή Κίνα, που φυσικά δεν είναι ένας εναλλακτικός προς τον καπιταλισμό κόσμος, αφού αναδεικνύεται ένας από τους σημαντικότερους στυλοβάτες του. Με τη σημερινή πορεία της η Κίνα θα διεκδικήσει το ρόλο του "τελικού" θύτη των πόρων του πλανήτη-μαζί με τον ανθρώπινο πόρο- και θα διεκδικήσει τον πρωταγωνιστικό στη ρύπανση και στην αλλαγή του κλιματος καθώς και στην "φτωχοποίηση" της βιόσφαιρας.

Μια απάντηση στο: «ουτοπικοί ρομαντισμοί» του Περικλή Σφυρίδη

Πρώτα - πρώτα δεν αγνοώ καθόλου ότι τα σύγχρονα κράτη είναι «πολύπλοκα, γραφειοκρατικά και εν πολλοίς καταπιεστικά συστήματα» και ότι  τα κράτη πάντα ήταν «άσπλαχνα» και πριν ακόμα από τη δημιουργία των «εθνικών κρατών». Για αυτό και πάντα υπήρχαν εναλλακτικές προτάσεις για άλλες μορφές κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης(πάνω στο θέμα δείτε αντίστοιχο κείμενό μου : Η προϊστορία των «άλλων -εναλλακτικών κόσμων» στο http://topikopoiisi.blogspot.de/2011/11/blog-post_22.html)

 Για αυτό σήμερα είναι αναγκαίο, περισσότερο από ποτέ, να υπερβούμε αυτά τα συστήματα στρεφόμενοι σε αμεσοδημοκρατικές, αταξικές, οικολογικές κοινωνίες της ισοκατανομής πόρων και εξουσιών. Την υπέρβαση αυτή θα μπορέσει να την κάνει ένα κοινωνικό κίνημα νέων ανθρώπων-ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου- που στοιχεία του υπάρχουν ήδη(δείτε το κείμενό μου "παγκοσμιοποίηση, οικουμενικότητα, αποανάπτυξη, τοπικοποίηση" στο: http://www.topikopoiisi.com/2/post/2012/09/21.html). Δεν θα την κάνει ο κυρίαρχος σημερινός ανθρωπολογικός τύπος του «μαζικού κατακερματισμένου συνειδησιακά ατόμου», καταναλωτή βιοτικών, χρηστικών και ιδεοπολιτικών  αξιών. Του ανασφαλή και κατεχόμενου από τον φόβο της απώλειας και του θανάτου άνθρωπο,  που η μόνη του μέριμνα είναι πως θα εξασφαλίσει "τα φάρμακα" με τα οποία τον έπεισαν οι φαρμακοβιομηχανίες και οι γιατροί ότι είναι απαραίτητα για την επιβίωσή του. Θα την κάνει το πολύπλευρα αναπτυγμένο «πρόσωπο». Το φιλοσοφημένο, προσγειωμένο πρόσωπο, που αναγνωρίζει και αποδέχεται ότι δεν γεννήθηκε σε αυτόν τον κόσμο μόνο για να καταναλώνει, αλλά για να ζήσει βιώνοντας τον πεπερασμένο χρόνο του όσο γίνεται πιο ποιοτικά, βελτιώνοντας τον εαυτό και τους άλλους γύρω του.

Όσα προτείνουμε δεν είναι προσωπικές επιλογές ενός πρώην εκπαιδευτικού που «αποφάσισε να γίνει οικογεωργός και μάλιστα επιτυχημένα δημιουργικός», αλλά ενός μικρού προς το παρόν κινήματος για έναν άλλο κόσμο. Για έναν άλλο κόσμο που στοιχεία του είναι ήδη εδώ:  «Ενας άλλος κόσμος είναι εδώ, υπαρκτός και με αυτοπεποίθηση. Ένας κόσμος που δημιουργεί, που γεύεται, που μοιράζεται και γιορτάζει. Φέτος έρχεται στην Αθήνα με σκοπό να συναντηθούν οι ατομικές και συλλογικές πρωτοβουλίες της οικολογικής γεωργίας, της διατήρησης των ντόπιων ποικιλιών, της άρνησης των μεταλλαγμένων κ.λ.π., με τα εγχειρήματα της αλληλέγγυας οικονομίας, των εναλλακτικών τρόπων κατανάλωσης και ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων. Πρόθεση των συμμετεχόντων είναι να αναδείξουν έναν τρόπο ζωής που βασίζεται στις αξίες της αυτάρκειας, της αλληλεγγύης, του μοιράσματος, του σεβασμού προς την φύση και του κοινοτισμού» (δείτε το αντίστοιχο κείμενο στο http://topikopoiisi.blogspot.de/2010/09/blog-post_13.html)

Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία θα είναι η οικονομία της περιόδου μετάβασης προς αυτόν τον νέο κόσμο. Μια οικονομική δραστηριότητα στα πλαίσια της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας σήμερα-με τη μορφή επιχείρησης κοινωνικής βάσης ή συνεταιριστικής ή συνεργατικής(κολεκτίβας) και έχοντας απορρίψει την «μεγιστοποίηση» του κέρδους σαν μέτρο της επιτυχίας της οικονομικής δραστηριότητας- είναι επιτυχημένη, όταν συμβάλει κατά το «μέγιστο» δυνατό στην συλλογική-κοινωνική ευημερία(και όχι μόνο στην ευημερία των μελών της, όπως συμβαίνει με την καπιταλιστική επιχείρηση, που σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα μπορεί η οικονομική της επιτυχία να στηρίζεται στη μείωση ακριβώς της ευημερίας και της ποιότητας ζωής της υπόλοιπης κοινωνίας). Η επιτυχία της αποδείχνει ότι στην ουσία ισχύει το αντίστροφο από ότι ισχυρίζεται ο καπιταλισμός: δεν είναι η ατομική ευημερία εκείνη που συνεπάγεται αυτόματα και την συλλογική ευημερία, αλλά η συλλογική είναι αυτή που συνεπάγεται και την ατομική ευημερία. «Όποιος φροντίζει για όλους, φροντίζει και για τον εαυτό του». Στη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δεν θα υπάρχει χρηματοπιστωτικός τομέας με τη μορφή του σημερινού καπιταλιστικού «καζίνου». Οι πιθανοί μικροί τόκοι που μπορούν να απαιτούν οι πιστωτικοί αυτοί οργανισμοί της θα δικαιολογούνται μόνο στη βάση των λειτουργικών δαπανών τους και όχι στη βάση διανομής κερδών στα μέλη(και αυτοί οι οργανισμοί-συλλογικότητες θα διανέμουν εισόδημα μόνο στους εργαζόμενούς τους, πέρα από την εξασφάλιση των λειτουργικών εξόδων τους). Σε τέτοιους πιστωτικούς συνεταιρισμούς-που βέβαια θα λειτουργούν με δημοκρατική διαφάνεια για να διεκδικούν την ένταξή τους στην οικονομία της μετάβασης- μπορούν να καταθέτουν για παράδειγμα τα για το επόμενο χρονικό διάστημα αχρείαστα πλεονάσματά τους, τα υπόλοιπα οικονομικά εγχειρήματα της εν λόγω οικονομίας. Έτσι το χρήμα θα ξαναγίνει μέσο για την λειτουργία της κοινοτικής οικονομίας και όχι μέσο πλουτισμού των ατόμων προκατόχων του. 
(βλέπε το αντίστοιχο κείμενο στο: http://www.topikopoiisi.com/2/category/54f3db88ff/1.html

Καθώς και στο http://topikopoiisi.blogspot.de/2012/01/blog-post_6708.html).

