​Τι θα μπορούσε να γίνει για να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της γης με βιώσιμο τρόπο, ώστε να επαρκούν για όλους χωρίς να βλάπτουν το κλίμα και το περιβάλλον;
Σύμφωνα με μια πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050 και θα ζουν στον πλανήτη περίπου δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα πρέπει να τρέφονται.
Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), του ΟΗΕ, σχεδόν ένας στους δέκα ανθρώπους υποσιτίζονταν το 2019. Ο αριθμός των πεινασμένων ανθρώπων αυξάνεται από το 2014, με μία από τις αιτίες να είναι η κλιματική αλλαγή, αλλά η πανδημία Corona θα έχει επίσης περαιτέρω επιπτώσεις
Στο παρόν, το 38% της παγκόσμιας έκτασης της γης (πέντε δισεκατομμύρια εκτάρια) χρησιμοποιείται για γεωργία, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι καλλιέργειες και τα δύο τρίτα βοσκότοποι.
Υπολογίζεται ότι περίπου το 70% των τροφίμων παράγονται παγκοσμίως από μικροκαλλιεργητές-τριες που έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από δύο εκτάρια γης. Έτσι, οι αγρότες αυτοί δεν μπορούν να δημιουργήσουν αποθέματα και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και άλλων κρίσεων και συγκρούσεων.
Συνέπειες από την παραγωγή τροφίμων
Σύμφωνα με την έκθεση "Living Planet Report 2020" του WWF, η σημερινή μορφή παραγωγής τροφίμων ευθύνεται για το 80% της αποψίλωσης των δασών, το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας και περίπου το 33% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου[1].
Το 2020, καταστράφηκαν περισσότερες δασικές εκτάσεις παγκοσμίως από κάθε άλλη φορά τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό είναι ιδιαίτερα πικρό όταν συνειδητοποιεί κανείς ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως χάνεται, είτε λόγω ανύπαρκτων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην αρχή της αλυσίδας ή λόγω ντάμπιγκ τιμών του εμπορικού συστήματος (χωματερές), είτε λόγω της απόρριψης στα σκουπίδια των ακόμα βρώσιμων τροφίμων (ημερομηνία λήξης) στο τέλος της αλυσίδας εφοδιασμού. Σύμφωνα με τον FAO 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι βρώσιμων τροφίμων πετιούνται σήμερα χωρίς λόγο. Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στο ένα τρίτο της σημερινής κατανάλωσης τροφίμων. Για πεταμένη τροφή καλλιεργούνται κάθε χρόνο 14 δισεκ. στρέμματα, δηλαδή το 28% των συνολικών καλλιεργούμενων εδαφών.
Ευκαιρία για την αγροοικολογία
Ο όρος αγροοικολογία αναφέρεται σε μια συνολική προσέγγιση που ενσωματώνει όχι μόνο οικονομικές, αλλά και οικολογικές και κοινωνικές αρχές στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των γεωργικών και διατροφικών συστημάτων. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυτών, ζώων, ανθρώπων και περιβάλλοντος πρέπει να αξιοποιηθούν και να βελτιστοποιηθούν.
Μια τέτοια προσέγγιση ωφελεί ιδιαίτερα τις οικονομικά και κλιματικά μειονεκτούσες περιοχές. Ο στόχος δεν είναι οι υψηλότερες δυνατές αποδόσεις μιας μόνο καλλιέργειας, όπως το σιτάρι ή το καλαμπόκι ανά έκταση, αλλά η μεγαλύτερη δυνατή ποικιλομορφία διαφορετικών καλλιεργειών, φυτών, ζώων, καθώς και δέντρων ή φρακτών που επηρεάζουν θετικά το ένα το άλλο. Αυτή η ποικιλομορφία μπορεί ακόμη και να αυξήσει την παραγωγικότητα, ενώ παράλληλα προάγει τη βιοποικιλότητα και προστατεύει το κλίμα. Εξασφαλίζει επίσης μακροπρόθεσμη ασφάλεια για τους-τις γεωργούς, καθιστώντας τα συστήματα αυτά πιο ανθεκτικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Ένα παράδειγμα είναι τα συστήματα αγροδασοπονίας, τα οποία συνδυάζουν την καλλιέργεια και την παραγωγή ξυλείας. Εκεί είναι ήδη προφανές ότι αυτό όχι μόνο αυξάνει την παραγωγικότητα της γης, αλλά και διαφοροποιεί το εισόδημα.
