Με τη μελέτη του για τους πόρους, το Öko-Institut με έδρα το Φράιμπουργκ της Γερμανίας, παρέχει μια ολοκληρωμένη περιγραφή του προβλήματος της πείνας που υπάρχει σήμερα στις βιομηχανικές χώρες για πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, συνολικά, περίπου 50 εκατομμύρια τόνοι χαλικιού και άμμου καταναλώνονται ετησίως π.χ. στη Γερμανία, μόνο για την κατασκευή κατοικιών[1].
Υπάρχει κάποιο ελληνικό Θινκ-Τανκ που θα ερευνήσει για την Ελλάδα του 2049 και την βιώσιμη οικονομία της; Θα μου πείτε ότι η Ελλάδα δεν είναι βιομηχανική χώρα και ότι η μεγάλη της βιομηχανία είναι ο τουρισμός. Σωστά, αλλά σαν καταναλωτές των βιομηχανικών προϊόντων που παράγονται εκτός χώρας, θα πρέπει να μας ενδιαφέρει που και πως παράγονται. Και αν είναι δυνατόν να απορρίψουμε κάποιες περιττές ανάγκες της καθημερινότητας, που δεν υπάρχει τρόπος να ικανοποιήσουμε με ντόπιους πόρους και να αναρωτηθούμε αν υπάρχουν ποιο φυσικοί και απλοί –πέρα από τους βιομηχανικούς-τρόποι να ικανοποιήσουμε τις ανα-δια-βαθμισμένες ανάγκες μας.
Στο πλαίσιο των τομέων αναγκών π.χ. κινητικότητα, διαβίωση, εργασία, πληροφόρηση και επικοινωνία, να προσδιορίσουμε σενάρια για την κατανάλωση πολύ διαφορετικών πρώτων υλών, από την κοινή μαζική πρώτη ύλη χαλίκι από το λάκκο στη γωνία μέχρι το σπάνιο βιομηχανικό μέταλλο νεοδύμιο από την Κίνα.
Δύο παραδείγματα: Πόσο χαλίκι χρειάζεται και υπό ποιες συνθήκες για την κατασκευή δρόμων, οικιστικών και εμπορικών κτιρίων; Μετά την άμμο, το χαλίκι είναι η σημαντικότερη χύδην πρώτη ύλη και θα χρειασθεί να αξιολογήσουμε π.χ. τις αμμοληψίες ως μέτρια κρίσιμες, επειδή καταναλώνουν γη και καταστρέφουν το τοπίο. Αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις της εξόρυξης θα μπορούσαν να μειωθούν μόνο με την «μείωση της ζητούμενης πρωτογενούς ποσότητας» και να αναρωτηθούμε αν είναι δυνατόν να αντεπεξέλθουμε π.χ. με το ήμισυ της σημερινής κατανάλωσης μέχρι το 2050[2].
Η αποκατάσταση είναι φθηνότερη και οικολογικότερη
Αυτό πρόκειται να επιτευχθεί μέσω μιας δέσμης μέτρων που οδηγούν στη μεγαλύτερη χρήση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος και στη δημιουργία νέων χώρων διαβίωσης με μεγαλύτερη συνολική αποδοτικότητα, όπως αναφέραμε στο κεφάλαιο για τον ζωτικό χώρο. Από σήμερα θα μπορούσε να ξεκινήσει με τους υπάρχοντες θεσμούς ένας «έλεγχος κτιρίου», παρόμοιος με τον έλεγχο ΚΤΕΟ για τα αυτοκίνητα. Οι επιθεωρητές θα μπορούσαν να επισκέπτονται τα κτίρια κάθε λίγα χρόνια και να συντάσσουν έκθεση κατάστασης, οι ζημιές θα μπορούσαν να εντοπιστούν έγκαιρα και να επισκευαστούν. Για μια ανακαίνιση απαιτούνται τουλάχιστον 80% λιγότερες πρώτες ύλες από ό,τι για μια κατεδάφιση και μια νέα κατασκευή.
