- Αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση του εαυτού με στόχο την αυθεντική ανθρώπινη αξιοπρέπεια
Για μια τέτοια ατομική πορεία είναι απαραίτητο παράλληλα να αναδειχθεί και ένα συγκροτημένο και πρακτικό μαζικό κίνημα αυτοσυνειδητοποιημένων προσώπων[2], το οποίο θα βάλει σαν στόχο να σαρώσει συνειδητά όλα τα μυθεύματα με τα οποία έχει αποικιοποιήσει ο καπιταλισμός την σκέψη και τη συνείδησή μας. Συμμετέχοντας σε ένα τέτοιο κίνημα λοιπόν ξεκινάμε με την απόφαση αποκαπιταλιστικοποίησης του εαυτού μας, δηλαδή πρώτα βάζουμε φρένο για να σταματήσουμε προσωπικά και κοινωνικά τον κατήφορο προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα, που σημαίνει ότι αποφασίζουμε να καταργήσουμε παντού τις καπιταλιστικές σχέσεις, στη σκέψη μας, στις συνήθειές μας, στον χώρο που ζούμε και στις μεταξύ μας διανθρώπινες σχέσεις. Ταυτόχρονα δημιουργούμε στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, στις κοινότητές μας, στις γειτονιές και τα χωριά μας, στην πόλη μας, στην χώρα μας και στον πλανήτη ολόκληρο, αποεμπορευματοποιημένες εναλλακτικές σχέσεις συνεργασίας, αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης και συνύπαρξης.
Αυτό θα σήμαινε καταρχήν ότι δεν συγκρουόμαστε από την αρχή με τους διαφωνούντες συνανθρώπους μας, «σπάζοντας τα κρανία τους», αλλά συζητούμε και ακούμε τις διαφορετικές οπτικές τους, προσπαθώντας να πετύχουμε συναίνεση προς μια κατεύθυνση μετασχηματισμού μας.
Ο μετασχηματισμός μας πρέπει να συμβεί σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα. Πραγματοποιείται στον εαυτό μας, στον κοινωνικό μας περίγυρο, στον πολιτισμό αλλά και στους νόμους μας και στις υλικές υποδομές. Είναι σημαντικό να βλέπουμε αυτά τα διαφορετικά επίπεδα με την ίδια σημασία και στη συνέχεια να αναρωτιόμαστε-ανάλογα με τις δυνατότητες και δεξιότητες που έχει το καθέν@ μας-ποιες πόρτες μπορούν να ανοίξουν πιο εύκολα για να επιφέρουν μια κοινωνικο-οικολογική αλλαγή στην καθημερινότητά μας.
Είναι απαραίτητο για παράδειγμα να χτίσουμε ταυτόχρονα εκεί έξω δομές που μπορούν να δώσουν σε αυτόν τον νέο πολιτισμό χώρους διαμόρφωσής του που να έχουν μια προστατευτική μορφή. Μια γεωργία αλληλεγγύης, μια κοινή οικονομία, ένα αξιακό σύστημα για την ευζωία και την συναισθηματική υποστήριξη, ένα κατάστημα ή καφενείο δωρεάν μοιράσματος ή ένα εργαστήριο επισκευών. Προκειμένου να δημιουργήσουμε κάτι νέο, πάνω από όλα χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να αψηφήσουμε τις πιέσεις του παλαιού συστήματος. Όταν οικοδομούμε δομές που θα είναι υποστηρικτικές για την επιτυχία κάποιων μερικών στοιχείων του γενικότερου κοινωνικού μετασχηματισμού και της αποκαπιταλιστικοποίησης, τότε μπορεί να ανθίσει μια νέα κουλτούρα και εμείς και οι σχέσεις μας θα αλλάξουν πιο εύκολα. Οι εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές είναι σαν δύο κουπιά που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να προχωρήσουμε. Χωρίς ένα από αυτά κάνουμε κύκλους και δεν κινούμαστε μπροστά.