Φιλική προς τη φύση παραγωγή
Τα γεωργικά συστήματα είναι βιώσιμα μόνο εάν προστατεύουν ταυτόχρονα τα οικοσυστήματα και διατηρούν ή ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Επομένως, η πρόκληση είναι να βελτιώσουμε την παραγωγή τροφίμων έτσι ώστε να μην υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων μας και του πλανήτη.
Γι' αυτό πρέπει να απομακρυνθούμε από τη λογική της μεγιστοποίησης της παραγωγής και του κέρδους σε βάρος της φύσης. Να στραφούμε προς τη φιλική προς τη φύση παραγωγή που δεν έρχεται σε αντίθεση με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία του κλίματος. Είναι επίσης σημαντικό να διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η φυσική γονιμότητα του εδάφους και να βελτιωθούν οι κύκλοι των θρεπτικών συστατικών με αναζωογόνηση των εδαφών (το 52% της καλλιεργήσιμης γης της ΕΕ, για παράδειγμα, θεωρείται ήδη υποβαθμισμένη).
Ιδιαίτερα οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις των μικροαγροτών ή της οικογενειακής γεωργίας μπορούν να επωφεληθούν από τις αγροοικολογικές προσεγγίσεις. Πολλά επιτυχημένα παραδείγματα από μειονεκτικές περιφέρειες το δείχνουν ήδη αυτό. Αλλά η μετάβαση προς την αγροοικολογία είναι επίσης χρήσιμη και απαραίτητη και για τις μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
 Μετάβαση στην αγροοικολογία με τη βοήθεια πέντε μοχλών

• Ο πρώτος μοχλός είναι η καλύτερη χρήση των πόρων,
• Ο δεύτερος οδηγεί σε μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη χρήση ωφέλιμων εντόμων αντί φυτοφαρμάκων ή τη χρησιμοποίηση ισχυρών, ανθεκτικών στο στρες σπόρων.
• Ο τρίτος μοχλός αντιπροσωπεύει μια νέα αντίληψη των μεθόδων καλλιέργειας και επομένως είναι το κατώφλι για τη μετατροπή σε αγροοικολογικό σύστημα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τοπικούς πόρους και οικονομικούς κύκλους των μικρών αποστάσεων, με ενθάρρυνση των μικτών καλλιεργειών ή με συνδυασμό γεωργίας και ζωοεκτροφής.
• Τον τέταρτο μοχλό συνιστά, η κοινωνική συνιστώσα που μπαίνει στο παιχνίδι με την αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ παραγωγών και πληθυσμού.
• Σαν τελευταίο βήμα, θα χρειασθεί μια παγκόσμια αλλαγή στο σύστημα τροφίμων που να έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι-και όχι μόνο οι λίγοι του σήμερα- θα έχουν πρόσβαση σε υγιεινά, δίκαια και βιώσιμα παραγόμενα τρόφιμα χωρίς τελικά να καταλήγουν στα σκουπίδια. Στην Ευρώπη, μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι θα μπορούσαν να τραφούν το 2050, χωρίς να χρησιμοποιούνται συνθετικά χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα.

Ο απαραίτητος μετασχηματισμός και οι αγροτικές κοινότητες
Για να ξεφύγουμε από αυτό το αυτοκαταστροφικό σύστημα, οι αγρότες και οι αγρότισσες και οι κοινότητές τους σε όλο τον κόσμο πρέπει να μπορούν να παράγουν με υψηλότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα και να αμείβονται ανάλογα καλύτερα. Άλλωστε, όχι μόνο θα παράγουν τρόφιμα, αλλά θα βοηθούν και στην προστασία των οικοσυστημάτων που τελικά ωφελούν το κοινωνικό σύνολο.