Τα εγχειρήματα της μορφής «συνεταιρισμών και συνεργατικών ομάδων», που ο κ. Σφυρίδης απαξιεί, λόγω του ότι έχει την εμπειρία των παραδοσιακών συνεταιρισμών-όπου ένα διοικητικό συμβούλιο που εκλεγόταν στη βάση κομματικών ψηφοδελτίων και έκανε ότι ήθελε και οι απολογισμοί του ψηφίζονταν από τους λίγους κομματικούς εγκάθετους σε μη έχοντας απαρτία γενικές συνελεύσεις-δεν έχουν την ίδια οργανωτική δομή με αυτούς. Στηρίζονται στη συλλογική ιδιοκτησία και χρήση των μέσων παραγωγής, στην δημιουργική και ισότιμη εργασία με σύγκλιση χειρωνακτικής-πνευματικής και με συνεργατικές σχέσεις των εργαζομένων στις μονάδες τους, στην αυτοδιαχείριση και τη δημοκρατική συν-απόφαση των χώρων εργασίας, στην αλληλεγγύη προς τις «επηρεαζόμενες» από την οικονομική δραστηριότητα κοινωνικές ομάδες και άλλα είδη ζωής. Αποβλέπουν στην «καλή υγιεινή ζωή» υπηρετώντας την συλλογική και ατομική κοινωνική ευημερία, καθώς και στην οικολογική βιωσιμότητα και τις μικρές αποστάσεις, στηριζόμενοι περισσότερο στους τοπικούς φυσικούς πόρους(«οικονομία της εγγύτητας»). Έχουν και παιδαγωγική δραστηριότητα διαμορφώνοντας τον νέο ανθρωπολογικό τύπο.

Δεν είναι δε εγχειρήματα «αναχωρητικά», όπως ισχυρίζεται ο κ. Σφυρίδης( «κοινόβια μοναστήρια»), λαμβάνουν χώρα ήδη σαν δομές του υπάρχοντος και στα πλαίσια του καπιταλισμού τρίτου τομέα της οικονομίας-πέρα από τον κρατικό και ιδιωτικό τομέα- που σήμερα είναι ήδη η 10η οικονομία στον κόσμο, με 800.000.000 μέλη. Έχουν βέβαια ταυτόχρονα και τα χαρακτηριστικά της συνύπαρξης με τον καπιταλισμό και τα χαρακτηριστικά της υπέρβασής του. Μένει βέβαια το κοινωνικό κίνημα της μετάβασης να επιδιώξει να επικρατήσουν τα χαρακτηριστικά της υπέρβασης.

Το ίδιο θα πρέπει να επιδιώξει και για την Επιστήμη-τεχνολογία: από την έρευνα σύμφωνα με τις επιταγές της αγοράς και των επιχειρήσεων στην ανεξάρτητη έρευνα που δίνει απαντήσεις για την ικανοποίηση των κοινωνικών υλικών και πνευματικών αναγκών. Από το πατεντάρισμα και την πνευματική ιδιοκτησία στην ελεύθερη διάδοση και χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων και των τεχνολογικών καινοτομιών. Από την κατακερματισμένη σε τομείς επιστήμη της κυριαρχίας επί της φύσης και της ζωής, στην ολιστική επιστήμη που διδάσκεται από την ισορροπία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας. Από την μιλιταριστική τεχνολογία του κοινωνικού ελέγχου, της πολεμικής επιβολής και της μόλυνσης του περιβάλλοντος, σε τεχνολογίες ήπιες, απελευθερωτικές και αποκατάστασης των μέχρι τώρα καταστροφών κ.λπ.

Όσον αφορά στην υγεία, που απασχολεί ιδιαίτερα τον κ. Σφυρίδη: από ένα ιατροφαρμακευτικό σύστημα που αντιμετωπίζει κύρια τα συμπτώματα των ασθενών με φαρμακευτική και νοσοκομειακή αγωγή και ταυτίζει την  έννοια της υγείας με την ιατρική περίθαλψη που ευνοεί την φαρμακοβιομηχανία, σε  μια κοινωνικοποιημένη φροντίδα υγείας. Το γενικό επίπεδο υγείας συνδέεται άμεσα με την οικονομική ζωή και τις συνθήκες εργασίας, τις ανισότητες και τη μόλυνση του περιβάλλοντος . Έτσι η δράση σε αυτούς τους τομείς θα έχει να κάνει και με την πρόληψη της υγείας. Ταυτόχρονα η ενημέρωση και η πληροφόρηση για τις αιτίες των ασθενειών θα συμβάλει πολλή στην πρόληψη και την αυτο -ίαση. Η αναγκαία περίθαλψη για τον πληθυσμό στη συνέχεια θα πρέπει να οργανωθεί στη βάση της κοινωνικής - οικονομικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης,  με αυτοδιαχείριση από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό στους χώρους περίθαλψης και παροχής συμβουλών (τα «κοινωνικά ιατρεία» που δημιουργήθηκαν π.χ. στην Ελλάδα τελευταία δίνουν μια εικόνα. Για την γενικότερη οργάνωσή της μπορούν να εκλέγονται π.χ. συμβούλια υγείας για κάθε περιοχή).