Περαιτέρω προτάσεις θα μπορούσαν να είναι του τύπου: Όχι άλλοι νέοι δρόμοι από το 2030, οι πολυκατοικίες στις πόλεις θα πρέπει να προτιμώνται έναντι των μονοκατοικιών και οι τελευταίες θα πρέπει να κατασκευάζονται όλο και περισσότερο από ξύλο και να χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο ανακυκλωμένα υλικά εκτός από τις ανανεώσιμες πρώτες ύλες- επί του παρόντος το δύσκολα μετρήσιμο μερίδιο του ανακυκλωμένου σκυροδέματος θα πρέπει να αυξηθεί τουλάχιστον στο 10%.
Οι προτάσεις φαίνονται αρκετά διαφορετικές στην περίπτωση του νεοδυμίου. Αυτή η βιομηχανική πρώτη ύλη με τις ιδιαίτερα μαγνητικές ιδιότητες χρησιμοποιείται μόνο σε μικρές ποσότητες - η κατανάλωση είναι σήμερα πολύ κάτω από 500 τόνους ετησίως. Από την άλλη πλευρά, οι συνέπειες της εξόρυξης είναι σοβαρές. Παράγονται ραδιενεργά μέταλλα, όπως το θόριο, καθώς και μεγάλες ποσότητες τοξικής λάσπης που δηλητηριάζουν το έδαφος και τα υπόγεια ύδατα στις περιοχές εξόρυξης. Στην Κίνα, την κύρια χώρα εξόρυξης, επικρατούν επίσης κακές συνθήκες εργασίας και διαφθοράς.
Σε αντίθεση με το χαλίκι, δεν ενδιαφερόμαστε εδώ για τη μείωση των ποσοτήτων σε απόλυτους αριθμούς, αλλά για τη βελτίωση της εξαγωγής του μετάλλου. Εδώ, συνιστάται η επέκταση των νομικά δεσμευτικών εταιρικών υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας καθώς και η καθιέρωση συστημάτων πιστοποίησης για τις πρώτες ύλες, παρόμοια με τη ρύθμιση για τα ορυκτά της ΕΕ. Οι σημερινές εταιρείες και οι καταναλωτές που ακόμα χρειάζονται τα προϊόντα τους, τα οποία περιέχουν νεοδύμιο, πρέπει να είναι πρόθυμοι να επενδύσουν στα ανθρώπινα δικαιώματα και τα περιβαλλοντικά πρότυπα και να πληρώσουν το υψηλότερο τίμημα που συνεπάγεται αυτό.
Οι συνειδητοί των προβλημάτων εξόρυξης των σπάνιων γαιών καταναλωτές βέβαια, θα πρέπει να αναρωτηθούν αν χρειάζονται το καινούργιο κινητό ή τάμπλετ και να δίνουν για επισκευή το παλιό ή να απαιτήσουν από τον προμηθευτή τους ένα νέο με ανακυκλωμένα τα υλικά του. Ο στόχος τους θα χρειασθεί να είναι τόσο απλός όσο και μεγάλος: «Οι αρνητικές επιδράσεις της ζήτησης πρώτων υλών πρέπει να μειωθούν σημαντικά».
Μερικά νούμερα για την κατανάλωση υλικών και πόρων-και εκπομπών με βάση το 1973, χρονιά που δημοσιεύθηκαν «Τα όρια της ανάπτυξης», του Κλάμπ της Ρώμης:
Η παγκόσμια παραγωγή χάλυβα αυξήθηκε από περίπου 625 εκατομμύρια τόνους (1973) σε 1,6 δισεκατομμύρια τόνους (2013). Η παραγωγή τσιμέντου εξαπλασιάστηκε σχεδόν από περίπου 708 εκατομμύρια τόνους (1973) σε περίπου 4,18 δισεκατομμύρια τόνους (εκτιμώμενη ποσότητα για το 2015). Ετήσιες παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου διπλασιάστηκαν από το 1973, από περίπου 30 δισεκατομμύρια τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα σε περίπου 60 δισεκατομμύρια τόνους σήμερα.
Το θέμα των πόρων και των πρώτων υλών πρέπει να εξετάζεται πρωτίστως σε παγκόσμιο επίπεδο, διότι οι πολλές αλληλεπιδράσεις στον τομέα αυτό δεν επιτρέπουν μια αμιγώς τοπική ή εθνική θεώρηση. Και η ανάλυσή του είναι ένα τιτάνιο έργο- μαμούθ.