Πιο συγκεκριμένο παράδειγμα: μπορούμε να εγκατασταθούμε μαζί με μια μικρή ομάδα ανθρώπων που έχουμε πιο στενή ιδεολογική συγγένεια σε ένα κοινό χώρο, π.χ. σε έναν παλιό παρατημένο κτίριο στα περίχωρα μιας μικρής πόλης με δημιουργικό τρόπο: να προσπαθήσουμε να οργανωθούμε μαζί σε πολλούς τομείς, από το να επιδιορθώσουμε το κτίριο και να το κάνουμε κατοικίσιμο, ως το να αγοράζουμε πολλά χρήσιμα για τη διαβίωση αντικείμενα ή είδη διατροφής μαζί, να ράβουμε τα ρούχα μαζί και να τα μοιραζόμαστε όπως και τα περισσότερα βιβλία μεταξύ μας. Επιπλέον, να ζούμε λειτουργικά, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί κανείς να μη χρειάζεται να έχει το δικό του δωμάτιο, αλλά τα δωμάτια να έχουν διαφορετικές λειτουργίες (γραφείο, υπνοδωμάτιο, καθιστικό, γυμναστήριο ή ησυχαστήριο και προφανώς κοινή κουζίνα). Και έχουμε επίσης μια κοινή οικονομία, που σημαίνει ότι ρίχνουμε όλοι όλα τα χρήματα που εξασφαλίζει ο καθένας χωριστά κάθε μήνα σε ένα κοινό ταμείο και όλοι παίρνουν αυτό που χρειάζονται, όταν το χρειάζονται. Μπορούμε να αφιερωθούμε σε ένα θέμα –π.χ. κάθε μήνα-και να μάθουμε πολλά για αυτό μαζί, να προσκαλέσουμε ομιλητές και ειδικούς που θα μας βοηθήσουν πάρα πέρα για την εφαρμογή πρακτικών εγχειρημάτων. Να έχουμε επιπλέον κοινό όραμα να συνεισφέρουμε σε μια αλλαγή στην περιοχή που εγκατασταθήκαμε, προς μια πιο δίκαιη κοινωνία που περιλαμβάνει όλους τους τομείς, δηλαδή αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συνεργαζόμαστε, γιορτάζουμε, συναντιόμαστε, ερχόμαστε σε επαφή με τη φύση ή εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας. Επίσης, στο πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αυξανόμενη μοναξιά, την απομόνωση, την περιθωριοποίηση ή την απώλεια αγαπημένων μας προσώπων. Στο πως αντιμετωπίζουμε τις επιπτώσεις της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής(κατολισθήσεις, πλημμύρες, ερημοποίηση, ξηρασία κλπ.) έως ότου καταφέρουμε να την σταματήσουν οι κοινωνίες μας. Να μην θέλουμε απλώς να βρούμε μια κοινότητα για να ανήκουμε, αλλά να υφαίνουμε ένα περιφερειακό κοινοτικό δίκτυο. Να ονειρευόμαστε συλλογικά αγροκτήματα, πολιτιστικά καφέ, βραδιές εξιστόρησης, κοινοτικούς κήπους, ανοιχτά εργαστήρια και ένα απίστευτο αριθμό κοινοτικών εγχειρημάτων. Όταν οι άνθρωποι συναντιούνται (ακόμα και κάτω από την εξωτερική πίεση του συστήματος) και οργανώνονται, συνήθως επικρατεί η λογική της ανταλλαγής και του μοιράσματος, από μόνη της. Επικρατεί η λογική της κοινής χρήσης και όχι της ατομικής κτήσης, όπου ο καθένας μπορεί ελεύθερα να συνεισφέρει με ό, τι είναι απαραίτητο και να θέλει και να μπορεί να πάρει ό, τι χρειάζονται. Αυτό είναι πραγματικά πολύ απλό σε μικρή κλίμακα, αλλά η Elinor Ostrom πήρε το βραβείο Νόμπελ επειδή έδειξε ότι δεν λειτουργεί μόνο σε μικρή κλίμακα όταν μαγειρεύεις σούπα μαζί με φίλους, αλλά σε όλο τον κόσμο: οι άνθρωποι παράγουν, διαχειρίζονται, συντηρούν και μοιράζονται όμορφα και χρήσιμα πράγματα, οικοδομώντας εγχειρήματα, που είναι σαν μικρά πραγματικά εργαστήρια στα οποία μπορούμε να ερευνήσουμε πώς θα μπορούσε να είναι ένας μετακαπιταλιστικός κόσμος. Και μερικές φορές μέσα από επιτυχημένα τέτοια εγχειρήματα νιώθει πραγματικά κανείς τη μυρωδιά της ουτοπίας. Και αυτό τον τροφοδοτεί τόσο πολύ όσο και η φαντασία του, ώστε να θέλει να συνεχίσει να αγωνίζεται για μια μεταμόρφωση σε κοινωνικό επίπεδο, γιατί χωρίς αυτήν δεν θα μπορέσει να αυξήσει τέτοιες στιγμές ψυχικής ανάτασης για το μελλούμενο.