Ποιό ουτοπικό είναι να δέχεται κανείς ότι μπορεί ο σημερινός καπιταλιστικός τρόπος ανάπτυξης να συνεχίζεται και στο μέλλον χωρίς να καταστρέψει τις ίδιες τις συνθήκες επιβίωσης των μελούμενων γενιών, από το να θεωρεί ότι η άμεση δημοκρατία η στηριζόμενη στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, στα συλλογικά αγαθά κ.λπ. είναι ρομαντισμοί. Οι έλλογοι άνθρωποι είναι πιθανότερο να επιλέξουν την ευτοπία της ποιότητας στη ζωή τους και να αγωνισθούν για αυτή, από ότι να γίνουν θύματα της κακοτοπίας ενός τεχνοφασιστικού καθεστώτος της  οικονομικοπολιτικής ελίτ. Δεν μας περιμένει κανένας επουράνιος παράδεισος. Αυτός είναι μάλλον εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας. Μπορούμε όμως να πετύχουμε την ευζωία-προσοχή όχι την «ευημερία» μέσω της κατανάλωσης που επιδιώκεται σήμερα- στα πλαίσια αυτού του πλανήτη, που διαθέτει δυστυχώς πεπερασμένους πόρους και θέτει όρια.

Όσον αφορά στα χρέη και τη κρίση που βιώνουμε σήμερα σε όλο τον κόσμο-σαν ελληνική κοινωνία σε υπέρτατο βαθμό- δεν οφείλεται σε κάποιον παγκόσμιο «οικονομικό πόλεμο» και  έχουμε βρεθεί στα διασταυρούμενα πυρά του. Οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μια παγίδα που έχει στήσει ο καπιταλισμός στον εαυτό του. Ποια είναι αυτή;

Μέχρι το 2007-08, πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση, ο καπιταλισμός ιδίως στον «αναπτυγμένο βιομηχανικό» κόσμο στηριζόταν στην χρόνο με το χρόνο αύξηση της ζήτησης και του καταναλωτισμού. Η αύξηση δε αυτή τα τελευταία 20 χρόνια στηριζόταν με τη σειρά της στην αύξηση των χρεών από τα νοικοκυριά, τις τράπεζες και τις κυβερνήσεις.
Οι άνθρωποι όμως δεν ήταν ευχαριστημένοι, τρέχανε πίσω από καινούργιο αυτοκίνητο, καινούργια τηλεόραση ή πλυντήριο, καινούργιο κινητό ή συνολάκι, αλλά μεγαλύτερη ικανοποίηση δεν αισθάνονταν.
Για παράδειγμα ο μέσος γερμανός του σήμερα-που υποτίθεται έχει τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη και γι αυτό όχι τυχαίο το παράδειγμα-κατέχει τηλεόραση, βιβλία, έπιπλά, κάμερα, ηλεκ. κουζίνα, πλυντήριο, κινητό, αυτοκίνητο, κομπιούτερ κ.λπ., συνολικά γύρω στα 10.000 αντικείμενα(σύμφωνα με την εφημερίδα Die Zeit). Για να συνεχίζει να λειτουργεί ο καπιταλισμός στη Γερμανία, θα πρέπει οι επιχειρήσεις να συνεχίζουν να παράγουν τα παραπάνω αντικείμενα και οι άνθρωποι να συνεχίζουν να τα αγοράζουν.
Αλλά αν οι άνθρωποι στον αναπτυγμένο κόσμο έχουν ήδη αγοράσει από μια φορά αυτά τα αντικείμενα-που υποτίθεται του αυξάνουν την «ευημερία»-το πολύ να χρειασθεί στη συνέχεια να αντικαταστήσουν μερικά από αυτά, πετώντας τα παλιά στα σκουπίδια. Τότε πρέπει ο καπιταλισμός να βρει αλλού τους αγοραστές των προϊόντων του, παράδειγμα στην ανατολική Ευρώπη, την Ασία, τη Ν. Αμερική ή την Αφρική. Έτσι λειτουργούσε πάντα. Ανακαλύπτοντας νέες αγορές. Απλωνόταν όλο και μακρύτερα και στο τέλος παγκοσμιοποιήθηκε.
Εντάσσοντας κάθε φορά και μια καινούργια περιοχή στις αγορές του, κανονικά θα έπρεπε να λειτουργεί καλά η μηχανή του. Αυτό όμως δεν συμβαίνει πια εδώ και λίγο καιρό και φαίνεται ότι η καπιταλιστική μηχανή «ρετάρει». Σε όλες τις εκδοχές του καπιταλισμού, είτε δούμε το βορειοαμερικάνικο νεοφιλελεύθερο μοντέλο του, είτε το γαλλικό μοντέλο(σε μεγάλο βαθμό κρατικοκεντρικό), είτε το ιαπωνικό που στηρίζεται πολύ στη κοινωνική συναίνεση, αν αφαιρέσουμε από τον πλούτο τους τα χρέη, τότε δεν μένει και πολύ σαν υπόλοιπο από τη μέχρι τώρα «ανάπτυξή» του. Ότι αυξήθηκε μέσω της αύξησης της κατανάλωσης ήταν μόνο το άγχος, το στρες, η κατάθλιψη, ο εθισμός στα φάρμακα-ψυχοφάρμακα και ο αριθμός των ψυχικά άρρωστων.