Η προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη γενικά στις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων και ειδικά των αγροτικών κοινοτήτων. Τα συστήματα φορολογίας και επιδοτήσεων που ισχύουν σήμερα στα πλαίσια των υπαρχόντων κρατών, πρέπει να προσαρμοστούν έτσι ώστε οι φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα πρακτικές στην παραγωγή τροφίμων σε όλο τον κόσμο να προσφέρουν οικονομικό πλεονέκτημα και να είναι ελκυστικές για τους παραγωγούς, σε όλη την περίοδο μετάβασης προς την αγροοικολογία και την κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας.
Για μια τέτοια ριζική αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής καθώς και του τρόπου διατροφής μας θα απαιτηθούν σαφώς θεμελιώδεις αλλαγές.  Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν. Θα χρειασθεί:

• Εκατομμύρια γεωργών -αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα - και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοδυναμία –αυτάρκεια των περιοχών
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων. Αποανάπτυξη στις ιχθυοκαλλιέργειες -υδατο καλλιέργειες 

Με τον οικολογικά και κοινωνικά συμβατό σχεδιασμό της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, προστατεύονται τα οικοσυστήματα και συνεπώς και η βιοποικιλότητα. Έτσι καθίστανται δυνατές οι προσαρμογές στην κλιματική αλλαγή και βελτιώνεται η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των αγροτών και των αγροτικών κοινοτήτων. Προστατεύοντας το κλίμα και το περιβάλλον θα μπορούν να εξασφαλίσουν τρόφιμα για δέκα δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Εάν τρώγαμε λιγότερο κρέας και αντ' αυτού περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, θα γινόταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και, ταυτόχρονα, για την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος.
Ειδικότερα για τον Ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα
Για μια αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης που έρχεται, αλλά και για μια απασχόληση μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού, η παραγωγή ποιοτικών διατροφικών αγαθών από τις εναλλακτικές καλλιέργειες των ντόπιων «χρυσοφόρων» φυτών, αλλά και γεωργικών αγαθών για δευτερογενή μεταποίηση και κλωστουφαντουργία, θα ικανοποιούσε βασικές ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού και θα εξασφάλιζε βιώσιμο εισόδημα για τους εργαζόμενους στον τομέα. Η μετάβαση που πρέπει να γίνει από τους Έλληνες αγρότες δεν έχει να κάνει με τη στροφή σε εξεζητημένα ανταγωνιστικά προϊόντα-που προτείνουν οι κάθε λογής τεχνοκράτες σήμερα- αλλά σε καλλιέργειες που θα εξασφαλίσουν την διατροφική ασφάλεια του πληθυσμού και την όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος-τοπικών οικοσυστημάτων και φυσικά του κλίματος.
 Για να γίνει βέβαια αυτή η στροφή χρειάζεται  να αναπτυχθεί και ένα κίνημα νέων αγροτών-οικογεωργών στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.


[1] Το συνολικό παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό σύστημα, δηλαδή αν στην παραγωγή προσθέσουμε τη συντήρηση, τη συσκευασία, την ψύξη, τις μεταφορές γεωργ. προϊόντων, τη διανομή τους στα σουπερμάρκετς κ.λπ., είναι υπεύθυνο σχεδόν για το 50% του φαινομένου του «θερμοκηπίου».  

​Η ελληνική κοινωνία είναι η πιο απληροφόρητη για την επερχόμενη κλιματική καταστροφή και η λιγότερο κινητοποιημένη στον αγώνα εναντίον της,  παρόλο που, σύμφωνα με όλες τις πάμπολλες επιστημονικές μελέτες, η χώρα μας βρίσκεται κυριολεκτικά στο μάτι του κλιματικού τυφώνα περισσότερο από κάθε άλλη, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Τα ελληνικά ΜΜΕ μόνο τελευταία αναφέρονται-με μισόλογα-σε αυτήν.