Κάποια χαρακτηριστικά σημεία:
Σύνθεση υλικού στο παράδειγμα ενός tablet PC
Υπάρχει κάποιο ελληνικό Θινκ-Τανκ που θα ερευνήσει για την Ελλάδα του 2049 και την βιώσιμη οικονομία της; Θα μου πείτε ότι η Ελλάδα δεν είναι βιομηχανική χώρα και ότι η μεγάλη της βιομηχανία είναι ο τουρισμός. Σωστά, αλλά σαν καταναλωτές των βιομηχανικών προϊόντων που παράγονται εκτός χώρας, θα πρέπει να μας ενδιαφέρει που και πως παράγονται. Και αν είναι δυνατόν να απορρίψουμε κάποιες περιττές ανάγκες της καθημερινότητας, που δεν υπάρχει τρόπος να ικανοποιήσουμε με ντόπιους πόρους και να αναρωτηθούμε αν υπάρχουν ποιο φυσικοί και απλοί –πέρα από τους βιομηχανικούς-τρόποι να ικανοποιήσουμε τις ανα-δια-βαθμισμένες ανάγκες μας.
Στο πλαίσιο των τομέων αναγκών π.χ. κινητικότητα, διαβίωση, εργασία, πληροφόρηση και επικοινωνία, να προσδιορίσουμε σενάρια για την κατανάλωση πολύ διαφορετικών πρώτων υλών, από την κοινή μαζική πρώτη ύλη χαλίκι από το λάκκο στη γωνία μέχρι το σπάνιο βιομηχανικό μέταλλο νεοδύμιο από την Κίνα.
Δύο παραδείγματα: Πόσο χαλίκι χρειάζεται και υπό ποιες συνθήκες για την κατασκευή δρόμων, οικιστικών και εμπορικών κτιρίων; Μετά την άμμο, το χαλίκι είναι η σημαντικότερη χύδην πρώτη ύλη και θα χρειασθεί να αξιολογήσουμε π.χ. τις αμμοληψίες ως μέτρια κρίσιμες, επειδή καταναλώνουν γη και καταστρέφουν το τοπίο. Αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις της εξόρυξης θα μπορούσαν να μειωθούν μόνο με την «μείωση της ζητούμενης πρωτογενούς ποσότητας» και να αναρωτηθούμε αν είναι δυνατόν να αντεπεξέλθουμε π.χ. με το ήμισυ της σημερινής κατανάλωσης μέχρι το 2050[2].
Η αποκατάσταση είναι φθηνότερη και οικολογικότερη
Αυτό πρόκειται να επιτευχθεί μέσω μιας δέσμης μέτρων που οδηγούν στη μεγαλύτερη χρήση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος και στη δημιουργία νέων χώρων διαβίωσης με μεγαλύτερη συνολική αποδοτικότητα, όπως αναφέραμε στο κεφάλαιο για τον ζωτικό χώρο. Από σήμερα θα μπορούσε να ξεκινήσει με τους υπάρχοντες θεσμούς ένας «έλεγχος κτιρίου», παρόμοιος με τον έλεγχο ΚΤΕΟ για τα αυτοκίνητα. Οι επιθεωρητές θα μπορούσαν να επισκέπτονται τα κτίρια κάθε λίγα χρόνια και να συντάσσουν έκθεση κατάστασης, οι ζημιές θα μπορούσαν να εντοπιστούν έγκαιρα και να επισκευαστούν. Για μια ανακαίνιση απαιτούνται τουλάχιστον 80% λιγότερες πρώτες ύλες από ό,τι για μια κατεδάφιση και μια νέα κατασκευή.
Περαιτέρω προτάσεις θα μπορούσαν να είναι του τύπου: Όχι άλλοι νέοι δρόμοι από το 2030, οι πολυκατοικίες στις πόλεις θα πρέπει να προτιμώνται έναντι των μονοκατοικιών και οι τελευταίες θα πρέπει να κατασκευάζονται όλο και περισσότερο από ξύλο και να χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο ανακυκλωμένα υλικά εκτός από τις ανανεώσιμες πρώτες ύλες- επί του παρόντος το δύσκολα μετρήσιμο μερίδιο του ανακυκλωμένου σκυροδέματος θα πρέπει να αυξηθεί τουλάχιστον στο 10%.