Αυτοαποκαπιταλιστικοποίηση του εαυτού σημαίνει, επίσης, να πάψουμε να είμαστε υποταγμένοι πιστοί θρησκειών του μετά θάνατον παραδείσου ή της ιδεολογίας της ανταγωνιστικότητας και του ακόρεστου καπιταλιστικού καταναλωτισμού που μας εγκλωβίζει σε έναν αγοραίο, εμπορευματικό, αντικοινωνικό και τελικά αυτοκαταστροφικό ατομισμό. Πρόκειται για τη διεκδίκηση ενός εαυτού εντός του αυτοκαθοριζόμενου συλλογικού «Εμείς» και την κατάκτηση της αυθεντικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ομορφιάς του μέτρου και της επάρκειας. Αν βάλουμε ως μέτρο την ομορφιάς της ζωής, την ελεύθερη από καταναγκασμούς κοινωνική συμβίωση, τότε η συνεργασία θα γίνει το μέτρο της συνδημιουργίας και της συνύπαρξης με ισορροπία με τα οικοσυστήματα, τη φύση και τις άλλες μορφές ζωής. Η συστηματική και στοχευμένη συμμετοχή στα Κοινά -που θα υπάρχει γύρω μας και φυσικά μας αφορά- θα μας βοηθήσει να περάσουμε πιο γρήγορα στη διαδικασία της προσωπικής και ομαδικής αποκαπιταλιστικοποίησης και να αφήσουμε πίσω τη βρωμιά της εικονικής καπιταλιστικής πραγματικότητας επιδιώκοντας την ομορφιά της ζωής που περιμένει να την κάνουμε ακόμα καλύτερη.
2. Αποανάπτυξη-Αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας με στόχο την κοινωνική ισότητα
Αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας δεν θα σήμαινε να καταστρέψουμε τα εργοστάσια-εκτός ίσως της πολεμικής, χημικής βιομηχανίας που παράγουν μέσα καταστροφής της ανθρώπινης και άλλων μορφών ζωής- αλλά να τα απαλλάξουμε από τους εξουσιαστικούς σφετεριστές τους. Θα σήμαινε απόσπαση του παραγωγικού εξοπλισμού από τον έλεγχο των επιχειρηματιών και των επενδυτών και το πέρασμά του, με την κοινωνική αυτοδιαχείριση από τους εργαζόμενους, στον απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση είναι η κοινωνία της μετάβασης προς την αποανάπτυξη που, αποκαπιταλιστικοποιώντας την οικονομία της, θα επιλέξει τις προτεραιότητες, τη φύση, τη δομή και τη μορφή που θα παίρνει κάθε φορά η Συνεργατική Οικονομία των Αναγκών της(Σ.Ο.Α.), ώστε να βελτιστοποιείται η λειτουργία της και να μεγιστοποιείται η δίκαιη ικανοποίηση των αναγκών των πολιτών της.