Άμεση συνέπεια των παραπάνω είναι ότι οι εγκληματικές επιλογές και πολιτικές των μέχρι τώρα ελληνικών κυβερνήσεων για «μαύρη ανάπτυξη», όχι μόνο δεν αποδοκιμάζονται με αγώνες και κάθε λογής λαϊκές κινητοποιήσεις, αλλά φτάνουν να υποστηρίζονται, και δυστυχώς πολλές φορές με ενθουσιασμό, από την μεγάλη πλειοψηφία της κοινής γνώμης, με πρώτη και καλύτερη την εξορυκτική μανία σε αναζήτηση υδρογονανθράκων στα βάθη της Μεσογείου, ενώ θα έπρεπε να μείνουν εκεί που είναι.
Η «πράσινη» ανάπτυξη από την άλλη, άλλοτε αίτημα κυρίως των περιβαλλοντικών κομμάτων και οργανώσεων, τώρα έχει υιοθετηθεί μέχρι και από τους νεοφιλελεύθερους και τους χριστιανοδημοκράτες, παντού στη Δύση. Δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά από τη στιγμή που έχουν γίνει τόσο φανερές ήδη, οι επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής. 
Η «αέναη ανάπτυξη» γενικά δεν είναι δυνατή και βιώσιμη σε ένα πεπερασμένο πλανήτη. Διότι αυτή βασίζεται πάντα στην ανθρώπινη εργασία και την κατανάλωση των περιορισμένων πόρων. Παρά το γεγονός ότι οι τεχνολογικές καινοτομίες, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η μετάβαση σε «κοινωνίες υπηρεσιών» έχουν οδηγήσει σε κάποια σχετική αποσύνδεση της υπερκατανάλωσης των πόρων με την ανάπτυξη, δεν έχει αλλάξει ριζικά τίποτα. Μέχρι τώρα, η οποιασδήποτε μορφής «ανάπτυξη» πάει πάντα χέρι-χέρι με την αύξηση της κατανάλωσης των πόρων. Και ενώ αυτό έχει γίνει κατανοητό από την πλειοψηφία των ανθρώπων από την μέχρι τώρα κριτική του πεδίου της «μαύρης ανάπτυξης», από δω και πέρα είναι αναγκαία και η κριτική της πρότασης της «πράσινης ανάπτυξης»
Υπάρχουν όρια στις τεχνικές λύσεις
Η πρόταση της «πράσινης ανάπτυξης» ή της «βιώσιμης ανάπτυξης» θεωρεί ότι μέσω της «πράσινης» τεχνολογίας που θα αναπτύξει το «πράσινο» κεφάλαιο κάνοντας επενδύσεις στον τομέα της, θα επιτευχθεί και η προστασία του κλίματος, που βέβαια είναι το πιο σημαντικό, αλλά όχι και μοναδικό παράδειγμα. Η προστασία του κλίματος και η οποιαδήποτε «ανάπτυξη» συμβαδίζουν, στο βαθμό που βασίζονται αποκλειστικά σε τεχνικές επιλογές, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας, κίνησης ή λιπασμάτων. Μπορεί να πουληθεί νέα τεχνολογία-όπως συμβαίνει σήμερα στο έπακρο με τις ΒΑΠΕ- και έτσι να επιτευχθεί «ανάπτυξη» για το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί στον τομέα.
Αλλά μόνο με τη βοήθεια της τεχνολογίας, δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι για την αντιμετώπιση της οικολογικής και κλιματικής κρίσης. Οι προκλήσεις είναι απλά πάρα πολύ μεγάλες, για να είναι μόνο θέμα τεχνολογίας! Για να μην οξύνεται η οικολογική και κλιματική κρίση τις επόμενες δεκαετίες, θα χρειασθεί να πάρουμε τέτοια άμεσα μέτρα, ώστε να πετύχουμε σε παγκόσμιο επίπεδο μηδενικές εκπομπές σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της θέρμανσης κτιρίων, της ενεργειακής χρήσης καυσίμων ή των λιπασμάτων.