Η αιτία της κρίσης μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως εξής: αντί  να γίνει δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, να εξασφαλισθεί δίκαιη αμοιβή για την εργασία –κατανεμημένη δίκαια σε όλους- να καλλιεργηθεί η έννοια της ευτυχίας μέσα από την ικανοποίηση των βιοτικών και πνευματικών αναγκών, προωθήθηκε κάτι άλλο. Μέσα από τη μετατροπή του χρήματος από μέσο ανταλλαγών σε εμπόρευμα που πουλιόταν, προωθήθηκε η συγκέντρωση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια μιας οικονομικο-πολιτικής ελίτ (μόνο σε χρήμα μπορούσε να γίνει τέτοια συγκέντρωση πλούτου).
Ανέλαβε λοιπόν σαν οδηγός και «θερμαστής» της μηχανής του καπιταλισμού το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Από τότε η μηχανή δε τροφοδοτείται μόνο από την κατανάλωση στην πραγματική οικονομία, αλλά και από τη μεγέθυνση του όγκου του χρήματος που κυκλοφορεί, στηριζόμενη στο γεγονός του ότι «το χρήμα γεννά από μόνο του χρήμα»(ένα χαρακτηριστικό που έχει μόνο το χρήμα από όλα τα εμπορεύματα). Ξαφνικά όμως διαπιστώθηκε ότι όλα αυτά τα απαραίτητα για όλη την ανθρωπότητα πάρα πολλά αντικείμενα και μηχανές δεν μπορούν στην ουσία να παραχθούν, όχι γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα χρήματα, αλλά δεν υπάρχουν τα απαραίτητα υλικά και η αντίστοιχη ενέργεια γι αυτό. Ο πλανήτης διαθέτει περιορισμένους πόρους και δε μπορεί να υπακούσει στις επιταγές του καπιταλισμού. Επίσης δεν χωράει τα σκουπίδια και τα απόβλητα που παράγονται ταυτόχρονα με τα αντικείμενα. Κάποια μάλιστα απόβλητα-τα αέρια του θερμοκηπίου-φροντίζουν ώστε να ανεβαίνει η θερμοκρασία στον πλανήτη και να αποσταθεροποιείται το κλίμα, πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα να μπαίνουν σε κίνδυνο όχι μόνο η ζωή της ανθρωπότητας, αλλά και πολλές οικονομικές δραστηριότητες.

Αν συνεχίσει έτσι ο «τουρμποκαπιταλισμός» το μόνο που θα καταφέρει είναι να οδηγήσει σε χρεοκοπία την «Α.Ε. ΓΗ».