Επιλέγοντας την Σ.Ο.Α., θα σταματούσε η χαώδης, σπάταλη, καταστροφική και απάνθρωπη για τους εργαζόμενους καπιταλιστική οικονομία και θα επιτυγχάνονταν η ανάκτηση των παλιών– και η δημιουργία νέων – Κοινών (commons), για πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινή χρήση. Εγχειρήματα συστέγασης- ξεπερνώντας την ανάγκη για ιδιωτική κατοικία- από χρήστες που μοιράζονται κοινούς χώρους και επενδύουν τη δική τους εργασία στην κατασκευή και συντήρηση της συλλογικής στέγασής τους σε αυτόνομα ενεργεικά κτίρια, θα αποκαπιταλιστικοπούν την κατοικία και θα αφαιρούν το έδαφος κάτω από τα πόδια των ιδιοκτητών. Η ατομική ιδιοκτησία γενικώς θα υποχωρούσε έναντι της συλλογικής-κοινοτικής-δημοτικής ιδιοκτησίας, χωρίς να υπάρχει ανάγκη «κρατικοποίησης». Άλλα παραδείγματα νέων μορφών ιδιοκτησίας θα είναι οι ψηφιακές κοινότητες «ομότιμης» παραγωγής των ψηφιακών Κοινών που απορρίπτουν την ιδιωτική πνευματική ιδιοκτησία, δημιουργώντας και μοιράζοντας («ομότιμη παραγωγή»- «peer production», «copy-left») νέα ανοικτά ψηφιακά προϊόντα ανοικτού κώδικα.
Συνεταιρισμοί εργαζομένων και χρηστών αμφισβητούν την εταιρική μορφή των σχέσεων ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και είναι μακριά από πρόσοδο και κέρδη. Στον τομέα της παραγωγής τροφίμων π.χ., και σε αντίθεση με τις γεωργικές επιχειρήσεις, αγρο-οικολογικές ομάδες αγροτών και νέων που «επιστρέφουν στη γη», παράγουν για τη διαβίωσή τους και για εναλλακτικά δίκτυα τροφίμων που συνδέονται άμεσα με συνεταιρισμούς καταναλωτών χωρίς μεσάζοντες. Στους αστικούς κήπους που έχουν πρόσβαση και διαχειρίζονται από κοινού, οι κάτοικοι των πόλεων παράγουν τα δικά τους τρόφιμα και διατηρούν τους δικούς τους χώρους αναψυχής, διαθέτοντας μη αμειβόμενη εργασία για τη διαβίωση και αναψυχή τους.
Αποανάπτυξη και κοινωνικοποίηση-τοπικοποίηση της εκπαίδευσης μέσα από τα σχολεία της μετάβασης και τα διάφορα νέα εκπαιδευτικά ιδρύματα ή ιδρύματα φροντίδας, όπου οι γονείς με τις εκπαιδευτικές κοινότητες συμμετέχουν άμεσα στην εκπαίδευση των παιδιών τους.
Η κατανομή της εργασίας, η οποία επιτυγχάνεται μέσω αναδιανομής της εργασίας μεταξύ των εργαζομένων και των ανέργων με μείωση του χρόνου εργασίας στον τομέα της αμειβόμενης, μπορεί επίσης να μειώσει την ανεργία που υπήρχε στα πλαίσια του καπιταλισμού και να αναδιανείμει τον πλούτο εάν εφαρμοστεί με ισοτιμία εισοδημάτων.
Γενικά η αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας θα επιτυγχάνεται περισσότερο, όσο περνάμε περισσότερο σε διαδικασίες όπως οι παρακάτω:
- Από την παραγωγή για ανταλλαγή-εμπόριο, στην παραγωγή για χρήση (των συμμετεχόντων ή των τελικών χρηστών)·
2) Με μερική υποκατάσταση της μισθωτής εργασίας από εθελοντική δραστηριότητα των μελών, που σημαίνει αποεμπορευματοποίηση και αποειδίκευση της εργασίας·
3) Με μια αντι-ωφελιμιστική λογική, όπου η κυκλοφορία των αγαθών γίνεται-τουλάχιστον εν μέρει- με ανταλλαγή «αμοιβαίων δώρων» αντί της αναζήτησης κέρδους·
4) Με μια εγγενή αξία που αποδίδεται στην κοινοτικοποίηση («commoning») και στις σχέσεις μεταξύ των κοινοτήτων(«σχεσιακά αγαθά»)·
5)Με την έλλειψη ενσωματωμένης δυναμικής για τη συσσώρευση και επέκταση.