Οι προτάσεις φαίνονται αρκετά διαφορετικές στην περίπτωση του νεοδυμίου. Αυτή η βιομηχανική πρώτη ύλη με τις ιδιαίτερα μαγνητικές ιδιότητες χρησιμοποιείται μόνο σε μικρές ποσότητες - η κατανάλωση είναι σήμερα πολύ κάτω από 500 τόνους ετησίως. Από την άλλη πλευρά, οι συνέπειες της εξόρυξης είναι σοβαρές. Παράγονται ραδιενεργά μέταλλα, όπως το θόριο, καθώς και μεγάλες ποσότητες τοξικής λάσπης που δηλητηριάζουν το έδαφος και τα υπόγεια ύδατα στις περιοχές εξόρυξης. Στην Κίνα, την κύρια χώρα εξόρυξης, επικρατούν επίσης κακές συνθήκες εργασίας και διαφθοράς.
Σε αντίθεση με το χαλίκι, δεν ενδιαφερόμαστε εδώ για τη μείωση των ποσοτήτων σε απόλυτους αριθμούς, αλλά για τη βελτίωση της εξαγωγής του μετάλλου. Εδώ, συνιστάται η επέκταση των νομικά δεσμευτικών εταιρικών υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας καθώς και η καθιέρωση συστημάτων πιστοποίησης για τις πρώτες ύλες, παρόμοια με τη ρύθμιση για τα ορυκτά της ΕΕ. Οι σημερινές εταιρείες και οι καταναλωτές που ακόμα χρειάζονται τα προϊόντα τους, τα οποία περιέχουν νεοδύμιο, πρέπει να είναι πρόθυμοι να επενδύσουν στα ανθρώπινα δικαιώματα και τα περιβαλλοντικά πρότυπα και να πληρώσουν το υψηλότερο τίμημα που συνεπάγεται αυτό.
Οι συνειδητοί των προβλημάτων εξόρυξης των σπάνιων γαιών καταναλωτές βέβαια, θα πρέπει να αναρωτηθούν αν χρειάζονται το καινούργιο κινητό ή τάμπλετ και να δίνουν για επισκευή το παλιό ή να απαιτήσουν από τον προμηθευτή τους ένα νέο με ανακυκλωμένα τα υλικά του. Ο στόχος τους θα χρειασθεί να είναι τόσο απλός όσο και μεγάλος: «Οι αρνητικές επιδράσεις της ζήτησης πρώτων υλών πρέπει να μειωθούν σημαντικά».
Μερικά νούμερα για την κατανάλωση υλικών και πόρων-και εκπομπών με βάση το 1973, χρονιά που δημοσιεύθηκαν «Τα όρια της ανάπτυξης», του Κλάμπ της Ρώμης:
Η παγκόσμια παραγωγή χάλυβα αυξήθηκε από περίπου 625 εκατομμύρια τόνους (1973) σε 1,6 δισεκατομμύρια τόνους (2013). Η παραγωγή τσιμέντου εξαπλασιάστηκε σχεδόν από περίπου 708 εκατομμύρια τόνους (1973) σε περίπου 4,18 δισεκατομμύρια τόνους (εκτιμώμενη ποσότητα για το 2015). Ετήσιες παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου διπλασιάστηκαν από το 1973, από περίπου 30 δισεκατομμύρια τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα σε περίπου 60 δισεκατομμύρια τόνους σήμερα.
Το θέμα των πόρων και των πρώτων υλών πρέπει να εξετάζεται πρωτίστως σε παγκόσμιο επίπεδο, διότι οι πολλές αλληλεπιδράσεις στον τομέα αυτό δεν επιτρέπουν μια αμιγώς τοπική ή εθνική θεώρηση. Και η ανάλυσή του είναι ένα τιτάνιο έργο- μαμούθ.
Κάποια χαρακτηριστικά σημεία:
- Η εξόρυξη χρυσού αντιπροσωπεύει το 42% των παγκόσμιων αποβλήτων υδραργύρου.
- Σε 3 από τα 10 χειρότερα μολυσμένα μέρη του κόσμου η μόλυνση προκλήθηκε από την εξόρυξη ή/και την επεξεργασία- τήξη μεταλλευμάτων, 10 από τις τριάντα πιο μολυσματικές ουσίες κατατάσσονται σε αυτές τις δύο κατηγορίες
- Μόνο η παγκόσμια παραγωγή χάλυβα και τσιμέντου προκαλεί περίπου 5,7 δισεκατομμύρια τόνους CO2eq.