Εξάλλου, τεχνικά γινόμαστε μεν καλύτεροι, αλλά ταυτόχρονα αυξάνουμε τη χρήση υλικών και ενέργειας, πράγμα που σημαίνει ότι παράγονται όλο και περισσότερες εκπομπές. Επιπλέον, λείπουν και κάποιες αποτελεσματικές τεχνικές λύσεις για ορισμένους τομείς εκπομπών, για παράδειγμα στη γεωργία. Οι προηγούμενες στατιστικές και προβλέψεις βασίζονται επίσης σε ωραιοποιημένους μαζικούς υπολογισμούς. Οι βιομηχανικές χώρες όπως π.χ. η Γερμανία[1] ισχυρίζονται ότι μειώνουν τις εκπομπές, αλλά στην πραγματικότητα ο βιομηχανικός και μεταβιομηχανικός τρόπος ζωής σε αυτές τις χώρες τις αυξάνει. Ο τρόπος ζωής μας μεταφέρει τις εκπομπές απλώς στις αναδυόμενες αγορές των υπο «ανάπτυξη» χωρών, καθώς τα καταναλωτικά μας προϊόντα προέρχονται όλο και περισσότερο από εκεί.
Εκτός αυτού, όλοι μιλάνε για το κλίμα, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ταυτόχρονα και άλλα οικολογικά προβλήματα- όπως π.χ. η υποβάθμιση των εδαφών και των οικοσυστημάτων- που θέτουν εξίσου μακροπρόθεσμα σε κίνδυνο την ανθρώπινη ύπαρξη. Η λύση είναι προφανής: να δώσουμε περισσότερο χώρο στη φύση! Η τεχνολογία από μόνη της, είναι ακόμη λιγότερο επαρκής σε αυτές τις περιπτώσεις από ό,τι για την προστασία του κλίματος.
Στους δύο προηγούμενους αιώνες το κεφάλαιο για να πετύχει τη σημερινή ανάπτυξη πολύ μικρότερου πληθυσμού, έπρεπε να ξοδέψει την αποθηκευμένη (πετρέλαιο-άνθρακα) ηλιακή ενέργεια δισεκατομμυρίων ετών. Ενώ στον 21ο, το «πράσινο κεφάλαιο» θα μπορεί και θα πρέπει, το πολύ, να ξοδεύει μόνο την ετήσια, που αντιστοιχεί στην τομή του πλανήτη, ηλιακή ενέργεια. Και αυτό έχοντας έναν μεγαλύτερο ανθρώπινο πληθυσμό, που υπολογίζεται ότι μόνο μέχρι το 2050 θα φθάσει τα 9 δισ..
Θα υπάρχουν μεν χαμηλής κατανάλωσης και αντιρρυπαντικής τεχνολογίας αυτοκίνητα, όμως θα υπάρχουν όλο και περισσότερα αυτοκίνητα. Θα έχουμε οικονομικές από άποψη ενέργειας ηλεκτρικές συσκευές, όμως θα έχουμε όλο και περισσότερες ηλεκτρικές εφαρμογές-βλέπε π.χ την «εξόρυξη» κρυπτονομισμάτων όπως το bitcoin- λιγότερη κατανάλωση ενέργειας ανά τετραγωνικό μέτρο κατοικίας, αλλά όλο και περισσότερες και μεγαλύτερες κατοικίες για τον καθένα. Θα έχουμε γενικά εξυπνότερη και ηπιότερη ανάπτυξη τεχνολογίας, όμως λιγότερη χρήση των φυσικών πόρων όχι, όσο δεν θα υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη στην κατανομή τους και όσο θα υπάρχει ατομική τους ιδιοκτησία. Αρκεί να αναλογισθούμε τα επακόλουθα της κατοχής ενός αυτοκινήτου -έστω και υβριδικού- από κάθε Κινέζο, πράγμα που θα ήταν απολύτως δίκαιο, αφού κάθε δυτικός θα έχει ένα.