Κοινοτικά νομίσματα, τράπεζες χρόνου και ανταλλαγές χωρίς χρήμα θα έχουν τη δυνατότητα να επανατοπικοποιήσουν την οικονομική δραστηριότητα, να ελέγχουν την κλίμακά της και να την απομακρύνουν από την επεκτατική δυναμική του σημερινού νομισματικού συστήματος. Τα γενικά νομίσματα –της κοινοπολιτείας σε επίπεδο επικράτειας- θα συνεχίσουν να είναι σημαντικά λόγω της ανάγκης για δια-υπερ-τοπικές ανταλλαγές.
3. Άμεση Δημοκρατία με ομοσπονδιοποίηση κοινοτήτων και δήμων
Καταρχήν αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση γενικότερα της κοινωνίας δεν θα σήμαινε να κάψουμε τις πόλεις και τους οικισμούς μας, αλλά να τους απαλλάξουμε από τις μαφίες που τους λυμαίνονται και να τους μετατρέψουμε σε αυτοδιοικούμενους θεσμούς άμεσης δημοκρατίας. Και ούτε φυσικά θα σήμαινε- στο όνομα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης- να καταργήσουμε τις σημερινές επικράτειες, αλλά να τις καταστήσουμε- στο όνομα της οικουμενικότητας - αυτόνομα συστατικά στοιχεία της κοινής μας πατρίδας, του μοναδικού στο κοντινό μας διάστημα όμορφου πλανήτη Γη και της ενιαίας, οικουμενικής ανθρώπινης κοινότητας, στα πλαίσιά του.
Αποανάπτυξη -αποκαπιταλιστικοποίηση της κοινωνίας θα σήμαινε πρώτα από όλα, κατάργηση όλων των θεσμών και δομών που επιτρέπουν σε μια πολύ μικρή μειοψηφία να κρατάει όμηρο την πλειοψηφία των «από κάτω» της σημερινής καπιταλιστικής κοινωνίας. Θα σήμαινε επίσης απόλυτη κοινωνικοποίηση όλων των μορφών, των πηγών, των μέσων και των δικτύων παραγωγής και διανομής του πλούτου.
Θα σήμαινε παράλληλα ότι θεσπίζουμε και ολοκληρώνουμε σταδιακά σε πολιτικό επίπεδο τους θεσμούς της Άμεσης Δημοκρατίας με συνελεύσεις πολιτών στις τοπικές κοινότητες και δήμους,και σε περιφερειακό επίπεδο με ένα ομοσπονδιακό σύστημα συνελεύσεων και συμβουλίων. Θα σήμαινε ακόμα ένα Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, που θα διατυπώνεται η θέσμιση μιας Κοινοπολιτείας με την οργάνωση της Κοινότητας των Κοινοτήτων, που θα έχει τα προτάγματα της αυτονομίας, της αποανάπτυξης, του κοινοτισμού και της άμεσης δημοκρατίας, στο επίπεδο της επικράτειας.
Η βίαιη επιβολή της παγκοσμιοποίησης σήμερα έχει σχεδόν μηδενίσει τα περιθώρια για εθνικό αυτοπροσδιορισμό των Λαών και για κοινωνική αυτονομία-αυτοδιεύθυνση σε μια μόνο χώρα. Αυτή η πραγματικότητα, απαιτεί και επιβάλλει τον συντονισμό της δράσης των δυνάμεων των «από κάτω» σε διεθνή κλίμακα Τα επόμενα χρόνια της «μετα-Κόβιτ» εποχής, μπορεί να αποδειχθεί ότι θα είναι η αρχή της μεγάλης καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας
[1] «Όταν συνειδητοποίησα ότι δε μπορώ να αλλάξω το σύστημα, άρχισα να αγωνίζομαι να μη με αλλάξει αυτό. Να μη μοιάσω του θηρίου»
[2] Πολύπλευρα αναπτυγμένων προσώπων και όχι μονοδιάστατων ατόμων του homooeconomicus.