Τα κεφάλαια που δανείσθηκαν με επιτόκια που στηρίχθηκαν στην προσδοκία ότι η παγκόσμια ανάπτυξη θα συνεχίζεται χρόνο με το χρόνο, δεν αποδίδουν πλέον τα αναμενόμενα κέρδη στους δανειζόμενους επιχειρηματίες και κράτη, ώστε να επιστρέφονται απρόσκοπτα οι τόκοι στους δανειστές. Το σύμπτωμα είναι λοιπόν η «κρίση χρεών» και έχει ξεκινήσει βέβαια από τα «αδύνατα ρουλεμάν» της μηχανής του καπιταλισμού, όπως π.χ. η Ελλάδα του σήμερα. Στην ουσία έχουμε όμως συστημική κρίση(βλέπε και το λεπτομερέστερο κείμενο στο http://topikopoiisi.blogspot.de/2011/11/blog-post_7213.html)

Ο καπιταλισμός λοιπόν αντιμετωπίζοντας αυτή την πραγματικότητα από την οποία δε μπορεί να ξεφύγει, από τη μία εξασφαλίζει για την ελίτ όλο και μεγαλύτερη κομμάτι της υπάρχουσας πεπερασμένης πια πίτας, καταναλώνοντας τους εναπομείναντες πόρους και από την άλλη-για να συνεχίζει να καλλιεργεί τη ψευδαίσθηση της αύξησης της πίτας-την «φουσκώνει», αφού δε μπορεί να την μεγαλώνει. Αλλά όσο μεγαλώνουν οι φούσκες τόσο πιο εύκολα «σπάνε» και έτσι δε μπορεί πια να εξασφαλίζει εύκολα τη συναίνεση των μεσαίων τάξεων. Αυτές δε μπορούν να αποδεχθούν τη «φτωχοποίησή» τους. Η ευρωπαϊκή και κύρια η νοτιοευρωπαϊκή και ελλαδική μεσαία τάξη δε μπορεί να συναινεί πλέον στην υπάρχουσα Ε.Ε. Αυτή κυριαρχούμενη οικονομικά και πολιτικά από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, οδηγεί τη μεσαία τάξη γρηγορότερα σε συρρίκνωση και καταστροφή, παρασύροντας ακόμα χειρότερα και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα των ανειδίκευτων εργαζομένων και των ανέργων. Είναι φανερό ότι η μεσαία τάξη σε αυτές τις χώρες περνά σε αυτούς που αποκαλούμε «από κάτω».

Στην Ελλάδα ειδικά θα χρειασθεί μέσα από την όξυνση της σημερινής κρίσης, να αντιληφθούμε ότι είναι ψευδαίσθηση η επιθυμία μας να «ανελιχθούμε» κοινωνικά και να επιδιώξουμε την «ευημερία» μας μέσω της αύξησης του κομματιού της πίτας που μας αναλογεί. Θα χρειασθεί να αντιληφθούμε καθαρά ότι η ευζωία μας δε μπορεί να ταυτισθεί με την ατομική κατανάλωση. Να αντιληφθούμε ότι δε μπορεί να συναινούμε πλέον στον μέχρι τώρα τρόπο ανάπτυξης και διακυβέρνησης. Η εκχώρηση της αντιπροσώπευσης και η διαμεσολάβηση από τους επαγγελματίες πολιτικούς των κομμάτων, δεν είναι ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης. Θα πρέπει να αναλάβουμε οι ίδιοι οι πολίτες τη διαμόρφωση των συνθηκών ζωής, προχωρώντας σε δομές αυτοοργάνωσης και αυτοδιακυβέρνησης. Τα κόμματα που ισχυρίζονται ότι εκφράζουν τους «από κάτω», αντί να επιδιώκουν να αυξάνουν τα ποσοστά τους στις εκλογές, θα ήταν καλύτερα να βοηθήσουν στο να δημιουργούνται αυτοί οι θεσμοί της αυτοοργάνωσης και αυτοδιακυβέρνησης.
Ο  καπιταλισμός πρέπει να ξεπερασθεί αν θέλουμε να μη καταρρεύσει η υλική βάση της ύπαρξης των μελλοντικών γενιών των ανθρώπινων κοινοτήτων στα πλαίσια ενός πεπερασμένου και έτοιμου να καταρρεύσει πλανητικού συστήματος. Αν θέλουμε να μην πέσουμε στη μεγάλη παγίδα που έχει στήσει στον εαυτό του. Θα χρειασθεί η κρίση των δημοσιονομικών χρεών να λυθεί υπέρ των κοινωνιών και όχι για άλλη μια φορά υπέρ των «από πάνω». Οι ιδιώτες επενδυτές-αγοραστές των κρατικών ομολόγων και οι παγκόσμιοι παίκτες, έπαιξαν και έχασαν. Πίστευαν ότι η οικονομία θα αναπτύσσεται για πάντα, προσδοκούσαν μεγάλα κέρδη, αλλά στο επιχειρηματικό καπιταλιστικό παιγνίδι είναι αποδεκτές και οι ζημίες. Γιατί αυτές θα πρέπει να κοινωνικοποιηθούν; Μήπως κοινωνικοποιούνται τα κέρδη τους; Το αντίθετο φοροδιαφεύγουν κιόλας με την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων τους. Θα απαιτηθεί συντονισμένη δράση των κινημάτων των πολιτών λοιπόν στις υπερχρεωμένες χώρες για στάση πληρωμής και, εν τέλει, εξάλειψη του χρέους.