Η πράσινη ανάπτυξη και οι πράσινες τεχνολογίες θα έχουν ένα βραχυπρόθεσμα θετικό ισοζύγιο για τη βιόσφαιρα και τα οικοσυστήματα. Θα τους δώσουν μια περιορισμένη χρονικά «παράταση» της επιβίωσής τους. Δεν θα είναι μακροπρόθεσμη λύση, αφού και η βιώσιμη πράσινη ανάπτυξη θα απαιτήσει επεκτάσεις πέρα από τις δυνατότητες του πλανήτη, αν δεν έχουμε ταυτόχρονη μείωση της παραγωγής-κατανάλωσης, τουλάχιστον σε κάποιους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Και η μακροπρόθεσμη διέξοδος;
Η υπόσχεση της πράσινης ανάπτυξης ότι μπορούμε να πάμε προς ένα βιώσιμο μέλλον χωρίς καμία παραίτηση, ενόψει των αυξανόμενων ανθρώπινων πληθυσμών, του φαινομένου αναπήδησης και της εγγενούς λογικής του προτύπου της ανάπτυξης, δεν είναι κάτι περισσότερο από έναν κοινωνιολογικό μύθο[2] . Χωρίς την αλλαγή προς μια κουλτούρα της επάρκειας, της δίκαιης κατανομής των πόρων, χωρίς βαθιές αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών και του οικονομικού συστήματος, καθώς και χωρίς μια σαφή αποστασιοποίηση από το μοντέλο ανάπτυξης και της κοινωνικής εκμετάλλευσης της φύσης, δεν αρκεί ο τεχνολογικός φετιχισμός για να ληφθούν υπόψη τα πλανητικά όρια και να πετύχουμε τους στόχους της αειφορίας.
Το κίνημα της Αποανάπτυξης δεν είναι εναντίον των ανανεώσιμων-καλύτερα ήπιων- πηγών ενέργειας και της πολιτικής της επάρκειας, αλλά επισημαίνει ότι σε έναν κόσμο με αυξανόμενη οικονομική ανάπτυξη-«μαύρη» ή «πράσινη» -αυτές οι στρατηγικές προσήλωσης στην τεχνολογία δεν αρκούν. Ειδικά αν εφαρμόζονται από εταιρείες με τη μορφή των βιομηχανικών μεγασυστημάτων(ΒΑΠΕ) σε βουνά και δάση με οικολογικό αποτύπωμα μεγαλύτερο από αυτό που υποτίθεται πάνε να μειώσουν. Ειδικά όταν θα πρέπει να καταστεί δυνατό ένα παρόμοιο βιοτικό επίπεδο για όλους τους ανθρώπους, χωρίς να καταστρέψουμε τον πλανήτη.
 Από την άλλη η Αποανάπτυξη ή μετα-ανάπτυξη δεν είναι παραίτηση, στέρηση και οπισθοδρόμηση, αλλά μια δίκαιη εναλλακτική λύση στις προσταγές της «ανάπτυξης». Αντιπροσωπεύει ένα απελευθερωτικό, χωρίς κυριαρχία και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον και στοχεύει στην αλλαγή των τρόπων ζωής των σημερινών γενιών.
 Δεν υπάρχει βιωσιμότητα χωρίς αλλαγή του τρόπου ζωής
Εκτός από την πράσινη τεχνολογία, η προστασία του περιβάλλοντος απαιτεί επίσης έναν πιο χαλαρό-στηριγμένο στην επάρκεια και όχι στην υπερκατανάλωση- τρόπο ζωής. Πρέπει να καταναλώνουμε λιγότερα, σαν σύνολο όλοι οι άνθρωποι, παρά το ότι υπάρχουν μεταξύ μας-η τάξη των οικονομικών ελίτ-που υπερκαταναλώνει πολύ δυσανάλογα σε σχέση με τους «από κάτω». Διαφορετικά εκτός των άλλων κρίσεων θα αντιμετωπίσουμε και ενεργειακή κρίση.