- Σε αρκετές χώρες, η εξόρυξη μεταλλευμάτων έχει αποδειχθεί ότι συνδέεται με ένοπλες συγκρούσεις.
- Περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι-ακόμα και παιδιά- σε όλο τον κόσμο εργάζονται σε βιοτεχνική εξόρυξη μικρής κλίμακας.
- Τα μεταλλεύματα αποτελούν το σημαντικότερο εξαγωγικό αγαθό για πολλές αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες (Μποτσουάνα: 91,6%, ΛΔ Κονγκό 81,5%, Μογγολία: 74,6%, Χιλή: 61,6%). Ο τομέας της εξόρυξης αντιπροσωπεύει το 15% του εθνικού προϊόντος της Ναμίμπια, αλλά το 50% του εισοδήματος από το εξωτερικό εμπόριο.
Σύνθεση υλικού στο παράδειγμα ενός tablet PC
Είναι κατανοητή λοιπόν η μοντέρνα πείνα των κατασκευαστικών εταιρειών ιδίως για τις σπάνιες γαίες. Όπως και για τον χρυσό, παρόλο που το 50% του εξορυσσόμενου χρυσού χρησιμοποιείται σε παραδοσικά κοσμήματα[4], 40% σε επενδυτικά αποθέματα, και μόνο το 10% σε βιομηχανικές εφαρμογές.
[1] Χαλίκι, νεοδύμιο, γύψος, ατσάλι, πέτρες, κασσίτερος κλπ είναι σήμερα όλες βασικές πρώτες ύλες για την καθημερινή μας ζωή. Το πρόβλημα όσο και την πρόκληση περιγράφει η πολυετής έρευνα του Öko-Institut, η οποία κορυφώθηκε με μια σημαντική τελική έκθεση: "Γερμανία 2049 - Προς μια βιώσιμη οικονομία πρώτων υλών".
[2] Επί του παρόντος, στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας χρησιμοποιούνται περίπου 57 εκατομμύρια τόνοι χαλίκι- σε 30 χρόνια, ο αριθμός αυτός αναμένεται από την παραπάνω μελέτη να είναι μόνο 23 εκατομμύρια
[3] Πηγή: Abschlussbericht_D2049.pdf (oeko.de)
[4] Εδώ δεν χρειάζονται κρατικές πολιτικές μείωσης χρήσης του. Είναι ατομική επιλογή του καθένα/μιας να μην φορά χρυσά κοσμήματα για χάρη του περιβάλλοντος και της υγείας μας. Ειδικά εμάς τους Έλληνες μας ενδιαφέρει αυτή η αλλαγή νοοτροπίας, αφού θα σώσουμε από την πείνα των διεθνών «χρυσοθήρων» ολόκληρες περιοχές όπως η Χαλκιδική.
[1] Χαλίκι, νεοδύμιο, γύψος, ατσάλι, πέτρες, κασσίτερος κλπ είναι σήμερα όλες βασικές πρώτες ύλες για την καθημερινή μας ζωή. Το πρόβλημα όσο και την πρόκληση περιγράφει η πολυετής έρευνα του Öko-Institut, η οποία κορυφώθηκε με μια σημαντική τελική έκθεση: "Γερμανία 2049 - Προς μια βιώσιμη οικονομία πρώτων υλών".
[2] Επί του παρόντος, στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας χρησιμοποιούνται περίπου 57 εκατομμύρια τόνοι χαλίκι- σε 30 χρόνια, ο αριθμός αυτός αναμένεται από την παραπάνω μελέτη να είναι μόνο 23 εκατομμύρια
[3] Πηγή: Abschlussbericht_D2049.pdf (oeko.de)
[4] Εδώ δεν χρειάζονται κρατικές πολιτικές μείωσης χρήσης του. Είναι ατομική επιλογή του καθένα/μιας να μην φορά χρυσά κοσμήματα για χάρη του περιβάλλοντος και της υγείας μας. Ειδικά εμάς τους Έλληνες μας ενδιαφέρει αυτή η αλλαγή νοοτροπίας, αφού θα σώσουμε από την πείνα των διεθνών «χρυσοθήρων» ολόκληρες περιοχές όπως η Χαλκιδική.
RSS Feed