Η υπέρβαση του καπιταλισμού στη συνέχεια θα μπορεί να στηριχθεί σε μια διαδικασία οικουμενοποίησης. Μια διαδικασία που θα στηρίζεται στην αρχή της οικουμενικότητας, στην αρχή κατά την οποία: μία είναι η πατρίδα όλων, ο πλανήτης μας.   Ο αέρας, η θάλασσα, το νερό, η γη και οι καρποί της, ο υλικός πλούτος και οι ενεργειακοί πόροι, τα δώρα γενικά της φύσης αυτού του πλανήτη, είναι δώρα και κοινή κληρονομιά για όλους τους ανθρώπους και τις άλλες μορφές ζωής που δημιούργησε αυτή η φύση. Μια διαδικασία που θα υλοποιείται από ένα κοινωνικό κίνημα, που θα θελήσει να δημιουργήσει ένα νέο πολιτισμό μέσα από την άρση των δεδομένων του υπάρχοντος: την άρση κύρια της αντιπαλότητας στο οντολογικό,  ιδεολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Θα θελήσει να δημιουργήσει ένα νέο ανθρωπολογικό τύπο: ο καπιταλισμός πριν φανερώσει τα αδιέξοδά του κατέστρεψε τον ψυχισμό των ανθρώπων, διαμόρφωσε ένα ανθρωπολογικό τύπο μοναχικό, νευρωτικό, αγχώδη, φοβικό και φοβισμένο, ανταγωνιστικό, επιθετικό, ενεργοβόρο, καριερίστα και αμοραλιστή, κάτοικο του εγώ και όχι του εμείς, που ακόμα και σήμερα διατηρεί την ψευδαίσθηση της ατομικής διαφυγής. Υπάρχει η ανάγκη για τη δημιουργία ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου, διότι δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί μια αυτόνομη δημοκρατική και οικολογική κοινωνία η οποία θα βασίζεται στο σημερινό άνθρωπο. Αυτός ο πολιτισμός και η κοινωνία θα χρειασθεί να μετατρέψει το κυρίαρχο τώρα πολιτισμικό είδος του homo economicus στο νέο είδος του homo ecosoziologicus (ας μας επιτραπεί η έκφραση). Δημιουργώντας οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικές δομές , που θα βοηθήσουν στην απόρριψη των παραπάνω επίκτητων χαρακτηριστικών και στην απόκτηση ξανά χαρακτηριστικών όπως  π.χ. της συμμετοχικότητας –συνέργειας- αλληλεγγύης, της αγάπης, του  σεβασμού προς όλα τα είδη ζωής, της αλληλοεκτίμησης- ανεκτικότητας του διπλανού, της επιδίωξης της  ελευθερίας σκέψης και έκφρασης αλλά και έναντι των εξαναγκασμών, της επιδίωξης της οικουμενικότητας των ιδεών, της ευτυχίας μέσα από τη λιτότητα και τη συλλογική αφθονία, της ισονομίας και της αυτοεκπροσώπησης, της επιδίωξης της κυριολεκτικής άμεσης δημοκρατίας κ.λπ.

Για τέτοιες δομές και κυρίως για το κύτταρό τους, τη «διευρυμένη οικογένεια» δείτε τα κείμενα: http://www.topikopoiisi.com/2/category/7e626423e9/1.html

και  http://www.topikopoiisi.com/2/post/2012/07/4.html

Γιώργος Κολέμπας