Το ενεργειακό μείγμα για τον ενεργειακό εφοδιασμό, για παράδειγμα, στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και στην Ελλάδα, είναι τέτοιο που οδηγεί σε εκρηκτικές αυξήσεις τιμών οι οποίες δεν έχουν να κάνουν μόνο με τα προβλήματα παραγωγής και διάθεσης, αλλά κυρίως με την αύξηση της ζήτησης της ενέργειας, στα πλαίσια όμως των μέτρων της Ε.Ε. για την «πράσινη» ανάπτυξη» και την κλιματική κατάρρευση. Έτσι έχουμε αυτό τον καιρό μια όχι προσωρινή ενεργειακή κρίση. Οι καύσωνες του καλοκαιριού και η άπνοια των ανέμων στην Ευρώπη περιόρισαν και την παραγωγή ενέργειας από τις ΒΑΠΕ, πράγμα που οδήγησε και σε αύξηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων για ενεργειακή παραγωγή, με συνέπεια η χρηματιστηριακή τιμή του άνθρακα να ανέβει πάνω από 70% φέτος.
Στην Ελλάδα σήμερα, στα πλαίσια της συνολικής κρίσης της ελληνικής κοινωνίας και του "ναυαγίου" του μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθήθηκε στη χώρα, θεωρούμε ότι είναι καταρχήν απαραίτητο να δώσουμε νέα νοήματα στη ζωή μας και την καθημερινότητά μας σαν πολίτες.
Όλο και περισσότεροι από μας βλέπουν σήμερα –βιώνοντας τα αποτελέσματα της  επιδημιολογικής κρίσης και των καταστροφικών πυρκαγιιών- ότι είναι αναγκαίο να ξεπερασθεί το μέχρι τώρα ακολουθούμενο μοντέλο ανάπτυξης που μας οδηγεί σε οικονομικές και οικολογικές καταστροφές. Από την άλλη, καταλαβαίνουμε ότι για να είναι αυτό δυνατό, θα χρειασθεί ένα σημαντικό μέρος της νεολαίας και των ανέργων των πόλεων να μετεγκατασταθεί με δημιουργικό τρόπο στην περιφέρεια. Για να την αναζωογονήσουν και να στραφούν στην ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με εφαλτήρα τον αγροδιατροφικό τομέα, την μεταποίηση και τον ενεργειακό εφοδιασμό με αποκεντρωμένα μικρομεσαία συστήματα ΗΜΕ και όχι μόνο με τις υπηρεσίες και τον υπερδιογκωμένο μέχρι σήμερα τριτογενή τομέα και τουρισμό .
Θα χρειασθεί να αγνοήσουμε όλα τα μέχρι τώρα ανυπόστατα κριτήρια, όπως τα χρήματα που κατέχουμε, το ατομικό ή συνολικό ΑΕΠ, τα χρέη κ.λπ., και να νοηματοδοτήσουμε με νέες έννοιες και αξίες, την καθημερινότητά μας. Να δημιουργήσουμε μια νέα ατομική και κοινωνική συνείδηση, η οποία συνδέοντας το παλιό με το καινούργιο θα κατανοήσει ότι επιτέλους θα χρειασθεί να αλλάξουμε πορεία και:

• Αντί να τρέχουμε σήμερα όλο και πιο γρήγορα και να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα επιφανειακά, να πηγαίνουμε πιο αργά και σε βάθος, όπως παλιότερα.
• Αντί να επιδιώκουμε όλο και περισσότερα, να στραφούμε στην ποιότητα και την επάρκεια, γιατί τα λιγότερα είναι συνήθως αρκετά.
• Αντί να συμπεριφερόμαστε όλο και πιο ανταγωνιστικά, να αρχίζουμε να συνεργαζόμαστε με αλληλοστήριξη και αλληλεγγύη.
• Αντί να τα κάνουμε όλα πιο μεγάλα και να ταξιδεύουμε όλο και πιο μακριά, να γλυκοκοιτάξουμε τα πιο μικρά που είναι συνήθως όμορφα, τα πιο κοντινά και τοπικά που μας είναι γνώριμα.
• Αντί να αγοράζουμε και να χρησιμοποιούμε πράγματα μιας χρήσης και με ημερομηνία λήξης, να προτιμάμε τα πιο γερά και να τα επισκευάζουμε για επανάχρηση, όπως το κάνανε οι παλιότεροι, ίσως από ανάγκη τότε, αλλά από ανάγκη δε θα το κάνουμε και στο μέλλον;
• Αντί για τα απρόσωπα και ομογενοποιημένα αντικείμενα της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής, να αναπτύξουμε τα πιο όμορφα που θα ταιριάζουν στον καθένα χωριστά και προσωπικά, χρηστικά κατασκευάσματα της μεταβιομηχανικής εποχής.
• Και το πιο βασικό:  Αντί μόνο για όποιον έχει χρήματα να τα εξασφαλίζει μέσω της αγοράς, να διανέμονται πιο δίκαια, για τον καθένα που το έχει ανάγκη, από τον καθένα που μπορεί!

 
Για να είναι όλα αυτά κατανοητά, να προτείνουμε τον όρο «ευζωία» (ευ ζωή, καλή ζωή) για να τον ξεχωρίσουμε από τον όρο «ευημερία» (ευ ημέρα, καλή ημέρα) που χρησιμοποιείται σήμερα από όλους σαν στόχος της «ανάπτυξης».





[1] Στη Γερμανία, ενώ είχαμε μείωση των εκπομπών στον τομέα της παραγωγής ενέργειας, λόγω του ότι αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό των ΑΠΕ στο ενεργειακό προφίλ της, οι συνολικές εκπομπές ισοδύναμου διοξειδίου αντίθετα αυξάνονται και δεν πιάνονται οι στόχοι της μείωσης των εκπομπών. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας-π.χ. της τσιμεντοβιομηχανίας λόγω οικοδομικού μπουμ τα τελευταία χρόνια-αύξηση στην κατανάλωση άνθρακα, αύξηση στον τομέα των μεταφορών και της κυκλοφορίας αυτοκινήτων-το γρήγορο, μεγάλο αμάξι είναι φετίχ για τον μέσο Γερμανό- και στη θέρμανση κτιρίων-αν και τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε εδώ πολύ κρύους χειμώνες λόγω της αλλαγής του κλίματος. Η εξοικονόμηση λόγω της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας δεν είναι αρκετή, ενώ οι ιστορικά χαμηλές τιμές-από τότε που δημιουργήθηκε η αγορά ρύπων- των πιστοποιητικών εκπομπής κάνουν τις βιομηχανίες να μην ενδιαφέρονται και πολύ για «πράσινες» τεχνολογίες μείωσης (λογική του κόστους-οφέλους).
[2] Οι λεγόμενες «πράσινες» εταιρείες π.χ. κάνουν καμπάνιες «πράσινου ξεπλύματος» των οικονομικών τους δραστηριοτήτων (Greenwashing). Συχνά επενδύουν περισσότερο χρόνο και κεφάλαιο για να διαφημισθεί η περιβαλλοντική ευαισθησία των επιχειρήσεων, παρά για την πραγματικά περιβαλλοντική τους λειτουργία. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό με τις εταιρείες εγκατάστασης ΒΑΠΕ στην Ελλάδα, που δεν εγκαθιστούν στα βουνά μας τις μεγαθήριες ανεμογεννήτριες από ευαισθησία στο περιβάλλον-το οποίο καταστρέφουν με τα φαραωνικά τους έργα-αλλά επειδή εκεί έχει μεγαλύτερη απόδοση ο άνεμος για μεγιστοποίηση των κερδών τους. Αυτό το έχουν καταλάβει οι τοπικές κοινωνίες και σε πολλές περιπτώσεις αντιδρούν αναλόγως.